Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν μια καταστασιακή προσωπικότητα. Υπό την έννοια πως δεν αναδείκνυε, απλώς, καταστάσεις (όπως είχε συμβεί με το ρεμπέτικο π.χ., το 1949), μα και γιατί δημιουργούσε καινούριες από μόνος του.
Μπορεί πολλές απ’ αυτές τις «καταστάσεις» να μην μακροημέρευσαν, αλλά εκείνο που έπρεπε να κάνουν, μια δεδομένη χρονική στιγμή, το έκαναν και με το παραπάνω.
Εξάλλου ο άνθρωπος αυτός, ο Μάνος Χατζιδάκις, γεννούσε συνεχώς ιδέες, και κάπως έτσι τού ήταν εξαιρετικά δύσκολο να επικεντρωθεί σε κάτι, που να το διαιωνίζει επ’ άπειρον. Έριχνε τους σπόρους του, τους υπηρετούσε έως εκεί όπου έκρινε πως άξιζε να το κάνει και μετά πήγαινε παρακάτω...
Τι να πρωτοθυμηθούμε; Το Τρίτο Πρόγραμμα, τους Αγώνες Τραγουδιού στην Κέρκυρα και την Καλαμάτα, τον Σείριο, το περιοδικό Το Τέταρτο, την Ορχήστρα των Χρωμάτων, τον Μουσικό Αύγουστο, το Πολύτροπον; Είναι πολλά...
Μία από τις πρώτες καταστάσεις, που επιχείρησε να βάλει σε μια τροχιά, ο Μάνος Χατζιδάκις, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ήταν εκείνη της πρωτοποριακής ελληνικής μουσικής.
Παρότι ο ίδιος δεν είχε το ανάλογο θεωρητικό υπόβαθρο, για να «περάσει» στα ακροατήρια ως προχωρημένος συνθέτης, αγαπούσε την «σύγχρονη μουσική» και την avant-garde, υπηρετώντας τες, ειδικά στην δεκαετία του ’60, από διάφορες θέσεις.
Μία από τις πρώτες καταστάσεις, που επιχείρησε να βάλει σε μια τροχιά, ο Μάνος Χατζιδάκις, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ήταν εκείνη της πρωτοποριακής ελληνικής μουσικής.
Τον Μάνο Χατζιδάκι, βασικά, τον «έτρωγε» το εξής. Δεν ήθελε να τον συνδέουν με την «ελαφρά μουσική», το «ελαφρό τραγούδι», τους «ελαφρούς συνθέτες» και τα τοιαύτα, έτσι αβασάνιστα.
Δεν υποτιμούσε το «ελαφρό τραγούδι» –εξάλλου διέπρεψε στο είδος–, απλώς είχε ευρύτερα οράματα, είχε concepts στο μυαλό του, τα οποία δεν εξαντλούνταν σε μια ποσότητα τραγουδιών (ελαφρών π.χ.), ασύνδετων μεταξύ τους.
Ήταν τραγουδοποιός ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά δύσκολα θα τον παραλλήλιζες με τους υπόλοιπους «ελαφρούς» συνθέτες-τραγουδοποιούς της εποχής του (τον Τάκη Μωράκη, τον Κώστα Καπνίση, τον Σπήλιο Μεντή, τον Κώστα Κλάββα, τον Αλέκο Σπάθη, ακόμη και τον Μίμη Πλέσσα ή τον Γεράσιμο Λαβράνο).
Όλοι έγραφαν τραγούδια, πολύ καλά, ή και φοβερά, αλλά κανείς τους δεν είχε ένα ευρύτερο όραμα για το τραγούδι, εκεί στο πρώτο μισό των σίξτις – και για τον ήχο του τραγουδιού, την αισθητική του, αλλά κυρίως για την αποστολή του. Εννοούμε, με αυτό, πως ένα τραγούδι απλώς και μόνον «για διασκέδαση», όπως ήταν το ελαφρό εκείνης της περιόδου, και με στόχο την εμπορική καταξίωση και επιτυχία, δεν κάλυπτε επ’ ουδενί τον Μάνο Χατζιδάκι.
Έτσι, και μετά από την παγκόσμια επιτυχία του “Never on Sunday” και την βράβευση του τραγουδιού με Oscar “best song” τον Απρίλιο του 1961, άρχισαν να βγαίνουν προς τα έξω ορισμένες κόντρες του με «ελαφρούς» συνθέτες-τραγουδοποιούς του καιρού –ειδικότερα με τον Μίμη Πλέσσα η κόντρα θα έπαιρνε άγρια τροπή, με την «Απογευματινή» να γράφει για «οξυτάτη διένεξι», τον Οκτώβριο του 1961– οδηγώντας τον Μ. Χατζιδάκι να προσεγγίσει έναν άλλο τελείως απομακρυσμένο, από αισθητικής πλευράς, χώρο, εκείνον της «πρωτοποριακής μουσικής». Έναν χώρο, που δεν ήταν εύκολο να «πατηθεί», από τους «ελαφρούς» της εποχής.
Πολλοί γνωρίζουν, ας πούμε, την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών, που ιδρύει ο Μάνος Χατζιδάκις το 1964, ένα επίσης σημαντικό project του, παρουσιάζοντας μεταξύ άλλων και έργα «σύγχρονων» ελλήνων συνθετών (Νίκος Σκαλκώτας, Ιάννης Ξενάκης, Θεόδωρος Αντωνίου, Γιώργος Σισιλιάνος, Γιάννης Χρήστου κ.ά.), αλλά σίγουρα λιγότεροι θα έχουν κατά νου τη Συναυλία / Μουσικός Διαγωνισμός, που θα οργανωνόταν στο Θέατρον Κεντρικόν, από το Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (ΑΤΙ) του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, το πρωί της Κυριακής, της 16ης Δεκεμβρίου 1962, ακριβώς πριν από 60 χρόνια, με βραβεία τα οποία θα χρηματοδοτούσε ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις και που θα είχαν το όνομά του.
Ο Μ. Χατζιδάκις εκτιμούσε πολλούς έλληνες δημιουργούς τής πιο προχωρημένης μουσικής, όπως, για παράδειγμα, τον Ιάννη Ξενάκη. Αυτό αποδεικνύεται και από μια συζήτηση που είχε με τον συγγραφέα κ.λπ. Ρένο Αποστολίδη, για το περιοδικό «Τα Νέα Ελληνικά» (τεύχος #1, Ιανουάριος 1966).
Ο Ρένος αρνιόταν τη σημαντικότητα του Ι. Ξενάκη, στην εξέλιξη τη σύγχρονης μουσικής, καθώς τον θεωρούσε «απογράφο θορύβων», «αντιμελωδιστή» κ.λπ. Όμως, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε τελείως διαφορετική άποψη, υπερασπίζοντας το έργο τού Ι. Ξενάκη με τα παρακάτω λόγια:
«Οπωσδήποτε, ασχέτως σνομπισμού ή όχι, το ουσιώδες ερώτημα πάντα παραμένει: τι είναι ο Ξενάκης και γιατί τον θεωρώ “μεγάλο”;(…) Ο Ξενάκης είχε το θάρρος ν’ αγνοήση την μουσική παράδοση πεντακοσίων ετών –να αγνοήση, δηλαδή, την μουσική από την Αναγέννηση και μετά– και να ξανατοποθετηθή, με όλη τη δύναμη ενός γνήσιου ελληνικού πνεύματος, δίνοντάς μας μουσική όχι βέβαια αυτή που κληρονομήσαμε και συνηθίσαμε. Ιδού η πρώτη δυσκολία, για να σταθούμε απέναντί του: μας απαιτεί ή πολύ αγνούς ή πολύ δυνατούς. Η μουσική, ανέκαθεν, ακόμα και στην ακμαιότερη ευρωπαϊκή της έκφραση, υπήρξε μία οργάνωσις ήχων. Όσο πιο μεγαλειώδης, τόσο πιο σοφά ωργανωμένη – και τόσο διαρκέστατη στο χρόνο. Γιατί μας συνθλίβει η καταπληκτική οργάνωση του Ξενάκη, που περικλείει όλες τις σύγχρονες επιτεύξεις μας; Αλλά, ακόμη περισσότερο: η ξανατοποθέτησή του στη μουσική ουσία δημιουργεί ένα πρωτόγονο ηχητικό αποτέλεσμα, χωρίς καθόλου το σοφό σχολαστικισμό τής παραδοσιακής οργανώσεως. Τίποτε στον Ξενάκη δεν είναι σκόνη, αλλά ύλη ζωντανή, κάτω από σκέψη βαθύτατα μαθηματική – και με την ευρύτητα ενός ποιητού. Ακόμα και η έννοια της μελωδίας δεν ελλείπει, αντιθέτως μάλιστα, παρουσιάζεται ευρηματική, αστραφτερή και τεταμένη. Μια μελωδία, που θa ’πρεπε νa ’χαμε κληρονομήσει, αν δεν είχε συσσωρευτεί η μουσική θητεία πεντακοσίων ετών. Η σημασία του Ξενάκη είναι μεγάλη, γιατί πρώτη φορά στην παγκόσμια μουσική δημιουργία παρουσιάστηκε μια προσωπικότητα τόσο τολμηρή που ν’ αποφασίση να ξαναϋπάρξη Έλλην. Πρέπει να παρέλθουν λίγα χρόνια, για ν’ αντιληφθούμε τη σημασία του – για να γνωρίσουμε κι εμείς, μες απ’ αυτόν, την βαθύτερη νεοελληνική μας ιδιοσυγκρασία».
Σε σχέση με την γενικότερη παρουσία της «σύγχρονης μουσικής» στην Ελλάδα έχουν επίσης αξία ορισμένες παρατηρήσεις του Γ.Γ. Παπαϊωάννου (αρχιτέκτονας, μουσικολόγος, ερευνητής, πιανίστας κ.λπ.), έτσι όπως εκείνες θα καταγράφονταν στο βιβλίο «Αναδρομή / 50 Εκδηλώσεις» [Γερμανικό Ινστιτούτο Goethe Αθηνών, 1971;]. Διαβάζουμε σχετικώς:
«Η Ελλάς ακολούθησε μια τροχιά διαφορετική από τις δυτικές χώρες, από την εποχή που έγινε σύγχρονο κράτος: παραμέρισε θεληματικά την σπουδαία της ζωντανή παράδοση –λαϊκή και βυζαντινή– και προσπάθησε ν’ αντιγράψει, συνήθως αδέξια και με σημαντική καθυστέρηση, το δυτικό μουσικό πολιτισμό, που της ήταν ξένος. Στον αιώνα μας το πέτυχε λίγο καλλίτερα, έτσι που προσδεθήκαμε πια στο δυτικό άρμα της “κλασικής και ρομαντικής” μουσικής ή, ακόμη χειρότερα, των ξεπερασμένων πια “εθνικών σχολών”, σαν ουραγοί φυσικά, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.(...) Αρκετά ξαφνικά, όμως, η Ελλάδα άρχισε να ανακαλύπτει τη δική της μουσική φυσιογνωμία, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά σύγχρονα μουσικά ιδιώματα, που, αρκετά απροσδόκητα, φάνηκαν να την εκφράζουν συνεπέστερα: έτσι, ο πρώτος Μητρόπουλος, προπολεμικά, άνοιγε τον δρόμο αυτό, για να ακολουθηθεί σύντομα από την μεγαλοφυΐα του Σκαλκώτα.(...) Μεταπολεμικά (ο Σκαλκώτας) ακολουθήθηκε από δύο άλλες μορφές πρώτου μεγέθους, όπως ένας Ξενάκης ή ένας Χρήστου και από μια σειρά σημαντικών επίσης συνθετών (Γ.Α. Παπαϊωάννου, Λογοθέτης, Σισιλιάνος, Κουνάδης, Αδάμης, Μαμαγκάκης, Ιωαννίδης, Αντωνίου, Τερζάκης, Απέργης κι άλλους ακόμη), που ξεπέρασαν με επιτυχία τα σύνορα της χώρας και που δικαιολογούν πια απόλυτα τη διαπίστωση πως μια ξεχωριστή ζωντανή “Νέα Ελληνική Σχολή” δημιουργεί με δύναμη και πρωτοτυπία μια νέα, πολύπλευρη γλώσσα, που ανταποκρίνεται πληρέστερα στις σύγχρονες εκφραστικές ανάγκες του τόπου.(...)».
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 καταγράφονται κάποια γεγονότα, λοιπόν, που σχετίζονται άμεσα με την παρουσία της πρωτοποριακής μουσικής στο δικό μας καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Ένα από αυτά σχετίζεται με το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής του Ινστιτούτου Goethe Αθηνών, που ιδρύεται την άνοιξη του 1962, ενώ ένα δεύτερο ήταν η Συναυλία / Μουσικός Διαγωνισμός του ΑΤΙ, στις 16 Δεκεμβρίου 1962, όπως αναφέραμε ήδη.
Να πούμε, λοιπόν, πως μέχρι την 31η Αυγούστου (του ’62) είχαν κατατεθεί, για τον διαγωνισμό, είκοσι πέντε πρωτότυπες και ανεκτέλεστες δημοσίως συνθέσεις, από τις οποίες η πρώτη κριτική επιτροπή (Γ.Γ. Παπαϊωάννου, Γιάννης Χρήστου, Μάνος Χατζιδάκις) θα επέλεγε τις δέκα, που ανήκαν σε οκτώ συνθέτες, για το τελικό στάδιο (του διαγωνισμού).
Αυτές οι δέκα συνθέσεις θα παρουσιάζονταν στη συναυλία της 16ης Δεκεμβρίου, με μαέστρο τον διάσημο γερμανο-αμερικανό συνθέτη, πιανίστα και διευθυντή ορχήστρας Lukas Foss (1922-2009), συνθέσεις που ανήκαν στους Γιάννη Ιωαννίδη, Γιώργο Λεωτσάκο, Νίκο Μαμαγκάκη, Ιάννη Ξενάκη, Θεόδωρο Αντωνίου, Στέφανο Γαζουλέα, Γιώργο Τσουγιόπουλο και Ανέστη Λογοθέτη.
Μάλιστα, είναι πολύ πιθανόν να είχαν παραβρεθεί όλοι οι προαναφερόμενοι συνθέτες στη συναυλία, στο Θέατρον Κεντρικόν – πλην του Ιάννη Ξενάκη βεβαίως, για τον οποίον εκκρεμούσε η εις βάρος του καταδίκη από τα χρόνια του Εμφυλίου (ο Ι. Ξενάκης θα επισκεπτόταν την Ελλάδα, για πρώτη φορά, τον Νοέμβριο του 1974, επί Μεταπολίτευσης πια).
Οι συνθέτες, τα έργα και οι συντελεστές τους
Στον διαγωνισμό θα παρουσιάζονταν δέκα έργα, όπως είπαμε, συντεθειμένα από οκτώ συνθέτες. Με τη σειρά:
1.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ “Duo” (1962), για βιολί και πιάνο
(Σπύρος Τόμπρας βιολί, Χαρά Τόμπρα πιάνο)
2.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΩΤΣΑΚΟΣ “7 Haiku’s” (1961), για πιάνο και φωνή, σε ποίηση του ιάπωνα ποιητή και ζωγράφου Yosa Buson (1716-1784)
(Έλλη Νικολαΐδου πιάνο, Ακτή Δρίνη σοπράνο)
3.
ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ “Monologue” (1962), για σόλο τσέλο
(Σωτήρης Ταχιάτης τσέλο)
4.
ΙΑΝΝΙΣ ΞΕΝΑΚΗΣ «Αμόρσιμα-Μόρσιμα» (1962), για 10 περφόρμερ
(Αλίκη Κρίθαρη άρπα, Γιώργος Μπότος κόρνο, Γεράσιμος Κάντζης κόρνο, Χαράλαμπος Φαραντάτος κλαρινέτο, Θεόφιλος Καρδάμης μπάσο κλαρίνο, Γιώργος Πουμπουρίδης βιόλα, Κώστας Σέττας βιολί, Σπύρος Τόμπρας βιολί, Κώστας Βλαχόπουλος τσέλο, Νίκος Λαβράνος κρουστά, Lukas Foss διεύθυνση)
5.
ΙΑΝΝΙΣ ΞΕΝΑΚΗΣ «Μόρσιμα-Αμόρσιμα» (1962), για πιάνο, βιολί, τσέλο και κοντραμπάσο
(Γιώργος Χατζηνίκος πιάνο, Σπύρος Τόμπρας βιολί, Κώστας Βλαχόπουλος τσέλο, Αλέξανδρος Τζουμάνης κοντραμπάσο, Lukas Foss διεύθυνση)
6.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ «Κοντσερτίνο» (1962), για πιάνο, έγχορδα και κρουστά
(Γιώργος Χατζηνίκος πιάνο, Καίτη Καλογεροπούλου βιολί, Παντελής Δεσποτίδης βιολί, Κώστας Σέττας βιολί, Παντελής Θωμαΐδης βιολί, Σπύρος Τόμπρας βιολί, Γερτρούδη Δούνια βιόλα, Γιώργος Πουμπουρίδης βιόλα, Μαρία Κοκκόρη τσέλο, Κώστας Βλαχόπουλος τσέλο, Αλέξανδρος Τζουμάνης κοντραμπάσο, Νίκος Κορατζίνος κρουστά, Lukas Foss διεύθυνση)
7.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΓΑΖΟΥΛΕΑΣ “6 Lyric Pieces” (1958-62), για φλάουτο και πιάνο
(Felix Manz φλάουτο, Χαρά Τόμπρα πιάνο)
8.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΓΙΟΠΟΥΛΟΣ «Μουσική για κρουστά» (1959)
(playback από μαγνητοταινία, από γερμανική ιδιωτική παράσταση και με διεύθυνση από τον συνθέτη)
9.
ΑΝΕΣΤΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ “Vibrations / Παλμοί” (1961)
(Αλίκη Κρίθαρη άρπα, Γιώργος Χατζηνίκος πιάνο, Κώστας Σέττας βιολί, Σπύρος Τόμπρας βιολί, Κώστας Βλαχόπουλος τσέλο, Αλέξανδρος Τζουμάνης κοντραμπάσο, Θεόφιλος Καρδάμης μπάσο κλαρίνο, Γιώργος Αναστασίου κρουστά, Νίκος Κορατζίνος κρουστά, Νίκος Λαβράνος κρουστά, Γιώργος Λαβράνος κρουστά, Γ.Γ. Παπαϊωάννου, Lukas Foss διεύθυνση)
10.
ΑΝΕΣΤΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ “Culmination / Μεσουράνηση” (1960)
(Αλίκη Κρίθαρη άρπα, Σπύρος Τόμπρας βιολί, Γιώργος Πουμπουρίδης βιόλα, Κώστας Βλαχόπουλος τσέλο, Αλέξανδρος Τζουμάνης κοντραμπάσο, Γιώργος Μπότος κόρνο, Γεράσιμος Κάντζης κόρνο, Θεόφιλος Καρδάμης μπάσο κλαρίνο, Γιώργος Αναστασίου κρουστά, Νίκος Κορατζίνος κρουστά, Νίκος Λαβράνος κρουστά, Γιώργος Λαβράνος κρουστά, Lukas Foss και Ανέστης Λογοθέτης.
Τα βραβεία
Μία δεύτερη κριτική επιτροπή –που θα την αποτελούσαν οι Lukas Foss (καθηγητής στο U.C.L.A., συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας και πρόεδρος της επιτροπής), Φοίβος Ανωγειανάκης (μουσικολόγος και μουσικοκριτικός), Günther Becker (συνθέτης και μουσικός διευθυντής του Goethe-Institut της Αθήνας), Γιάννης Χρήστου (συνθέτης), Daryl Dayton (μουσικολόγος, πολιτιστικός ακόλουθος της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα), Μάνος Χατζιδάκις (συνθέτης), Γιώργος Χατζηνίκος (πιανίστας και διευθυντής ορχήστρας), Γ.Γ. Παπαϊωάννου (μουσικολόγος / εκπρόσωπος του ΑΤΙ) και Ευάγγελος Παπανούτσος (φιλόσοφος, παιδαγωγός / εκπρόσωπος ΑΤΙ)– θα αποφάσιζε για τα βραβεία. Τα οποία θα ήταν ποια τελικά;
Το πρώτο βραβείο (30.000 δρχ.) θα μοιράζονταν ο Ανέστης Λογοθέτης (1921-1994), για το έργο του “Culmination / Μεσουράνηση” και ο Ιάννης Ξενάκης (1922-2001) για το έργο του «Μόρσιμα-Αμόρσιμα» («μόρος» σημαίνει μοίρα, θάνατος και «μόρσιμα» είναι εκείνα που προέρχονται από τη μοίρα, τα μοιραία, με την λέξη «αμόρσιμα» να είναι επινοημένη από τον συνθέτη).
Το δεύτερο βραβείο (10.000 δρχ.) θα λάμβανε ο Νίκος Μαμαγκάκης (1929-2013) για το έργο του “Monologue”, ενώ θα δίδονταν και δύο έπαινοι, ο πρώτος για το έργο «Κονσερτίνο» του Θεόδωρου Αντωνίου (1935-2018) και ο δεύτερος για το έργο “7 Haiku’s” του Γιώργου Λεωτσάκου (γενν. 1935).
Να συμπληρώσουμε, σε σχέση με τα βραβευμένα έργα, πως το “Culmination / Μεσουράνηση” του Ανέστη Λογοθέτη ήταν αποτυπωμένο σε γραφική παρτιτούρα, με πολλά περιθώρια αυτοσχεδιαστικής προσέγγισης, ενώ το «Μόρσιμα-Αμόρσιμα» του Ιάννη Ξενάκη είχε εκπονηθεί, με την βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή, με το αποτέλεσμα να μεταφέρεται σε συμβατική σημειογραφία στο πεντάγραμμο. Ακόμη, το έργο “Monologue” του Νίκου Μαμαγκάκη απαιτούσε ειδική προσέγγιση από τον τσελίστα, έχοντας πειραματικό χαρακτήρα, το έργο του Θεόδωρου Αντωνίου «Κονσερτίνο» ήταν σειραϊκό, νεοκλασικής αντίληψης, ενώ το έργο του Γιώργου Λεωτσάκου “7 Haiku’s” ήταν ατονικό, με στίχους ιαπωνικούς. (Οι πληροφορίες από το πρόγραμμα της εκδήλωσης).
Στην δισκογραφία έχει καταγραφεί το “Culmination / Μεσουράνηση” του Ανέστη Λογοθέτη στο LP τού The San Francisco Conservatory New Music Ensemble “Cage / Rush / Logothetis / Moran” [GER. Wergo, 1971], το «Μόρσιμα-Αμόρσιμα» του Ιάννη Ξενάκη στο LP του “Atrées / Morsima-Amorsima / ST 4 / Nomos Alpha” [FR. La Voix De Son Maître, 1968] κ.ά., ενώ δεν βρήκαμε δισκογραφικές καταγραφές των έργων των Ν. Μαμαγκάκη, Θ. Αντωνίου και Γ. Λεωτσάκου.
Ανέστης Λογοθέτης - Kulmination (1962)
Άλλες εκδηλώσεις
Τώρα, την επόμενη μέρα του διαγωνισμού, την Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 1962, η Ελληνο-Αμερικανική Ένωσις θα παρουσίαζε τον Lukas Foss, σε διάλεξη-συναυλία, με έργα σύγχρονης αμερικανικής μουσικής, στο Θέατρον Διάνα (Ιπποκράτους 7). Θα ακούγονταν έργα των Charles Ives, Earle Brown και Morton Feldman, ενώ οι έξι μουσικοί του συγκροτήματος του Foss θα αυτοσχεδίαζαν, πάνω από μια μαγνητοταινία (με μουσικές για κλαρινέτο, κρουστά, τσέλο και πιάνο). Όπως έλεγε και ο ίδιος ο Lukas Foss σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ελευθερία» (7 Δεκ. 1962):
«Δεν έχουν δίκιο όσοι υποτιμούν την νέα μουσική γλώσσα της εποχής μας. Όχι, δεν είναι η ηλεκτρονική μουσική εγκεφαλική και μόνον μουσική, όπως πιστεύει το κοινό. Υπάρχει στις πρωτοποριακές συνθέσεις το ίδιο μείγμα σκέψεως και αισθήματος, που βρίσκουμε στα έργα της κλασικής μουσικής. Βρισκόμαστε όμως στο κατώφλι μιας νέας εποχής και στον μουσικό, όπως και στον υπόλοιπο καλλιτεχνικό κόσμο, οι μάζες δεν μπορούν ακόμα να ακολουθήσουν τους πρωτοπόρους δημιουργούς».
Ενώ σε σχέση με την ελληνική περιπέτειά του ο Lukas Foss θα σημείωνε:
«Δεν έχω διευθύνει άλλα έργα Ελλήνων συνθετών, πλην του Σκαλκώτα. Σας βεβαιώνω όμως, μετά από το “πείραμα”, που καλούμαι να κάνω στην Αθήνα, γυρίζοντας στην Αμερική θα έχω μια ακόμη εθνικότητα στο ενεργητικό μου: την εκτέλεση της σύγχρονης ελληνικής μουσικής».
Και κάτι ακόμη για το ΑΤΙ (Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο) του Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Πέρα από την οργάνωση της Συναυλίας / Μουσικού Διαγωνισμού, με τα βραβεία «Μάνου Χατζιδάκι» το Ινστιτούτο είχε, εκείνη την εποχή, πολυποίκιλη συνεισφορά στον τομέα της «σύγχρονης μουσικής», βασικά μέσα από διαλέξεις, εκθέσεις, παρουσιάσεις ηλεκτρονικής μουσικής μέσω μαγνητοταινιών κ.λπ.
Για παράδειγμα στις 17 Απριλίου 1963, στις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου, στους πρόποδες του Λυκαβηττού, στο Κολωνάκι, θα οργανωνόταν εκδήλωση αφιερωμένη στον Ανέστη Λογοθέτη, με ομιλίες, ακροάσεις μουσικής και έκθεση γραφικών παρτιτουρών του, ενώ τον Δεκέμβριο του ’64, σε τέσσερις εκδηλώσεις, θα παρουσιάζονταν έργα Μαμαγκάκη, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη κ.λπ.
Ιάννις Ξενάκης - Μόρσιμα-Αμόρσιμα
