Πάλλευκο δέρμα, φακίδες και κόκκινα μαλλιά. Η Νικόλ Βίβιαν Γουάτσον είναι τυπική βρετανική φυσιογνωμία, όμορφη και ξεχωριστή όμως, όπως καταλάβαίνεις με το που ανταλλάξεις συστάσεις μαζί της. Σαν ξωτικό, μιλά ήρεμα, εξαιρετικά χαμηλόφωνα και εκφραστικά, ενώ παράλληλα κάνει έντοντες κινήσεις νοηματικής γλώσσας με τα χέρια της και το πρόσωπό της, παρόλο που η ίδια δεν είναι κωφή ούτε απευθύνεται σε κάποιον κωφό.
Η Νικόλ βρίσκεται στην Ελλάδα αυτές τις μέρες για διακοπές με τον Έλληνα σύντροφό της και μας έφερε σε επαφή μια κοινή μας φίλη. "Θα εντυπωσιαστείς σίγουρα μόλις τη γνωρίσεις" μου είχε πει κι έπεσε μέσα. Η αλήθεια είναι ότι θαυμάζω τους ανθρώπους που ασχολούνται με κάτι ιδιαίτερο κι έχουν προσαρμόσει όλο τους το είναι ώστε να εξυπηρετήσουν με ειλικρίνεια αυτή τους την ενασχόληση – στην περίπτωση της αυτό είναι κάτι παραπάνω από εμφανές. Η Νικόλ είναι χορεύτρια-χορογράφος και έχει ιδρύσει από το 2007 τη μη κερδοσκοπική καλλιτεχνική κολλεκτίβα Surface Area που απευθύνεται σε άτομα με ειδικές ικανότητες και πιο συγκεκριμένα σε κωφούς. Με έδρα τους το Νιουκάστλ, ανεβάζουν παραστάσεις, συνεργάζονται με μεγάλους καλλιτέχες του χώρου και περιοδεύουν συχνά, ανοίγοντας δημιουργικό διάλογο με άλλες χώρες, κάτι που επιθυμεί να κάνουν και με την Ελλάδα μια και η αγάπη που της έχει μεταδώσει ο σύντροφός της για τη χώρα μας, την οποία επισκέπτεται για τρίτη φορά, είναι έντονη. Όταν της λέω ότι υπάρχει αξιόλογο Θέατρο Κωφών Ελλάδος στην Αθήνα, με τους οποίους θα άξιζε να έρθει σε επαφή, ενθουσιάζεται, καθότι γνωρίζει ότι η Ελλάδα δεν είναι η πιο φιλική χώρα του κόσμου για τους ανθρώπους με αναπηρία.
Στη Βρετανία η κουλτούρα των κωφών είναι πολύ ισχυρή, είναι όλοι τους ιδιαίτερα περήφανα άτομα κι έχω φίλο που μου έχει εξομολογηθεί ότι αν μπορούσε να επιλέξει, θα παρέμενε όπως είναι τώρα, δεν θα ήθελε να αλλάξει τη γλώσσα και την κουλτούρα του. Για εκείνους είναι σαν να τους ζητάς να αλλάξουν εθνικότητα.
Η καταγωγή της Νικόλ είναι από τη βόρεια Αγγλία, κοντά στα σύνορα με τη Σκωτία, και οι σπουδές της εστίασαν στον σύγχρονο χορό, το μπαλέτο και τη χορογραφία. "Η πρώτη μου δουλειά ήταν στα 14, σε μια φιλανθρωπική οργάνωση όπου πήγαινα τα απογεύματα του Σαββάτου. Τότε ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με άτομα που ήθελαν να ασχοληθούν με την τέχνη και δεν θα είχαν αυτή τη δυνατότητα λόγω κοινωνικών, οικονομικών και γεωγραφικών περιορισμών. Παρόλο που στον βορρά της Αγγλίας υπάρχει αλλαγή τα τελευταία 50 χρόνια, άνθρωποι που φιλοδοξούν να αφοσιωθούν επαγγελματικά σε μια καλλιτεχνική σταδιοδρομία, πρακτικά δυσκολεύονται ιδιαίτερα. Πολλοί από αυτούς δεν έχουν οικονομική και ψυχολογική στήριξη από το οικογενειακό τους περιβάλλον για να τα καταφέρουν. Για δύο χρόνια μετά την αποφοίτησή μου, προσπαθούσα να αποφασίσω με τι θα μου άρεσε να ασχοληθώ. Διαβάζοντας λοιπόν το υπόμνημα μιας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης, κατάλαβα την αποστολή της και αποφάσισα ότι αυτό θα ήθελα να κάνω. Στη Βρετανία, πριν ξεκινήσεις μια επιχείρηση πρέπει να κάνεις αίτηση σε έναν οργανισμό που λέγεται Company's House για να σου δώσουν άδεια. Έπρεπε λοιπόν να περιγράψω τη φιλοσοφία της Surface Area, την οποία συνόψισα ως εξής: "Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να κάνουμε την τέχνη προσβάσιμη σε ανθρώπους που πασχίζουν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτή". Τα έξοδά μας καλύπτονται από βραβεία και επιχορηγήσεις που λαμβάνουμε από διάφορα καλλιτεχνικά συμβούλια ή οργανώσεις. Ό, τι λαμβάνουμε από εκεί δαπανάται δημιουργικά".
Από όσα μου λέει η Νικόλ, καταλαβαίνω ότι στη Βρετανία δεν είναι εύκολο να σου δοθεί η άδεια για να ξεκινήσεις μια επιχείρηση που θα βασίζεται μόνο στις επιχορηγήσεις. Οφείλεις να διαθέτεις σαφές όραμα και να το αντιληφθούν κι εκείνοι. Άπαξ όμως και σου δώσουν την άδεια, από εκεί κι έπειτα έχεις την απόλυτη κρατική στήριξη για το όραμά σου. Υπάρχει ακόμα και το "τραστ του πρίγκιπα", όπως ονομάζεται, του οποίου επικεφαλής είναι ο πρίγκιπας Κάρολος που τους παρείχε κάποια από τα χρήματα για να ξεκινήσουν. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο τρόπος που λειτουργεί η Surface Area επιτρέπει στη Νικόλ και τους συνεργάτες της να έχουν μεγάλη καλλιτεχνική ελευθερία στη δουλειά και την έρευνά τους, χωρίς εμπορικές πιέσεις, ώστε να πετυχαίνουν συνεχώς ένα βέλτιστο αποτέλεσμα: "Το διοικητικό συμβούλιο έχει συμβουλευτικό ρόλο για επιχειρηματικά θέματα. Μια τυπική μου μέρα θα περιλαμβάνει δυο ώρες μάθημα μπαλέτου, δύο ώρες σύγχρονο χορό, δύο ώρες χορογραφία – τίποτα διαδικαστικό και μη δημιουργικό που να με αποσπά από τη δουλειά μου. Πάντως, όταν θυμάμαι την εποχή που ξεκινούσα, σκέφτομαι ότι ήμουν πολύ τυχερή παρόλο που τα πρώτα τρία χρόνια ήταν μια μοναχική περίοδος και δεν είχα καθόλου κοινωνική ζωή. Έκτοτε έχουμε ζήσει υπέροχες στιγμές στη Νέα Υόρκη, την Ιαπωνία και τη Βραζιλία. Νομίζω ότι η πιο αξέχαστη παράσταση που δώσαμε ήταν στο Judson Memorial Church της Νέας Υόρκης, που είναι τόσο σημαντικό για τον καλλιτεχνικό κόσμο, ένας ναός ελεύθερης έκφρασης από τη δεκαετία του 60".
Εδώ και τέσσερα χρόνια η Νικόλ μελετά τη βρετανική νοηματική γλώσσα στο Λονδίνο. Όταν αναφέρω πόσο έντονα κουνάει τα χέρια της καθώς μιλάμε, μου λέει πως, όταν ξεκίνησε να μαθαίνει τη γλώσσα, αναγκαζόταν στις κοινωνικές της συναναστροφές να έχει "καρφωμένα" τα χέρια στο τραπέζι για να μην τα κουνά. "Το πρόσωπο, το σώμα, τα χέρια, είναι φυσικά μέσα έκφρασης. Οι κωφοί συχνά με ακουμπούν όταν θέλουν να τους προσέξω, πρόκειται για έναν άλλο επικοινωνιακό κόσμο. Πρέπει να τους δείχνεις τα συναισθήματά σου μέσα από το πρόσωπό σου, αν το κρύψεις θα εκλάβουν ότι κάτι τρέχει". Αναρωτιέμαι πόσο δύσκολο είναι για τη Νικόλ, όση ευφράδεια κι αν έχει αποκτήσει στη συγκεκριμένη γλώσσα, να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις της σε ανθρώπους που δεν μπορούν να την ακούσουν. "Έχω επενδύσει πολύ χρόνο στη μελέτη της δομής αυτής της γλώσσας. Ευτυχώς με έχει βοηθήσει μια χορηγία του βρετανικού βασιλικού μπαλέτου σε αυτό. Υπάρχουν λοιπόν έξι επίπεδα εκμάθησης της γλώσσας κι εγώ πλέον είμαι στο τέταρτο όπου μπορώ να δουλεύω με κωφούς".
Η Νικόλ μου περιγράφει ότι, όπως κάθε γλώσσα, η BSL (British Sign Language) είναι ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται, διαθέτοντας φωνολογία, γραμματική, εκφράσεις slang, νεανικής κουλτούρας, γκέι κουλτούρας... "Για παράδειγμα, ετοιμάζω μια περφόρμανς για το Fringe Festival του Εδιμβούργου στην οποία υπάρχει διάλογος. Ήθελα να την αποδώσω και στη νοηματική και κάλεσα τον συνεργάτη μου, τον Πολ Μίλερ που είναι κωφός καλλιτέχνης, να ελέγξει αν το έκανα σωστά. Μου διόρθωσε μερικά στοιχεία που εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνονται ασήμαντες λεπτομέρειες, όμως στην πραγματικότητα έχουν μεγάλη σημασία – για παράδειγμα, σε μια κίνηση δεν είχε σωστή θέση ένα από τα δάχτυλα του χεριού και το νόημα ήταν εντελώς διαφορετικό. Ακριβώς όπως εσύ θα μου διόρθωνες την προφορά μου αν μετέφραζα κάτι από τα αγγλικά στα ελληνικά που είναι η μητρική σου γλώσσα".
Διαβάζω για το τελευταίο έργο της Νικόλ που ανέβηκε πέρσι: "Το Auricular παρουσιάζει τα συναισθήματα τριών χορευτών και τις εμπειρίες τους μέσα από την κίνηση, το φιλμ και τη ζωνταντή μουσική". Τη ρωτώ αν αυτή η δουλειά περιλάμβανε μουσική στη ζωντανή της παρουσίαση στο κοινό και μου μιλά για τη συνεργασία της με τη μπάντα Zoviet France που δουλεύει με δονήσεις, διάφορα μουσικά όργανα και μαγνητοσκοπημένους ήχους. Προσπαθώ να καταλάβω αν υπάρχει κάποια έννοια συντονισμού ανάμεσα στη μουσική και τη χορογραφία των κωφών και η Νικόλ μου εξηγεί ότι αντιλαμβάνονται τις δονήσεις, νιώθουν και καταλαβαίνουν τη μουσική, την "ακούνε" μέσα από το σώμα και το δέρμα τους, ακόμα κι αν δεν την έχουν ακούσει ποτέ μέσα από τα αφτιά τους. "Ο συνεργάτης μου ο Πολ, ας πούμε, πηγαίνει σε συναυλίες πανκ και περνάει πάρα πολύ ωραία".
Η Νικόλ θέλει να γνωρίσει Έλληνες κωφούς που να ενδιαφέρονται για την τέχνη. "Ανθρώπους που μπορεί να νιώθουν απομονωμένοι, ότι η αναπηρία τους τούς έχει στοιχίσει πολλά στον τρόπο ζωής τους. Η τέχνη είναι για όλους - το εννοώ αυτό. Οι αρχαίοι Έλληνες εισήγαγαν την πεποίθηση ότι δεν είναι μόνο για τους προνομιούχους. Το επόμενο έργο που ετοιμάζουμε με τον Πολ είναι μια σύγχρονη προσαρμογή της Σταχτοπούτας. Θα κάνουμε περιοδεία στη Βρετανία και θα θέλαμε πολύ να συνδεθούμε με το Θέατρο Κωφών της Αθήνας, να καλέσουμε τον διευθυντή του να μας γνωρίσει και να ξεκινήσει ένας δημιουργικός διάλογος". Κατά την παραμονή της στην Πάτρα, αυτές τις μέρες, η Νικόλ μου λέει ότι γνώρισε τυχαία έναν κωφό Πατρινό και κατάφερε να συνεννοηθεί μαζί του παρά τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στην αγγλική και την ελληνική νοηματική γλώσσα, που είναι αντίστοιχες με τις διαφορές ανάμεσα σε δύο φωνητικές γλώσσες. "Δεν φαντάζεσαι πόσο χάρηκε που μιλήσαμε. Νόμιζε ότι ήμουν κι εγώ κωφή και όταν κατάλαβε ότι δεν είμαι με αποκάλεσε "κανονική". Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι δεν είμαι "κανονική", απλώς ακούω, και μου είπε ότι εδώ έτσι το λένε – "κανονικός". Αυτός ο άνθρωπος έχει μεγαλώσει με τη στόφα ότι δεν είναι κανονικός. Τι είναι η κανονικότητα; Δεν υπάρχει αυτή η έννοια. Στη Βρετανία η κουλτούρα των κωφών είναι πολύ ισχυρή, είναι όλοι τους ιδιαίτερα περήφανα άτομα κι έχω φίλο που μου έχει εξομολογηθεί ότι αν μπορούσε να επιλέξει, θα παρέμενε όπως είναι τώρα, δεν θα ήθελε να αλλάξει τη γλώσσα και την κουλτούρα του. Για εκείνους είναι σαν να τους ζητάς να αλλάξουν εθνικότητα".
Info
σχόλια