ΥΠΕΡΠΤΗΣΕΙΣ, ΑΝΑΧΑΙΤΗΣΕΙΣ, ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ, διαβήματα, απειλές, αντιδράσεις και προκλήσεις συνθέτουν το σκηνικό έντασης που επικρατεί στο Αιγαίο και ευρύτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Γιατί η Τουρκία ανεβάζει και πάλι τους τόνους; Πού αποσκοπεί η επιθετική συμπεριφορά; Πώς οδηγήθηκε η Αθήνα στη λήψη επιπλέον μέτρων όπως η επέκταση του φράκτη στον Έβρο και η χρήση νέων ηλεκτρονικών συστημάτων επιτήρησης και εντοπισμού από τις Ένοπλες Δυνάμεις και την αστυνομία; Το τελευταίο διάστημα η Άγκυρα επιχειρεί να συνεχίσει την προσπάθεια προώθησης μεταναστών μέσω των χερσαίων συνόρων, βάζοντας έτσι σε εφαρμογή το πλήρες σχέδιο ενός υβριδικού πολέμου. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις του υπουργού Εσωτερικών της Τουρκίας, Σουλειμάν Σοϊλού, σύμφωνα με τις οποίες βασικός στόχος της γειτονικής χώρας είναι η απομάκρυνση 500.000 Σύρων προσφύγων μέχρι τον Ιούνιο του 2023. Μάλιστα, με τη σειρά του, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Τάκης Θεοδωρικάκος κατηγόρησε την Τουρκία λέγοντας ότι μέχρι τα μέσα Αυγούστου περίπου 25.000 παράτυποι μετανάστες επιχείρησαν να περάσουν σε ελληνικό έδαφος, εξαιτίας του ότι οι Τούρκοι εκμεταλλεύονται τη χαμηλή στάθμη του Έβρου το καλοκαίρι.
Μέσω της εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών που η ίδια η Άγκυρα δημιούργησε με τις μεγαλοϊδεατικές της ονειρώξεις και επιδιώξεις, η Τουρκία επιδιώκει να ασκήσει πίεση στην Ε.Ε για να της δοθούν περισσότερα χρήματα αλλά και διπλωματική και πολιτική στήριξη σε διάφορες τουρκικές πολιτικές, αλλά και βέβαια να ξεμπλοκάρει διάφορα εξοπλιστικά προγράμματα. Δηλαδή η Τουρκία δημιούργησε ένα σημαντικό εργαλείο πίεσης προς όλη την Ευρώπη.
Είναι προφανές ότι το επόμενο χρονικό διάστημα η πίεση του προσφυγικού προβλήματος στα ελληνοτουρκικά σύνορα αναμένεται να ενταθεί. Ποια είναι, λοιπόν, τα βαθύτερα κίνητρα του Ταγίπ Ερντογάν; «Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις τρέχουσες εξελίξεις σχετικά με τη μαζική αποστολή και παράνομη διακίνηση υπηκόων ξένων χωρών από το τουρκικό καθεστώς, πρέπει να δούμε τη συνολική εικόνα όπως διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια», λέει στη LiFO o διδάκτωρ Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και πολιτικός αναλυτής Νίκος Μιχαηλίδης.
Και προσθέτει: «Είναι γνωστό ότι τα προηγούμενα χρόνια η Άγκυρα στήριξε ποικιλοτρόπως την ισλαμική συριακή αντιπολίτευση καθώς και την τρομοκρατική οργάνωση ISIS, επιδιώκοντας την ανατροπή του Άσαντ και την εγκατάσταση στη Δαμασκό ισλαμικής, φιλοτουρκικής κυβέρνησης. Αν επιτύγχανε το σχέδιο, η Τουρκία θα μετέτρεπε τη Συρία σε απόλυτο προτεκτοράτο. Έτσι θα έλεγχε και τους Κούρδους της Συρίας και τις αυτονομιστικές τους διαθέσεις. Όμως, το μεγαλοϊδεατικό, νέο-αποικιοκρατικό σχέδιο ελέγχου της Συρίας από την Τουρκία απέτυχε, οι Κούρδοι της Ροζάβα (βορειοανατολική Συρία) κέρδισαν μια de facto αυτονομία και τώρα η Άγκυρα πανικόβλητη τρέχει να τα βρει με τον Άσαντ προκειμένου να καταστρέψει την κουρδική αυτονομία στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία, χρησιμοποιώντας ισλαμιστές τρομοκράτες, επιτέθηκε στις κουρδικές απελευθερωτικές δυνάμεις της Συρίας πολλές φορές. Ωστόσο, πέρα από την κατάκτηση και τον έλεγχο μιας ζώνης μερικών χιλιομέτρων εντός της Συρίας, δεν κατάφεραν περισσότερα. Η Άγκυρα πλέον επιθυμεί να εγκαταστήσει τους Σύριους πρόσφυγες σε αυτήν τη ζώνη, ώστε να "σπρώξει" τους Κούρδους της Συρίας νοτιότερα, μακριά από τα τουρκοσυριακά σύνορα».
Πού οδήγησε, όμως, αυτή η λανθασμένη στρατηγική της Άγκυρας; Ο κ. Μιχαηλίδης εξηγεί: «Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η Τουρκία να γεμίσει με εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, τους οποίους η ίδια δημιούργησε μέσω της επεκτατικής, επιθετικής πολιτικής της. Επιπλέον, το τουρκικό καθεστώς άνοιξε τα σύνορά του σε υπηκόους μουσουλμανικών κυρίως χωρών από την Αφρική και την Κεντρική Ασία, πολλοί εκ των οποίων έφταναν στην Τουρκία ακόμα και αεροπορικώς με φθηνά εισιτήρια των τουρκικών αερογραμμών. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι έπεσαν βέβαια και θύματα στυγνής οικονομικής, και όχι μόνο, εκμετάλλευσης στην Τουρκία. Ο Ερντογάν είδε επιπλέον και μια μοναδική ευκαιρία να αλλάξει τη δημογραφική σύνθεση της Τουρκίας και ιδιαίτερα των κουρδικών περιοχών, και να δημιουργήσει μια νέα, πιστή σε αυτόν, δεξαμενή ψήφων. Υπάρχουν πληροφορίες ότι η τουρκική κυβέρνηση έδωσε υπηκοότητα και δικαίωμα ψήφου σε περίπου ενάμιση εκατομμύριο ισλαμιστές Σύρους, φίλα προσκείμενους στον Ερντογάν. Είναι άγνωστος ο αριθμός αυτών που έλαβαν τουρκική υπηκοότητα από άλλες χώρες».
Άραγε, ποιοι είναι οι λόγοι που η Τουρκία πιέζει την Ελλάδα μέσω του προσφυγικού; «Πέραν της εσωτερικής διάστασης, υπάρχει και η εξωτερική διάσταση της εργαλειοποίησης από την τουρκική κυβέρνηση των Σύρων προσφύγων και των μεταναστών από άλλες μουσουλμανικές χώρες. Με τα ελεγχόμενα παρακρατικά τουρκικά δίκτυα λαθρεμπόρων και διακινητών, η Άγκυρα πιέζει την Ελλάδα και γενικά την Ευρώπη, ώστε να επιτύχει πολιτικούς στόχους, στέλνοντας χιλιάδες αλλοδαπούς με κάθε μέσο στην Ελλάδα, θέτοντας μάλιστα σε κίνδυνο τις ζωές τους. Η πολιτική αυτή, πρέπει να τονίσω, έχει και την κεκαλυμμένη ανοχή της κεμαλικής εθνικιστικής "αντιπολίτευσης", η οποία θεωρεί ότι πρέπει να εκδιωχθούν όλοι οι μετανάστες και πρόσφυγες που έφτασαν στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια. Επομένως, μέσω της εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών που η ίδια η Άγκυρα δημιούργησε με τις μεγαλοϊδεατικές της ονειρώξεις και επιδιώξεις, η Τουρκία επιδιώκει να ασκήσει πίεση στην Ε.Ε για να της δοθούν περισσότερα χρήματα αλλά και διπλωματική και πολιτική στήριξη σε διάφορες τουρκικές πολιτικές, αλλά και βέβαια να ξεμπλοκάρει διάφορα εξοπλιστικά προγράμματα. Δηλαδή η Τουρκία δημιούργησε ένα σημαντικό εργαλείο πίεσης προς όλη την Ευρώπη. Ειδικότερα για τη χώρα μας, που σηκώνει τεράστιο βάρος λόγω του τουρκοσουνιτικού μεγαλοϊδεατισμού, η Άγκυρα, μέσω της εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών ροών, επιδιώκει ξεκάθαρα την αλλαγή των δημογραφικών ισορροπιών στην Ελλάδα, τη δημιουργία φιλοτουρκικών ισλαμικών δικτύων εντός της ελληνικής επικράτειας, και την πρόκληση σοβαρής πολιτικής αστάθειας λόγω ιδεολογικών αντιπαραθέσεων στο ελληνικό πολιτικό σύστημα με αφορμή το λεγόμενο "μεταναστευτικό"».
Στη συνέχεια, ο πολιτικός αναλυτής κ. Μιχαηλίδης, επισημαίνει: «Για να κατανοήσουμε λοιπόν τι συμβαίνει με τις μεταναστευτικές ροές, πρέπει να μην το δούμε μόνο τοπικά, στα ελληνοτουρκικά σύνορα, αλλά να δούμε τη σχετική συνολική στρατηγική και τις πολιτικές του επεκτατικού τουρκικού κράτους σε όλη την περιφέρειά του. Η Ελλάδα είναι ένα μόνο κομμάτι του παζλ, σημαντικό κομμάτι βέβαια. Από το Κουρδιστάν μέχρι τον Έβρο και τα ελληνικά νησιά, αλλά και πιο μέσα, στην καρδιά της Ευρώπης, η Τουρκία χρησιμοποιεί πλέον τις μεταναστευτικές ροές για επίτευξη στρατηγικών επιδιώξεων. Της είναι γνώριμες αυτές οι "εποικιστικές" πολιτικές από τα χρόνια της οθωμανοκρατίας ακόμα. Η Τουρκία στήριξε, και στηρίζει εν μέρει, ισλαμικά δίκτυα σε μια μεγάλη ζώνη από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Βόρεια Αφρική έως και την Ευρώπη, με στόχο να δημιουργήσει ερείσματα και δίκτυα επιρροής στο εσωτερικό διαφορετικών κρατών της άμεσης και ευρύτερης περιφέρειάς της. Και η Ελλάδα υφίσταται τις συνέπειες αυτής της τουρκικής μεγαλοϊδεατικής πολιτικής. Οι τουρκικές πολιτικές έχουν προκαλέσει μείζονα αστάθεια. Θεωρώ ότι το τουρκικό κράτος αποτελεί σοβαρό πρόβλημα ασφαλείας για την ευρύτερη περιοχή αλλά και για την Ευρώπη συνολικά. Πρόκειται για μια γεωπολιτική τουρκική μαύρη τρύπα. Επιπλέον, πρέπει να αναλύσουμε και να συζητήσουμε σοβαρά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ τον ρόλο του ρωσικού και του ιρανικού καθεστώτος σε όλη αυτή την εικόνα που προσπάθησα να περιγράψω. Κάποτε κάποιοι, αφελώς, θεωρούσαν την Τουρκία ως "το παιδί της Δύσης" έναντι Ρωσίας και Ιράν. Σήμερα είναι σαφές πως η Τουρκία εξυπηρετεί ρωσικές και ιρανικές επιδιώξεις και συμφέροντα, μιας και υπάρχει μεγάλη ταύτιση οπτικών και συμφερόντων μεταξύ των τριών αυτών κρατών, αλλά και έντονος ιδεολογικός αντιδυτικισμός».
Κλείνοντας, ο διδάκτωρ Ανθρωπολογίας τονίζει στη συζήτηση μας: «Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι τουρκικές υπηρεσίες έχουν εμπειρία σε επιχειρήσεις υπονόμευσης κυβερνήσεων μικρότερων χωρών-στόχων στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή, μέσω της χρήσης αντιπολιτευόμενων δικτύων στα οποία ασκούν διάφορα ήδη επιρροής έως και ελέγχου. Η εργαλειοποίηση, λοιπόν, των μεταναστευτικών ροών από την Τουρκία έχει πολλαπλές στοχεύσεις, εσωτερικές και εξωτερικές».
Η τουρκική «ενεργητική ουδετερότητα» και οι ευρωαμερικανικές ανοχές
Του Σωτήρη Ντάλη, αναπληρωτή καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Η Τουρκία έχει παρανοήσει αρκετά πράγματα σε σχέση με τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα που έφερε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο υπουργός αμύνης Ακάρ δήλωσε ότι «δεν θέλει ποτέ τα προβλήματα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας να γίνουν προβλήματα Τουρκίας - Ε.Ε., Τουρκίας - ΝΑΤΟ και Τουρκίας - Αμερικής». Όμως η Τουρκία είναι πλέον ένα μεγάλο πρόβλημα για το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Η Ρωσία συνεχίζει τη βίαιη και παράνομη εισβολή στην Ουκρανία και η Τουρκία αποφεύγει συστηματικά να σεβαστεί τις δεσμεύσεις στο ΝΑΤΟ και τις κοινές αρχές και αξίες που χαρακτηρίζουν αυτήν τη σημαντική ευρωατλαντική σχέση.
Εφαρμόζει τη Συνθήκη του Μοντρέ και παράλληλα αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λοζάνης, συμπλήρωμα της οποίας είναι η Συνθήκη του Μοντρέ. Εξοπλίζεται με ρωσικούς επιθετικούς πυραύλους, δεν εφαρμόζει τις κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία, εκβιάζει τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ για την ένταξη Σουηδίας και Φινλανδίας, μιλάει για δυνατότητα αυτοάμυνας της Τουρκίας απέναντι στην αμυντική θωράκιση των ελληνικών νησιών και συνεχίζει να εργαλειοποιεί το προσφυγικό στον Έβρο, «αξιοποιώντας» τις νησίδες του ποταμού στο πλαίσιο ενός «υβριδικού πολέμου».
Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ ανησυχούν για τις πληροφορίες ότι η Τουρκία εξετάζει το ενδεχόμενο αγοράς πρόσθετου ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας S-400 αλλά και από τις συμφωνίες του Ερντογάν με τον Πούτιν στην πρόσφατη συνάντησή τους στο Σότσι.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες αρχίζουν να πιέζουν κάπως πιο σοβαρά την Τουρκία, με αφορμή τη στενή σχέση της με τη Ρωσία. Πρόσφατα η αμερικανική κυβέρνηση προειδοποίησε τις τουρκικές επιχειρήσεις να μη συνεργαστούν με ρωσικούς θεσμούς και άτομα στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις. Οι τουρκικές εταιρείες κινδυνεύουν να υπαχθούν σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ εάν συναλλάσσονται με Ρώσους στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις.
Η επιμονή της Άγκυρας να διεκδικεί έναν ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, η αποκατάσταση των σχέσεων τόσο με το Ισραήλ όσο και με χώρες της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου και οι προσπάθειες για επανασύνδεση με τη Συρία εντάσσονται σε αυτό που η Τουρκία περιγράφει ως «ιδιότυπη πολιτική ενεργητικής ουδετερότητας».
Μπορεί όμως μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ να πατάει σε διαφορετικές βάρκες, ακολουθώντας μια «ενεργητική ουδετερότητα» και πόσο θα το ανεχτούν οι ΗΠΑ;
