Τα 10 αγαπημένα μου βιβλία: Κώστας Σπαθαράκης

Δεν τα πηγαίνω καλά με τους καταλόγους. Κάτι σημαντικό έχει πάντοτε ξεχαστεί, κάτι έχει μείνει απέξω. Πράγμα που βεβαίως οδηγεί με τη σειρά του σε έναν καινούργιο κατάλογο, με τα πράγματα που έμειναν απέξω κ.ο.κ. Προσπάθησα, πάντως, να αφήσω εκτός τα κλασικά έργα, καθώς και τα αγαπημένα μου παιδικά βιβλία, αλλά μερικά ξανατρύπωσαν χωρίς να το θέλω. Δεν έβαλα επίσης το «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου, παρότι για τους Αντίποδες και για μένα υπήρξε καθοριστικό σε διάφορα επίπεδα.

1.

Δανιήλ ντε Φόε, Ροβινσών Κρούσος

Όπως το λέει ο Κόντογλου: «Εγώ τρίβω τα χέρια μου μέσα στο ζεστό καλύβι μου, διαβάζοντας το "Ροβινσών Κρούσο". Ο "Ροβινσών Κρούσος"! Το βιβλίο τούτο του Δανιήλ Ντι Φόου μου είναι πάντα αχώριστο. Τώρα που γράφω, το βλέπω να κιτρινίζει ανάμεσα στα λίγα βιβλία μου. Είναι τυπωμένο, πυκνά πυκνά, απάνου σ' ένα σκούρο χαρτί σαν καπνισμένο. Μυρίζει σαν παλιό ναυτικό έγγραφο. Το ύφος του είναι απλό. Εκεί μέσα δεν μπορεί να βρει κανείς καν μια λέξη γραμμένη από ποιητή· καν μια φράση δε βγαίνει όξω απ' το μέτριο». Πράγμα που μας οδηγεί κατευθείαν στο

2.

Φώτης Κόντογλου, Πέδρο Καζάς

«Η πρωτάκουστη ιστορία του Σπανιόλου κουρσάρου, ο οποίος ή έζησε τρακόσα χρόνια ή γύρισε από τον Άδη. Τυπωμένη από ένα πορτουγέζικο χειρόγραφο που έπεσε στα χέρια του Φώτη Κόντογλου στο Οπόρτο».

3.

Τζέημς Τζόυς, Το πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία

Από τα «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ' Γυμνασίου», στην έκδοση των Γραμμάτων, στη μετάφραση του Μπερλή, στο «The Essential James Joyce», με εισαγωγή και σημειώσεις του Harry Levin, και σε δυο-τρεις ακόμη εκδόσεις, ένα βιβλίο που από τους εισαγωγικούς στίχους μέχρι τα καταληκτικά λόγια του ήρωα δεν με άφηνε ποτέ να ησυχάσω, με βασάνιζε, και υποχρέωσε ένα κομμάτι του εαυτού μου να ενηλικιωθεί πριν την ώρα του.

4.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Μυθοπλασίες, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Ύψιλον

Κάθε άνθρωπος γεννιέται μυθοπλαστικός ή αλεφικός, λέγαμε με έναν φίλο, παραφράζοντας τον Μπόρχες («κάθε άνθρωπος γεννιέται αριστοτελικός ή πλατωνικός»), όταν τον πρωτοδιαβάζαμε, είκοσι χρονών, προσπαθώντας μετά μανίας να ανασυγκροτήσουμε από τις υποσημειώσεις του Κυριακίδη αυτό το καθοριστικό διανοητικό και συγγραφικό σύμπαν. Εγώ γεννήθηκα μυθοπλαστικός, και καμιά αλεφική ανατριχίλα δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτή που μου προκαλεί πάντα το «Tlön, Uqbar, Orbis Tertius».

5.

Βάλτερ Μπένγιαμιν, Σαρλ Μπωντλαίρ: Ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού, μτφρ. Γιώργος Γκουζούλης, Αλεξάνδρεια

1998. Πρώτο έτος στη Νομική: μια φρίκη. Ξημεροβραδιάζομαι στη Δωδώνη και στην Πολιτεία. Στη Δωδώνη έτυχε να συναντήσω τον Γιώργο Γκουζούλη που μου σύστησε το βιβλίο του Μπένγιαμιν, με το οποίο πέρασα μερικά εικοσιτετράωρα πάθους. Έχοντας φάει με το κουτάλι τις σεφερικές «Δοκιμές» στα χρόνια του Λυκείου, δεν μπορώ να φανταστώ ότι μπορεί να μιλήσει κανείς για την ποίηση συνδέοντάς την με τον κοινωνικό της περίγυρο, και το βιβλίο εκρήγνυται μέσα στο κεφάλι μου ανοίγοντας έναν ολόκληρο κόσμο ερμηνευτικής αγωνίας και μια άλλη σχέση με τη λογοτεχνία.

6.

Χρήστος Βακαλόπουλος, Οι πτυχιούχοι, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Οι βιβλιομανείς γυαλάκηδες έφηβοι που καταναλώνουν αυστηρά ξένη κλασική λογοτεχνία και καταδικάζουν μετά βδελυγμίας και το παραμικρό ξεστράτισμα από τον κανόνα έχουν μόνο μία ελπίδα να γίνουν άνθρωποι κάποτε στο μέλλον: ένας καλός φίλος να τους φέρει αρκετά νωρίς κάτω από τη μύτη ένα βιβλίο σαν αυτό. Μόνο έτσι κατάλαβα εγώ την αξία ενός βιβλίου που γράφεται κοντά σου, γλωσσικά και ιστορικά, μόνο έτσι μπόρεσα να αντιληφθώ γιατί η οικειότητα συνιστά ένα καθοριστικό στοιχείο της λογοτεχνικής κατανόησης.

7.

Γκυστάβ Φλωμπέρ, Αισθηματική αγωγή, μτφρ.-εισαγωγή Παναγιώτης Μουλλάς, Οδυσσέας

Ο Φλωμπέρ συγκεφαλαιώνει όλη τη λογοτεχνία και το μυθιστόρημα αυτό συγκεφαλαιώνει όλες τις ιστορίες ενηλικίωσης και όλες τις ερωτικές ιστορίες. Όση ενόχληση και αν προκαλεί στον αναγνώστη, επιστρέφει κανείς αναπόφευκτα σε αυτό σαν σε μια οδυνηρή ανάμνηση. Η μετάφραση και η εισαγωγή του Μουλλά δείχνουν έναν δρόμο κατανόησης και πρόσληψης του μυθιστορήματος που θα έπρεπε να επιδιώκουμε διαρκώς.

8.

Ηλίας Λάγιος, Πράξη υποταγής, Ερατώ

Προσπαθώ να θυμηθώ τι είδους άνθρωπος ήμουν το 2001, όταν μου το πρότεινε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, και δεν μπορούσα να το διαβάσω. Τώρα παίζει μέσα στο κεφάλι μου διαρκώς.

9.

Χάινριχ φον Κλάιστ, 4 Νουβέλες, μτφρ. Θοδωρής Δασκαρόλης, Άγρα

Ένα αναγνωστικό σοκ από μια υποδειγματική έκδοση: άψογη μετάφραση, έξοχα κείμενα στο επίμετρο. Με το βιβλίο αυτό κατάλαβα, νομίζω, για πρώτη φορά ότι η λογοτεχνία μπορεί να στοχάζεται καθαρά χωρίς να χάνει τίποτα από τη σαγήνη και την έντασή της.

10.

Μισέλ Ουελμπέκ, «Ο χάρτης και η επικράτεια», μτφρ. Λίνα Σιπητάνου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 

Όσο περνάνε τα χρόνια μετριάζει κανείς τα κριτήριά του, μαθαίνει να απολαμβάνει και πράγματα που δεν είναι πρώτης γραμμής, περιμένει όλο και λιγότερα από ένα βιβλίο, με δυο λόγια χάνει την πίστη του στη λογοτεχνία. Έρχεται όμως ένα βιβλίο σαν αυτό, με τη βία και το χιούμορ του, με την αυτοαναφορικότητα και τη λογοτεχνική δεξιοτεχνία που ξεκινά από τον τίτλο και ολοκληρώνεται στις τελικές εικόνες, και σε γλυτώνει από τον κυνισμό της μετριότητας.