Αν και οι παλιές, ένδοξες εποχές της Columbia Records έχουν περάσει προ πολλού και στη θέση του ιστορικού κτιρίου δίπλα στις γραμμές του τρένου στην οδό Ηρακλείου 127 στη Ριζούπολη υπάρχουν πια μόνο χαλάσματα, το φάντασμά της θα στοιχειώνει για πάντα τη «χρυσή εποχή» της ελληνικής δισκογραφίας.
Ήταν εξάλλου η πρώτη βιομηχανία παραγωγής δίσκων στην Ελλάδα, όπου ηχογραφούσαν οι πάντες, όλοι οι θρύλοι το ελληνικού τραγουδιού, από τη δεκαετία του '30 μέχρι και τις αρχές των '80s.
O Στέλιος Γιαννακόπουλος, που σήμερα πλησιάζει τα 90 αλλά μοιάζει 70άρης, ήταν ένας από τους βασικούς ηχολήπτες των δύο στούντιο του εργοστασίου. Έχει συμβάλει στη δημιουργία μερικών από τα πιο σημαντικά άλμπουμ της ελληνικής δισκογραφίας και ο ρόλος του ήταν σημαντικός στη διαμόρφωση του ήχου τους.
Πειραματίστηκε με τεχνικές αυτοσχεδιαστικές που για την εποχή τους είχαν πολύ πρωτοπόρα αποτελέσματα. Ο κατάλογος των δίσκων που δούλεψε είναι ατελείωτος, από τον «Μεγάλο Ερωτικό» του Χατζιδάκι μέχρι τους δίσκους των Πελόμα Μποκιού και του Μάνου Λοΐζου. Ένα μεσημέρι στο κέντρο της Αθήνας και άλλο ένα πρωί στο σπίτι του μας αφηγήθηκε όλη του τη ζωή και θυμήθηκε τις πιο σημαντικές στιγμές της καριέρας του.
Βρισκόντουσαν μαζί όλοι οι μουσικοί και όλες οι φωνές που έπρεπε να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενός τραγουδιού μέσα στο στούντιο. Και εκεί έβγαινε και αποτυπωνόταν το μεράκι. Ήταν κάτι ζωντανό.
Αρχή
Γεννήθηκα στο Ναύπλιο το 1929. Είμαι παιδί της Κατοχής και όταν ήρθε η απελευθέρωση δεν είχαμε τίποτα. Όταν ήμουν στις αρχές της τελευταίας τάξης υπήρχε ένα περιοδικό ποικίλης ύλης και κάπου στις τελευταίες σελίδες του είχε τεχνικά θέματα. Είχε δημοσιεύσει και ένα σχεδιάγραμμα με οδηγίες για το πώς μπορείς να φτιάξεις ένα πρωτόγονο ραδιόφωνο με γαληνίτη. Έλεγε να πάρεις ένα σύρμα, να το τυλίξεις σαν κουβαρίστρα στη μια του άκρη, να βάλεις μια κεραία κάπου ψηλά, σε κάποιο άλλο σημείο να συνδέσεις μια μπαταρία και ακουστικά και στο μέσον της κουβαρίστρας να έχεις μια ακίδα που να τρέχει επάνω στον γαληνίτη σε διάφορα σημεία. Με αυτό έπιανες διάφορους σταθμούς.
Την εποχή εκείνη υπήρχε ραδιοφωνικός σταθμός στην Ελλάδα, αλλά ήταν μικρής ισχύος. Ακούγαμε όμως με αυτό το κατασκεύασμα Ιταλία, κάποιον αραβικό σταθμό και Σόφια. Εμένα μου είχε μείνει από τον ιταλικό σταθμό μια φράση, «colgate colgate colgadrol» και συνειδητοποίησα τι σήμαινε όταν βρέθηκα στο Ζάππειο το '54 και άρχισα να δουλεύω σοβαρά.
Στην αρχή ήμουν βοηθός και μέχρι να μπω στο πνεύμα της δουλειάς μού φέρνανε ταινιάκια και μετέδιδα. Αυτή, λοιπόν, η φράση ήταν διαφήμιση για την οδοντόκρεμα Colgate. Για το ραδιόφωνο που έφτιαξα άρχισα να γίνομαι δακτυλοδεικτούμενος, όλοι έλεγαν «να ο Λάκης, που θέλει να γίνει ηλεκτροτέτοιος».
Στο σόι του πατέρα μου υπήρχε ένας αξιωματικός καριέρας, που σημαίνει από τη Σχολή Ευελπίδων, ο οποίος είπε στον πατέρα μου να πάω να καταταγώ στον στρατό για να ντύνομαι, να κοιμάμαι, να τρώω, να χαρτζιλικώνομαι αλλά και να μαθαίνω. Κι έτσι βρέθηκα εκεί.
Στη ζωή μου υπήρξα κωλόφαρδος: μάνα καλλίφωνη, πατέρας καλλίφωνος ψάλτης, καθηγητής Ωδικής που στο γυμνάσιο, όταν ήμουν μέλος της χορωδίας, μου «φύτεψε» αυτά που έκανε ο Μπαχ με τους δίχρονους κανόνες. Στον στρατό μαθαίναμε τα του ηλεκτρισμού, αλλά ελάχιστα για τον ήχο, επειδή δεν ενδιαφέρονταν οι τηλεπικοινωνίες για την ποιότητά του εκείνη την εποχή. Μου έδωσαν ένα πτυχίο εκεί και με αυτό έγινα δεκτός στο ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας).
Στην Columbia Records
Με σύστησε ο Μίμης Πλέσσας που τον γνώρισα στην ΕΙΡ. Ο Πλέσσας είχε έναν υπόγειο χώρο που τον είχε διαμορφώσει σε μικρό στούντιο και μου είχε ζητήσει να πηγαίνω να μοντάρω κάποιες διαφημιστικές εκπομπές που έκαναν οι δισκογραφικές εταιρείες για να διαφημίζουν τα καινούργια τους τραγούδια.
Εκεί φιλιώσαμε από την πρώτη μέρα που τον είδα στο πιάνο. Τον θαύμασα απεριόριστα επειδή έκανε ακροάσεις σε νέα ταλέντα. Ορισμένα από αυτά τα παιδιά δεν ήξεραν σε ποιον τόνο να τραγουδήσουν και πολλές φορές ο τόνος από τον οποίο άρχιζαν ήταν η σχισμή ανάμεσα στα δύο πλήκτρα του πιάνου και ο Μίμης φορτσάριζε κάτω από αυτήν τη σχισμή και πάνω και κατά κάποιον τρόπο «ρυμουλκούσε» τη φωνή τους σε έναν τόνο για να μπορέσει να γίνει η δουλειά.
Το '61 αναγκάστηκα να παραιτηθώ από την ΕΙΡ επειδή είχα τη λόξα να πάρω το πτυχίο Ωδικής και δεν ήθελα να μετατεθώ στη Ρόδο, επειδή είχα παντρευτεί, είχα ένα παιδί και ζούσα στην πεθερά μου. Προτιμούσα να βγω σε μια γωνιά και να πουλάω λεμόνια. Έχοντας το θάρρος με τον Πλέσσα, πάω μια μέρα και του λέω: «Αδερφέ, εσύ που γυρίζεις τόσα στούντιο, για ρώτα μήπως θέλουν καμιά καθαρίστρια να ξεσκονίζει τα μικρόφωνα με λατρεία και να μαζεύει τα καλώδια με αγάπη».
Τότε δεν ήξερα πού βρισκόταν το εργοστάσιο με τους δίσκους ούτε πώς γινόταν ένας δίσκος. Είχα υπόψη μου όμως ότι ο Μίμης κινούνταν σε πολλούς χώρους και γνώριζε ότι η Columbia ήθελε να φτιάξει καινούργιες εγκαταστάσεις. Μου έδωσε το τηλέφωνο του Νίκου Κανελλόπουλου, που ήταν τότε ο μοναδικός ηχολήπτης-φωνολήπτης στο στούντιο, και είχε αρχίσει να πήζει μόνος του. Μου έκλεισε ένα ραντεβού επί παντός επιστητού και ένα δεύτερο πάνω σε τεχνολογικά θέματα. Το τρίτο ήταν για να ηχογραφήσει αυτός δύο τραγούδια κι εγώ ένα τρίτο. Η επόμενη συνάντηση ήταν με τον Ευάγγελο Αρεταίο, που ήταν γενικός διευθυντής του εργοστασίου (σ.σ. ιστορική φιγούρα, μια και θεωρείται ο πρώτος ηχολήπτης της χώρας μέχρι το 1950).
Έτσι, από τον Μάρτιο του 1962 μπήκα δεύτερη βάρδια ηχολήπτης στο μοναδικό στούντιο που υπήρχε. Την ίδια χρονιά μπήκαν και τα θεμέλια ενός κτιρίου όπου αργότερα στεγάζονταν τα στούντιο 1, 2 και το transfer. Transfer ήταν ο χώρος απ' όπου έπαιρναν τους ήχους από τη μαγνητοφωνική ταινία που υπήρχε τότε και τους μετέφεραν σε έναν δίσκο αλουμινίου επιχρισμένο με βερνίκι λάκα, εξού και το αντικείμενο ονομάζεται «λάκερ». Εκεί ολοκληρωνόταν η διαδικασία του στούντιο και της μόνιμης, θα λέγαμε, καταγραφής ενός τραγουδιού ή τραγουδιών για έναν δίσκο. Μετά άρχιζε το βιομηχανικό στάδιο επεξεργασίας και παραγωγής δίσκων σε μεγάλες ποσότητες.
Μια τυπική μέρα στο στούντιο
Ήμουν συχνά αυστηρός με τους βοηθούς. Τους επισήμαινα συνέχεια ότι έπρεπε να ακούμε το κομμάτι, όχι την εκφώνηση, επειδή ερχόταν προκατειλημμένος ο μπουζουξής ότι στο δεύτερο είχε παίξει καλύτερα και δεν καταλάβαινε ότι το σύνολο έπρεπε να είναι καλύτερο.
Δεν θέλω να υποτιμήσω την έννοια και τη σημασία του βοηθού, που ήταν ο χειριστής των μαγνητοφώνων. Η Columbia EMI δεν είχε ποτέ remote control για το multitrack που είχε πολλά κανάλια. Δεν υπήρξε ποτέ αυτοματισμός. Είχε προτιμηθεί να υπάρχει βοηθός για να βοηθάει και σε άλλα πράγματα. Αισθάνομαι μεγάλη υποχρέωση σε αυτά τα παιδιά επειδή, χάρη στην φιλοτιμία τους και στην ανοχή των παραγωγών, κατάφερνα να δουλεύω 24ωρα συνεχόμενα.
Το «συνεχόμενα» είναι σχήμα λόγου. Τελείωνε η εταιρεία που έγραφε από το πρωί μέχρι τις 2 το μεσημέρι. Εγώ έκανα διάλειμμα και πήγαινα στο σπίτι μου, όπου θα τσίμπαγα κάτι και μπορεί να κοιμόμουν και καμιά ώρα. Ο βοηθός έπρεπε να κλείσει τα δελτία, να μαζέψει τα μικρόφωνα και να στήσει ξανά τη σάλα, σύμφωνα με τις ανάγκες της επόμενης ορχήστρας. Ερχόντουσαν τα όργανα και μόλις τα έστηνε έπαιρνε τηλέφωνο κι έλεγε στη γυναίκα μου να με ξυπνήσει.
Το ίδιο γινόταν και το βράδυ. Τους έλεγα να μην κάνουμε διάλειμμα για να φεύγουμε λίγο νωρίτερα και την κοπάναγα πάλι όταν οι άλλοι περίμεναν τον Μάνο Χατζιδάκι. Κοιμόμουν από τις 9 μέχρι τις 11 και ξαναπήγαινα. Τελειώναμε ξημερώματα και ξαφνικά ερχόταν ο Διονύσης Σαββόπουλος. Ε, δεν μπορούσα να τον αφήσω έτσι και του πω ότι δεν είχα κοιμηθεί.
Ο χρόνος που χρειαζόταν για τη δημιουργία ενός δίσκου
Εξαρτάται από τον δίσκο και τον δημιουργό του. Ο Πλέσσας έπαιξε και γράψαμε τον «Δρόμο» σε δύο μέρες. Ο Μαρκόπουλος μπορεί να ήθελε μισή μέρα για να γράψει ένα κομμάτι. Ο Τουρνάς αργούσε πολύ και του γινόταν συνέχεια παρατήρηση γι' αυτό. Μετά άνοιξε και δικό του στούντιο.
Το αραβικό ρεπερτόριο
Η παραγωγή του αραβικού ρεπερτορίου ήταν μεγάλη. Ενδεικτικά, το Κοράνι έφευγε με κοντέινερ από την Ελλάδα. Ήταν μια ολόκληρη βαλίτσα και είχε μέσα όλη τη σειρά με κασέτες. Μάλιστα, μια φορά παραλίγο να γίνει διπλωματικό επεισόδιο, επειδή, καθώς έβαζαν τις κασέτες στη βαλίτσα, έβαλαν μία με λαϊκά τραγούδια κατά λάθος από τον σωρό του διπλανού. Τη βρήκε ο Άραβας κι έγινε χαμός. Υπάρχει ο θρύλος ότι επενέβη η βασίλισσα της Αγγλίας για να λυθεί το πρόβλημα. Είχαν έρθει πολλές φορές Άραβες να ηχογραφήσουν εδώ, όπως ο Ziad Rahbani με το «Abu Αli» του. Είναι δική μου ηχογράφηση.
Ο πιο σημαντικός δίσκος που ηχογράφησε
Λένε για κάποιες δουλειές του Μάνου Λοΐζου, για κάποιες του Μάνου Χατζιδάκι. Υπάρχει και ο Γιάννης Σπανός, ο «Δρόμος» του Πλέσσα και τα νησιώτικα που τραγουδάει ο Πάριος. Είναι μια πληθώρα πραγμάτων που δεν μπορείς να τα ταξινομήσεις και να τους βάλεις ταμπέλα, επειδή το καθένα στο είδος του έχει μια τρυφεράδα. Το ένα μπορεί να είναι «ευάερο». Το άλλο μπορεί να είναι «ευάερο» και «ευήλιο». Σήμερα δίνουμε αυτούς τους χαρακτηρισμούς της «χρυσής εποχής», επειδή τότε υπήρχε η συνεύρεση, και όχι με την πονηρή έννοια.
Βρισκόντουσαν μαζί όλοι οι μουσικοί και όλες οι φωνές που έπρεπε να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενός τραγουδιού μέσα στο στούντιο. Και εκεί έβγαινε και αποτυπωνόταν το μεράκι. Ήταν κάτι ζωντανό. Έκαναν δυο-τρεις πρόβες, παρακολουθούσες κι έκανες κάποιες ρυθμίσεις και ό,τι έγραφες την ώρα που είχες πατήσει «εγγραφή» στο μαγνητόφωνο, αυτό αποτυπωνόταν.
Τότε γινόταν ακόμη με το κερί, που σήμαινε ότι δεν μπορούσε να γίνει καμία διόρθωση. Το μόνο που μπορούσε να γίνει, εφόσον ήσουν εξοικειωμένος με τα μαγνητόφωνα, ήταν μόλις τελείωναν και ήταν ακόμη στο κόκκινο φωτάκι, να τους γνέψεις να παίξουν ξανά και να μην κουνηθεί κανείς από τη θέση του, να μη σκεφτεί τη γυναίκα του, τα παιδιά του, τίποτα. Ήταν αφοσιωμένοι σε αυτό το πράγμα.
Μετά ήρθαν τα συστήματα multitracks και πολλοί από τους δημιουργούς προτιμούσαν πάλι να έχουν όλο τον κόσμο μαζί μέσα στο στούντιο. Πολλοί λένε ότι ο κορυφαίος δίσκος που έχω ηχογραφήσει είναι ο «Μεγάλος Ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι. Άλλοι λένε για την «Εποχή της Μελισσάνθης». Ο Μάνος απέφευγε τα playbacks, πλην της φωνής. Πολλές φορές έβαζε ένα κερασάκι στην τούρτα, γι' αυτό, αφού γράφαμε τα βασικά όργανα, φροντίζαμε να έχουμε ένα κανάλι ελεύθερο και εκεί αυτοσχεδίαζαν οι μουσικοί.
Οι πιο τελειομανείς δημιουργοί και η ιστορική ηχογράφηση του «Πάγωσε η τσιμινιέρα» (που δεν μπορείς να την πετύχεις πουθενά στο Διαδίκτυο σήμερα)
Ο Μαρκόπουλος ήταν τελειομανής, αλλά πολλές φορές δεν ήξερε τι ήθελε. Περισσότερο τελειομανής ήταν ο Λοΐζος, αλλά ερχόταν και με ρωτούσε. Κάποια στιγμή με ρωτάει: «Στέλιο, αυτή η κιθάρα πώς αλλιώς μπορεί να ακουστεί;». Κοκάλωσα εκείνη τη στιγμή. Έχοντας υπόψη μου το μονόχορδο του Πυθαγόρα, αναζητώ τον Γιάννη Δημητρίου, ο οποίος ήταν στο εργαστήριο του σέρβις, και του ζητάω να πάρει ένα πολύκλωνο σύρμα και να φτιάξει κάτι σαν σκουπάκι για την κιθάρα. Ο Πυθαγόρας είχε πει ότι ανάλογα με τον τρόπο που κρούεις τη χορδή, μεταβάλλεται και το πλήθος των αρμονικών που παράγει. Πήρε ο κιθαρίστας το σκουπάκι και παίζοντας με αυτό άλλαξε εντελώς τον ήχο της κιθάρας.
Στον δίσκο «Τα τραγούδια μας» με τον Γιώργο Νταλάρα το «Πάγωσε η τσιμινιέρα» ακούγεται σε δύο διαφορετικές εκδοχές − στο τέλος υπάρχει και μία που ακούγεται από χορωδία. Ήταν μια παρέα που είχε έρθει στο στούντιο και σκέφτηκα να τη βάλω να τραγουδήσει, σβήνοντας τη φωνή του Νταλάρα.
Όταν ήμουν μαθητής στο γυμνάσιο, ο καθηγητής Ωδικής Βασίλης Χαραμής μάς είχε διδάξει μια άσκηση και αφού τη μάθαμε, μας χώρισε σε δύο ομάδες και μας είπε: «Προσέξτε, θα κατεβάσω το ένα μου χέρι και θα αρχίσει αυτή η ομάδα και όταν κατεβάσω το άλλο θα αρχίσει η άλλη. Την ώρα που η πρώτη ομάδα θα φτάσει στο μι, η δεύτερη θα αρχίσει με το ντο».
Το ντο - μι στη μουσική είναι ένα διάστημα αρμονικό και αυτό ισχύει από την εποχή του Μπετόβεν, δεν είναι τωρινή εφεύρεση. Πήρα με το έτσι θέλω από το transfer ένα μαγνητόφωνο με δύο κεφαλές αναπαραγωγής, το έβαλα στη θέση του κοντρόλ, και τοποθέτησα στα αριστερά του ένα άλλο μαγνητόφωνο κι έτσι, αυξομειώνοντας τα όρια της απόστασης ανάμεσα στις κεφαλές, βγήκε αυτό το αποτέλεσμα.
Υπήρχαν κι άλλα τρελά πράγματα που μπορούσαν να γίνουν μέσα σε έναν χώρο, αρκεί να είχες ερεθίσματα και κάποια προπαίδεια στις δυνατότητες του ήχου και στα μηχανήματα.
Το τέλος της Columbia Records
Έμεινα στην Columbia μέχρι τον Δεκέμβριο του 1983, οπότε η EMI του Λονδίνου αποφάσισε να καταργήσει το τμήμα ηχογραφήσεων και ηχοληψίας στην Ελλάδα. Το transfer το κράτησε μέχρι το '87.
Η επέλαση του CD παγκοσμίως ήταν πια γεγονός όπως και ο ανταγωνισμός δύο νέων συστημάτων εργοστασίων, της Faber Sound που ξεκίνησε το '93 και της Digital Press που άνοιξε το 1987 και ήταν η πρώτη που ξεκίνησε να κυκλοφορεί CD άλμπουμ στην Ελλάδα το 1988. Τέτοιου είδους εργοστάσια ήταν πανάκριβο χόμπι εκείνη την εποχή. Ένας μείκτης και μερικά μικρόφωνα που θεωρούνται σήμερα φτωχοπράγματα στοίχιζαν τότε 4-5 εκατομμύρια. Η εποχή ονομάστηκε «χρυσή» όχι επειδή είχε αυξήσει τα κέρδη της η Columbia αλλά λόγω του περιεχομένου των δίσκων που τυπώθηκαν και ηχογραφήθηκαν τότε.
Επίσης, η εταιρεία είχε αρχίσει να χάνει το αραβικό ρεπερτόριο. Το '83 συνέβησαν και λίγο περίεργα πράγματα. Δεν περιμέναμε ότι θα κλείσει, επειδή ο Νίκος Κανελλόπουλος, που από το '66 ήταν ο μάνατζερ των στούντιο, πήγε στο Παρίσι, στο Pathé Marconi, μια θυγατρική της ΕΜΙ, για να επιλέξει κάποια μηχανήματα που ξήλωναν εκεί και να τα φέρει στην Ελλάδα. Το ίδιο έτος, τον Ιούνιο, στην άδειά μου, μου ζήτησε ο Μίμης Γαϊτανάκης, διευθυντής του στούντιο του Λονδίνου, να πάω στο Abbey Road στούντιο για μια μικρή μετεκπαίδευση.
Παρ' όλα αυτά, τον Δεκέμβριο του '83 μπήκε λουκέτο στο τμήμα που έκανε τις ηχοληψίες. Το τμήμα που έκανε τη χάραξη παρέμεινε ανοιχτό επειδή υπήρχε η προοπτική να παραχθούν CD. Αυτό το τμήμα είναι το μόνο που υπάρχει ακόμα και με τη φίρμα ΕΜΙ-ΜΙΝΟΣ εκμεταλλεύεται το παλιό ρεπερτόριο που κυκλοφορεί σε CD για εφημερίδες κ.λπ. Το εργοστάσιο έκλεισε οριστικά το 1991.
Μετά την Columbia
Γύρω στο '80, ο Κυριάκος Σφέτσας, διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης, γράφει μουσική για τον κινηματογράφο και θέλει να την ηχογραφήσει σε στούντιο με σύστημα multitracks για να πετύχει καλύτερη ποιότητα. Έρχεται στην Columbia, πέφτει πάνω μου και μου ζητάει μια συνεργασία part-time στο Τρίτο Πρόγραμμα. Δεν είχα αντίρρηση, έτσι πήγα.
Τον Οκτώβριο του '83 με πήρε τηλέφωνο ο τεχνικός προϊστάμενος του Τρίτου Προγράμματος Γιώργος Θεοφανίδης και μου είπε ότι οι συνεργασίες των εξωτερικών παραγωγών και συνεργατών πλέον θα άλλαζαν και θα γίνονταν με τρίμηνες συμβάσεις, σύμφωνα με την τότε κυβέρνηση (του ΠΑΣΟΚ). Έπρεπε να απαντήσω την επόμενη μέρα.
Το συζήτησα με τη γυναίκα μου, που μου είπε επί λέξει: «Αφού ξέρεις ότι θα πηδηχτείτε στην Columbia όταν έρθουν οι καινούργιες μηχανές, θα πας να δουλέψεις κι εκεί βάρδια;». Δεν της απάντησα, αλλά κάτι με ξύπνησε στις 5 το πρωί, ντύθηκα, τη φίλησα, πήρα το αμάξι και του είπα να με υπολογίζει. Έτσι, όταν έκλεισε το στούντιο είχα αποκούμπι κι έμεινα εκεί ως sound recording engineer στα μουσικά σύνολα.»
_________
Ο Στέλιος Γιαννακόπουλος, το 2011, αν και 82 χρονών πια, ξεκίνησε μια μεγάλη έρευνα για να μαζέψει αρχειακό υλικό της Columbia. Μια έρευνα που τον οδήγησε μέχρι τα στούντιο της ΕΜΙ του Λονδίνου. Σήμερα είναι ο βασικός πρωταγωνιστής ενός ντοκιμαντέρ του Γάλλου Louis-Davis Brozetti που ετοιμάζει αυτό το διάστημα για το θρυλικό εργοστάσιο.
Μερικοί από τους δίσκους που έχει ηχογραφήσει ή έχει συνεργαστεί στην ηχογράφησή τους:
Μίμη Πλέσσα - Λευτέρη Παπαδόπουλου, «Ο Δρόμος»
Μίκη Θεοδωράκη - Γιάννη Ρίτσου, «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας»
Τις πιο σημαντικές κυκλοφορίες του Μάνου Χατζιδάκι, με αποκορύφωμα τον «Μεγάλο Ερωτικό»
Πέλομα Μποκιού, «Πέλομα Μποκιού»
Νίκου Κυπουργού - Δημήτρη Μαραγκόπουλου - Λένας Πλάτωνος - Μαριανίνας Κριεζή, «Εδώ Λιλιπούπολη»
Γιώργος Νταλάρας, «Τα ρεμπέτικα της Κατοχής»
Μάνου Λοΐζου, «Τα τραγούδια της Χαρούλας»
Ελένη Βιτάλη, «Άιντε και φύγαμε»
Μίκη Θεοδωράκη, «Ταξίδι μέσα στη νύχτα»
O Στέλιος Γιαννακόπουλος τελευταία τραβάει βίντεο με συνεντεύξεις τα οποία αργότερα επεξεργάζεται
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 26.11.2017
