Μια ζεστή νύχτα του Αυγούστου του 2015, αφού πρώτα πλήρωσαν 2.000 ευρώ η καθεμιά για το ριψοκίνδυνο ταξίδι τους στην Ευρώπη, η Σάρα και η Γιούσρα Μαρντίνι επιβιβάστηκαν σε μια μικρή φουσκωτή βάρκα για να διασχίσουν τα κυματώδη νερά του Αιγαίου Πελάγους. Το ταξίδι τους ξεκίνησε με αισιοδοξία, ωστόσο δεν θα αργούσε να εξελιχθεί σε έναν απροσδόκητο εφιάλτη.
Λίγα λεπτά μετά την αναχώρησή τους από τα παράλια της Σμύρνης, η μηχανή της λέμβου υπέστη βλάβη και σταμάτησε απότομα να λειτουργεί, αφήνοντας το σκάφος ακυβέρνητο και περικυκλωμένο από τα μαινόμενα κύματα.
Ενώ η λέμβος είχε ξεκινήσει να βουλιάζει και οι 20 Σύροι επιβάτες της να κυριεύονται από πανικό, οι δυο αδελφές πήραν την τολμηρή απόφαση να βουτήξουν στα σκοτεινά νερά του Αιγαίου. Δέθηκαν με σχοινιά συνδεδεμένα με τη λέμβο και, κολυμπώντας ασταμάτητα για τρεισήμισι ολόκληρες ώρες, την οδήγησαν με όλη τους τη δύναμη ως την ελληνική ακτή της Λέσβου που διαφαινόταν στον ορίζοντα.
Την ώρα που ο πρωινός ήλιος ανέτειλλε πάνω από τα νερά του πελάγους, οι δυο κολυμβήτριες μεγάλων αποστάσεων είχαν καταφέρει πλέον να αποβιβαστούν σε μια παραλία της Μυτιλήνης και να σώσουν όλους τους επιβαίνοντες πρόσφυγες που αναζητούσαν μια καλύτερη τύχη στα εδάφη της Ευρώπης.
Πρόκειται για μια υπόθεση που μετράει ήδη τέσσερα ολόκληρα χρόνια και έχει προκαλέσει τις θυελλώδεις αντιδράσεις δεκάδων κορυφαίων διεθνών οργανισμών και ομάδων υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρόσφατα, δε, χαρακτηρίστηκε ως η «μεγαλύτερη υπόθεση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης στην Ευρώπη» από το ίδιο το όργανο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Έκτοτε, το ταξίδι των αδελφών Μαρντίνι δεν έχει σταματήσει να μαγνητίζει τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας. Το 2016, έχοντας πλέον βρει πολιτικό άσυλο στη Γερμανία, η τότε 17χρονη Γιούσρα διέσχισε αεροπορικώς τον Ατλαντικό Ωκεανό για να προσγειωθεί στο Ρίο ντε Τζανέιρο και να αγωνιστεί στους Ολυμπιακούς Αγώνες, εκπροσωπώντας τη νεοσύστατη ομάδα των προσφύγων στην κολύμβηση.
Τα επόμενα χρόνια, η μικρή αδελφή Μαρντίνι δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της, έγινε η νεότερη πρέσβειρα καλής θέλησης του ΟΗΕ, βραβεύτηκε από τον πρώην Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και βρέθηκε στις σελίδες πολλών διεθνών περιοδικών ως σύμβολο επιμονής και επιβίωσης.
Μόλις πριν από δύο μήνες η ιστορία των δυο αδελφών πέρασε στον κινηματογράφο χάρη στην ταινία «The Swimmers» της Ουαλο-αιγύπτιας σκηνοθέτιδας Sally el Hosaini, η οποία συγκίνησε εκατοντάδες χιλιάδες συνδρομητές του Netflix ανά την υφήλιο.
Ωστόσο σήμερα οι αδελφές Μαρντίνι δεν φωτίζονται μονάχα από τους προβολείς της δημοσιότητας αλλά και από τα φώτα του δικαστικού ρεπορτάζ. Η μεγάλη αδελφή, Σάρα, η οποία αποφάσισε να εγκαταλείψει την καριέρα της στην κολύμβηση για να ασχοληθεί με τον κόσμο του εθελοντισμού και της ανθρωπιστικής βοήθειας και να συνδράμει τη διάσωση προσφύγων και μεταναστών στο νησί της Λέσβου, είναι μία από τους 24 κατηγορούμενους που κλήθηκαν την Τρίτη να λογοδοτήσουν σε δικαστήριο του νησιού, αντιμέτωποι με μια ομοβροντία κατηγοριών που αφορούν σοβαρά αδικήματα σχετικά με το έργο διάσωσης με το οποίο ασχολούνται.
Μεταξύ άλλων, στους κατηγορούμενους βρίσκεται ο εκπαιδευμένος δύτης Σον Μπίντερ και ο εθελοντής ναυαγοσώστης Νάσος Καρακίτσος. Το κατηγορητήριο που τους βαραίνει συμπεριλαμβάνει τα κακουργήματα της κατασκοπείας, της διακίνησης μεταναστών, της απάτης και του ξεπλύματος μαύρου χρήματος.
Πρόκειται για μια υπόθεση που μετράει ήδη τέσσερα ολόκληρα χρόνια και έχει προκαλέσει τις θυελλώδεις αντιδράσεις δεκάδων κορυφαίων διεθνών οργανισμών και ομάδων υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρόσφατα, δε, χαρακτηρίστηκε ως η «μεγαλύτερη υπόθεση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης στην Ευρώπη» από το ίδιο το Ευρωπαϊκο Κοινοβούλιο.
Το χρονικό της υπόθεσης: Ερωτήματα και παρατυπίες
Η υπόθεση ξεκινάει στα μέσα του 2016, όταν η Σάρα Μαρντίνι ζούσε πλέον στο Βερολίνο και φοιτούσε στο ευρωπαϊκό παράρτημα του Bard College. Τη χρονιά εκείνη η δεινή κολυμβήτρια από τη Συρία αποφάσισε να επιστρέψει στη Λέσβο για να βοηθήσει τους πρόσφυγες που βρίσκονταν στην ίδια θέση που είχε βρεθεί και η ίδια μόλις έναν χρόνο νωρίτερα.
Δεν άργησε να ενταχθεί στην οργάνωση Emergency Response Centre International (ΕRCI), ένα δίκτυο ΜΚΟ που πλέον έχει διακόψει τη λειτουργία του και και τότε επιχειρούσε να διευκολύνει την άφιξη μεταναστών στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, συμβάλλοντας και στη διάσωσή τους. Μέχρι το καλοκαίρι του 2018 η Σάρα δούλευε εθελοντικά ως ναυαγοσώστρια και μεταφράστρια στο νησί, παρέχοντας επίσης βοήθεια σε ανήλικα προσφυγόπουλα στις δομές υποδοχής και ταυτοποίησης.
«Έβλεπα τον εαυτό μου ως ένα άτομο ικανό να προσφέρει, γι’ αυτό αποφάσισα να επιστρέψω στην Ελλάδα», δήλωσε μόλις πριν από μία εβδομάδα στο περιοδικό «Harper’s Bazaar Arabia», στο πρωτοσέλιδο του οποίου βρισκόταν μαζί με τη μικρότερη αδελφή της. «Το πάθος μου είναι να βοηθάω ανθρώπους που έχουν ανάγκη», συμπλήρωσε.
Όλα κυλούσαν αρμονικά μέχρι την ημέρα της αναχώρησης της Σάρα για Γερμανία τον Αύγουστο του 2018, oπότε μια ομάδα πέντε αστυνομικών με πολιτικά συνέλαβε τη νεαρή Σύρια στο αεροδρόμιο της Μυτιλήνης, προτού επιβιβαστεί στο αεροπλάνο της επιστροφής.
Είχε προηγηθεί η σύνταξη ενός ιδιαίτερα βαρέος κατηγορητηρίου, σύμφωνα με το οποίο 24 άτομα δραστηριοποιούνταν «στην κατ’ επάγγελμα διευκόλυνση της διακίνησης υπηκόων τρίτων χωρών προς τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου με παράνομες μεθόδους και διαδικασίες».
Ανάμεσά τους βρίσκονταν και 7 μέλη της ERCI, τα οποία ισχυρίστηκαν πως δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από το να υποδέχονται τις βάρκες που κατέφθαναν στην ελληνική ακτή, ώστε να προσφέρουν βοήθεια στους πρόσφυγες, ενημερώνοντας μάλιστα άμεσα το Λιμενικό του νησιού.
Έπειτα από τη σύλληψή της, η Σάρα Μαρντίνι και δύο ακόμα εθελοντές της οργάνωσης κρίθηκαν προφυλακιστέοι και κρατήθηκαν για 106 ολόκληρες ημέρες στις φυλακές του Κορυδαλλού. Τον Δεκέμβριο του 2018, καταβάλλοντας εγγύηση ύψους 5.000 ευρώ, η Μαρντίνι αφέθηκε ελεύθερη και επέστρεψε στο Βερολίνο, ωστόσο με την έξοδό της τέθηκε σε εφαρμογή απόφαση που απαγορεύει την είσοδό της στην Ελλάδα έως το 2025.
Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως η Σάρα δεν μπορεί να παραστεί στην ίδια της τη δίκη, γεγονός που αποτελεί «εξόφθαλμη παραβίαση των νόμιμων δικαιωμάτων της ως κατηγορουμένης», σύμφωνα με τους συνηγόρους υπεράσπισής της.
Δεν είναι η μόνη περίπτωση στην οποία οι 24 κατηγορούμενοι και οι δικηγόροι τους ισχυρίζονται πως η υπόθεση είναι γεμάτη με νομικές και δικαστικές παρατυπίες. Μερικοί ισχυρίζονται πως δεν έλαβαν ποτέ τα κατηγορητήριά τους, άλλοι πως τα έγγραφα που τους στάλθηκαν δεν μεταφράστηκαν από τα πρωτότυπα ελληνικά, παραβιάζοντας έτσι το δικαίωμα της πρόσβασης σε μια δίκαια δίκη, και άλλοι πως η δικογραφία που έλαβαν ήταν ελλιπής και δεν περιείχε όλες τις σελίδες.
Το αρχικό κατηγορητήριο περιλαμβάνει την κατηγορία της αποκάλυψης κρατικών μυστικών μέσω της «παράνομης χρήσης ραδιοσυχνοτήτων» από τα μέλη της οργάνωσης, παρότι οι εν λόγω ραδιοσυχνότητες είναι μη κρυπτογραφημένες και ευρέως προσβάσιμες, καθώς δεν αφορούν τα κανάλια του στρατού και της ελληνικής αστυνομίας.
Τέλος, μέχρι σήμερα δεν έχει ξεκαθαριστεί καν ποιος αντιμετωπίζει ποιες συγκεκριμένες κατηγορίες από την εκτεταμένη και σχετικά νεφελώδη δικογραφία, η οποία αναφέρει τους κατηγορουμένους με αριθμούς και όχι με ονόματα.
Το 2021, η εισαγγελία έστειλε την υπόθεση να εκδικαστεί σε λάθος δικαστήριο, έτσι η δίκη αναβλήθηκε και πάλι για διαδικαστικούς λόγους, για να φτάσουμε στον Γενάρη του 2023. Σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν λεπτομέρειες της δικογραφίας, το σημερινό κατηγορητήριο βασίζεται σε «έκθεση της ελληνικής αστυνομίας με προφανή λάθη, όπως, μεταξύ άλλων, ισχυρισμοί πως οι κατηγορούμενοι βρίσκονταν σε αποστολές διάσωσης σε ημερομηνίες όπου έχουν πειστήρια που αποδεικνύουν πως βρίσκονταν στο εξωτερικό».
Τέλος, ακόμα και η έρευνα για την οργάνωση ERCI, η οποία κατά κύριο λόγο βασίστηκε σε σειρά επικοινωνιών των μελών μέσω WhatsApp όταν τα κινητά τους τηλέφωνα κατασχέθηκαν, δεν είναι σίγουρο πως σεβάστηκε τις προαπαιτούμενες διατάξεις για την άρση απορρήτου.
Κάπως έτσι, τέσσερα χρόνια μετά τις επεισοδιακές συλλήψεις, η υπόθεση παραμένει ανεξιχνίαστη, ενώ οι αρχικές σοβαρότατες ανακοινώσεις της αστυνομίας που έκαναν αναφορά σε κακουργήματα, όπως η εγκληματική οργανωμένη λαθρεμπορία ανθρώπων, δεν έχουν λάβει ακόμα τη μορφή επίσημου κατηγορητηρίου.
Αντιθέτως, η δίκη που ξεκίνησε επισήμως την Τρίτη στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Μυτιλήνης αφορά μονάχα τις κατηγορίες για πλαστογραφία, παράνομη ακρόαση ραδιοσυχνοτήτων και κατασκοπεία σε βαθμό πλημμελήματος.
Ένα κύμα διεθνούς κατακραυγής
Από τη μια οι καθυστερήσεις και οι παρατυπίες στη διαδικασία της έρευνας και της Δικαιοσύνης και από την άλλη η εκτενής δημοσιότητα που φέρνει στην υπόθεση η εμπλοκή της Σάρα Μαρντίνι, έχει σηκωθεί ένα κύμα καταδικαστικών δηλώσεων από κορυφαίους φορείς αλλά και τον διεθνή Τύπο που έχει χαρακτηρίσει τη δίκη ως παρωδία.
«Παρατηρούμε να δημιουργείται ένα επικίνδυνο δικαστικό προηγούμενο που θεωρεί ως εγκληματίες εκείνους που εργάζονται για να εξασφαλίσουν την προστασία των δικαιωμάτων των προσφύγων και μεταναστών που καταφθάνουν στην Ευρώπη», ανέφερε χαρακτηριστικά στις αρχές της εβδομάδας η ειδική εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ, Μαίρη Λόλορ.
«Η αλληλεγγύη δεν πρέπει ποτέ να τιμωρείται» πρόσθεσε, ισχυριζόμενη πως η εθνική νομοθεσία που υφίσταται για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης χρησιμοποιείται παράτυπα και χωρίς τεκμήρια από τις ελληνικές αρχές για την καταστολή των ανθρωπιστικών δράσεων στα νησιά του Αιγαίου.
«Η Διεθνής Αμνηστία ήταν παρούσα στη δίκη ως παρατηρητής, διότι θεωρούμε πως πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική υπόθεση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης στην Ευρώπη», δήλωσε με τη σειρά του ο πρόεδρος του βελγικού τμήματος της οργάνωσης Wies De Grave, χαρακτηρίζοντας τις κατηγορίες εναντίον της Σάρα και των άλλων εθελοντών «παντελώς αβάσιμες».
«Προχθές είδαμε τους δικηγόρους να προβάλλουν αξιοσημείωτα επιχειρήματα σχετικά με την κακή ποιότητα του κατηγορητηρίου, τα οποία επιβεβαίωσαν την ανάλυσή μας πως οι κατηγορίες πρέπει να αρθούν», συμπλήρωσε. «Οι ελληνικές αρχές πρέπει να διακόψουν τις προσπάθειες αποτροπής των ανθρωπιστικών οργανώσεων που παρέχουν βοήθεια σε άτομα που έχουν ανάγκη και να σταματήσουν την προσπάθεια αποθάρρυνσης των ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια στα σύνορα της Ευρώπης».
«Οι συνήγοροι υπεράσπισης προέβαλαν την Τρίτη αδιάψευστα επιχειρήματα», ανέφερε ο κατηγορούμενος εκπαιδευμένος δύτης Σον Μπίντερ λίγα λεπτά μετά την ολοκλήρωση της πρώτης ημέρας της δίκης.
«Εξήγησαν γιατί δικαιούμαστε μια δίκαιη δίκη και την έγκαιρη λήψη, σε μια γλώσσα που κατανοούμε, των εγγράφων της δικογραφίας που η ίδια η ελληνική νομοθεσία απαιτεί να λαμβάνουμε. Γι’ αυτούς τους λόγους πρέπει τώρα να περιμένουμε μέχρι την Παρασκευή, ενώ στεκόμαστε στο χείλος του γκρεμού. Μέχρι στιγμής η εισαγγελία αντιμετωπίζει την υπόθεση με έλλειψη λογικής, ελαττωματική γραφειοκρατία και μια ευρύτερα εσφαλμένη διαδικασία δίωξη» συμπλήρωσε, ενώ ανέφερε πως είναι συντετριμμένος και απογοητευμένος που αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και 25 ετών απλώς και μόνο επειδή προσπάθησε να βοηθήσει με νόμιμο τρόπο άτομα που βρίσκονταν σε ανάγκη.
«Ελπίζω πως αυτή η δίκη, τελειώνοντας, θα στείλει ένα ισχυρό μήνυμα σε όλους όσοι ασχολούνται με την έρευνα και τη διάσωση προσφύγων στη θάλασσα πως οι δράσεις τους όχι απλώς επιτρέπονται αλλά επιβάλλονται», καταλήγει ο Μπίντερ, «ακριβώς επειδή κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να κινδυνεύει να πνιγεί λόγω της απραξίας μας».
