«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης
0

Τα βλέφαρά της μοιάζουνε λιγάκι κουρασμένα. Επάνω τους κάθεται η σκόνη τρεισήμισι χιλιάδων χρόνων, οι σκέψεις και τα όνειρα τόσων ανδρών, τόσων πολιτισμών.


Η ψυχή της είναι πιο παλιά από τα έπιπλα του θεάτρου, τόσο παλιά όσο η ίδια η έννοια του θεάτρου. Έχει πεθάνει πολλές φορές και κάθε τόσο επιστρέφει για να διηγηθεί την ιστορία της.


«Ναι, ναι – εγώ είμαι» λέει. Εκείνη, η ξακουστή Ελένη... Περπάτησε ξυπόλυτη σε μυθικά παλάτια, εξόργισε βασιλείς, προκάλεσε τον θάνατο αθώων. Όλα τα άντεξε εξίσου γενναιόδωρα: τον θαυμασμό και τις κατάρες, τα πλούτη και την πλήξη, την επέλαση του γήρατος, το ράγισμα των ψευδαισθήσεων. Ένας θεός ξέρει πώς κατάφερε να προσαρμοστεί στην επαρχιακή ρουτίνα της Σπάρτης μετά το τέλος του πολέμου και την επιστροφή στην Ελλάδα. Κλεισμένη στο σπίτι, κατέληξε να μεταποιεί παλιά φορέματα και να φτιάχνει γλυκά του κουταλιού για να περνά την ώρα. Ο σύζυγός της, ο Μενέλαος, γυρνούσε απ' τη δουλειά και αναμασούσε –τι κουραστικό!– δόξες ξεχασμένες. Του άρεσε ιδιαίτερα να καυτηριάζει την άπιστη Κλυταιμνήστρα ή τον μητροκτόνο Ορέστη, πρόσωπα που δεν θα τα ξανάβλεπαν ποτέ, που χάθηκαν ή τρελάθηκαν. Η Ελένη δεν ήθελε να τα θυμάται αυτά, δεν την πολυένοιαζαν πια, ήταν όμως πέρα απ' τις δυνάμεις της: «κ' οι μνήμες,/ ξέθωρες κ' ενοχλητικές, να σέρνονται ξοπίσω σου, μες στον καθρέφτη/ όταν χτενίζεις τα μαλλιά σου, ή μέσα στην κουζίνα, να προβαίνουν/ μες απ' τους λιπαρούς ατμούς της χύτρας· και ν' ακούς με το νερό που/ κοχλάζει/ κάτι δακτυλικούς εξάμετρους από κείνη την Τρίτη Ραψωδία/ ενώ ένας πετεινός φωνάζει παράταιρα, κάπου σιμά, απ' το κοττέτσι του/ γειτόνου».

Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.


Το δυσβάστακτο, κοπιώδες έργο της μνήμης και της λήθης βρίσκεται στο επίκεντρο του αριστουργηματικού ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε, ως γνωστόν, το 1970 εν μέσω δικτατορίας και εξορίας.

Ο σκεπτικισμός κυριαρχεί. Πώς να συνυπάρξεις –είτε ως άτομο είτε ως χώρα– με το ένδοξο παρελθόν σου; Όταν διαρκώς σου υπενθυμίζουν πόσο σπουδαίος και όμορφος ήσουν κάποτε και πόσο θαμπός έχεις γίνει τώρα;

Όταν οι νεκροί «τριγυρνούν στις κάμαρες με τα καλά τους ρούχα, τα καλά τους παπούτσια [...]/ Πιάνουν τον τόπο, ξαπλώνουν όπου τύχει, στις δύο κουνιστές πολυθρόνες,/ χάμου στο πάτωμα ή μέσα στο λουτρό· ξεχνούν τη βρύση να στάζει· ξεχνούν τα μοσχοσάπουνα να λιώνουν στο νερό»;

Όταν πασχίζεις να βρεις νόημα στο σήμερα, αλλά αυτό φαντάζει τόσο απελπιστικό, τόσο κοινότοπο, με λιπαρούς ατμούς και χύτρες και κόκκορες και γλυκά του κουταλιού και συζύγους με καφετιές παντόφλες που καπνίζουν μανιωδώς και μετά πεθαίνουν και μένεις μόνη με τις δούλες που σε μισούν και σου κλέβουν τα δαχτυλίδια και σ' αφήνουν καθηλωμένη στο κρεβάτι, ενώ φοράνε τα πέπλα σου και χορεύουν ξετσίπωτα στα τραπέζια της κουζίνας – πού να βρεις τη δύναμη να σηκωθείς πια εσύ που κάποτε περπατούσες πάνω στα Τείχη της Τροίας κι ήσουν έτοιμη να αναληφθείς στους ουρανούς, τώρα σε έσκαψε ο χρόνος, γέμισε το δέρμα σου τρίχες και ρυτίδες και κρεατοελιές, «ποιος είναι μέσα σε τούτο το πρόσωπο;» αναρωτιέσαι, κλεισμένη σε ένα άδειο, τεράστιο σπίτι με αγάλματα στους κήπους, ενώ ο θάνατος πλησιάζει κι έρχεται η μεγάλη συνειδητοποίηση «Πως ήταν δίχως νόημα όλα,/ δίχως σκοπό και διάρκεια και ουσία – πλούτη, πόλεμοι, δόξες και φθόνοι, κοσμήματα και η ίδια η ομορφιά./ Τι ανόητοι θρύλοι,/ κύκνοι και Τροίες και έρωτες και ανδραγαθίες».

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης

Πάντα ο Χρόνος. Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.

Η Ελένη του είναι μια «Γριά – γριά – εκατό, διακόσω χρονώ», η οποία έχει πλέον απολέσει το φύλο της. Απομένουνε μονάχα μερικά ίχνη, απομεινάρια της θρυλικής φιλαρέσκειάς της, λίγο κόκκινο κραγιόν στα χείλη, ένας βουβός λυγμός όταν ομολογεί ότι δεν βάφει πια τα μαλλιά της.

Η φωνή του ηθοποιού, ένα μείγμα βραχνάδας και αθωότητας, ανακαλύπτει τα νοήματα εκ νέου, στο παρόν, δεν μας τα πετάει σαν κούφια, ετοιμοπαράδοτα λείψανα του παρελθόντος: έτσι, ένας ασυνήθιστος συνδυασμός σοφίας και παιδικότητας γεννιέται, η αίσθηση ότι πλησιάζοντας στο τέλος αρχίζουμε πάλι από την αρχή.


H αφηγηματική δεινότητά του μας συναρπάζει: ακούμε καθαρά ακόμη και τους πιο διακριτικούς ήχους, το φόρεμα που σωριάζεται μαλακά στο πάτωμα ή την κουβέρτα που ανυψώνεται «αφήνοντάς μας ακάλυπτους μπροστά στο κενό»· νιώθουμε τη ζάχαρη να τρίζει στο πάτωμα ή τις καρφίτσες να εισβάλλουν στο βελούδινο ύφασμα.


Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Δεν επιδιώκει να αλλάξει τίποτα πια – πώς θα μπορούσε άλλωστε; Μόνο να εξηγήσει όσο καλύτερα μπορεί το μυστήριο που υπήρξε η ζωή της θέλει.

Δεν κρατάει κακία, δεν νιώθει πίκρα, ούτε θυμό, κι ας βιώνει την απόλυτη μοναξιά. Καταλαβαίνει τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων, πως η ομορφιά του ανθρώπου αρχίζει «εκεί που κάποιος αντιστέκεται χωρίς ελπίδα». Η ίδια, πάντως, αντιστάθηκε όσο μπορούσε.

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης


Μια ήσυχη μεταμόρφωση εκτυλίσσεται μπροστά μας, αθόρυβη και ουσιαστική. Ο ηθοποιός δεν φοβάται την κωμωδία –πόσο κλασικά αστεία η περσόνα της γριάς που φαντάζεται τις υπηρέτριες να συνωμοτούν εναντίον της –, το χιούμορ που γεννιέται όταν τελειώνει η αγωνία της «ταύτισης» και γινόμαστε θεατές του εαυτού μας.


Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Αντιστέκεται κι αυτός στη φθορά με «βότανα και με πομάδες», αποστάγματα θεατρικής σοφίας και τέχνης υπερβατικής.

Κάθε φορά με τον ίδιο σεβασμό και με την ίδια αγάπη ξεκλειδώνει την αστείρευτη γοητεία και δύναμη της «Ελένης». Κάθε φορά το ποίημα αποκαλύπτεται μπροστά μας σε όλο το θάμβος του.

«Ο Ρίτσος μας λέει ότι, εφόσον είμαστε εδώ, είμαστε υποχρεωμένοι να συνομιλούμε με το μυθικό ως καθημερινό και μέσα στο καθημερινό να ξεφυτρώνουν σπόροι μυθικότητας» σχολιάζει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός σε πρόσφατη συνέντευξή του. Και, όπως αποδεικνύεται, αυτή ακριβώς τη σπάνια, πολύτιμη και ζωτική συνομιλία επιτυγχάνει με την «Ελένη» του.

Info:

Γιάννης Ρίτσος

Ελένη

Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου

Σκηνικά: Μαρί-Νοέλ Σεμέ

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Παίζουν: Βασίλης Παπαβασιλείου, Νίκος Σακαλίδης

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Φρυνίχου 14, Πλάκα

Από 18/11 έως 1/4

Σάβ. & Κυρ. 19:00

€15, €10 (μειωμένο), €8 (άνεργοι), €8 το άτομο για γκρουπ και ομαδικό εισιτήριο (12 άτομα και πάνω)

ΑΓΟΡΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Θέατρο / Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Ένα νέο, αλλιώτικο σύμπαν για τον «χορό» ξεδιπλώνεται από τις 3 έως τις 6 Απριλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από τα πρωτοποριακά έργα τεσσάρων κορυφαίων Ελλήνων χορογράφων και του διεθνούς φήμης Damien Jalet.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κώστας Νικούλι

Θέατρο / «Μπορώ να καταλάβω το πώς είναι να νιώθεις παρείσακτος»

Ο 30χρονος Κώστας Νικούλι μιλά για την πορεία του μετά το «Ξενία» που του χάρισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού όταν ήταν ακόμα έφηβος, για το πόσο Έλληνας νιώθει, για την πρόκληση του να παίζει τρεις γκέι ρόλους και για το πόσο τον έχει αλλάξει το παιδί του.
M. HULOT
Μέσα στον θησαυρό με τις εμβληματικές φορεσιές της Δόρας Στράτου

Θέατρο / «Κάποτε έδιναν τις φορεσιές για έναν πλαστικό κουβά, που ήταν ό,τι πιο μοντέρνο»

Μια γνωριμία με τη μεγάλη κληρονομιά της Δόρας Στράτου μέσα από τον πλούτο αυθεντικών ενδυμάτων που δεν μπορούν να ξαναραφτούν σήμερα και συντηρούνται με μεγάλο κόπο, χάρη στην αφοσίωση και την εθελοντική προσφορά μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν και συνεχίζουν το όραμά της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Οι Αθηναίοι / Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Ανατρέποντας πολλά από τα στερεότυπα που συνοδεύουν τους ανθρώπους με αναπηρία, η Βασιλική Δρίβα περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αλλά και τις χαρές, και μπορεί πλέον να δηλώνει, έστω δειλά, πως είναι ηθοποιός. Είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ξαναγράφοντας τον Ίψεν

Θέατρο / Ο Ίψεν στον Πειραιά, στο μουράγιο

«Δεν είναι εύκολο να είσαι ασυμβίβαστη. Όπως δεν είναι εύκολο να ξαναγράφεις τον Ίψεν» – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση «Εχθρός του λαού» σε διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Lifo Videos / «Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Η ηθοποιός Παρασκευή Δουρουκλάκη μιλά για την εμπειρία της με τον Πέτερ Στάιν, τις προσωπικές της μάχες με το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς και για το θέατρο ως διέξοδο από αυτές.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Θέατρο / Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Από τον ρόλο της Μάσα στην πραγματική ζωή, από το Ηράκλειο όπου μεγάλωσε μέχρι τη ζωή με τους ανθρώπους του θεάτρου, από τον φόβο στην ελευθερία, η ζωή της Μαρίας Σκουλά είναι ένας δρόμος μακρύς και δύσκολος που όμως την οδήγησε σε κάτι δυνατό και φωτεινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Θέατρο / Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Μέσα από την εναλλαγή αφηγήσεων, εμπειριών, αναπαραστάσεων, χορού, βίντεο και ήχου, η παράσταση του Γιώργου Βαλαή αναδεικνύει τις διαφορές αλλά και τις συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ των δυο διαφορετικών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ρομέο Καστελούτσι: «Όπου παρεμβάλλεται το κράτος, δεν υπάρχει χώρος για τον έρωτα. Ο έρωτας είναι εναντίον του κράτους και το κράτος εναντίον του έρωτα».

Θέατρο / Ρομέο Καστελούτσι: «Πάντα κάποιος πολεμά τον έρωτα. Και οι εραστές είναι πάντα τα θύματα»

Ο σπουδαίος Ιταλός σκηνοθέτης, λίγο πριν επιστρέψει στην Αθήνα και στη Στέγη για να παρουσιάσει τη «Βερενίκη» του, μας μίλησε για τον έρωτα, τη γλώσσα και τη μοναξιά, την πολιτική και την ανυπέρβλητη Ιζαμπέλ Ιπέρ.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
CHECK How soon is now: Μια παράσταση για τους μετεξεταστέους της συστημικής ιστορίας

Θέατρο / How soon is now: Μια παράσταση για τους μετεξεταστέους της Iστορίας

Σκηνοθετημένη από έναν νέο δημιουργό, η παράσταση που βασίζεται στο τελευταίο κείμενο της Γλυκερίας Μπασδέκη επιχειρεί έναν διάλογο με μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ελληνικής ιστορίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Αγορίτσα Οικονόμου

Αγορίτσα Οικονόμου / «Πέφτω να κοιμηθώ και σκέφτομαι ότι κάτι έχω κάνει καλά»

Βρέθηκε να κυνηγάει το όνειρο της υποκριτικής, χωρίς να γνωρίζει τον τρόπο, αλλά με τη βεβαιότητα ότι δεν ήθελε ποτέ να μείνει με την απορία «γιατί δεν το έκανα;». Μέσα από σκληρή δουλειά και πολλούς μικρούς ρόλους, κατάφερε να βρει τον δρόμο της στην τέχνη, στον οποίο προχωρά και αισθάνεται τυχερή. Η Αγορίτσα Οικονόμου είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ 

Θέατρο / «Αν κλάψω με ένα έργο, είμαι σε καλό δρόμο»

Ο Χρήστος Θεοδωρίδης, που έχει σκηνοθετήσει με επιτυχία δύο έργα φέτος, του Βιριπάγιεφ και της Αναγνωστάκη, εξηγεί γιατί τον ενδιαφέρουν τα κείμενα που μιλάνε στον άνθρωπο σήμερα, ακόμα κι αν σε αυτά ακούγονται ακραίες απόψεις που ενοχλούν και τον ίδιο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Να είσαι γκέι στη Νέα Υόρκη

Θέατρο / «Η Κληρονομιά μας»: Τι αποκομίσαμε από την εξάωρη παράσταση στο Εθνικό

«Μία ποπ queer saga, παραδομένη πότε στη μέθη των κοκτέιλ Μανχάταν και πότε στο πένθος μιας αλησμόνητης συλλογικής απώλειας» – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για το πολυβραβευμένο έργο του Μάθιου Λόπεζ, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Γιάννη Μόσχο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Δεν είμαι ασεβής, ούτε ιδιοσυγκρασιακή ούτε αιρετική»

Θέατρο / «Δεν είμαι ασεβής, ούτε ιδιοσυγκρασιακή, ούτε αιρετική»

Μετά την Ορέστεια του Στρίντμπεργκ και τις πρόβες για το έργο του Βασίλη Βηλαρά, η Λένα Κιτσοπούλου μιλάει για προσδοκίες και αποφάσεις, για επιτυχίες και απορρίψεις, για το «σύστημα» μέσα στο οποίο δουλεύει και για όλους εκείνους τους χαρακτηρισμούς που της αποδίδουν.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Με Μαρμαρινό, Κουρεντζή, Ράσσε, Mouawad και Ζυλιέτ Μπινός στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Επιδαύρου

Πολιτισμός / Μαρμαρινός, Κουρεντζής, Ράσε, Mouawad και Ζιλιέτ Μπινός στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Επιδαύρου

Καλλιτέχνες με ιστορικό ίχνος στην Επίδαυρο θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους δίπλα σε ξένους και άλλους Έλληνες δημιουργούς, ενώ στις 19 Ιουλίου θα ακούσουμε την ορχήστρα Utopia υπό τη διεύθυνση του Θ. Κουρεντζή.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μπορεί το ελληνικό θέατρο να σατιρίσει τον εαυτό του;      

Θέατρο / Μπορεί το ελληνικό θέατρο να σατιρίσει επιτυχημένα τον εαυτό του;      

«Αν θες να αναμετρηθείς με κάτι, αν θες να πας στην ουσία, πρέπει να πονέσεις» – Κριτική για την πολυσυζητημένη παράσταση «Merde!» των Βασίλη Μαγουλιώτη και Γιώργου Κουτλή στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ο Γιάννος Περλέγκας βρίσκει τη χαρά της δημιουργίας στη φλόγα για συνύπαρξη

Θέατρο / «Έχω νιώσει ακατάλληλος και παρωχημένος δεινόσαυρος μέσα στο θεατρικό τοπίο που αλλάζει»

Με αφορμή το έργο του Μπέρνχαρντ «Η δύναμη της συνήθειας», ο Γιάννος Περλέγκας μιλά με ταπεινότητα και πάθος για το θέατρο, με το οποίο συνεχίζει να παλεύει και που διαρκώς τον νικά. Αυτό, όμως, είναι που τον κρατά ζωντανό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ