«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης
0

Τα βλέφαρά της μοιάζουνε λιγάκι κουρασμένα. Επάνω τους κάθεται η σκόνη τρεισήμισι χιλιάδων χρόνων, οι σκέψεις και τα όνειρα τόσων ανδρών, τόσων πολιτισμών.


Η ψυχή της είναι πιο παλιά από τα έπιπλα του θεάτρου, τόσο παλιά όσο η ίδια η έννοια του θεάτρου. Έχει πεθάνει πολλές φορές και κάθε τόσο επιστρέφει για να διηγηθεί την ιστορία της.


«Ναι, ναι – εγώ είμαι» λέει. Εκείνη, η ξακουστή Ελένη... Περπάτησε ξυπόλυτη σε μυθικά παλάτια, εξόργισε βασιλείς, προκάλεσε τον θάνατο αθώων. Όλα τα άντεξε εξίσου γενναιόδωρα: τον θαυμασμό και τις κατάρες, τα πλούτη και την πλήξη, την επέλαση του γήρατος, το ράγισμα των ψευδαισθήσεων. Ένας θεός ξέρει πώς κατάφερε να προσαρμοστεί στην επαρχιακή ρουτίνα της Σπάρτης μετά το τέλος του πολέμου και την επιστροφή στην Ελλάδα. Κλεισμένη στο σπίτι, κατέληξε να μεταποιεί παλιά φορέματα και να φτιάχνει γλυκά του κουταλιού για να περνά την ώρα. Ο σύζυγός της, ο Μενέλαος, γυρνούσε απ' τη δουλειά και αναμασούσε –τι κουραστικό!– δόξες ξεχασμένες. Του άρεσε ιδιαίτερα να καυτηριάζει την άπιστη Κλυταιμνήστρα ή τον μητροκτόνο Ορέστη, πρόσωπα που δεν θα τα ξανάβλεπαν ποτέ, που χάθηκαν ή τρελάθηκαν. Η Ελένη δεν ήθελε να τα θυμάται αυτά, δεν την πολυένοιαζαν πια, ήταν όμως πέρα απ' τις δυνάμεις της: «κ' οι μνήμες,/ ξέθωρες κ' ενοχλητικές, να σέρνονται ξοπίσω σου, μες στον καθρέφτη/ όταν χτενίζεις τα μαλλιά σου, ή μέσα στην κουζίνα, να προβαίνουν/ μες απ' τους λιπαρούς ατμούς της χύτρας· και ν' ακούς με το νερό που/ κοχλάζει/ κάτι δακτυλικούς εξάμετρους από κείνη την Τρίτη Ραψωδία/ ενώ ένας πετεινός φωνάζει παράταιρα, κάπου σιμά, απ' το κοττέτσι του/ γειτόνου».

Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.


Το δυσβάστακτο, κοπιώδες έργο της μνήμης και της λήθης βρίσκεται στο επίκεντρο του αριστουργηματικού ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε, ως γνωστόν, το 1970 εν μέσω δικτατορίας και εξορίας.

Ο σκεπτικισμός κυριαρχεί. Πώς να συνυπάρξεις –είτε ως άτομο είτε ως χώρα– με το ένδοξο παρελθόν σου; Όταν διαρκώς σου υπενθυμίζουν πόσο σπουδαίος και όμορφος ήσουν κάποτε και πόσο θαμπός έχεις γίνει τώρα;

Όταν οι νεκροί «τριγυρνούν στις κάμαρες με τα καλά τους ρούχα, τα καλά τους παπούτσια [...]/ Πιάνουν τον τόπο, ξαπλώνουν όπου τύχει, στις δύο κουνιστές πολυθρόνες,/ χάμου στο πάτωμα ή μέσα στο λουτρό· ξεχνούν τη βρύση να στάζει· ξεχνούν τα μοσχοσάπουνα να λιώνουν στο νερό»;

Όταν πασχίζεις να βρεις νόημα στο σήμερα, αλλά αυτό φαντάζει τόσο απελπιστικό, τόσο κοινότοπο, με λιπαρούς ατμούς και χύτρες και κόκκορες και γλυκά του κουταλιού και συζύγους με καφετιές παντόφλες που καπνίζουν μανιωδώς και μετά πεθαίνουν και μένεις μόνη με τις δούλες που σε μισούν και σου κλέβουν τα δαχτυλίδια και σ' αφήνουν καθηλωμένη στο κρεβάτι, ενώ φοράνε τα πέπλα σου και χορεύουν ξετσίπωτα στα τραπέζια της κουζίνας – πού να βρεις τη δύναμη να σηκωθείς πια εσύ που κάποτε περπατούσες πάνω στα Τείχη της Τροίας κι ήσουν έτοιμη να αναληφθείς στους ουρανούς, τώρα σε έσκαψε ο χρόνος, γέμισε το δέρμα σου τρίχες και ρυτίδες και κρεατοελιές, «ποιος είναι μέσα σε τούτο το πρόσωπο;» αναρωτιέσαι, κλεισμένη σε ένα άδειο, τεράστιο σπίτι με αγάλματα στους κήπους, ενώ ο θάνατος πλησιάζει κι έρχεται η μεγάλη συνειδητοποίηση «Πως ήταν δίχως νόημα όλα,/ δίχως σκοπό και διάρκεια και ουσία – πλούτη, πόλεμοι, δόξες και φθόνοι, κοσμήματα και η ίδια η ομορφιά./ Τι ανόητοι θρύλοι,/ κύκνοι και Τροίες και έρωτες και ανδραγαθίες».

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης

Πάντα ο Χρόνος. Πάντα ο χρόνος φέρνει την απομυθοποίηση. Και πόσο αριστοτεχνικά το δείχνει αυτό το Βασίλης Παπαβασιλείου στην ερμηνεία του... Δίχως να κραυγάζει, δίχως να φουσκώνει τα πράγματα με περιττό συναίσθημα, δίχως να ασθμαίνει.

Η Ελένη του είναι μια «Γριά – γριά – εκατό, διακόσω χρονώ», η οποία έχει πλέον απολέσει το φύλο της. Απομένουνε μονάχα μερικά ίχνη, απομεινάρια της θρυλικής φιλαρέσκειάς της, λίγο κόκκινο κραγιόν στα χείλη, ένας βουβός λυγμός όταν ομολογεί ότι δεν βάφει πια τα μαλλιά της.

Η φωνή του ηθοποιού, ένα μείγμα βραχνάδας και αθωότητας, ανακαλύπτει τα νοήματα εκ νέου, στο παρόν, δεν μας τα πετάει σαν κούφια, ετοιμοπαράδοτα λείψανα του παρελθόντος: έτσι, ένας ασυνήθιστος συνδυασμός σοφίας και παιδικότητας γεννιέται, η αίσθηση ότι πλησιάζοντας στο τέλος αρχίζουμε πάλι από την αρχή.


H αφηγηματική δεινότητά του μας συναρπάζει: ακούμε καθαρά ακόμη και τους πιο διακριτικούς ήχους, το φόρεμα που σωριάζεται μαλακά στο πάτωμα ή την κουβέρτα που ανυψώνεται «αφήνοντάς μας ακάλυπτους μπροστά στο κενό»· νιώθουμε τη ζάχαρη να τρίζει στο πάτωμα ή τις καρφίτσες να εισβάλλουν στο βελούδινο ύφασμα.


Τα χέρια του ανοίγουν σαν φτερά, τα χείλη πλαταγίζουν στον δικό τους ρυθμό. Η Ελένη ετούτη κάθεται στην μπερζέρα της και μασουλάει τις ώρες, τις μέρες, χαμένη στους αιώνες. Δεν επιδιώκει να αλλάξει τίποτα πια – πώς θα μπορούσε άλλωστε; Μόνο να εξηγήσει όσο καλύτερα μπορεί το μυστήριο που υπήρξε η ζωή της θέλει.

Δεν κρατάει κακία, δεν νιώθει πίκρα, ούτε θυμό, κι ας βιώνει την απόλυτη μοναξιά. Καταλαβαίνει τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων, πως η ομορφιά του ανθρώπου αρχίζει «εκεί που κάποιος αντιστέκεται χωρίς ελπίδα». Η ίδια, πάντως, αντιστάθηκε όσο μπορούσε.

«Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου: Μια σημαντική θεατρική στιγμή Facebook Twitter
Φωτο: Σταύρος Χαμπάκης


Μια ήσυχη μεταμόρφωση εκτυλίσσεται μπροστά μας, αθόρυβη και ουσιαστική. Ο ηθοποιός δεν φοβάται την κωμωδία –πόσο κλασικά αστεία η περσόνα της γριάς που φαντάζεται τις υπηρέτριες να συνωμοτούν εναντίον της –, το χιούμορ που γεννιέται όταν τελειώνει η αγωνία της «ταύτισης» και γινόμαστε θεατές του εαυτού μας.


Χρόνια τώρα ερμηνεύει τον δραματικό αυτό μονόλογο ο Παπαβασιλείου κι έχει πλέον φτάσει στην «τέταρτη διάσταση» του ρόλου. Αρνείται τον συμβιβασμό, απορρίπτει τη συνήθεια. Αντιστέκεται κι αυτός στη φθορά με «βότανα και με πομάδες», αποστάγματα θεατρικής σοφίας και τέχνης υπερβατικής.

Κάθε φορά με τον ίδιο σεβασμό και με την ίδια αγάπη ξεκλειδώνει την αστείρευτη γοητεία και δύναμη της «Ελένης». Κάθε φορά το ποίημα αποκαλύπτεται μπροστά μας σε όλο το θάμβος του.

«Ο Ρίτσος μας λέει ότι, εφόσον είμαστε εδώ, είμαστε υποχρεωμένοι να συνομιλούμε με το μυθικό ως καθημερινό και μέσα στο καθημερινό να ξεφυτρώνουν σπόροι μυθικότητας» σχολιάζει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός σε πρόσφατη συνέντευξή του. Και, όπως αποδεικνύεται, αυτή ακριβώς τη σπάνια, πολύτιμη και ζωτική συνομιλία επιτυγχάνει με την «Ελένη» του.

Info:

Γιάννης Ρίτσος

Ελένη

Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου

Σκηνικά: Μαρί-Νοέλ Σεμέ

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Παίζουν: Βασίλης Παπαβασιλείου, Νίκος Σακαλίδης

Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Φρυνίχου 14, Πλάκα

Από 18/11 έως 1/4

Σάβ. & Κυρ. 19:00

€15, €10 (μειωμένο), €8 (άνεργοι), €8 το άτομο για γκρουπ και ομαδικό εισιτήριο (12 άτομα και πάνω)

ΑΓΟΡΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Θέατρο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

CHECK Απόπειρες για τη ζωή της: Ψάχνοντας την αλήθεια για τις υπέροχες, βασανισμένες γυναίκες και τις τραγικές εμπειρίες τους

Θέατρο / Η βάρβαρη εποχή που ζούμε σε μια παράσταση

Ο Μάρτιν Κριμπ στο «Απόπειρες για της ζωή της» που ανεβαίνει στο Θέατρο Θησείον σκιαγραφεί έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο πόλεμος, ο θάνατος, η καταπίεση, η τρομοκρατία, η φτώχεια, ο φασισμός, αλλά και ο έρωτας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
To νόημα τού να ανεβάζεις Πλάτωνα στην εποχή του ΤikTok

Άννα Κοκκίνου / To νόημα τού να ανεβάζεις το Συμπόσιο του Πλάτωνα στην εποχή του tinder

Η Άννα Κοκκίνου στη νέα της παράσταση αναμετριέται με το «Συμπόσιο» του Πλάτωνα και τις πολλαπλές όψεις του Έρωτα. Εξηγεί στη LiFO για ποιον λόγο επέλεξε να ανεβάσει το αρχαίο φιλοσοφικό κείμενο, πώς το προσέγγισε δραματουργικά και κατά πόσο παραμένουν διαχρονικά τα νοήματά του.
M. HULOT
«Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Θέατρο / «Άμα σε λένε “αδελφή”, πώς να δεχτείς την προσβολή ως ταυτότητά σου;»

Η παράσταση TERAΣ διερευνά τις queer ταυτότητες και τα οικογενειακά τραύματα, μέσω της εμπειρίας της αναγκαστικής μετανάστευσης. Μπορεί τελικά ένα μέλος της ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητας να ζήσει ελεύθερα σε ένα μικρό νησί;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Αντώνης Αντωνόπουλος από μικρός είχε μια έλξη για τα νεκροταφεία ή Όλα είναι θέατρο αρκεί να στρέψεις το βλέμμα σου πάνω τους ή Η παράσταση «Τελευταία επιθυμία» είναι ένα τηλεφώνημα από τον άλλο κόσμο

Θέατρο / «Ας απολαύσουμε τη ζωή, γιατί μας περιμένει το σκοτάδι»

Ο Αντώνης Αντωνόπουλος, στη νέα του παράσταση «Τελευταία Επιθυμία», δημιουργεί έναν χώρο όπου ο χρόνος για λίγο παγώνει, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να συναντήσουμε τους νεκρούς αγαπημένους μας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

Θέατρο / Όσα (δε) βλέπουν τα μέντιουμ

«Δεν πηγαίνουμε ποτέ στη Μόσχα, όμως η επιθυμία γι’ αυτήν κυλάει διαρκώς μέσα μας» - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για τη sold-out παράσταση «Τρεις Αδελφές» του Τσέχοφ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη στο Εθνικό Θέατρο.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Θέμελης Γλυνάτσης: Ας ξεκινήσουμε με το να είμαστε πολύ πιο τολμηροί με τους ρόλους που δίνουμε στους νέους καλλιτέχνες, κι ας μην είναι τέλειοι

Θέατρο / Μια όπερα με πρωταγωνιστές παιδιά για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Μεταξύ χειροποίητων σκηνικών και σκέψεων γύρω από τη θρησκεία και την εξουσία, «Ο Κατακλυσμός του Νώε» δεν είναι άλλη μια παιδική παράσταση, αλλά ανοίγει χώρο σε κάτι μεγαλύτερο: στη δυνατότητα τα παιδιά να γίνουν οι αυριανοί δημιουργοί, όχι απλώς οι θεατές.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ηow to resuscitate a dinosaur/ Έι, Romeo, πώς δίνεις το φιλί της ζωής σε έναν δεινόσαυρο;

Guest Editors / «Ο Καστελούτσι σκηνοθετεί μια υπόσχεση· και κάνει τέχνη εκκλησιαστική»

«Πέρασαν μέρες από την πρώτη μου επαφή με τη Βερενίκη. Μάντρωσα ένα κοπάδι σκέψεις» – ο Κυριάκος Χαρίτος γράφει για μια από τις πολυσυζητημένες παραστάσεις της σεζόν, που ανέβηκε στη Στέγη.
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΡΙΤΟΣ
Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Θέατρο / Onassis Dance Days 2025: Ένας ύμνος στα αδάμαστα σώματα

Ένα νέο, αλλιώτικο σύμπαν για τον «χορό» ξεδιπλώνεται από τις 3 έως τις 6 Απριλίου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από τα πρωτοποριακά έργα τεσσάρων κορυφαίων Ελλήνων χορογράφων και του διεθνούς φήμης Damien Jalet.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κώστας Νικούλι

Θέατρο / «Μπορώ να καταλάβω το πώς είναι να νιώθεις παρείσακτος»

Ο 30χρονος Κώστας Νικούλι μιλά για την πορεία του μετά το «Ξενία» που του χάρισε το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου ηθοποιού όταν ήταν ακόμα έφηβος, για το πόσο Έλληνας νιώθει, για την πρόκληση του να παίζει τρεις γκέι ρόλους και για το πόσο τον έχει αλλάξει το παιδί του.
M. HULOT
Μέσα στον θησαυρό με τις εμβληματικές φορεσιές της Δόρας Στράτου

Θέατρο / «Κάποτε έδιναν τις φορεσιές για έναν πλαστικό κουβά, που ήταν ό,τι πιο μοντέρνο»

Μια γνωριμία με τη μεγάλη κληρονομιά της Δόρας Στράτου μέσα από τον πλούτο αυθεντικών ενδυμάτων που δεν μπορούν να ξαναραφτούν σήμερα και συντηρούνται με μεγάλο κόπο, χάρη στην αφοσίωση και την εθελοντική προσφορά μιας ομάδας ανθρώπων που πιστεύουν και συνεχίζουν το όραμά της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Οι Αθηναίοι / Βασιλική Δρίβα: «Με προσβάλλει να με χρησιμοποιούν σαν καθρέφτη για την ανωτερότητά τους»

Ανατρέποντας πολλά από τα στερεότυπα που συνοδεύουν τους ανθρώπους με αναπηρία, η Βασιλική Δρίβα περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αλλά και τις χαρές, και μπορεί πλέον να δηλώνει, έστω δειλά, πως είναι ηθοποιός. Είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ξαναγράφοντας τον Ίψεν

Θέατρο / Ο Ίψεν στον Πειραιά, στο μουράγιο

«Δεν είναι εύκολο να είσαι ασυμβίβαστη. Όπως δεν είναι εύκολο να ξαναγράφεις τον Ίψεν» – Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για την παράσταση «Εχθρός του λαού» σε διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
«Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Lifo Videos / «Δυσκολεύτηκα να διαχειριστώ τις αρνητικές κριτικές και αποσύρθηκα για έναν χρόνο»

Η ηθοποιός Παρασκευή Δουρουκλάκη μιλά για την εμπειρία της με τον Πέτερ Στάιν, τις προσωπικές της μάχες με το άγχος και την κατάθλιψη, καθώς και για το θέατρο ως διέξοδο από αυτές.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Θέατρο / Μαρία Σκουλά: «Πιστεύω πολύ στο χάος μέσα μου»

Από τον ρόλο της Μάσα στην πραγματική ζωή, από το Ηράκλειο όπου μεγάλωσε μέχρι τη ζωή με τους ανθρώπους του θεάτρου, από τον φόβο στην ελευθερία, η ζωή της Μαρίας Σκουλά είναι ένας δρόμος μακρύς και δύσκολος που όμως την οδήγησε σε κάτι δυνατό και φωτεινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Θέατρο / Μια νέα παράσταση χαρτογραφεί το χάσμα μεταξύ γενιάς Z και γενιάς X

Μέσα από την εναλλαγή αφηγήσεων, εμπειριών, αναπαραστάσεων, χορού, βίντεο και ήχου, η παράσταση του Γιώργου Βαλαή αναδεικνύει τις διαφορές αλλά και τις συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ των δυο διαφορετικών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ