[Βράδυ. Αυλή ταβέρνας, σε κάποια γειτονιά της Αθήνας.]
Έλλη: — Στενοχωριέστε;
Αλέκα: — 20 μέρες, περνάνε γρήγορα... Όταν συναντιόμαστε, αγαπιόμαστε περισσότερο.
Έλλη: — Δεν την μπορώ την Αθήνα.
Αλέκα: — Εμείς οι παλιοί τη συμπονάμε.
Σκηνή από τις «Ήσυχες μέρες του Αυγούστου» (1991), του Παντελή Βούλγαρη. Η Αλέκα (Παΐζη) εξηγεί στη νεοφερμένη Έλλη (Θέμιδα Μπαζάκα) ότι η γειτονιά τον χειμώνα είναι πιο ζωντανή και πως η αυγουστιάτικη ερημιά κρατάει λίγο. «20 μέρες περνάνε γρήγορα.» Και, ενώ θα μπορούσε να σταματήσει εκεί, παίρνει μια ανάσα και προσθέτει εκείνη τη μικρή φράση, σαν αεράκι που φυσάει απρόσμενα ανάμεσα στα τραπέζια και απλώνει πάνω από τη νυχτερινή ακινησία της ζέστης όλη τη δροσιά της έννοιας «αγάπη».
Θα μπορούσε κάποιος να πει πως αυτό το «αγαπιόμαστε» - εκφρασμένο μάλιστα από τη μοναχική και μόνη κινηματογραφική ηρωίδα - συνιστά μια υπερβολή, ταιριαστή και προορισμένη αποκλειστικά για τον ντελικάτο, ευγενή χαρακτήρα της «Αλέκας». Γιατί πώς γίνεται να αγαπιόμαστε, όταν περνάμε τις μέρες μας – όχι τις ήσυχες του Αυγούστου, αλλά όλες τις υπόλοιπες του χρόνου – με φωνές, αδιαφορία, μισαλλοδοξία, μηδενική ανοχή;
Μια βόλτα στην πόλη την εβδομάδα του Δεκαπενταύγουστου, με τα περισσότερα καταστήματα «κλειστά λόγω διακοπών», αποκαλύπτει τις αποχρώσεις μιας σχέσης, που, ναι, ίσως μπορεί να φτάνει μέχρι και κάποιας μορφής αγάπη.
Και όμως. Μια βόλτα στην πόλη την εβδομάδα του Δεκαπενταύγουστου, με τα περισσότερα καταστήματα «κλειστά λόγω διακοπών», αποκαλύπτει τις αποχρώσεις μιας σχέσης, που, ναι, ίσως μπορεί να φτάνει μέχρι και κάποιας μορφής αγάπη. Τεκμήρια για αυτό, εύγλωττα, χάρη στον αυθορμητισμό (συχνά και την προχειρότητά τους), οι αυτοσχέδιες ανακοινώσεις, αναρτημένες σε τζάμια και ρολλά στο ύψος των ματιών, που απευθύνονται σε μένα, σε σένα, σε όλους μας: «Αγαπητοί μας φίλοι, το κατάστημά μας θα παραμείνει κλειστό...».
Είναι μια απολαυστική ιχνηλασία η ανάγνωση αυτών των μηνυμάτων, γιατί πέρα απ’ τον λειτουργικό τους χαρακτήρα και το περιεχόμενό τους, μεταφέρουν αυτούσιο το αίσθημα της στιγμής που γράφτηκαν. Καθένα τους καταλαμβάνει μια ξεχωριστή θέση στο ιδιότυπο συνεχές μεταξύ πελατειακής σχέσης και φιλίας (η οποία μπορεί να εξελιχθεί και σε αυτό που η «Αλέκα» ονομάζει αγάπη). «Κλειστά 14/8 – 19/8», ανακοινώνει λακωνικά ένα κατάστημα με ηλεκτρολογικό υλικό, την ίδια στιγμή που ένα άλλο, με το ίδιο ακριβώς αντικείμενο, μοιάζει να έχει ανοίξει μια μεγάλη αποχαιρετιστήρια αγκαλιά: «Ευχόμαστε ολόψυχα σε όλους σας ένα χαρούμενο, ξεκούραστο, αξέχαστο καλοκαίρι».
Φυσικά, το είδος του καταστήματος παίζει τον ρόλο του: η παλιά οικογενειακή επιχείρηση με κορνίζες και έργα τέχνης εκφράζεται κάπως θεσμικά: «Θα είμαστε και πάλι ανοιχτά να σας εξυπηρετήσουμε την Τρίτη, 29 Αυγούστου», ενώ το «after-office» στέκι μιλάει χαλαρά, δείχνοντας πως μάλλον έχει ήδη τηλεμεταφερθεί σε κάποια τροπική παραλία: «...τα λέμε στις 23 Αυγούστου. Καλές Διακοπές...»
Καθώς περπατώ παρατηρώντας και φωτογραφίζοντας τα σημειώματα στο κέντρο και τις γειτονιές της πόλης, προσπαθώ να φανταστώ τους ιδιοκτήτες ή τους υπάλληλους την ώρα που τα γράφουν. Είναι χαρούμενοι γιατί (καταφέρνουν και) φεύγουν οι ίδιοι διακοπές και αυτό φέρνει ένα χαμόγελο που δεν μπορεί να κρυφτεί – ακόμα και όταν κάποιοι, επιδεικνύοντας μια ελαφρά ενσυναίσθηση, σκέφτονται καταρχάς να απολογηθούν: «Sorry, we’re gone for vacation». Η χαρά μεταφράζεται εικαστικά σε ήλιους, κύματα, καραβάκια, αστερίες και φέτες καρπούζι από μαρκαδόρο, σε μίνιμαλ κυματισμούς ενός μπλε στιλό, σε ετοιματζίδικα πολύχρωμα σκίτσα, φωτογραφίες απ’ το ίντερνετ και, βέβαια, σε καρδούλες. Πολλές καρδούλες. Αν πριν την εποχή των σόσιαλ μίντια οι καρδούλες θα έδειχναν κάποια χίπικη διάθεση ή παιδικότητα, σήμερα, ζωγραφισμένες σε αυτά τα σημειώματα, μοιάζει να έχουν μετεξελιχθεί σε ένα νεοπαγές σημείο στίξης, κάπως πιο εκφραστικό από το θαυμαστικό, πολύ πιο συμπεριληπτικό, τωρινό και οικείο.
Ίσως, όμως, δεν είναι μόνο η χαρά που γενναιόδωρα προσθέτει σύμβολα αγάπης σε αυτά τα σημειώματα. Μπορεί να είναι και μια κατάσταση «έξω καρδιά» (για να το πω κομψά), με απλά, σχεδόν βιολογικώς καθορισμένα αίτια: την πολλή, τη συσσωρευμένη ζέστη του καλοκαιριού, έτσι όπως την αποτύπωνε ο Χρήστος Βακαλόπουλος, σε ένα διήγημα από τις «Νέες Αθηναϊκές Ιστορίες»: «...υπεύθυνος... είναι ο νέος που ακούστηκε να μιλάει στο ραδιόφωνο τη νύχτα της δεκάτης τρίτης Αυγούστου από το δεύτερο πρόγραμμα της ελληνικής ραδιοφωνίας. (...) Μια νεανική βραχνή φωνή υποστήριξε ότι ο καύσων υπάρχει μέσα μας κι ότι η αφόρητη ζέστη αντανακλά τον εσωτερικό μας κόσμο. Η παράξενη φωνή προέτρεπε τους ακροατές να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους και συμβούλευε τον καθένα να γίνει πραγματικά ο εαυτός του.»*
Από την πλευρά μου, ως «πελάτισσα», την εβδομάδα που πέρασε, ψάχνοντας ποια από τα αγαπημένα μαγαζιά ήταν ανοιχτά, σκέφτηκα συχνά ότι αντιδρώ κάπως σαν τη μαμά μου, που κάθε χρόνο τέτοια εποχή ανησυχεί και αγχώνεται όταν κλείνει ο φούρνος της γειτονιάς - και ας υπάρχουν εκατό ειδών ψωμιά στο σούπερ-μάρκετ που και είναι απέναντι και δεν κλείνει για καλοκαίρι). Βλέπετε, τον χρειαζόμαστε τον φούρνο, το ψιλικατζίδικο, το μαγαζί του υδραυλικού, το μπαρ, το «δικό μας» εστιατόριο και το σαντουιτσάδικο της γωνίας. Όχι μόνο για όσα αγοράζουμε από εκεί ή για τις υπηρεσίες που παρέχουν, αλλά για το στίγμα που το καθένα προσθέτει στην πορεία μας.
Η καθημερινότητα υφαίνεται και μέσα από το δίκτυο όσων καταστημάτων έχουμε βάλει στη ζωή μας. Είναι οι καλημέρες που λέμε, οι ιστορίες που μοιραζόμαστε με τους ανθρώπους τους, οι ιδιαίτεροι κώδικες επικοινωνίας εμπεδωμένοι βαθιά, τόσο, που να θεωρούνται αναγκαίοι. Ο φούρνος της γειτονιάς και το καφέ-με-τις-πορτοκαλί-καρέκλες ανήκουν στις παγκόσμιες σταθερές του προσωπικού σύμπαντος της μαμάς και της κόρης αντίστοιχα. Είναι τα γνωστά βήματα, που μας στηρίζουν να προχωρήσουμε στα άγνωστα. Γιατί χωρίς αυτά νιώθουμε πως δεν είμαστε «εμείς». Και, απλά, «Γιατί είμαστε μαζί», όπως τιτλοφορείται η έκθεση του Μιχαήλ Καρίκη, που «τρέχει» αυτή την εποχή στο ΕΜΣΤ**.
Παρεμπιπτόντως: τα μουσεία της πόλης δεν κλείνουν και δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ (καρδούλα). Ας το θυμόμαστε για τον επόμενο Αύγουστο!
*Χρήστος Βακαλόπουλος, Νέες Αθηναϊκές Ιστορίες, «Στη δίνη του καύσωνος», Εστία, 1989
**Μιχαήλ Καρίκης, ΓΙΑΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ, ΕΜΣΤ 28.01 – 08.10.2023
[Η Έφη Κασούρα σπούδασε Κοινωνική Ψυχολογία στο EΚΠΑ και το Paris X– Nanterre. Eίναι Διευθύντρια Δημιουργικού σε εταιρία επικοινωνίας.]
