Η Βραζιλιάνα σκηνοθέτις και νέο αστέρι της γαλλικής σκηνής Κριστιάν Ζαταΐ έρχεται στη Στέγη με το multimedia θέαμα «Ithaca - Our Odyssey 1» που θα πλημμυρίσει την Κεντρική Σκηνή με τη θάλασσα της Ιθάκης. Ο αρχαίος μύθος, το ταξίδι του αιώνιου περιπλανώμενου που αναζητάει την προσωπική του Ιθάκη, αγγίζει την προσφυγική κρίση της εποχής μας.
Μια παράσταση όπου παρόν, παρελθόν, μυθολογία, πραγματικότητα, μετανάστευση, μουσική και σινεμά μπερδεύονται για να μας μιλήσουν για τα σύνορα, την αγάπη και την απειλή του φασισμού. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλάει για όλα αυτά και για όσα την ανησυχούν όσον αφορά το μέλλον της πατρίδας της.
— Τη Βραζιλία ανέκαθεν τη διέκρινε μια λατρεία για την ελληνική μυθολογία. Ποια είναι η δική σας σχέση με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό;
Είναι αλήθεια ότι διατηρούμε ιδιαίτερη σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Προσωπικά, διδάχτηκα την αρχαία ελληνική μυθολογία στο πανεπιστήμιο και στα πρώτα μου βήματα συμμετείχα στη θεατρική ομάδα του σπουδαίου καθηγητή Juliano Brandão, όπου έπαιξα σε πολλές τραγωδίες όπως η «Αντιγόνη», ο «Οιδίποδας Τύραννος», ο «Οιδίποδας επί Κολωνώ», ακόμα και στην Ορέστεια. Ήμουν πολύ νέα τότε, αλλά με αυτό τον τρόπο ήρθα σε επαφή με την ελληνική μυθολογία.
Δεν θέλω να δημιουργήσω έναν ήρωα. Με ενδιαφέρει το εύθραυστο του χαρακτήρα του και η ικανότητά του να επανεφευρίσκει τον εαυτό του ώστε να επιβιώνει. Στη δική μου εκδοχή ο Οδυσσέας είναι περισσότερο ένας επιζήσας παρά ένας ήρωας.
— Η βάση σας σήμερα βρίσκεται στο Παρίσι;
Είμαι λίγο σαν τον Οδυσσέα! Εργάζομαι σε πολλά διαφορετικά μέρη. Διατηρώ σπίτι στη Βραζιλία, στην Πορτογαλία και, όποτε ετοιμάζω κάτι, στο Παρίσι. Αυτή η παράσταση είναι παραγωγή του θεάτρου Odeon. Απαρτίζεται από Γάλλους ηθοποιούς και από Βραζιλιάνες ηθοποιούς.
— Στην παράστασή σας αυτή ο χρόνος μοιάζει να παίζει καθοριστικό ρόλο. Είναι μια σύγκρουση του παρελθόντος με το παρόν;
Εν μέρει. Με ενδιέφερε περισσότερο να σκεφτούμε την πραγματικότητα, να αναλογιστούμε την εποχή μας. Πάντα κάνω αυτή την αναγωγή στο παρελθόν. Τώρα που ολοκληρώνω το πρώτο μέρος, ανασύρω πράγματα που έχω κάνει στο παρελθόν και τώρα καταλαβαίνω τη σημασία τους. Το έργο ξεκινάει με το κομμάτι που αναφέρεται στις τελευταίες ώρες του Οδυσσέα με την Καλυψώ, που του λέει ότι δεν μπορεί να μείνει άλλο στο νησί της.
Συγχρόνως, διαδραματίζεται το κομμάτι κατά το οποίο οι μνηστήρες πιέζουν την Πηνελόπη στην Ιθάκη. Ένα «τέλος χρόνου» τόσο για τον Οδυσσέα όσο και για την Πηνελόπη. Στο νησί της Καλυψώς βρίσκονται τρεις ηθοποιοί που υποδύονται την Καλυψώ και άλλοι τρεις που υποδύονται τον Οδυσσέα.
Στο άλλο νησί επίσης τρεις ηθοποιοί υποδύονται την Πηνελόπη και άλλοι τόσοι τους μνηστήρες. Κάθε γυναίκα ηθοποιός κάνει και την Καλυψώ και την Πηνελόπη, όπως και οι άντρες ηθοποιοί κάνουν και τον Οδυσσέα και τους μνηστήρες.
Ο λόγος που τους βάζω να το κάνουν αυτό είναι γιατί πιστεύω ότι μέσα στην Πηνελόπη υπάρχει μια Καλυψώ όπως και μέσα στον Οδυσσέα υπάρχει ένας μνηστήρας. Ο Οδυσσέας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκος χαρακτήρας και μπορείς να τον πλησιάσεις από πολλές διαφορετικές οπτικές, όχι αποκλειστικά μέσα από έναν τύπο συμπεριφοράς.
Αλλάζει διαρκώς, οπότε το χρησιμοποιώ αυτό για να δημιουργήσω πολλές διαφορετικές πλευρές του ίδιου προσώπου.
— Σε παρόντα χρόνο;
Όλα συμβαίνουν σε παρόντα χρόνο. Είναι έτσι δομημένη η παράσταση ώστε παρακολουθούμε πρώτα τη μία πλευρά και μετά την άλλη, και τις δύο σε παρόντα χρόνο. Μετά αλλάζει το σκηνικό και βλέπουμε μια τρίτη πλευρά, την Ιθάκη.
— Κι έτσι φωτίζετε ακριβώς ό,τι σας ενδιαφέρει. Ποια πλευρά του Οδυσσέα σάς αφορά;
Δεν θέλω να δημιουργήσω έναν ήρωα. Με ενδιαφέρει το εύθραυστο του χαρακτήρα του και η ικανότητά του να επανεφευρίσκει τον εαυτό του ώστε να επιβιώνει. Στη δική μου εκδοχή ο Οδυσσέας είναι περισσότερο ένας επιζήσας παρά ένας ήρωας.
— Οι επιζήσαντες δεν είναι και οι ήρωες της εποχής μας;
Ακριβώς. Γι' αυτό χρησιμοποιώ πραγματικό υλικό αληθινών Οδυσσέων, ανθρώπων που διέσχισαν θάλασσες. Συνάντησα τρεις πρόσφυγες που πέρασαν τη Μεσόγειο για να φτάσουν στην Ευρώπη. Ήθελα να μου διηγηθούν τις δικές τους οδύσσειες, να δούμε τι συμβαίνει τώρα.
Θέλω μέσα από το υλικό που μου δίνουν αυτοί οι χαρακτήρες να δω τι συμβαίνει στον ίδιο τον Οδυσσέα. Με ενδιαφέρει να διηγηθώ έναν εφιάλτη όπου η ευθραυστότητα και η πραγματικότητα μεταπλάθονται σε αλήθεια.
— Πώς μεταπλάθεται η πραγματικότητα σε θέατρο;
Έτσι ακριβώς, δίνοντας σε λογοτεχνικούς χαρακτήρες πραγματική διάσταση.
— Οι πρόσφυγες προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες;
Οι δύο είναι Σύριοι και ο ένας Αφγανός. Σήμερα ζουν στη Χαϊδελβέργη, στη Γερμανία. Κατέγραψα συνεντεύξεις τους, οι οποίες ακούγονται κατά τη διάρκεια του έργου.
Το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης προέρχεται από τον Όμηρο, ενώ ένα μέρος προέκυψε από αυτοσχεδιασμούς με τους ηθοποιούς. Το βιντεοσκοπημένο κομμάτι το χρησιμοποιώ για να μιλήσω για το σήμερα.
— Στην «Οδύσσεια» του Όμηρου παρακολουθούμε έναν άντρα που προσπαθεί να επιστρέψει στον γενέθλιο τόπο. Οι σύγχρονες οδύσσειες ακολουθούν αντίθετη πορεία, απομακρύνονται από την πατρίδα.
Την Ιθάκη δεν την βλέπω μόνο ως ένα μέρος για να ζήσεις αλλά και ως έναν τόπο για να δημιουργήσεις. Οπότε η Ιθάκη είναι επίσης μια ουτοπία. Είναι ένα μέρος που μπορείς να χαρακτηρίσεις πατρίδα, αλλά ανήκει και στο παρελθόν. Ο Οδυσσέας άφησε πίσω του ένα παρελθόν και τη δεδομένη στιγμή συναντάει μια νέα Ιθάκη.
Όταν φτάνει στην Ιθάκη, το νησί δεν είναι ίδιο μ' εκείνο που άφησε πίσω του. Η Πηνελόπη δεν τον αναγνωρίζει. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο του βιβλίου και μου έδωσε την αφορμή να διερευνήσω την πολιτική κατάσταση στην πατρίδα μου.
Με ενέπνευσε να μιλήσω γι' αυτούς τους ανθρώπους που προσπαθούν να καταλάβουν την εξουσία και θυμίζουν τόσο πολύ τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Όπως και στον Όμηρο, είναι διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα προκειμένου να υφαρπάξουν την εξουσία, η οποία τους ενδιαφέρει πολύ περισσότερο από την Πηνελόπη.
Καθώς οι τρεις γυναίκες ηθοποιοί που την ερμηνεύουν είναι από τη Βραζιλία, μου είναι ακόμα πιο εύκολο να μιλήσω για το παρελθόν μου, που μπορεί να είναι και το μέλλον μου.
— Οπότε, οι μνηστήρες της «Οδύσσειας» γίνονται οι διεκδικητές της εξουσίας στη Βραζιλία;
Ναι, συνδέονται. Πιστεύω ότι αν θέλεις να ερμηνεύσεις όσα συμβαίνουν στον κόσμο δεν έχεις παρά να δεις τι συμβαίνει σε συγκεκριμένες περιοχές, όπου τα πράγματα είναι ακόμα πιο αποκαλυπτικά. Αλλά δεν είναι συγκεκριμένα μέρη, πρόκειται για ολόκληρο το σύστημα.
Όταν μιλάω για τους πρόσφυγες και για τη Βραζιλία δεν μιλάω αποκλειστικά γι' αυτούς αλλά προσπαθώ να μιλήσω για κάτι που είναι εντελώς αδύνατον να διατηρήσουμε ως έχει.
Έτσι, δημιουργούμε σύνορα για τους ανθρώπους που θέλουν να φύγουν. Και πάλι, δεν έχει να κάνει με τα σύνορα αλλά με τα πολλά και διαφορετικού τύπου σύνορα. Αν φέρω στον νου μου τη Βραζιλία, η Πηνελόπη είναι σαν μια επικράτεια, ένα μεγάλο κομμάτι γης − σκέψου το δάσος του Αμαζονίου και πώς τρέφονται οι άνθρωποι εκεί ή τις καταγγελίες που διατυπώνονται εις βάρος του πρώην Προέδρου της Βραζιλίας, όλα αυτά που χρησιμοποιούν αυτοί οι άνθρωποι για να αρπάξουν την εξουσία.
Όσα συμβαίνουν σήμερα δεν είναι παρά η συνέχεια όλων όσα συνέβαιναν παλιότερα. Κάτι που ξεκίνησε κάποτε, δεν ολοκληρώθηκε και τώρα έχει οδηγήσει σε κάτι που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «νεο-φασισμό».
Όσα λένε οι πρόσφυγες στις συνεντεύξεις τους, οι λόγοι που τους οδήγησαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να αναζητήσουν μια νέα Ιθάκη, μπορεί να συμβούν και στη Βραζιλία μελλοντικά. Ομοίως, η πολιτική της κατάσταση και ό,τι συμβαίνει τώρα εκεί μπορεί να συμβεί και στον υπόλοιπο κόσμο.
— Ετοιμάζετε το δεύτερο μέρος της παράστασης;
Η «Ιθάκη» είναι μια μυθοπλαστική εκδοχή που μιλάει για την πραγματικότητα, αλλά διαθέτει θεατρικούς χαρακτήρες. Όπως είπα, παρεμβάλλω τρεις συνεντεύξεις που εισάγουν τμηματικά στο λογοτεχνικό κομμάτι την πραγματικότητα.
Η επόμενη εκδοχή θα είναι το εντελώς αντίθετο. Θα παρουσιάσω πραγματικούς ανθρώπους που βιώνουν δύσκολες καταστάσεις και μέσα από το έπος θα μιλήσω για την πραγματικότητα. Έχω κάνει λήψεις στην Παλαιστίνη, στο Λίβανο, στην Αθήνα και στην Αφρική και θα ολοκληρώσω στη Βραζιλία. Το σκεπτικό είναι ηθοποιοί από αυτές τις χώρες να μιλήσουν μέσα από την «Οδύσσεια».
— Σημαντικό στοιχείο στην παράστασή σας είναι το νερό.
Πάντα χρησιμοποιώ νερό στις δουλειές μου, όπως και αντιθετικά στοιχεία: πραγματικότητα και λογοτεχνία, λογοτεχνικούς χαρακτήρες και αληθινά πρόσωπα, κινηματογράφο και θέατρο. Το νερό είναι για μένα κάτι πολύ συμπαγές και το χρησιμοποιώ στη σκηνή με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και για διαφορετικά θέματα.
Όταν πρωτοδιάβασα την «Οδύσσεια» −και τη διάβασα πολλές φορές−, χρωμάτιζα με μολύβια τα διάφορα στοιχεία της φύσης. Για το νερό διάλεξα το μπλε κι έτσι το βιβλίο βάφτηκε όλο μπλε. Έτσι, αποφασίσαμε με τον σκηνογράφο μου να χρησιμοποιήσουμε νερό. Επίσης, δείξαμε μέσω βίντεο ό,τι είναι αδύνατον να παρουσιαστεί σκηνικά.
— Έχοντας μεταναστεύσει καλλιτεχνικά στην Ευρώπη, είναι σαν να διασχίσατε κι εσείς πολύ νερό, έναν ολόκληρο ωκεανό, για να φτάσετε σε μια ιδεατή Ιθάκη, που όμως επιλέξατε.
Η αλήθεια είναι ότι δεν το ερμήνευσα ποτέ έτσι, αλλά ισχύει. Είχα την επιλογή να εργαστώ στην Ευρώπη που μου πρόσφερε όλα εκείνα που είναι αδύνατον να βρει ένας καλλιτέχνης στη Λατινική Αμερική ώστε να στηρίξει τη δουλειά του.
— Ο Οδυσσέας νιώθει τον «νόστο», ένα αίσθημα μεταξύ ψυχικού άλγους και προσμονής, για την επιστροφή στην πατρίδα, μια έννοια που ταυτίζεται με τους Έλληνες της διασποράς.
Έχουμε κι εμείς μια πολύ ωραία λέξη, το «σοντάντ», που επίσης εκφράζει τη νοσταλγία, ένα αίσθημα που κρύβεις βαθιά μέσα σου. Αυτό που ο Οδυσσέας νιώθει όταν ατενίζει τη θάλασσα όσο βρίσκεται στο νησί της Καλυψώς.
— Έχει βραζιλιάνικο χρώμα η παράστασή σας;
Πολλή μουσική, και τις γυναίκες ηθοποιούς, οι οποίες μιλάνε πορτογαλικά. Καθώς οι άντρες είναι Γάλλοι και, φυσικά, μιλάνε γαλλικά, η σύγκρουση μεταξύ αντρών και γυναικών έρχεται μέσω της γλώσσας. Δυσκολεύονται να καταλάβει ο ένας τον άλλον.
Όταν ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη ξεκινάει ο πόλεμος. Σκοτώνει τους μνηστήρες και κρεμάει δώδεκα γυναίκες που ήταν με το μέρος τους. Αυτό αποτελεί ύβρη κι έτσι αναγκάζεται να εγκαταλείψει εκ νέου το νησί του. Ο κύκλος του Οδυσσέα δεν έχει τελειωμό.
— Όπως το δράμα της πατρίδας σας.
Είναι δύσκολο να εξηγήσεις τι ακριβώς συμβαίνει στη Βραζιλία σήμερα. Το θέμα είναι τι θα κάνει η νέα αυτή κυβέρνηση. Θα διατηρήσει τη δημοκρατία; Αυτό ισχυρίζεται ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος, αλλά η δημοκρατία δεν είναι κάτι αόριστο, είναι τα δικαιώματα των ανθρώπων. Προεκλογικά έλεγε ότι θα στείλει στη φυλακή όσους διαφωνούν μαζί του, ότι θα καταργήσει βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των γκέι και ότι θα εναντιωθεί σε οποιονδήποτε είναι αντίθετος με τις αξίες της παραδοσιακής οικογένειας και, φυσικά, στους καλλιτέχνες.
— Και η κοινωνία είναι μαζί του;
Έχει σημασία να καταλάβουμε ποιοι τον ψήφισαν, που δεν αποτελούν την πλειοψηφία. Ένα 20% δεν πήγε καν στις κάλπες, ένα ποσοστό ψήφισε αριστερά και ένα άλλο αποτελείται απ' όσους απεχθάνονται την αριστερά που κυβέρνησε για 12 χρόνια.
Ο Τύπος και η αγορά διαμόρφωσαν μια σειρά αρνητικών στερεοτύπων για την αριστερά. Γιατί, τελικά, όλα έχουν να κάνουν με οικονομικά συμφέροντα. Έτσι, πολλοί την καταψήφισαν. Δεν ξέρω αν αυτό σημαίνει ότι ο κόσμος έγινε πιο συντηρητικός, αλλά είναι γεγονός ότι ο δημόσιος λόγος είναι πολύ συντηρητικός, μπορεί να γίνει ακόμα περισσότερο και να καταλήξει ακραία επικίνδυνος.
Info
Christiane Jatahy / Ithaca – Our Odyssey 1
Εμπνευσμένο από το έργο του Ομήρου
29/11-2/12, 20:30
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση - Κεντρική Σκηνή (Λεωφ. Συγγρού 107)
Διάρκεια: 120 λεπτά
Στα γαλλικά & πορτογαλικά, με ελληνικούς & αγγλικούς υπέρτιτλους
Εισ.: 5-20 €
σχόλια