Wadada Leo Smith: Ένας μουσικός της τζαζ που συνεχίζει να εκπλήσσει στα 80 του

Ματιές στη σύγχρονη «κοινωνική» δισκογραφία του και στη σχέση του με την Ελλάδα.

Φώντας Τρούσας 18.7.2022 | 08:11

Wadada Leo Smith: ένας πρωτοπόρος μουσικός της τζαζ, που συνεχίζει να εκπλήσσει στα 80 χρόνια του — Wadada Leo Smith

18.7.2022 | 08:11

Ο Wadada Leo Smith, γεννημένος στην Leland του Μισισιπή το 1941, είναι ένας τρομπετίστας που πρωταγωνιστεί στη σκηνή της δημιουργικής (διάβαζε αυτοσχεδιαζόμενης) μουσικής, ήδη από τη δεκαετία του ’60.

Μέλος του AACM του Σικάγου, δηλαδή του Association for the Advancement of Creative Musicians (Σύνδεσμος για την Προώθηση των Δημιουργικών Μουσικών), της Creative Construction Company και βεβαίως στην ίδια παρέα με προσωπικότητες της προχωρημένης τζαζ σαν τους Anthony Braxton, Leroy Jenkins, Muhal Richard Abrams κ.ά., ο Smith έκανε ακόμη πιο αισθητή την παρουσία του στην δεκαετία του ’70 μέσω ηχογραφήσεων στη δική του εταιρεία Kabell (αλλά και στην ECM και αλλού), περιοδεύοντας ανά τον κόσμο με μουσικούς του «παγκόσμιου χωριού».

Ο Wadada Leo Smith στην Ελλάδα

Στο τέλος της δεκαετίας του ’70 (Νοέμβριος 1979) ο Leo Smith είχε έλθει στην Ελλάδα, παίζοντας στο Jazz Club του Γιώργου Μπαράκου στην Πλάκα, όπως και στη Θεσσαλονίκη, μ’ ένα ιστορικό σήμερα σχήμα, το τρίο Leo Smith (τρομπέτα), Peter Kowald (κοντραμπάσο) και Günter Sommer (ντραμς).

Την επόμενη χρονιά (Οκτώβριος 1980) το τρίο αυτό θα εμφανιζόταν και στο φεστιβάλ Praxis ’80, στο θέατρο Αλάμπρα, ενώ τρία τουλάχιστον γερμανικά LP από εκείνη την εποχή θα κατέγραφαν τη δύναμή του και στο βινύλιο.

Πρόκειται για τα άλμπουμ “Leo Smith, Peter Kowald, Günter Sommer” [Amiga Jazz, ηχογράφηση 13-14 Νοε. 1979], “Touch the Earth” [FMP, 1980] και “If you Want the Kernels You Have to Break the Shells” [FMP, 1981].

Ο Wadada Leo Smith είχε έντονο, μέσα του, το αίσθημα της μαύρης αυτοσυνείδησης, της ανάγκης δηλαδή να πάρουν οι μαύροι τις τύχες στα δικά τους χέρια, σε κάθε επίπεδο, καθώς ο ίδιος προερχόταν από την γενιά, που μεγάλωσε μέσα στις μάχες για την ανάδειξη και κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, στις δεκαετίες του ’50 και του ’60

Στην Ελλάδα μπορεί να μην τυπώθηκε σε δίσκο η μουσική του σχήματος, κυκλοφόρησε όμως ένα βιβλίο τού Leo Smith (κάτι εξίσου σημαντικό), που είχε τίτλο «Σημειώσεις για τη Φύση της Μουσικής» [Περιοδικό ΤΖΑΖ / Νεφέλη, Αθήνα 1982] σε μετάφραση των Νίκου Σαββάτη και Κώστα Θεοφιλόπουλου.

Το βιβλίο αποτελούσε μία σύνοψη των θεωρητικών απόψεων του Smith, που αποκτούσαν βεβαίως και πρακτικό νόημα, μέσα από την διαδικασία του αυτοσχεδιασμού, οι οποίες είχαν ξεκινήσει να καταγράφονται ήδη από το 1973, στο μικρό βιβλίο του “notes (8 pieces) source a new world music: creative music” [Kiom Press].

Νέα δοκίμια θα γράφονταν στην πορεία (1979) και όλα αυτά μαζί θα τυπώνονταν, μεταφρασμένα, στην Ελλάδα, σε μιαν αναπάντεχη έκδοση, τον Ιανουάριο του 1982, με την συμβολή (και) του αείμνηστου Κώστα Γιαννουλόπουλου.

Ο Wadada Leo Smith είχε έντονο, μέσα του, το αίσθημα της μαύρης αυτοσυνείδησης, της ανάγκης δηλαδή να πάρουν οι μαύροι τις τύχες στα δικά τους χέρια, σε κάθε επίπεδο, καθώς ο ίδιος προερχόταν από την γενιά, που μεγάλωσε μέσα στις μάχες για την ανάδειξη και κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 – φέρνοντας, έτσι, στη μνήμη, μ’ αυτά που γράφει, και μεταγενέστερους μαύρους μουσικούς-ακτιβιστές, στα δικά τους ανάλογα μανιφέστα, όπως τον Chuck D των Public Enemy για παράδειγμα. Διαβάζουμε, κάπου, στο βιβλίο του:

«Καταλαβαίνω ότι κάποιοι μουσικοί και κριτικοί, ίσως και απλοί αναγνώστες, θα με θεωρήσουν εγωκεντρικό δημιουργικό καλλιτέχνη και θα συμφωνήσω τελικά με τον βασικό τους συλλογισμό: είμαι εγωκεντρικός. Άλλωστε νοιώθω ότι στον καιρό μας είναι απόλυτα αναγκαίο κάθε μαύρος δημιουργός να έχει υπερβολική αυτοσυνείδηση: δηλαδή το σημερινό κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό σύνδρομο, αποτέλεσμα των νόμων που κανονίζουν τα παγκόσμια πάρε-δώσε, αναγκάζει κάθε μαύρο δημιουργικό καλλιτέχνη να καταγράφει μόνος του, με όποιο μέσο διαθέτει, ό,τι έχει να πει. Προειδοποιώ τους μαύρους σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής (στις Τέχνες, στον αθλητισμό, στις επιστήμες, την πολιτική και σ’ οτιδήποτε άλλο) ότι είναι καιρός πια να αναλάβουμε να γράψουμε μόνοι μας την ιστορία μας – ν’ αποσπάσουμε αυτή τη διαδικασία από τον έλεγχο όλων αυτών, που απλά και μόνο η συλλογική τους ταυτότητα τους αποξενώνει απ’ οτιδήποτε εμείς κάνουμε. Δε χρειαζόμαστε άλλους, που δεν καταλαβαίνουν τι βλέπουν, να διαμελίζουν τα δημιουργήματά μας. Δεν πρέπει να αφήσουμε άλλους να καταγράφουν διαστρεβλωμένες απόψεις όλων όσων κάλλιστα εμείς μπορούμε να εκφράσουμε. Κι έτσι είμαι –όπως θέλω και κάθε μαύρος να γίνει– εγωκεντρικός».

Την τότε ελληνική περιπέτειά του ο Wadada Leo Smith την θυμόταν χρόνια αργότερα, και είχε πει γι’ αυτήν στο περιοδικό «Jazz & Τζαζ» (τεύχος #204, Μάρτιος 2010), σε συνέντευξή του στον Βαγγέλη Αραγιάννη:

Leo Smith: Σημειώσεις για τη Φύση της Μουσικής [Περιοδικό ΤΖΑΖ / Νεφέλη, Αθήνα 1982]

«Μαζί με τον Peter Kowald και τον Günter Sommer διασχίζαμε τη θάλασσα στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή καθώς πηγαίναμε, όμως, προς τα βουνά βρήκαμε ένα χωριό και πήραμε το πρωινό μας, που αποτελείτο από άσπρα φασόλια και ψωμί. Θυμάμαι ακόμη εκείνη τη μέρα, γιατί τα φασόλια αυτά ήταν τα καλύτερα που έχω δοκιμάσει στη ζωή μου. Με το τρίο αυτό, με τον Peter και τον Günter, παίξαμε σ’ ένα μικρό κλαμπ και η μουσική ήταν θαυμάσια, πραγματικά εξαιρετική. Μόλις τελειώσαμε μάλιστα είχε έλθει ο Chick Corea, που τότε βρισκόταν στην Αθήνα και μας είχε πει: “καταπληκτική μουσική, μου άρεσε πάρα πολύ”. Ύστερα πήγαμε βόλτα, όλοι μαζί, και συζητήσαμε για ώρες».

Την 1η Νοεμβρίου 2014 ο Wadada Leo Smith θα παρουσίαζε στην Αθήνα, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, το πρότζεκτ του “Ten Freedom Summers”, ενώ στις 2 Νοεμβρίου θα έδινε και διάλεξη με θέμα «ο ρόλος της μουσικής, ως μέσο για την κοινωνικοπολιτική διεκδίκηση και την ενδυνάμωση κοινωνικών οργανώσεων και ομάδων».

Τα δέκα καλοκαίρια της ελευθερίας

Τι ήταν όμως τα “Ten Freedom Summers”; Ήταν ο τίτλος ενός άλμπουμ του Wadada Leo Smith, που είχε κυκλοφορήσει από την αμερικανική εταιρεία Cuneiform, το 2012.

Το άλμπουμ αναφερόταν στα καλοκαίρια των ετών 1954-1964, όταν οι αγώνες για τα δικαιώματα των μαύρων αμερικανών είχαν φθάσει στο απόγαιό τους.

Ηχογραφημένο στο Zipper Hall του Colburn School, στο Λος Άντζελες, στο διάστημα 4-6 Νοε. 2011, τα «δέκα καλοκαίρια της ελευθερίας» ήταν απλωμένα σε τέσσερα CD!

Απέδιδαν δε οι Golden Quartet / Quintet δηλ. οι Wadada Leo Smith τρομπέτα, Anthony Davis πιάνο, John Lindberg μπάσο, Pheeroan akLaff ντραμς, Susie Ibarra ντραμς, καθώς και το Southwest Chamber Music, ένα σύνολο εννέα μουσικών (βιολιά, βιόλα, τσέλο, άρπα, φλάουτο κ.λπ.) υπό την διεύθυνση του Jeff von der Schmidt.

Wadada Leo Smith: Ten Freedom Summers [Cuneiform, 2012]

Στο άλμπουμ υπήρχαν θέματα, τα οποία αποδίδονταν πότε από το ένα σχήμα και πότε από το άλλο, αλλά και κάποια όπου τα δύο γκρουπ συνέκλιναν. Ας περάσουμε όμως σε κάποιες λεπτομέρειες…

Δεν ξέρουμε αν πρέπει να συμφωνήσουμε με τον Mark Redlefsen του allaboutjazz, που είχε δει το “Ten Freedom Summers” (κριτική τής 25 Ιουν. 2012) ως τη φυσική συνέχεια του “Freedom Suite” [Riverside, 1958] του Sonny Rollins, του “We Insist!” [Candid, 1960] του Max Roach και του “Attica Blues” [Impulse!, 1972] του Archie Shepp, και τούτο γιατί όλα τα προηγούμενα LP πήραν αφορμή και «πάτησαν» πάνω σε γεγονότα που εξελίσσονταν ταυτοχρόνως στο κοινωνικό και το καλλιτεχνικό πεδίο (δεν ακολούθησαν την εποχή τους).

Ο Wadada Leo Smith δεν παίρνει αφορμή από κάτι που συμβαίνει σήμερα (ασχέτως αν οι λόγοι, ώστε να επιδιώκει κάποιος περισσότερα στο επίπεδο των δικαιωμάτων δεν θα σταματήσει ποτέ να εκλείπουν), απεναντίας γυρίζει το χρονόμετρό του πίσω, στη δεκαετία 1954-1964, και ενθυμούμενος τα ιστορικά γεγονότα, τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις του καιρού, εμπνέεται νέες μουσικές (που μοιάζουν, συχνά, με τις παλαιότερες).

Θέλουμε να πούμε –κάτι που τονίζει και ο Matthew Sumera στις σημειώσεις του ενθέτου, στην έκδοση τής Cuneiform– πως ο Smith επαναφέρει στη μνήμη του τα τρία “Sacred Concerts” (1965-1973) του Duke Ellington και βεβαίως τα πολιτικά άλμπουμ του Max Roach της εποχής, από το “We Insist!” [Candid, 1960] μέχρι το “Lift Every Voice and Sing” [Atlantic, 1971], κι έχοντας αυτά κατά νου διαμορφώνει ένα σύμπλεγμα καινούριων συνθέσεων, συμπυκνώνοντας μέσω της μουσικής του ενάμιση αιώνα (και όχι απλώς μια δεκαετία) αφροαμερικανικών ιστορικών αγωνιστικών σταθμών, εκκινώντας από την περίπτωση του σκλάβου Dred Scott (“Dred Scott: 1857”) και φθάνοντας μέχρι την εκλογική νίκη του προέδρου Obama (τον Νοέμβριο του 2008).

Στο πρώτο CD των «δέκα καλοκαιριών ελευθερίας» (διαρκεί 72:20) θα μπορούσε να σταθούμε στην 18λεπτη σύνθεση “Emmett Till: Defiant, fearless”, εκεί όπου τα δύο σχήματα, το Southwest Chamber Music και το Golden Quartet, συνεργάζονται τέλεια, προσφέροντας μία θαυμάσια στιγμή σύγχρονης jazz-δωματίου με τις όποιες ελεύθερες αυτοσχεδιαστικές επεκτάσεις, στο ξεκίνημα και το κλείσιμό της. Να υπενθυμίσουμε, μόνον, πως ο Emmett Till ήταν ο μαύρος 14χρονος, τον οποίον απήγαγαν, λιντσάρισαν και εν τέλει δολοφόνησαν στο Νότο, το 1955, επειδή φλέρταρε μία λευκή.

Εντυπωσιακό κομμάτι είναι και το 15λεπτο blues “Thurgood Marshall and Brown vs. Board of Education: A dream of equal education, 1954”, που είναι αφιερωμένο στον αφροαμερικανό δικηγόρο Thurgood Marshall, ο οποίος πρωτοστάτησε σε μία δίκη ορόσημο το 1954 – να χαρακτηρισθεί δηλαδή αντισυνταγματική μία διάταξη που χώριζε τα δημόσια σχολεία της χώρας σε «λευκά» και «μαύρα». Εδώ, το Golden Quintet, με την δυναμική ρυθμική γραμμή που επιβάλλουν οι John Lindberg και Pheeroan akLaff / Susie Ibarra, και φυσικά με τα διαπεραστικά, παθιασμένα φυσήματα του Smith, προσφέρει ένα κομμάτι όπως-θα-λέγαμε για ανθολογία.

Το δεύτερο CD ξεκινά με το 13λεπτο “Rosa Parks and the Montgomery Bus Boycott, 381 days”. Εμπνέεται βεβαίως από την Rosa Parks (1913-2005), που αρνήθηκε, στο Montgomery της Alabama την 1η Δεκ. 1955, να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο σ’ έναν λευκό, γεγονός που οδήγησε στο περαιτέρω μποϊκοτάζ των λεωφορείων από τους μαύρους για 381 ημέρες συνολικά. Ερμηνεύει το κουαρτέτο, με τον πιανίστα Anthony Davis να συναγωνίζεται τον Wadada Leo Smith σε ένταση και περιγραφικότητα.

Το “Freedom Summer: Voter Registration, Acts of Compassion and Empowerment, 1964” αναφέρεται σε μιαν εκστρατεία που είχε γίνει τον Ιούνιο του ’64 στην Πολιτεία του Mississippi, και που είχε ως σκοπό να εγγραφούν όσο περισσότεροι Αφροαμερικανοί στους εκλογικούς καταλόγους. Το Κουιντέτο, προσφέρει θαυμάσια σύγχρονη μουσική, εντόνου συναισθηματικού φορτίου, με το κοντραμπάσο (ενίοτε με δοξάρι) του Lindberg να «βαθαίνει» στο ελεγειακό πεδίο, τα κρουστά των akLaff και Ibarra να συνταράσσουν με τα αναπάντεχα χτυπήματά τους και βεβαίως με το πιάνο και την τρομπέτα, να χρωματίζουν μία 13λεπτη σύνθεση, που θα μπορούσε να διεκδικήσει βραβείο ρυθμικής πολυμορφίας.

Το μεγαλόπνοο “Lyndon B. Johnson’s Great Society and the Civil Rights Act of 1964” ξεκινά με τα κρουστά της Lynn Vartan, τα οποία μας εισάγουν σε μία 24λεπτη σύνθεση, που αν και αποδίδεται από το Southwest Chamber Music δεν παύει να έχει μία περιπετειώδη ανάπτυξη, με ρυθμικές εναλλαγές, ιδιόμορφη αρμονική θεώρηση και φυσικά «σπασμένες» μελωδίες, που επιτυγχάνουν στιγμιαίες συναισθηματικές ταυτίσεις.

Το 16λεπτο “The Freedom Riders Ride” που ανοίγει το τρίτο CD φανερώνει την άνεση της Susie Ibarra να κινείται τόσο σε avant όσο και σε τζαζ δρόμους. Εκρηκτικός ο Smith, δίνει συνήθως το έναυσμα προκειμένου το γκρουπ να συνεχίσει σε… εξτρεμιστικές ταχύτητες, επιτυγχάνοντας τρανά αποτελέσματα.

Το “Medgar Evers: A Love-Voice of a Thousand Years’ Journey for Liberty and Justice” αναφέρεται φυσικά στον μαύρο ακτιβιστή Medgar Evers που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα της φυλής, στον Mississippi και που δολοφονήθηκε τελικώς, στα 38 του, το 1963. Το Southwest Chamber Music αποδίδει μία σύνθεση, το βασικό γνώρισμα της οποίας είναι οι νωχελικοί ρυθμοί και οι εξ ίσου «απλωμένες», αλλά σύντομες μελωδίες.

Ελεγειακό χαρακτήρα έχει και το “The D.C. Wall: A War Memorial for All Times”, με το Κουαρτέτο να πενθεί για τα θύματα των πολέμων (και τον Wadada Leo Smith να επεκτείνει το ειρηνιστικό του μήνυμα και πέραν της φυλής).

Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για το “September 11th, 2001: A Memorial” από το τέταρτο CD (αν κι εδώ θ’ ανακαλούσαμε κάτι περισσότερο από Liberation Music Orchestra).

Κλασικό στ’ αυτιά μας «ελεύθερο» κομμάτι είναι και το “Democracy”, με τον πιανίστα Davis να βρίσκεται συχνά σε αντίστιξη με τον Smith και με το rhythm section (οι δύο κρουστοί, ο μπασίστας) να επιχειρεί να στρώσει ένα ρυθμικό περιβάλλον.

Το έσχατο track διαρκεί 21 σχεδόν λεπτά (συμμετέχουν και τα δύο σχήματα), έχει τίτλο “Martin Luther King, Jr.: Memphis, the Prophecy” και συμβολίζει, και αυτό, το «ειρηνικό» πλέγμα των γενικότερων πολιτικοκοινωνικών απόψεων του Wadada Leo Smith, που αντανακλούν, αν θέλετε και στη μουσική του – καθότι μετά τα μέσα του ’60 ένα τμήμα της μαύρης διανόησης θα έπιανε στα χέρια του τα όπλα και θα διεκδικούσε με άλλες μεθόδους τα δικαιώματά του.

Όμως άλμπουμ με πάντα λαμπρή δημιουργική μουσική, μαζί με κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, έκανε κι άλλα, τα τελευταία χρόνια, ο Wadada Leo Smith…

Wadada Leo Smith - Martin Luther King, Jr.

Ζωή, ελευθερία, δικαιοσύνη

Στο “Occupy the World” [TUM, 2013], ένα διπλό CD, που έγινε σε συνεργασία του Wadada Leo Smith με την φινλανδική ορχήστρα TUMO, υπάρχουν tracks όπως τα “Queen Hatshepsut” και “Occupy the world for life, liberty and justice”.

Η Φαραώ Χατσεψούτ συνδέθηκε με την ειρηνική ανάπτυξη της Αιγύπτου τον 15ον αι. π.Χ., έχοντας μάλλον θετικό πρόσημο στην Ιστορία. Προφανώς, ο Smith επικαλείται από την μια μεριά μιαν αφροκεντρική ρίζα της μουσικής του, ενώ από την άλλη υπογραμμίζει την ανάγκη για μια δημιουργική κινητικότητα προς όφελος των πολλών. Μουσικώς, τούτα αναπαρίστανται μέσω, κυρίως, των ομαδικών αυτοσχεδιασμών, που βγάζουν κατά τόπους απροσμέτρητη δύναμη.

Η σύνθεση “Occupy the world for life, liberty and justice” απασχολούσε τον Wadada Leo Smith από καιρό, όπως ο ίδιος αναφέρει στο ένθετο του άλμπουμ – και όλο και κάτι προσέθετε ή αφαιρούσε, κάθε φορά που καταπιανόταν μ’ αυτήν.

Αφιερωμένη στο νεοϋορκέζικο κίνημα Occupy Wall Street, που στόχο έχει την εξάλειψη των ανισοτήτων στην κοινωνία μέσα από ποικίλες καθημερινές δράσεις, η εν λόγω σύνθεση είναι κάτι σαν την «κιβωτό της διαθήκης» του μουσικού τρόπου τού Leo Smith, αφού η διαρρύθμισή της (τα «μέρη», ο τρόπος άρθρωσης των μελωδιών, οι ρυθμικές εναλλαγές, οι ενορχηστρώσεις, τα παραγόμενα ηχοχρώματα, που ακούγονται κάπως σαν τομή ανάμεσα στην avant και την improv-jazz) συνοψίζει με τη μία το corpus του αφροαμερικανού συνθέτη, band leader και τρομπετίστα.

Για τη Rosa Parks

Το “Rosa Parks: Pure Love” [TUM Records, 2018] είναι ένα άλλο μεγαλόπνοο CD, ένα ορατόριο συντεθειμένο, εξ ολοκλήρου, από τον Wadada Leo Smith.

Το έργο είναι αφιερωμένο ξανά στην Rosa Parks (όπως ήταν και η σύνθεση “Rosa Parks and the Montgomery Bus Boycott, 381 days”, από το “Ten Freedom Summers”, που είδαμε πιο πάνω), μια προσωπικότητα του κινήματος χειραφέτησης των Αφροαμερικανών, που, ως τέτοια, δεν έχει παύσει να εμπνέει όχι μόνο μαύρους δημιουργούς, αλλά γενικότερα δημιουργούς (και όχι μόνον μουσικούς).

Ο Wadada Leo Smith είναι, βασικά, ένας λαϊκός συνθέτης. Η προσέγγισή του, θέλουμε να πούμε, δεν είναι εκείνη του σπουδαγμένου αβαντ-γκαρντίστα, που έχει φάει τα μουσικά σχολεία με το κουτάλι και που έρχεται κάποια στιγμή, το πλήρωμα του χρόνου, ώστε να κάνει μιαν αισθητική υπέρβαση.

Εδώ, οι λόγοι (κοινωνικοί ή αισθητικοί), που κινητοποιούν τον Smith, για να γράψει όσα γράφει, είναι τελείως προφανείς και εύκολα αναγνωρίσιμοι. Γι’ αυτό ακριβώς και η μουσική του, όσο και αν μετέρχεται ο ίδιος πολλά και διαφορετικά «σχήματα», δεν χάνει ποτέ την επαφή της με το αυτί του ακροατή. Όλα έρχονται φυσικά και χαλαρά, εννοούμε, μέσα από μια διαδικασία-κατασκευή η βάση τής οποίας είναι τα γκόσπελ και η κορυφή της ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός.

Όλα τα υπόλοιπα, που συμβάλλουν προς την τελική συνισταμένη κινούνται, πάντα, κάπου ανάμεσα.

Πνευματικές αναζητήσεις με όχημα την τρομπέτα

Το άλμπουμ “Trumpet” [TUM, 2021] είναι ένα box-set τριών CD, με σόλο ηχογραφήσεις τού Wadada Leo Smith (σόλο για τρομπέτα εννοείται), τα οποία έχουν τίτλους “Trumpet – Disc 1”, “Trumpet – Disc 2” και “Trumpet – Disc 3”.

Οι ηχογραφήσεις αυτές έλαβαν χώρα στην St. Mary’s Church, στην πόλη Pohja της νότιας Φινλανδίας, στο διάστημα 26-29 Ιουλίου 2016. Λέμε για μια πέτρινη εκκλησία που χτίστηκε μεταξύ των ετών 1460 και 1480, λειτουργώντας με τον ίδιο τρόπο που λειτουργούσε και πριν από αιώνες, για την τοπική κοινωνία-ενορία.

Αυτός ο χώρος αποδεικνύεται ιδανικός για τον Wadada Leo Smith, ο οποίος στέκεται μόνος του, με τον τεχνικό εξοπλισμό του, στο κέντρο του ναού, μπροστά από το «ιερό», αφήνοντας τα φυσήματά του να πλημμυρίσουν το περιβάλλον. Η ακουστική τής εκκλησίας είναι πολύ καλή εννοούμε (ακούς το «βάθος» της), με μιαν ιδιαίτερη αύρα, μ’ ένα μεταίσθημα στο τέλος κάθε φράσης, που προσδίδει στην εγγραφή κάτι μοναδικό.

Ο Smith είναι ένας άνθρωπος με πνευματικές αναζητήσεις, ένας ενεργός μουσουλμάνος. Αναγνωρίζει στον θρυλικό σαξοφωνίστα, συνθέτη και αυτοσχεδιαστή Albert Ayler (1936-1970), στις συνθέσεις του, τις οποίες αποκαλεί «ηχητικές λιτανείες», μια πρωτοκαθεδρία, μέσα στην Sufi παράδοση, σε σχέση με την τζαζ, και γι’ αυτό τον τιμά αναλόγως (μέσω της σύνθεσης “Albert Ayler”).

Το “Sauna – A Healthy Journey (For Petri)” είναι ένα κομμάτι-ύμνος για την sauna(!), και δη μια sauna στην Φινλανδία, έναν τόπο χοντρικώς που ξεκουράζει και ανανεώνει, υποβοηθώντας με τον τρόπο στην επιδιωκόμενη πνευματικότητα.

Αφιερωμένο στον ηγέτη του μαύρου ακτιβισμού στα σίξτις Malcolm X (Malik al-Shabazz) είναι το “Malik al-Shabazz and the People of the Shahada”, που είναι αργό, βαρύ, κάπως θλιμμένο και με spiritual-jazz χαρακτηριστικά.

Το 5μερές “The great litany - A reflective memory of al-Shadhili”, αναφέρεται στον «άγιο» του σουφισμού Shaykh Abu al Hasan al-Shadhili από τον 13ον αιώνα. Το meditation πνεύμα είναι το βασικό χαρακτηριστικό της σύνθεσης, που εξελίσσεται συναρπαστικά.

Στο 8λεπτο “James Baldwin – No name in the street; war” o πρώιμος ακτιβισμός τού μαύρου συγγραφέα κ.λπ. James Baldwin, οδηγεί τον Smith σ’ έναν δυναμικό αυτοσχεδιασμό, με διαδοχικές περιδινήσεις γύρω από κάποια μικρά μελωδικά μοτίβα.

Μέσω του “Discourses on the Sufi Path – A remembrance of Dr. Javad Nurbakhsh” ο Wadada Leo Smith, ένας αφοσιωμένος μελετητής του σουφισμού, τιμά τον δάσκαλό του Dr. Javad Nurbakhsh (1926-2008).

Τέλος, στο “Family – A contemplation of love”, ο Smith συνθέτει γύρω από τα αγαπημένα του θέματα, την Αγάπη, την Φιλία, τον Έρωτα, αλλά και την Αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο – όλα εκείνα τα στοιχεία, που μπορούν να ενώσουν τα μέλη μιας οικογένειας, μιας ομάδας ή μιας κοινωνίας, όπως λέει.

Ο Wadada Leo Smith για την Billie Holiday

Ιδιαίτερη είναι η αγάπη που τρέφει ο Wadada Leo Smith για την μεγάλη τραγουδίστρια της τζαζ Billie Holiday. Γι’ αυτό και της αφιερώνει συχνά δίσκους και συνθέσεις του.

Στο προσωπικό του άλμπουμ “Najwa” [TUM, 2017] υπάρχει κομμάτι με τίτλο “The empress, Lady Day: In a rainbow garden, with yellow-gold hot springs, surrounded by exotic plants and flowers”, ενώ το CD των Wadada Leo Smith’s Mbira: “Dark Lady of the Sonnets” [ΤUM, 2011] είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην θρυλική τραγουδίστρια, καθώς “The Dark Lady of the Sonnets” ήταν ο τίτλος ενός μικρού ποιητικού κειμένου που είχε γράψει ο LeRoi Jones (Amiri Baraka) το 1962 αφιερωμένο στην Billie Holiday (υπάρχει στο βιβλίο του “Black Music” του 1968).

Πέρυσι (2021) ο Wadada Leo Smith, σε συνεργασία με τους Vijay Iyer πιάνο, fender rhodes, hammond B-3, ηλεκτρονικά και Jack DeJohnette ντραμς, κρουστά θα δώσει ακόμη ένα άλμπουμ-αναφορά στην Lady Day, υπό τον τίτλο “A Love Sonnet for Billie Holiday” [TUM].

Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως εδώ έχουμε ένα σούπερ-γκρουπ, τρεις πρώτης κλάσης μουσικούς, που συνευρίσκονται (και οι τρεις μαζί) για πρώτη φορά, συμμετέχοντας, επίσης και οι τρεις, στο συνθετικό υλικό – ένα υλικό, που καταγράφηκε σ’ ένα session της 22ας Νοεμβρίου 2016, στο Avatar Studios της Νέας Υόρκης.

To 12λεπτο εισαγωγικό “Billie Holiday: A love sonnet” είναι σύνθεση του Wadada Leo Smith, αναπτύσσεται αργά, περίτεχνα θα λέγαμε, εμφανίζοντας μιαν ένταση προς τα τελευταία λεπτά του, με διακεκαυμένο ομαδικό παίξιμο, από την τριάδα, λίγο πριν από το ήπιο, ξανά, κλείσιμο.

Το 9λεπτο “Deep time no.1” του Vijay Iyer είναι κάτι άλλο. Η εισαγωγή θυμίζει black music των αρχών του ’70, spiritual jazz δηλαδή, εκεί όπου το fender rhodes έχει πρωτεύοντα ρόλο, μαζί με τα tapes από λόγο του Malcolm X.

Προτελευταίο track το 14λεπτο “Song for world forgiveness” του Jack DeJohnette. Κι αυτό αργό, κι αυτό μπαλάντα, πολύ κοντά σαν αίσθηση στον τρόπο που τραγουδούσε η Billie Holiday, είναι σίγουρο πως αποδίδει (και τούτο) έναν ακόμη ιδιαίτερο φόρο τιμής στην Lady Day, με εντυπωσιακά παιξίματα απ’ όλους και κυρίως από τον Vijay Iyer.

To CD θα ολοκληρωθεί με το 4λεπτο progressive jazz “Rocket”, που είναι σύνθεση και των τριών (Smith, DeJohnette και Iyer), με τον Iyer να χειρίζεται hammond και που σαν κομμάτι ορίζει ένα άλλο περιβάλλον, που θα άξιζε να διερευνηθεί περισσότερο απ’ αυτήν την φοβερή τριπλέτα – αν υποθέσουμε πως θα μπορούσε να ξανα-συντονιστεί, κάποια στιγμή, στο κοντινό μέλλον.

Billie Holiday: A Love Sonnet - Wadada Leo Smith

Ιερές τελετές

Πέρυσι κυκλοφόρησε ακόμη ένα εκπληκτικό box-set τριών CD από την φινλανδική TUM, το “Sacred Ceremonies”, με την… βομβαρδιστική τριπλέτα Wadada Leo Smith τρομπέτα, Milford Graves ντραμς και Bill Laswell μπάσο.

Όλες οι εγγραφές που ακούγονται, εδώ, προέρχονται από τρία διαφορετικά sessions, που έλαβαν χώρα στα Orange Music Sound Studios, στο West Orange του New Jersey, στις 27 Μαΐου 2016 (CD 1: Wadada Leo Smith & Milford Graves), στις 26 Μαΐου 2016 (CD 2: Wadada Leo Smith & Bill Laswell) και στις 11-12 Δεκεμβρίου 2015 (CD 3: Wadada Leo Smith, Bill Laswell & Milford Graves).

Οι εγγραφές που έχουν διάρκεια σχεδόν τρεις ώρες(!), συγκεντρώνονται στο παρόν box-set και καταγράφονται με την μέγιστη δυνατή προσοχή και επιμέλεια, δημιουργώντας μιαν έκδοση που, οπωσδήποτε, θα γράψει ιστορία. Είναι δε αφιερωμένες στη μνήμη τού ντράμερ Milford Graves, που θα έφευγε από τη ζωή τον Φεβρουάριο του 2021 στα 79 χρόνια του.

Παρακάμπτοντας τα δύο πρώτα CD, με τα ντουέτα, πάμε κατ’ ευθείαν στο τρίτο, στο οποίο συνυπάρχουν και οι τρεις μουσικοί.

Εισαγωγή με το “Social justice – A fire for reimagining the world”, ένα κομμάτι που από το ξεκίνημά του «σε στέλνει». Το rhythm section των rhythm sections έχουμε εδώ, με τους Laswell και Graves να παίζουν συμπαγώς δεμένοι (ανά διαστήματα ακούγονται οι δυο τους μόνον, και τότε αντιλαμβάνεσαι το τι σημαίνει ν’ ακούς, μαζί, μουσικούς τέτοιας υψηλότατης κλάσης), με τον Smith να επεμβαίνει με έξοχα γεμίσματα, σ’ ένα track που διαθέτει μιαν απολαυστική ψυχεδελική αύρα.

Συνέχεια με το “Myths of civilizations and revolutions”, που ακούγεται στην ίδια ροή. Το ρυθμικό τμήμα εμφανίζεται με γδούπο, με τον Laswell να παίζει απίστευτα γρήγορα, τον Graves να γεμίζει συνεχώς (χρησιμοποιώντας πολύ και τα πιατίνια) και με την τρομπέτα να παρεμβαίνει με διαπεραστικό τρόπο, σε μια σύνθεση (και των τριών) ιδιαίτερης έντασης.

Στο 10λεπτο “Truth in expansion” (επίσης σύνθεση και των τριών) έχουμε μιαν ήπια εισαγωγή, περασμένη στο μπάσο, για να ακολουθήσει, μετά το δίλεπτο, ένας ρυθμικός καταιγισμός, ένα free-funk, με τα εφφέ στο μπάσο να κυριαρχούν, τα κρουστά να βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και με την τρομπέτα να πλάθει τη μελωδία, ενταγμένη σ’ ένα «υπερκόσμιο» σκηνικό. Άπιαστο track.

Το “The healer’s direct energy” (κοινή σύνθεση, 11λεπτης διάρκειας) είναι ένα ακόμη «ταξιδευτικό» κομμάτι, ιδιαίτερης «εσωτερικής» έντασης, με τρομπετικά ξεσπάσματα και απίστευτη, όπως πάντα εδώ, ρυθμική δουλειά. Απλώς εντυπωσιακό.

Οι τρεις τελευταίες συνθέσεις τού DISC 3, και άρα του «κουτιού», ανήκουν στον Wadada Leo Smith.

Το “Waves of elevated horizontal forces” είναι ένα ακόμη θεσπέσιο track, με την τρομπέτα να απλώνεται νωχελικά πάνω από τα ρυθμικά patterns καθ’ όλη την διάρκεια της σύνθεσης, η οποία, από κάτω, «βράζει». Deep-funk πνευματικότητα.

Η σόλο-τρομπέτα εισαγωγή στο “An epic journey inside the center of color”, που λειτουργεί κάπως σαν ταξίμι, δίνει την θέση της σε μιαν ακόμη πιο τέλεια τριπλή συνεργασία, στηριγμένη στην μελωδική απεικόνιση, με την ταυτόχρονη ανάπτυξη ενός ρυθμικού ογκολιθικού background.

Το κλείσιμο με το “Ruby red largo – A sonnet”, που αγγίζει τα 11λεπτά, είναι ένα βραδυφλεγές track, που θα μπορούσε να ενδιαφέρει από ακραιφνείς jazz-fans (με έφεση στην avant-jazz βεβαίως), μέχρι ψαγμένους avant-progsters.

Ένα «κουτί» που, το ξαναλέμε, θα γράψει ιστορία

Πριν από λίγες μέρες (13 Ιουλίου) o Seth Colter Walls έγραψε στους New York Times, στο κείμενό του “This Trumpeter’s Legacy Also Includes Composing String Quartets”, για την πιο νέα κυκλοφορία του Wadada Leo Smith, το box-set των επτά CD(!) “String Quartets Nos. 1-12” [TUM, 2022], που περιλαμβάνει όλα τα κουαρτέτα εγχόρδων του. Αυτό, όμως, είναι ένα διαφορετικό κεφάλαιο...