Ο ρόλος της κηπουρικής στην οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος και το πώς θα μοιάζει ο κήπος του μέλλοντος είναι το θέμα της έκθεσης «Garden Futures: Designing with Nature» στο Vitra Design Museum στο Weil am Rhein της Γερμανίας, η οποία θα διαρκέσει έως τις 3 Οκτωβρίου 2023, με τη συμμετοχή του διδύμου των Ιταλών Andrea Trimarchi and Simone Farresin που στο ερευνητικό τους στούντιο Formafantasma μελετούν τις οικολογικές, ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις οι οποίες διαμορφώνουν το design σήμερα.
Τα ερωτήματα που σχετίζονται με τους ιδανικούς κήπους αφορούν τις ιδέες που συμβάλλουν στη διαμόρφωσή τους. Είναι εντελώς διαφορετικά από αυτά που μέχρι τώρα γνωρίζαμε. Για παράδειγμα, η ιδέα του κήπου ως ενός ανέμελου βουκολικού χώρου μοιάζει τρομερά ξεπερασμένη. Σήμερα, ο κήπος διαμορφώνεται όλο και περισσότερο από διάφορες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. Σε αυτές τις «πράσινες ζώνες», η βιοποικιλότητα, η βιωσιμότητα και οι ανησυχίες για την κοινωνική δικαιοσύνη βρίσκονται στο προσκήνιο. Αυτή η νέα προσέγγιση του σχεδιασμού κήπων βρίσκεται στο επίκεντρο της έκθεσης που παρουσιάζει παραδείγματα από όλο τον κόσμο, από την εξέλιξη των σχεδίων των επίπλων κήπου και από φιλόδοξα κτίρια όπως το Bosco Verticale (Κάθετο Δάσος) στο Μιλάνο, δυο οικιστικούς πύργους που περιέχουν περισσότερα από 900 δέντρα, μέχρι τους πιο ταπεινούς κοινοτικούς κήπους.
Οι κήποι παρουσιάζονται ως τόποι που εμπνέουν την καθημερινή ζωή και ενθαρρύνουν τη φαντασία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ανταποκρίνονται σε πρακτικές ανάγκες, σε άλλες φέρουν βαθιά συμβολικά ή φιλοσοφικά-θρησκευτικά νοήματα.
Οι κήποι έχουν τη δική τους ιστορία
Εδώ και πολύ καιρό οι κήποι αποτελούν χώρους όπου οι ελπίδες και οι στόχοι μας για ένα καλύτερο αύριο γίνονται ορατοί. Όταν μια λωρίδα γης περιφράσσεται για να δημιουργηθεί ένας κήπος, ενισχύεται η πανάρχαια σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Αυτή η διαδικασία διερευνάται στα εγκαίνια της έκθεσης σε μια εγκατάσταση πολυμέσων με έργα καλλιτεχνών και σχεδιαστών όπως ο Alvar Aalto και ο Luis Barragan, μεταξύ άλλων.
Ο Alvar Aalto ήταν ο πρώτος και πιο επιδραστικός αρχιτέκτονας του σκανδιναβικού μοντερνισμού και το τοπίο γι' αυτόν αποτελούσε αναπόσπαστη πτυχή της αρχιτεκτονικής. Ενδιαφέρθηκε για το πώς ένα κτίριο μπορεί να ενσωματωθεί στο περιβάλλον του και ήταν δεξιοτέχνης στο να συνδυάζει τα κτίριά του με το φυσικό τους περιβάλλον, προσκαλώντας τη φύση να γίνει ένα με την αρχιτεκτονική του, δημιουργώντας όλα τα είδη έργων, μικρής και μεγάλης κλίμακας. Η ζωντανή φύση αντιπροσώπευε την ανανέωση για τον Aalto, και με αυτό το πνεύμα μελέτησε τα φινλανδικά δάση, τη δημοτική αρχιτεκτονική, τις φυτεμένες πλαγιές της περιοχής της Μεσογείου και τα ερείπια της αρχαιότητας.
Ο Μεξικανός αρχιτέκτονας και μηχανικός Luis Barragan, που κέρδισε το Pritzker Prize το 1980, στον κήπο του σπιτιού του, του Luis Barragán House and Studio, που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 2004, εφαρμόζει τις ιδέες του για τη φύση και το τοπίο γύρω από έναν δομημένο χώρο, δημιουργώντας έναν πλούσιο, σχεδόν άγριο κήπο που παραπέμπει σε αρχαίους οπωρώνες όπου η βλάστηση έχει τη δική της ζωή, μια όαση στη μέση της αστικής ερήμου της Πόλης του Μεξικού.
Οι κήποι παρουσιάζονται ως τόποι που εμπνέουν την καθημερινή ζωή και ενθαρρύνουν τη φαντασία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ανταποκρίνονται σε πρακτικές ανάγκες, σε άλλες φέρουν βαθιά συμβολικά ή φιλοσοφικά-θρησκευτικά νοήματα.
Μια ολόκληρη ενότητα της έκθεσης επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο οι κήποι μαρτυρούν και διαμορφώνουν τις κοινωνικές, ιστορικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις διαφόρων κοινοτήτων. Πολλά κοινά φυτά που βρίσκονται σήμερα σε κήπους του δυτικού κόσμου έχουν τις ρίζες τους στην αποικιακή ιστορία.
Η μεταφορά ζωντανών φυτών από τη μία ήπειρο στην άλλη έγινε δυνατή χάρη στη χρήση του Wardian, ενός πρώιμου τύπου terrarium. Πρόκειται για ένα σφραγισμένο γυάλινο προστατευτικό δοχείο για τα φυτά. Έμοιαζε με περίτεχνο κλουβί και ήταν ο κατάλληλος τρόπος τον 19ο αιώνα, όταν γνώρισε μεγάλη άνθηση, για την προστασία των φυτών που εισήχθησαν στην Ευρώπη από το εξωτερικό από πολλούς επιστήμονες και ερασιτέχνες βοτανολόγους της εποχής. Υπήρξε πρόδρομος των σύγχρονων terrarium και vivarium και ενθάρρυνε την εισαγωγή εξωτικών φυτών σε ιδιωτικούς κήπους αλλά και την καλλιέργεια άγνωστων φυτών, όπως το τσάι και το καουτσούκ.
Τον ίδιο αιώνα, τον 19ο, υπήρξε και μια άλλη εξέλιξη: τα πολεοδομικά σχέδια διαμορφώθηκαν με την ιδέα της σύνδεσης της πόλης με τον κήπο. Το 1898, ο Βρετανός Ebenezer Howard, πολεοδόμος και ιδρυτής του κινήματος Garden City Movement, γνωστός για τη δημοσίευσή του «To-Morrow: A Peaceful Path to Real Reform», περιέγραφε μια ουτοπική πόλη στην οποία οι άνθρωποι ζουν αρμονικά μαζί με τη φύση. Η δημοσίευση οδήγησε στην οικοδόμηση της πρώτης κηπούπολης, του Letchworth Garden City, που ξεκίνησε το 1903. Ο Howard οραματίστηκε μια κηπούπολη που θα επέτρεπε ακόμη και στους λιγότερο εύπορους να απολαμβάνουν τα οφέλη των κήπων. Η οραματική του προσέγγιση βρήκε πρόσφορο έδαφος και απήχηση σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα, σε ριζοσπαστικά κινήματα όπως το Green Guerrilla, μια οργάνωση της Νέας Υόρκης με επικεφαλής τη Liz Christy, η οποία θεωρούσε τους αστικούς χώρους πρασίνου ως χώρους για τη συμμετοχή του κοινού και την επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το κίνημα που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 θέτει ερωτήματα που είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρα: Ποιος έχει το δικαίωμα να κατέχει έναν ανθόκηπο ή έναν λαχανόκηπο; Ποιον σκοπό εξυπηρετούν; Πώς μπορούν να ενσωματωθούν πλήρως στο αστικό περιβάλλον;
Οι απαντήσεις δίνονται σε μια άλλη ενότητα της έκθεσης που παρουσιάζει τα έργα εννέα σχεδιαστών κήπων από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα. Ο Βραζιλιάνος Roberto Burle Marx (1909-94) δημιούργησε κήπους χρησιμοποιώντας αυτοφυή φυτά.
Υπάρχουν επίσης έργα του σπουδαίου Ολλανδού αρχιτέκτονα τοπίου Piet Oudolf, που είναι ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος New Perennial και σχεδιάζει κήπους και φυτικές συνθέσεις με πολυετή ποώδη και αγρωστώδη τα οποία επιλέγονται τόσο για τη δομή τους όσο και για το χρώμα των λουλουδιών τους, αλλά και έργα της συγγραφέως και κηπουρού Jamaica Kincaid, η οποία χρησιμοποιεί την κηπουρική για να διερευνήσει ζητήματα γύρω από την αποικιοκρατία, τη μετανάστευση και την πολιτιστική εξαθλίωση.
Παρουσιάζεται ακόμα το υποδειγματικό έργο του Derek Jarman (1942-94): ο Άγγλος καλλιτέχνης και κινηματογραφιστής δημιούργησε, λίγο πριν από τον θάνατό του, ένα έργο τέχνης με λουλούδια σε ένα δύσκολο περιβάλλον, δίπλα σε έναν πυρηνικό σταθμό παραγωγής ενέργειας στην αφιλόξενη νότια ακτή της Αγγλίας. Στην έκθεση παρουσιάζεται επίσης η συμβολή του Μαλαισιανού σχεδιαστή Ng Sek San σε έναν κοινοτικό κήπο στην Κουάλα Λουμπούρ, ο οποίος αποτέλεσε πρότυπο για παρόμοιες πρωτοβουλίες σε μεγαλουπόλεις σε όλο τον κόσμο.
Ο ρόλος του κήπου στο μέλλον
Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την κλιματική κρίση, την κοινωνική αδικία, τις απειλές για τη βιοποικιλότητα, την απομόνωση και τις εύθραυστες κοινότητες, ο κήπος έχει γίνει ένας τόπος όπου μπορούμε να προβάλλουμε τις ελπίδες μας και να φανταστούμε ένα μέλλον που θα βασίζεται στην αυθεντική ανανέωση. Οι χώροι πρασίνου γίνονται θεραπευτικά, πνευματικά και εκπαιδευτικά περιβάλλοντα.
Ένα παράδειγμα που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι το περιπατητικό «υφασμάτινο λιβάδι» της καλλιτέχνιδας Αλεξάνδρας Κεχαγιόγλου, το οποίο ενθαρρύνει όσους αλληλεπιδρούν μαζί του να συνειδητοποιήσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το πώς αυτή η νέα συνειδητοποίηση μπορεί στη συνέχεια να εφαρμοστεί, με συγκεκριμένους όρους, σε πόλεις και κτίρια, είναι το επίκεντρο των σύγχρονων έργων κήπων που απεικονίζονται από τον αρχιτέκτονα Thomas Rustemeyer. Το τελικό μήνυμα της έκθεσης; Στην εποχή του Ανθρωπόκαινου, πρέπει να θεωρήσουμε ολόκληρο τον πλανήτη ως κήπο μας και να είμαστε υπεύθυνοι για τη φροντίδα του.
Με πληροφορίες από το Architectural Digest
