Λίγο πριν το τέλος της δεκαετίας του ’80 τα κόμικς ήταν μια μορφή τέχνης που ανθούσε στην Ελλάδα. Η «Βαβέλ» και το «Παρά Πέντε» δημιούργησαν μια κατάσταση που ήταν όντως επαναστατική, γιατί, πέρα από το κοινό που συγκέντρωσαν γύρω τους (και το εκπαίδευσαν, φέρνοντάς το σε επαφή με μια τέχνη που έδινε καταπληκτικά δείγματα σε όλο τον κόσμο), έδωσαν την ευκαιρία σε νέους Έλληνες δημιουργούς να δείξουν τη δουλειά τους και να ξεχωρίσουν.
Ανάμεσά τους δεν υπήρχαν πολλές γυναίκες, έτσι όταν εμφανίστηκε η Λουντμίλα της Έλενας Ναβροζίδου στο διπλό «Επικίνδυνο» τεύχος του «Παρά Πέντε» του Ιουνίου-Ιουλίου 1989, ήταν κάτι πρωτότυπο από κάθε άποψη. Η Λουντμίλα της ήταν ερωτική, ήταν δουλειά εικαστική, ήταν ένα κόμικς που δεν είχαμε ξαναδεί από Έλληνα καλλιτέχνη. Ή, τουλάχιστον, δεν είχα δει εγώ μέχρι τότε.
Η Λουντμίλα έκανε την εμφάνισή της σε τέσσερα τεύχη του «Παρά Πέντε» και μετά χάθηκε, μέχρι το 1998 που εμφανίστηκε ξανά στη «Βαβέλ», σε εξελιγμένη μορφή, με εικόνες που θύμιζαν τα πρώιμα έργα του Dave McKean, σε συνεργασία με τον Κώστα Βιτάλη. Ο ερωτικός κόσμος της Λουντμίλα έγινε στην πορεία εγκαταστάσεις με γλυπτική και ζωγραφική, που ήταν από τα πιο εντυπωσιακά έργα στα φεστιβάλ της Βαβέλ, όπου παρουσιάζονταν, με το «Βυζαντινό Δωμάτιο» να είναι το highlight του φεστιβάλ του 2005. Μετά ήρθαν οι Ολυμπιακοί του Πεκίνου και η έκθεση της «Βαβέλ» στο πλαίσιο της Ολυμπιάδας, όπου το «Βυζαντινό Δωμάτιο» είχε κερδίσει τις εντυπώσεις.
Μπαίνοντας, είναι αδύνατο να μη βγάλεις επιφώνημα έκπληξης, θαυμασμού, φρίκης, έστω και από μέσα σου, γιατί είναι κάτι που πραγματικά δεν έχεις ξανασυναντήσει.
Ταυτόχρονα, όμως, ήρθε και το τέλος της «Βαβέλ», που ήταν και το τέλος μιας ολόκληρης εποχής για την κοινότητα που είχε δημιουργήσει. Το ελληνικό κόμικς συνέχισε να ανθίζει μέσω του «9» της «Ελευθεροτυπίας» και η σκυτάλη πέρασε στη νέα γενιά δημιουργών, έτσι την Έλενα Ναβροζίδου την έχασα για αρκετά χρόνια. Μέχρι το 2020. Τότε από τις εκδόσεις Jemma κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με κείμενα της δημοσιογράφου Έλενας Μοσχίδη για τον κόσμο των μπορντέλων, με μαρτυρίες γυναικών που εκδίδονταν, το οποίο είχε εικονογραφήσει η Έλενα Ναβροζίδου.
Το «Αγαπημένο μου μπορντέλο – Οι δούλες του ιερού» βγήκε σε λάθος στιγμή, γιατί το κατάπιε η πολιτική ορθότητα. Δεν ήταν δυνατό να το επικοινωνήσουν ούτε καν στα social media, γιατί όλες οι εικόνες που το συνόδευαν ήταν «πολύ προκλητικές» για τους κανόνες τους. Γενικά το έργο της Έλενας Ναβροζίδου είναι πολύ ερωτικό για να το αντέξουν τα social media, που δεν μπορούν να κάνουν διαχωρισμό μεταξύ τέχνης και πραγματικότητας. Είναι εντυπωσιακό να ακούς να αναφέρει πόσες φορές έχουν σβήσει έργα της.
Το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα, ωστόσο, είναι το ίδιο το σπίτι της, ένας «ναός» γεμάτος με έργα τέχνης, πίνακες και γλυπτά, κυρίως δικά της, αλλά και ρέπλικες από έργα αρχαίων πολιτισμών που έχει φέρει από τα ταξίδια της. Μπαίνοντας, είναι αδύνατο να μη βγάλεις επιφώνημα έκπληξης, θαυμασμού, φρίκης, έστω και από μέσα σου, γιατί είναι κάτι που πραγματικά δεν έχεις ξανασυναντήσει. Η πρώτη εικόνα που βλέπεις στο βάθος είναι δύο γλυπτά γυναικών, η μία που κάθεται σταυροπόδι έχει χρυσό στήθος και η άλλη κάτι σαν μπλε τουρμπάνι στα μαλλιά με μια χρυσή λύρα στην κορυφή. Δίπλα της στέκεται ένας χρυσός ανθρώπινος σκελετός με κεφάλι βαμμένο όπως τα κρανία της μεξικάνικης Ημέρας των Νεκρών. Θα ήθελα να κάνω κι άλλες περιγραφές, αλλά η ατμόσφαιρα που δημιουργείται από τα γλυπτά και τις άπειρες λεπτομέρειες σε κάθε δωμάτιο δεν περιγράφεται, οπότε καλύτερα ας μιλήσουν οι εικόνες. Έχεις την αίσθηση ότι έχεις μπει σε μουσείο, αλλά για την ίδια είναι ένας χώρος απομόνωσης από το εξωτερικό περιβάλλον, ένα κουκούλι τέχνης «ειδωλολατρικό και πληθωρικό», η δική της παραμυθία.
Η παρουσία της Έλενας σε καθησυχάζει. Ήρεμη, όμορφη, με ατελείωτες ιστορίες να διηγηθεί και γνώσεις που τις κάνουν συναρπαστικές, είναι αυτό ακριβώς που μας είχαν περιγράψει οι μαθητές της που μας παρακίνησαν να τη συναντήσουμε, οι οποίοι τη λατρεύουν. Είναι καθηγήτρια κόμικς στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και ένα πρόσωπο-θρύλος για τα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με αυτή την τέχνη – η οποία μπορεί να είναι στην καλύτερη φάση της δημιουργικά, αλλά είναι και στη χειρότερη αν σκοπεύεις να βιοποριστείς από αυτή. Δεν είναι εύκολες εποχές για κομίστες.
«Γεννήθηκα και έζησα τα παιδικά μου χρόνια στο Κιλκίς» μας λέει. «Μικρή και γεμάτη κήπους κωμόπολη, τότε. Ως παιδί ήμουν ανίδεο κοριτσάκι, ανάδελφο, ατίθασο, αγαπούσα τα βιβλία με ζωγραφιές και διαλόγους. Από μικρή επιδιδόμουν στη “ζωογραφική, τη σκιτσοφρένεια και την εμετογραφία”. Το ίδιο κάνω και τώρα.
Σπούδασα ζωγραφική στην Ecole Superieure des Beaux Arts de Nancy, σκηνογραφία στην Ecole Nationale Superieure des Arts Decoratifs de Paris και το 2011 παρουσίασα τη διδακτορική μου διατριβή στο τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με θέμα “Εικονογραφημένες γυναίκες σε Ανατολή και Δύση, μια καλλιτεχνική διαπολιτισμική προσέγγιση”. Θα μπορούσε να ήταν και αλλιώς. Πολλές φορές φαντάζομαι τον εαυτό μου παιδί, στο εργαστήριο κάποιου καλλιτέχνη, όπως γινόταν παλιά, να κοιτώ, να κοιτώ, και να παίρνω μέρος στην τελετουργία της δημιουργίας. Οι σχολές εκλογικεύουν την τέχνη. Είναι αυτό που λέμε “είχαμε την καλύτερη εκπαίδευση – για την ακρίβεια πηγαίναμε κάθε μέρα σχολείο”.
Τώρα είμαι καθηγήτρια κόμικς στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, λέω τις ιστορίες και τις “υστερίες” των ωραίων δημιουργών αυτής της τέχνης στους φοιτητές και στις φοιτήτριές μου, καταρχάς για να μην τους πιάσει ο ύπνος και κατόπιν για να εμπνευστούν. Αξίζουν πολλά και τους/τις αξίζει να τους προσφέρουμε περισσότερα! Μερικές φορές μου φαίνονται εξόριστοι κι εξόριστες στον κόσμο των γερόντων και άλλες φορές μεθυσμένοι/ες από τη νεότητά τους να αποκαλύπτουν τα ταλέντα τους.
Νομίζω πως όταν ένα παιδί θέλει να κάνει κόμικς, καταρχάς πρέπει να το κάνει, να μελετήσει, να εξασκηθεί, να παραμυθιαστεί, να το απολαύσει και μετά θα δει τι θα κάνει. Το ίδιο ισχύει για κάθε μορφή τέχνης. Δεν γίνεται οι προοπτικές και ο προγραμματισμός να απομακρύνουν τους νέους από την απόλαυση και την ελευθερία της σκέψης που μας προσφέρει η τέχνη. Αλίμονο!
Άρχισα να εκθέτω τα έργα μου από το 1985. Πήρα μέρος σε ομαδικές εκθέσεις στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Την πρώτη μου ατομική έκθεση την έκανα το 1986 στην γκαλερί Ζυγός στην Αθήνα με γυμνά. Ακολούθησαν πολλές, στην Κέα, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Έκανα πέντε εγκαταστάσεις με γλυπτική και ζωγραφική. H πρώτη εγκατάσταση ήταν στο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς “Βαβέλ” το 2002, με τίτλο “Αιγυπτιακό Δωμάτιο”, ένας αρχαίος αιγυπτιακός μασταμπάς, ένα είδος νεκρικού θαλάμου, με σαρκοφάγους, γλυπτά και ζωγραφισμένα έργα. Το “Αιγυπτιακό Δωμάτιο” παρουσιάστηκε και στην γκαλερί Art Club στη Θεσσαλονίκη.
Η δεύτερη εγκατάσταση, το “Μπαρόκ Δωμάτιο” και η τρίτη, το “Βυζαντινό Δωμάτιο”, ήταν στο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς “Βαβέλ” το 2005. Το “Μπαρόκ Δωμάτιο” περιλάμβανε ιριδίζοντα γλυπτά, ζωγραφική σε αργυρούς τόνους, ταπισερί, έπιπλα και αντικείμενα. Στο “Βυζαντινό Δωμάτιο” κυριαρχούσαν δυο γλυπτά, ένα αυτοκρατορικό ζευγάρι σε βαρύτιμους χρυσούς θρόνους, περιτριγυρισμένο από πορτρέτα Βυζαντινών γυναικών. Το “Βυζαντινό δωμάτιο” ήταν επίσης μέρος της έκθεσης “Βαβέλ” στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου.
Η τέταρτη εγκατάσταση ήταν στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς με τίτλο “Ησίοδου Κοσμογονία”, με γλυπτική, ζωγραφική και το κείμενο της “Κοσμογονίας” από όπου ήταν εμπνευσμένο το έργο. Η πέμπτη εγκατάσταση ήταν το “Άβατο της κατακόμβης” που έγινε το 2023 στο Booze. Ήταν ένα σύμπλεγμα τεφροδόχων, κανωπικών δοχείων, σκελετών, ταπισερί, τελετουργικών αντικειμένων, γλυπτών και έργων ζωγραφικής. Το έργο ήταν εμπνευσμένο από τις εταίρες της Βαβυλώνας που ζούσαν στον ναό της Ιστάρ και στους ναούς της Αφροδίτης της αρχαίας Αλεξάνδρειας και της αρχαίας Κύπρου.
Έκανα κόμικς για πρώτη φορά στην Αθήνα, όταν επέστρεψα από το Παρίσι. Εκείνη την εποχή σύχναζα στα Εξάρχεια όπου γινόταν χαμός από τα κόμικς. Όλα τα περίπτερα ήταν γεμάτα από τα περιοδικά “Βαβέλ” και “Παρά πέντε” και από πολλές απίθανες εκδόσεις. Άρχισα να διαβάζω με πάθος. Τα κόμικς μού άνοιξαν κόσμους μαγευτικούς. Εμπνεύστηκα και, χωρίς πολλά-πολλά, έκανα τη δική μου ηρωίδα, τη Λουντμίλα. Η Λουντμίλα υπήρξε το alter ego μου. Με έσπρωχνε να τρέχω μέσα σε ευφάνταστα σενάρια, να αισθάνομαι πως ο άνθρωπος είναι αθάνατος με τα όνειρά του. Η Λουντμίλα ζούσε σουρεαλιστικές ερωτικές ιστορίες στο διαμέρισμά της, στα διυλιστήρια της Ελευσίνας, παραμορφωνόταν και απήγγελλε κείμενα από τη “Μαντάμ Μποβαρί”. Όταν δουλεύαμε τη Λουντμίλα με τον σχεδιαστή Κώστα Βιτάλη, η ηρωίδα μου πουλούσε σαρκοβόρα ζωγραφική, μετέτρεπε τους εραστές της σε μύγες, ζούσε μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας στην Ανατολή, ήταν εταίρα στην Πομπηία κατά την έκρηξη του Βεζούβιου, και κατόπιν περνούσε κρίσεις απόρριψης στη Σαμαρκάνδη. Μετά, πάλι όταν ήμασταν οι δυο μας, η Λουντμίλα ταριχευόταν ως αφελής μέσα στο διαμέρισμά της από ανόητους ταριχευτές, έκανε ταξίδια δωματίου στις πυραμίδες της Νουβίας με περιηγητή τον Στράβωνα, έβλεπε στον ύπνο της θριάμβους, επισκέψεις εραστών και συναντούσε τον αγαπημένο της νεκροθάφτη, εμπνευσμένη από τον Ροΐδη. Οι πρώτες ιστορίες της δημοσιεύτηκαν στο “Παρά Πέντε” το 1989, κατόπιν για πολλά χρόνια στη “Βαβέλ”, και τα πρωτότυπα έργα εκτέθηκαν στα διεθνή φεστιβάλ κόμικς του περιοδικού.
Στην τέχνη λατρεύω την ερωτική ζωγραφική, την ερωτική λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τα ερωτικά κόμικς. Διαβάζω ξανά και ξανά τα ποιήματα της Σαπφούς, του Ρουμί, τα κείμενα του Εμπειρίκου, του Πιερ Λουίς, του Ναμπόκοβ, της Αναΐς Νιν. Το ίδιο κάνω και με τη ζωγραφική. Στα μουσεία σταματώ συστηματικά στα ίδια έργα. Στα έργα του Μποτιτσέλι, του Κράναχ, του Βαν Άικ, του Ντελακρουά, του Κνοπφ, της Ταμάρα ντε Λέμπιτσκα. Μ’ αρέσουν τα ωραία ζωγραφισμένα δέρματα των γυναικών τους, τα ωραία στήθη και τα ζεστά στόματα. Είναι αυτά που προσέχω ιδιαίτερα κι εγώ στη δική μου ζωγραφική. Με γοητεύουν, επίσης, τα ερωτικά έργα του Τσαρούχη. Το θέμα μου είναι η ανθρώπινη γυμνότητα. Το γυμνό σώμα, το δικό μου και των άλλων. Το ανθρώπινο σώμα που είναι φτιαγμένο για να λατρεύεται ολόψυχα.
O θάνατος και ο τρόπος που αποδίδεται εικαστικά από τους διάφορους πολιτισμούς είναι ανεξάντλητο θέμα της δουλειάς μου, επίσης. Ο Κεραμεικός είναι ο τόπος όπου βολτάρω περισσότερο στην Αθήνα και η αρχαία Αίγυπτος υπήρξε η μεγάλη μου έμπνευση. Όλη η ιστορία ξεκίνησε από το πρώτο μου ταξίδι στην Αίγυπτο και την επίσκεψή μου στον τάφο της Νεφερτάρι στην Κοιλάδα των Βασιλισσών. Από εκεί βγήκα αναγεννημένη. Όταν είδα τις πανέμορφες νωπογραφίες, τα πορτρέτα της Νεφερτάρι, τους φοβερούς θεούς, τις αράδες με τα ιερογλυφικά, ένιωσα “να φουντώνει μέσα μου μια τελετουργική ευτυχία, που έτρεχε να συναντήσει αυτό το θέαμα και ευχαρίστησα τον Θεό, μέσα από την καρδιά μου, που με αξίωσε τόσο να ηδονιστώ. Αν μπορούσα να σκεφτώ, θα σκεπτόμουν πόσο τυχερός είμαι! Ήταν μια ενδόμυχη ηδονή όλου μου του είναι”, αυτό που έγραψε ο Φλομπέρ στο “Ταξίδι στην Ανατολή”. Έτσι άρχισα να καταλαβαίνω την οικουμενική τέχνη και τις αναρίθμητες εκδηλώσεις της και έτσι ξεκίνησα να κάνω γλυπτική και τρισδιάστατα αντικείμενα, να σκηνογραφώ νεκρικούς τάφους και κατακόμβες. Αυτή την ατμόσφαιρα μετέφερα και στα κόμικς μου, στο εργαστήριό μου και σε μένα την ίδια.
Το εργαστήριό μου είναι ο προσωπικός μου κόσμος, ειδωλολατρικός και πληθωρικός, μια αποθήκη συσσωρευμένων χρωμάτων και γραμμών, ήχων, κειμένων, και αναμνήσεων. Γεμάτο από άψυχα ομοιώματα που με κατευνάζουν.
Με τις ιστορίες κόμικς που έχω εικονογραφήσει, εδώ και χρόνια, σε φανταστικούς χώρους και με τις εγκαταστάσεις μου αναπλάθω χώρους και καταστάσεις, στήνω την παραμυθία μου για να διατηρώ την παιδικότητά μου και την αγάπη μου για το παιχνίδι. Η τέχνη για μένα είναι ένα παιχνίδι που με συγκινεί και με σαγηνεύει. Με ξεκουράζει από την πραγματικότητα και με προστατεύει από τους φόβους μου. Με κάνει να ονειροπολώ και να ονειρεύομαι.
Ελάχιστα ασχολούμαι με τα social media, όμως τον Μάιο του 2023, όταν τα χρησιμοποίησα προκειμένου να ειδοποιήσω και να καλέσω κόσμο για την παρουσίαση του βιβλίου “Αγαπημένο μου μπορντέλο -Οι δούλες του ιερού” και την έκθεσή μου “Erotic Art”, λογοκρίθηκαν και αποσύρθηκαν πολλές από τις εικόνες μου, γιατί φαινόταν λίγο στήθος – αν και ήταν έργα ζωγραφικής. Νομίζω πως η πολιτική τους ορθότητα είναι μια εισβολή ασκήμιας.
Τα πράγματα αυτήν τη στιγμή τα βλέπω ομιχλώδη. Το σκοτάδι, το χάος και ο πόλεμος που μας περιτριγυρίζουν και δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε μάς κάνουν έναν μαυροντυμένο λαό που κυκλοφορεί στους μολυσμένους δρόμους. Προσπαθώ με τον τρόπο μου να βρω μια καινούργια ισορροπία, μια έκλαμψη αρμονίας, για να συνεχίσω να ζω μέσα στη δημιουργική μου αυταπάτη.
Γινόμαστε συντηρητικοί, υποκριτές και απρεπείς γιατί ενοχοποιούμε τον έρωτα, τον αισθησιακό, τον άσπιλο, τον φυσικό, τον αναμάρτητο.
Ναι, υπάρχει ευτυχία. Είναι η ηδονή. Τι χρειάζεται η ηδονή; “Για να διατηρηθεί το επιχρύσωμα του κόσμου”, όπως είπε ο Βράχμα.
Η λέξη “θεός” για μένα είναι το αέναο θέμα των καλλιτεχνών μέσα στους αιώνες, που τους εμπνέει για να εκφράσουν τις ιδέες τους, με τα υλικά που πιάνει το βλέμμα τους και μπορούν να αγγίξουν τα χέρια τους. Για να μας μιλήσουν για τον άνθρωπο και μέσω του ανθρώπου για το σύμπαν.
Τις εκθέσεις μου πολλές φόρες συνοδεύουν βιβλία, τα οποία περιλαμβάνουν τα έργα με τα κείμενα που τα ενέπνευσαν. Το 1991 εκδόθηκε το βιβλίο “Σε φόντο κόκκινο” (εκδ. Βουρκαριανή), με κείμενα των Λούις Κάρολ, Φιλόστρατου και Φλομπέρ. Το 1997 από τις ίδιες εκδόσεις εκδόθηκε το βιβλίο “Εταιρικοί Διάλογοι” με κείμενα των Αλκίφρονα, Φιλόστρατου και Λουκιανού. Το 2000 εκδόθηκε το βιβλίο “Ενθύμιον Θεσσαλονίκης”, το 2005 η “Εικονολατρεία” με αποσπάσματα από κείμενα του Ε. Ροΐδη και του Α. Εμπειρίκου και το 2020 από τις εκδόσεις Jemma Press βγήκε το “Αγαπημένο μου μπορντέλο – Οι δούλες του ιερού” της Έλενας Μοσχίδη. Αυτό το βιβλίο κινείται στον άξονα των συζητήσεων της δημοσιογράφου-συγγραφέα Έλενας Μοσχίδη με τις γυναίκες της νύχτας σήμερα, ενώ παράλληλα μας ταξιδεύει, μέσα από εκτενή και εμπεριστατωμένη αναδρομή στο παρελθόν της ιεράς δουλείας, στην αρχαιότητα και στα πρώτα μπορντέλα στην Ελλάδα και στη Μέση Ανατολή. Είναι ένα ταξίδι με αναφορές στα κείμενα ανήσυχων πνευμάτων, λογοτεχνών και ποιητών, ερωτευμένων με τον μυστηριακό υπόκοσμο της εποχής τους και με την εξιδανικευμένη, γι’ αυτούς, γυναίκα-πόρνη. Η εικονογράφηση του βιβλίου έγινε από έμενα.
Το 1997 εξέδωσα δύο βιβλία κόμικς, την “Ανοιξιάτικη Νύχτα” και τον “Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου”, από τις εκδόσεις Selector. Τα βιβλία εικονογραφήσαμε “a quatre mains” με τον Κώστα Βιτάλη. Η “Ανοιξιάτικη Νύχτα” είναι βασισμένη στο ομότιτλο διήγημα του Γάλλου λογοτέχνη, παθιασμένου με την αρχαιότητα και την ερωτική λογοτεχνία, Πιερ Λουίς. Η εισαγωγή του βιβλίου είναι ένα ιστορικό κείμενο του Ηρoδότου. Η ηρωίδα της ιστορίας, Νέφελις, περιμένει στην αρχαία Μέμφιδα τον εραστή της. Όμως, αντί γι’ αυτόν, την επισκέπτεται η μούμια του βασιλιά Ψαμμήτιχου. Ο “Πειρασμός του Αγίου Αντωνίου” είναι βασισμένος σ' ένα μέρος του ομότιτλου βιβλίου του Φλομπέρ, σε μετάφραση του Κώστα Βάρναλη. Ο ήρωας της ιστορίας, ο Άγιος Αντώνιος, αναχωρητής, αυτοεξόριστος στην Κοιλάδα των Βασιλέων της αρχαίας Αιγύπτου, φαντάζεται, παραληρεί και βλέπει οράματα που τον βάζουν σε πειρασμούς, όπως η επίσκεψη της βασίλισσας του Σαβά.
Αυτήν τη στιγμή τελειώνω μια σειρά ζωγραφικών έργων με υποβρύχιες χρωματιστές συνθέσεις, με χαμένους θησαυρούς, ρομπότ, λουόμενες, ψάρια και κοράλλια. Για να αρχίσω ένα θέμα που σκέπτομαι εδώ και πολλά χρόνια, τις μυθικές μεταμορφώσεις. Θέλω να ζωγραφίσω κένταυρους, σφίγγες, μινώταυρους, τρίτωνες, σειρήνες… Να κάνω κάτι εμπνευσμένο από την ελληνική μυθολογία.
Η ζωή μού δίδαξε ότι η τέχνη είναι χρήσιμη, είναι χωρίς αμφιβολία το μοναδικό πράγμα που είναι χρήσιμο σε όλους μας, μετά απ’ το ψωμί».
