ΣΤΙΣ 9 ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ είχαμε αναφερθεί, εδώ στο LiFO.gr, στους δίσκους του 1974, που είχαν εκδοθεί στην τελευταία φάση της δικτατορίας (από το ξεκίνημα εκείνης της χρονιάς έως και τον Ιούλιο). Αυτός ο διαχωρισμός, για τους δίσκους του ’74, είναι πολύ βασικός, ακρογωνιαίος θα έλεγα, επειδή ο ερχομός της μεταπολίτευσης, μετά την 24η Ιουλίου, θα επηρέαζε καθοριστικά και τη δισκογραφία, τοποθετώντας την πλέον σ’ ένα άλλο επίπεδο.
Μπορεί η λογοκρισία να δούλευε ακόμη, και στο τραγούδι, και στον κινηματογράφο, και αλλού, όμως πολλοί δίσκοι, που ήταν από δύσκολο έως αδύνατο να εκδοθούν επί επταετίας, θα τυπώνονταν τώρα κανονικά και θα τοποθετούνταν στα δισκοπωλεία, επί της ουσίας, δίχως φόβο. Τουλάχιστον στις πιο μεγάλες πόλεις, γιατί στις μικρότερες τα πράγματα προχωρούσαν πιο αργά...
Το γεγονός, το οποίο αλλάζει εντελώς το τοπίο στο αντικείμενο που μας ενδιαφέρει, είναι ο ερχομός του Μίκη Θεοδωράκη στη χώρα, στις 24 εκείνου του Ιούλη. Πρακτικά, αυτό σήμαινε πως το έργο του απελευθερωνόταν από τα δεσμά της απαγόρευσης και ελεύθερο πλέον ήταν έτοιμο να κατακτήσει τον ελληνικό λαό.
Οι δίσκοι ήταν και καινούριοι, με νέα ηχογραφήματα του Μίκη, και πρόσφατοι, από εκείνους που είχαν τυπωθεί στο εξωτερικό, μετά το 1970 και που έφθαναν στην Ελλάδα μέσα από «παράνομες» ατομικές εισαγωγές, αλλά και επανεκδόσεις της προ-δικτατορικής περιόδου του. Οπότε αντιλαμβάνεστε τι γινόταν, όταν έσκαγαν όλα αυτά μαζί...
Το τι σήμαινε, ευρύτερα, το ονοματεπώνυμο «Μίκης Θεοδωράκης» στους πρώτους εκείνους μήνες, και στα πρώτα δυο-τρία χρόνια της μεταπολίτευσης, δεν μπορεί εύκολα να περιγραφεί με λέξεις. Ειδικά στον μουσικό χώρο είχε προκληθεί «σεισμός», αφού εκατοντάδες τραγούδια του, θα πλημμύριζαν τη χώρα – βασικά μέσω των λαϊκών συναυλιών και βεβαίως της δισκογραφίας.
Ήταν μια 15ετής παραγωγή, που εύρισκε ξανά πρόσφορο έδαφος για ν’ ανθήσει, όπως συνέβαινε και πριν από την 21η Απριλίου του ’67, με ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα τώρα – πληθωριστική σχεδόν. Δικαιωματικά, λοιπόν, το διάστημα Αύγουστος-Δεκέμβριος 1974, σε πρώτη φάση, ανήκει στα LP του Μίκη Θεοδωράκη. Αυτά είναι που κυριαρχούν, ενώ από κοντά στέκονται και όλες οι υπόλοιπες άξιες δουλειές των άλλων συνθετών.
Οι δίσκοι του Μίκη
Δεν είναι εύκολο να καταγραφεί η ακριβής ποσότητα των δίσκων με τραγούδια του Θεοδωράκη, που θα κυκλοφορούσαν εκείνους τους πρώτους πέντε μήνες της Μεταπολίτευσης. Το λέω, γιατί τυπώνονταν συνεχώς απ’ όλες τις εταιρείες, μεγάλες και μικρότερες! Οι πρέσες πρέπει να δούλευαν σε τρεις βάρδιες, τα τυπογραφεία επίσης, ενώ και τα δισκάδικα δεν ήξεραν τι να πρωτο-τοποθετήσουν στις βιτρίνες.
Οι δίσκοι ήταν και καινούριοι, με νέα ηχογραφήματα του Μίκη, και πρόσφατοι, από εκείνους που είχαν τυπωθεί στο εξωτερικό, μετά το 1970 και που έφθαναν στην Ελλάδα μέσα από «παράνομες» ατομικές εισαγωγές, αλλά και επανεκδόσεις της προ-δικτατορικής περιόδου του. Οπότε αντιλαμβάνεστε τι γινόταν, όταν έσκαγαν όλα αυτά μαζί... Τέλος πάντων κάποια από τα σημαντικότερα άλμπουμ του Μίκη, που θα έβγαιναν εκείνους τους πέντε μήνες στη χώρα (Αύγουστος-Δεκέμβριος 1974), είναι και τα ακόλουθα...
Η Minos κατ’ αρχάς, τυπώνει τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με Γιώργο Νταλάρα (και Άννα Βίσση). Τα τραγούδια είχαν ηχογραφηθεί «νόμιμα» (μετά από απόφαση του υφυπουργού παρά τω πρωθυπουργώ, της δοτής κυβέρνησης Μαρκεζίνη, Σπύρου Ζουρνατζή) μια-δυο μέρες πριν από το Πολυτεχνείο, δηλαδή στις 15-16 εκείνου του Νοέμβρη, με τον δίσκο να μην κυκλοφορεί, το επόμενο διάστημα, λόγω των γεγονότων και του νέου πραξικοπήματος. Βγαίνει λοιπόν τώρα...
Επίσης η Minos τυπώνει «Τα Τραγούδια του Αγώνα» με Μαρία Φαραντούρη, Μαρία Δημητριάδη, Μίκη Θεοδωράκη και Λάκη Καραλή. Εκεί «Οι πρώτοι νεκροί» σε ποίηση Αλέκου Παναγούλη, «Μην ξεχνάς τον Ωρωπό» σε ποίηση Θεοδωράκη, «Ποιος την ζωή μου» σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου κ.λπ. Ακόμη, από την ίδια εταιρεία έχουμε τα άλμπουμ «Αρκαδία 6 / Αρκαδία 8» με τη Μαρία Φαραντούρη, σε στίχους Μανόλη Αναγνωστάκη-Μίκη Θεοδωράκη, «Στην Ανατολή» με βασικό ερμηνευτή τον Στέλιο Καζαντζίδη και «Προδομένος Λαός», σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα, με Χάρι Αλεξίου, Κώστα Σμοκοβίτη, Βασίλη Παπακωνσταντίνου κ.ά.
Η EMI / Columbia, τώρα, κυκλοφορεί τα «Θαλασσινά Φεγγάρια» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, με Γρηγόρη Μπιθικώτση, Βίκυ Μοσχολιού, Μαρία Φαραντούρη, «Τα Λαϊκά» σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου, σε νεότερες εκτελέσεις από τον Μανώλη Μητσιά και ακόμη το «Ήλιος και Χρόνος» (με Γιώργο Καπερνάρο-Μαρία Δημητριάδη).
Τα «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» τυπώνονται και από την Lyra με βασική ερμηνεύτρια την Μαρία Δημητριάδη, ενώ μπαράζ εκδόσεων έχουμε και από την Polydor. Ανάμεσα... τα «Πνευματικό Εμβατήριο / Οιδίπους Τύραννος» σε ποίηση Άγγελου Σικελιανού, «Κατάσταση Πολιορκίας» με Μαρία Φαραντούρη-Αντώνη Καλογιάννη, «Νύχτα Θανάτου / Μιλώ» με Αντώνη Καλογιάννη σε στίχους Μάνου Ελευθερίου-Μανόλη Αναγνωστάκη και βεβαίως τα δύο θρυλικά άλμπουμ, το μπλε και το κόκκινο, «Θεοδωράκης Διευθύνει Θεοδωράκη νο 1 / Τα Λαϊκά» με Αντώνη Καλογιάννη-Μαρία Δημητριάδου (εκεί τα «Το παλληκάρι έχει καϋμό», «Σ’ αυτή τη γειτονιά», «Σ’ αυτό το δύσκολο καιρό», «Το τραίνο» κ.λπ.) και «Θεοδωράκης Διευθύνει Θεοδωράκη νο 2», με Μαρία Φαραντούρη-Αντώνη Καλογιάννη (εκεί το “Romancero Gitan”, «Τα Τραγούδια του Ανδρέα», δηλαδή το «Είμαστε δυο», «Το μεσημέρι», που είναι γνωστό και ως «Το σφαγείο», και όλα τα υπόλοιπα).
Ακόμη και το ελληνικό παράρτημα της CBS θα κυκλοφορήσει τα σχετικά, από Μίκη, όπως ήταν τα σάουντρακ των ταινιών του Κώστα Γαβρά «Ζ» και “État de siège”, που τότε κι αυτές θα προβάλλονταν στη χώρα.
Μίκης Θεοδωράκης, Αντώνης Καλογιάννης - Το Σφαγείο
Οι υπόλοιπες «έντεχνες» κυκλοφορίες
Η νέα πολιτική κατάσταση, από τη μια μεριά, και η πληθώρα κυκλοφοριών με τραγούδια του Μίκη, από την άλλη, δεν μπορεί να αφήσουν ανεπηρέαστη την γενικότερη παραγωγή της εποχής. Το λεγόμενο «κοινωνικό», «πολιτικό» ή και «επαναστατικό» τραγούδι, όπως το έλεγαν τότε, αποτελεί αντικείμενο διαφόρων συνθετών, που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνεχίζουν πάνω στη διαδρομή, που είχαν χαράξει επί δικτατορίας, όπως συμβαίνει με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, ή αλλάζουν ρότα προς ένα πιο άμεσο τραγούδι πολιτικής αφύπνισης, όπως συμβαίνει με τον Μάνο Λοΐζο ή τον Χρήστο Λεοντή. Και βεβαίως όλα αυτά αποκτούν αμέσως άλλη όψη, αν ιδωθούν παράλληλα με τη «θεοδωρακική» παραγωγή, που οπωσδήποτε επικαθορίζει το κλίμα.
Έτσι λοιπόν ο Μαρκόπουλος μετά από τη «Θητεία», που κυκλοφορεί επί δικτατορίας ακόμη (Μάρτιος ’74), επί μεταπολίτευσης (Σεπτέμβρης ’74) δίνει τον εξ ίσου ιστορικό δίσκο «Μετανάστες» (σε στίχους Γιώργου Σκούρτη), με την Βίκυ Μοσχολιού και τον Λάκη Χαλκιά, ενώ τον Δεκέμβρη του ’74 δίνει και τον «Θεσσαλικό Κύκλο» (σε στίχους Κώστα Βίρβου), με τους Παύλο Σιδηρόπουλο, Λάκη Χαλκιά, Λιζέττα Νικολάου, Βίκυ Μοσχολιού και Χαράλαμπο Γαργανουράκη. Ειδικά οι «Μετανάστες» προβάλλουν και πολιτικά μηνύματα, με τον Μαρκόπουλο, πάντως, να ακολουθεί σταθερά το δικό του δρόμο – δημιουργώντας μόνος του ένα ιδιότυπο στυλ «έντεχνου», με πολλά στοιχεία δανεισμένα από το παραδοσιακό και λαϊκό τραγούδι. Οι δίσκοι αυτοί, ως γνωστόν, θα έβγαζαν τεράστιες επιτυχίες, που τραγουδιούνται ακόμη και σήμερα. Να θυμίσω: «Η φάμπρικα», «Μιλώ για τα παιδιά μου», «Εδώ στην ξένη χώρα», «Ο αρκουδιάρης», «Το παζάρι», «Ο δάσκαλος» κ.λπ.
Ο Μάνος Λοΐζος ηχογραφούσε κανονικά επί επταετίας, όμως ένας από τους πιο ιστορικούς και πολυακουσμένους δίσκους του, με προφανή πολιτικά μηνύματα, θα έβγαινε προς το τέλος του ’74. Λέμε για τα «Τραγούδια του Δρόμου» [Minos], με ερμηνευτές τον ίδιο τον συνθέτη και ακόμη τους Αλέκα Αλιμπέρτη και Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Εκεί και τα διαχρονικά κομμάτια του Λοΐζου «Ο δρόμος» (σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου, που είχε πρωτοπεί προδικτατορικά η Σούλα Μπιρμπίλη), «Ο αρχηγός» (στίχοι Λευτέρης Παπαδόπουλος), «Ο στρατιώτης» (στίχοι Κωστούλα Μητροπούλου), «Τ’ ακορντεόν» και «Τρίτος Παγκόσμιος» (αμφότερα σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη). Από τους τίτλους και μόνον αντιλαμβάνεστε το κλίμα... και τη φόρτιση που μπορούσε να επιφέρουν αυτές οι μελωδίες, και τα λόγια, στον κόσμο, που γέμιζε τα γήπεδα και τα στάδια, προσδοκώντας κάτι καλύτερο.
Αντιθέτως ο συνοδοιπόρος του Λοΐζου, από τα πρώτα χρόνια του ’60, Χρήστος Λεοντής ήταν παροπλισμένος δισκογραφικά επί επταετίας – γι’ αυτό και το μεγαλύτερο μέρος της συνθετικής δραστηριότητάς του θα το απορροφούσε το θέατρο, και πιο συγκεκριμένα το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Τώρα όμως, προς το τέλος του ’74, έχει κι αυτός ένα μεγάλο δίσκο σε κίνηση, που επίσης θα αγαπηθεί από τον κόσμο. Λέμε για το «Αχ.. Έρωτα» [ΕΜΙ / Columbia], σε ποίηση Federico García Lorca, και με απόδοση των στίχων στα ελληνικά από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο (αν και πιο πολύ για Παπαδόπουλο μοιάζουν οι στίχοι, παρά για Lorca). Τραγουδούσαν οι Μανώλης Μητσιάς και Τάνια Τσανακλίδου. Φοβερές οι μελωδίες του Λεοντή στα τραγούδια «Στου βελονιού την άκρη», «Το φεγγάρι», «Τραγούδι των κοντραμπατζήδων» κ.λπ. Με τον Lorca θα ασχολιόταν για μια δεύτερη φορά και ο συνθέτης Γιάννης Γλέζος στο άλμπουμ του «Αντόνιο Τόρρες Χερέδια» [Lyra], με τις μεταφράσεις του Οδυσσέα Ελύτη, τις ενορχηστρώσεις του Νίκου Μαμαγκάκη και τις ερμηνείες της Μαρίας Δημητριάδη. Απαιτητικό άλμπουμ, όχι εύκολο σε πρώτη ακρόαση, που είχε το νόημά του εκείνη την εποχή.
Μανώλης Μητσιάς - Το Φεγγάρι
Για το άλμπουμ «Μαρτυρίες» [EMI / Columbia] του Δήμου Μούτση, με Μανώλη Μητσιά, Βασιλική Λαβίνα και Χρήστο Λεττονό, έχω γράψει ειδικό κείμενο, πριν από μερικούς μήνες (20 Ιουλίου) εδώ στο LiFO.gr, οπότε δεν χρειάζεται να (ξανα)ειπωθεί τώρα κάτι παραπάνω – εκτός τούτου. Οι «Μαρυρίες» –ίσως γιατί δεν ακούστηκαν και τόσο, στην εποχή τους, και σε όλα τα κατοπινά χρόνια–, είναι ένας δίσκος «βαρόμετρο» της πρώιμης μεταπολίτευσης, που δεν έχει χάσει ίχνος της δύναμής του 50 χρόνια αργότερα.
Συνθέτης που δεν μπορείς να τον χαρακτηρίσεις στενά πολιτικό, ο Νίκος Μαμαγκάκης κάνει επί επταετίας (1972) εκείνο τον δίσκο σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Γιάννη Πουλόπουλο και την Μαρία Δουράκη, για να επανέλθει αυτή την εποχή μελοποιώντας έναν άλλο κομμουνιστή ποιητή, τον Κώστα Βάρναλη, ο οποίος θα πέθαινε στο τέλος της χρονιάς (16 Δεκ. 1974). Το άλμπουμ «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» [Lyra], με την Μαρία Δημητριάδη και τον Δημήτρη Ψαριανό, δεν ήταν από εκείνα που ακούστηκαν πολύ, αν και περιείχε μερικά καταπληκτικά τραγούδια (με πρώτο όλων «Το τραγούδι του τρελλού» με την Δημητριάδη).
Άλλος συναρπαστικός δίσκος του τελευταίου πεντάμηνου του ’74 είναι «Τα Παιδικά» [EMI / Columbia] του Χριστόδουλου Χάλαρη, σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη, με την Δήμητρα Γαλάνη, τον Θέμη Ανδρεάδη και τον Χρύσανθο. Ούτε ο Χάλαρης ήταν στενά πολιτικός συνθέτης, ασχέτως αν μερικά τραγούδια του απ’ αυτό το LP εμπεριέχουν και ευρύτερα κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, όπως το απίστευτο «Με χρωματιστά μολύβια» με τον Χρύσανθο.
Χρύσανθος - Με Χρωματιστά Μολύβια
Προς το τέλος του ’74 ο Σταύρος Ξαρχάκος, ένας από τους πιο δημοφιλείς συνθέτες της εποχής (λόγω της συμμετοχής του στη μουσικοθεατρική παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο» και όχι μόνο) έχει έτοιμους τρεις δίσκους(!) στην EMI / Columbia. Ο πρώτος έχει τίτλο «Χωρίς Λόγια», είναι ορχηστρικός, και περιέχει ενοποιημένες (σε μεγάλη φόρμα) γνωστές συνθέσεις του. Το άκουσμα θυμίζει σάουντρακ, αλλά δεν είναι. Το «Νυν και Αεί» είναι ο δεύτερος σπουδαίος δίσκος του, σε στίχους Νίκου Γκάτσου, με την Βίκυ Μοσχολιού και τον Νίκο Δημητράτο. Ο Γκάτσος σχεδόν πάντα είναι πολιτικός με τον τρόπο του, χωρίς να είναι στρατευμένος, με το άλμπουμ να μένει στην ιστορία ως ένα από τα πιο επικά του Ξαρχάκου, χωρίς να λείπουν, πάντως, και οι πιο λυρικές στιγμές. Τα «Νυν και αεί» και «Εμείς που μείναμε», που λέει η Μοσχολιού και τα «Ήρθε ο καιρός» και «Μαύρος ήλιος», που λέει ο Δημητράτος, είναι, απλώς, ανεπανάληπτα τραγούδια. Το τρίτο LP έχει τίτλο «Κόκκινα Τριαντάφυλλα για Μένα» και αποτελεί σάουντρακ για το θεατρικό έργο με τον ίδιο τίτλο του ιρλανδού δραματουργού Seán O'Casey, που είχε ανεβεί τη σεζόν 1974-75 στο Θέατρο Αλάμπρα, από τον θίασο του Κώστα Καρρά (σε μετάφραση Παύλου Μάτεσι και σκηνοθεσία Κώστα Μπάκα). Το έργο αναφέρεται στην ιστορία της Ιρλανδίας από το 1913 έως τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’40. Σε μια απεργία εργατών, στο σιδηρόδρομο, διεκδικείται ένα σελίνι αύξηση την εβδομάδα, τα αφεντικά αρνούνται να το δώσουν, με την απεργία να έχει τραγική κατάληξη. Οπωσδήποτε μια πλοκή, που εντάσσεται μέσα στο κλίμα της εποχής, κι ένα ακόμη ανεπανάληπτο τραγούδι από τον Ξαρχάκο (το ομώνυμο του δίσκου).
Βίκη Μοσχολιού - Εμείς που μείναμε
Τρεις δίσκους, όμως, θα κυκλοφορούσε και ο Μίμης Πλέσσας στο ίδιο διάστημα! Πρώτα το άλμπουμ «Μίλα μου για τη Λευτεριά», σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, με τον Γιάννη Πουλόπουλου και τη Ρένα Κουμιώτη, που είναι βασικά η πιο πολιτικοποιημένη συνέχεια του «Δρόμου» (1969). Ο δίσκος ήταν να βγει εκείνη την εποχή (μετά τον «Δρόμο»), απορρίφθηκε από τη λογοκρισία, για να κυκλοφορήσει τελικά τον Οκτώβριο του ’74. Δίσκος με καλά τραγούδια, τα οποία, όμως, ηχητικά, ήταν εκτός του κλίματος της μεταπολίτευσης και γι’ αυτό θα περνούσαν απαρατήρητα. Όπως απαρατήρητη θα περνούσε και η «Παράσταση» [Polydor], με τον Γιώργο Μαρίνο και την Κατιάνα Μπαλανίκα. Κι εδώ υπήρχαν μερικά καλά τραγούδια, όπως το «Φίλε μη φεύγεις» σε στίχους Ανδρέα Αγγελάκη, τα οποία επίσης δεν ακούστηκαν. Ακόμη και το επόμενο LP του Πλέσσα, το βασισμένο σε στίχους του Γιώργου Καλαμαριώτη (ο δημοσιογράφος Γιώργος Μπέρτσος, που είχε βοηθήσει αποφασιστικά στην έρευνα που ακολούθησε της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη), που είχε τίτλο «Εκείνη τη Νύχτα» [Lyra] και κρυφό θέμα τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο, δεν απασχόλησε καθόλου. Κάποια ενδιαφέροντα τραγούδια, πάντως, εντοπίζονταν κι εδώ.
«Έντεχνο» άλμπουμ, με πολιτικά μηνύματα ήταν «Τα Λιοτρόπια» [Polydor] του Γιώργου Γιαννουλάτου, σε στίχους Πυθαγόρα, με τον Αντώνη Καλογιάννη και την Πετρή Σαλπέα. Τo «Κάντε κουράγιο» ήταν καλό τραγούδι και ακούστηκε περισσότερο. Στο ίδιο μοτίβο, αλλά με πιο πολλά λυρικά στοιχεία, και η «Λιτανεία» [Polydor] του Γρηγόρη Σουρμαΐδη, σε στίχους Αρία, ξανά με τον Καλογιάννη και την Λιλάντα Λυκιαρδοπούλου. Από εδώ το «Δόξα Θεέ» με τον Καλογιάννη ακούστηκε πιο πολύ, αλλά το αριστούργημα του δίσκου είναι η «Αγάπη» με την Λυκιαρδοπούλου. Επίσης το LP «Ω! Τί Κόσμος Μπαμπά!» [Minos] του Βασίλη Δημητρίου, με τους Γιάννη Καλατζή, Χάρι Αλεξίου και Κώστα Σμοκοβίτη, που στηριζόταν στο τραγούδι με τον ίδιο τίτλο (σε στίχους Κώστα Μουρσελά). Πρόκειται για θεατρικό σάουντρακ, με το έργο να παίζεται σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα το καλοκαίρι του ’73 και τον χειμώνα του 1973-74. Πρωταγωνιστούσαν δε σ’ αυτό οι Βασίλης Διαμαντόπουλος και Γιώργος Μιχαλακόπουλος. Ακόμη και το «Κάτι Άλλο Μου Θυμίζει» [EMI / Columbia] του Θέμη Ανδρεάδη (μουσικές Γιάννη Κιουρκτσόγλου, στίχοι Γιάννη Λογοθέτη) ήταν ένα πολιτικό άλμπουμ, καθώς μέσα από έναν ευτράπελο τρόπο προσέγγιζε πρόσωπα και καταστάσεις αναγνωρίσιμες σε όλους («Καλέ κυρά-Μαρία», εκεί όπου γίνεται λόγος για την τριανδρία Παπαδόπουλου-Μακαρέζου-Παττακού, «Πούντο πούντο» με τη φράση «Νάτο πετιέται», που παρέπεμπε στο τραγούδι των Μίκη Θεοδωράκη-Γιάννη Ρίτσου «Τη ρωμιοσύνη μην την κλαις», «Ο Ρήγας» κ.λπ.). Περαιτέρω και το LP «Η Μαρίζα Κωχ και Δυο Ζυγιές Παιχνίδια» [Minos] της Μαρίζας Κωχ (με τις τρεις διασκευές σε τραγούδια του Σαββόπουλου) είναι ένας δίσκος που φλερτάρει με το «έντεχνο», αν και διαθέτει ακόμη πλείστες όσες παραδοσιακές αναφορές έως και κάποιες ροκ. Το 1974 ο Διονύσης Σαββόπουλος δεν ηχογραφεί κάποιο μεγάλο δίσκο, δίνει όμως τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς το 45άρι «Σαν τον Καραγκιόζη / Για την Κύπρο» [Lyra], τραγουδώντας για δύο θέματα που τον έκαιγαν όλο το προηγούμενο διάστημα.
Διονύσης Σαββόπουλος - Σαν τον Καραγκιόζη
Και κάποιοι δίσκοι έξω από το κλίμα της μεταπολίτευσης
Τους πρώτους μήνες του ’74, επί δικτατορίας ακόμη, ο Μάνος Χατζιδάκις δίνει δύο άλμπουμ, για τα οποία είχαμε γράψει στο προηγούμενο άρθρο – είναι τα «Ο Οδοιπόρος, το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης» [Νότος] και «Τα Πέριξ» [Πολύτροπον]– ενώ από τον Αύγουστο και μετά κυκλοφορούν ακόμη δύο, τα “Sweet Movie” [Πολύτροπον] και «Ο Σκληρός Απρίλης του ’45» [Minos]. O Χατζιδάκις είναι ένας συνθέτης-τραγουδοποιός που μένει ανεπηρέαστος, ούτως ή άλλως, από το κλίμα της μεταπολίτευσης, ξέχωρα από το γεγονός πως και τα δύο αυτά άλμπουμ είχαν συντεθεί επί δικτατορίας. Και το σάουντρακ της ταινίας του Dušan Makavejev, στο οποίο τραγουδούσαν οι Anne Lonnberg, Μαρία Κάτηρα και χορωδία και ο «Σκληρός Απρίλης», που είχε κυκλοφορήσει κιόλας το 1972, για πρώτη φορά, σε μια παραγωγή του (χουντικού) ΕΟΤ, υπό τον τίτλο “Greece” (ως τουριστικό LP). Αξιόλογες δουλειές – ιδίως το σάουντρακ, που αγαπήθηκε από μερίδα του κόσμου, παράλληλα με την ταινία.
Κατ’ αναλογίαν με τον Χατζιδάκι, με δύο άλμπουμ, ένα σάουντρακ κι ένα με τραγούδια, εμφανίζεται και ο Γιάννης Σπανός το τελευταίο πεντάμηνο του ’74. Το σάουντρακ είναι ο επικός «Παύλος Μελάς» [His Master’s Voice], της γνωστής εθνικοπατριωτικής ταινίας του Φίλιππου Φυλακτού, με τον Λάκη Κομνηνό στον ομώνυμο ρόλο, ενώ ο δίσκος με τραγούδια είναι η πολυαγαπημένη «Οδός Αριστοτέλους» [Minos], σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, με τους Γιάννη Πάριο, Χάρι Αλεξίου και Γιάννη Καλατζή. Το τραγούδι με τον ίδιο τίτλο, με την Αλεξίου, θεωρείται κάπως σαν στάνταρντ (για το ρεπερτόριο του Σπανού και της Αλεξίου), αλλά ακόμη πιο ωραία τραγούδια είναι εκείνα που λέει ο Πάριος («Ήταν μια φορά», «Είπα να φύγω», «Σαν την πικροδάφνη»), όπως και το «Γύριζαν τα τραίνα» (επίσης με την Αλεξίου). Γενικά ένας δίσκος εκτός κλίματος μεταπολίτευσης, που θα έγραφε βαθιά στις συνειδήσεις των ανθρώπων διαχρονικά.
Επίσης, στο ίδιο διάστημα κυκλοφορεί (αλλά μπορεί και στην αρχή του ’75) το πολύ καλό ποπ-ροκ άλμπουμ «Κυρίες & Κύριοι» [Polydor] του Κώστα Τουρνά (με τα «Πέτρος», «2009 μ.Χ.», «Ο χρόνος ο καλύτερος»), το τριπλό LP «Ο Γιος της Άνοιξης» [Philips] του Κώστα Χατζή (με τα «Είμαι ένας μουσικός», «Εμείς οι ταπεινοί», «Στο διεθνές το μαγαζί»), το θρυλικό progressive rock 2LP «666» [Vertigo] των διαλυμένων πλέον Aphrodite’s Child (“Babylon”, “The four horsemen”, “Aegian sea”, “Do it”), που είχε κυκλοφορήσει το 1972 στο εξωτερικό, αλλά έπρεπε να πέσει η χούντα (λόγω του γνωστού κομματιού με την Ειρήνη Παπά), για να κυκλοφορήσει και στην Ελλάδα και ακόμη το επίσης θρυλικό «Τελευταία Έργα» [ΕΜΙ / Columbia / His Master’s Voice] του συνθέτη της πρωτοπορίας Γιάννη Χρήστου («Πράξη για 12», «Αναπαράσταση 1», Αναπαράσταση 3», «Επίκυκλος 2»).
Κι επειδή ο κόσμος δεν είχε σταματήσει να διασκεδάζει στα λαϊκά μαγαζιά και να ρίχνει τις στροφές του, και τις ζεμπεκιές του, υπήρχε και η «Κυρά Ζωή» [Philips] του Δημήτρη Μητροπάνου, με τις τραγουδάρες «Πες μου που πουλάν καρδιές» (Τάκης Μουσαφίρης) και «Κυρά ζωή» (Σπύρος Παπαβασιλείου-Τάσος Οικονόμου), που έγδερναν τα ηχεία των τζουκ-μποξ, με τις ρετσίνες να κυλάνε ποτάμι. Όλα μεταπολίτευση ήταν... κι εκείνα, και τούτα, και τ’ άλλα. Μαζί κι αυτή η αθάνατη λαϊκή παραγωγή, για κάθε γούστο και για κάθε φάση...
Δημήτρης Μητροπάνος - Κυρά Ζωή
