Το ξύπνημα της γυναικείας δύναμης στα κρυφά σχέδια του
Βρετανό-Ελβετού ζωγράφου Johann Heinrich Füssli
Füssli. Mode – Fetisch – Fantasie.
'Εκθεση στο Kunsthaus Zürich μέχρι τις 21 Μαΐου 2023
Διχασμένος ανάμεσα στην προτεσταντική του κουλτούρα και τη γοητεία που του ασκεί η "μοντέρνα γυναίκα", ο Ελβετός ζωγράφος, σύγχρονος του Μαρκησίου ντε Σαντ, δημιούργησε κρυφά σχέδια γεμάτα παράξενες εμμονές, τα οποία παρουσιάζονται τώρα σε μια υπέροχη έκθεση στη Ζυρίχη.
Ο Ελβετός καλλιτέχνης Johann Heinrich Füssli (1741-1825) είναι ένας από τους πιο αποκαλυπτικούς εκφραστές μιας ελβετικής τάσης προς το διαστροφικό φαντασιακό. Είναι ο δημιουργός του περίφημου πίνακα Εφιάλτης (1781), ο οποίος εισάγει την έννοια του υποσυνείδητου στη ζωγραφική: μια κοιμισμένη καλλονή, πεσμένη ανάσκελα, αγωνιά μέσα σε ένα όνειρο που υλοποιείται από ένα χλωμό άλογο πάνω απ' αυτήν. Ο λανθάνων ερωτισμός των πινάκων του Füssli φωτίζεται τώρα από μια θαυμάσια έκθεση με τίτλο Füssli, Μόδα, Φετίχ, Φαντασία, που παρουσιάζεται έως τις 21 Μαΐου στο Kunsthaus της Ζυρίχης. Συγκεντρώνει περισσότερα από εκατό σχέδια και ακουατίντες που απεικονίζουν αρπακτικές γυναίκες, τα κεφάλια των οποίων καλύπτονται από πολύπλοκα και βάρβαρα χτενίσματα. Οι γυναίκες αυτές συχνά παίρνουν τα χαρακτηριστικά της αγαπημένης του Füssli, ενός μοντέλου με το οποίο παντρεύεται στο Λονδίνο το 1788. Εκείνος είναι τότε 47 ετών, εκείνη 25. Ονομάζεται Sophia Rawlins και διαθέτει ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο ταλέντο, το οποίο ο Füssli χρησιμοποίησε ως βάση για τα πιο εκπληκτικά σκίτσα του: με μανιώδη φροντίδα, η Sophia περνούσε ώρες μεταμορφώνοντας τα μαλλιά της σε εφήμερα γλυπτά. [...]
Agnès Giard
Blog Les 400 culs - Libération - 22.04.2023
Jonas Beyer
Επιμελητής της έκθεσης
KZ - Τεύχος 1 - 01.2023
Ο Johann Heinrich Füssli (1741- 1825) υπήρξε ένας από τους πιο ιδιόρρυθμους, πρωτότυπους και αμφιλεγόμενους καλλιτέχνες του 18ου αιώνα στην Ευρώπη. Ο εμφατικά ατομικιστικός και σκανδαλιστικός χαρακτήρας της τέχνης του Füssli δίχασε την κοινή γνώμη καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Ωστόσο, αυτό που παρέμενε άγνωστο στην πλειονότητα του σύγχρονου κοινού ήταν η ιδιωτική ενασχόληση του Füssli με τη σύγχρονη εικόνα της γυναίκας, μια ενασχόληση που φανερώνεται σχεδόν αποκλειστικά στα σχέδιά του. Συγκεντρώνοντας περίπου εξήντα από αυτές τις σπουδές, η έκθεσή μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να δούμε την πιο καινοτόμο και συναρπαστική πλευρά του ζωγράφου Füssli, ως δημιουργού ενός συναρπαστικού κόσμου εικόνων τόσο προκλητικού όσο και αβυσσαλέου.
Εκεί που θα περίμενε κανείς εξιδανικευμένα σώματα με τις χαριτωμένες πόζες και αναλογίες των αρχαίων αγαλμάτων, συναντάμε γυναίκες των οποίων τα σώματα ορίζονται από άκαμπτους κορσέδες, σφιχτές ζώνες, μανίκια με σούρες και μυτερά παπούτσια, και των οποίων τα κεφάλια στεφανώνονται από χτενίσματα του πιο περίπλοκου και παράξενου είδους. Ο Füssli δεν παρουσιάζει τα υποταγμένα και ερωτικοποιημένα γυμνά ενός Boucher, Fragonard ή Ingres, αλλά οι γυναικείες μορφές του υιοθετούν μια εμφατικά προκλητική στάση, ανταποκρινόμενες με αυτοπεποίθηση στο βλέμμα του θεατή ή αγνοώντας τον εντελώς. Κατά κανόνα, ο Füssli παρουσιάζει τις γυναίκες του ως μεμονωμένες φιγούρες σε συνδυασμό με μια σχεδόν επιβλητική εμφάνιση. Όταν είναι συγκεντρωμένες σε ομάδες, οι δραστηριότητές τους μπορεί να φαίνονται μυστηριώδεις· στις ερωτικές σκηνές, από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες φαίνεται πάντα να διατηρούν τον έλεγχο.
Στο πλαίσιο των επιστημονικών προσπαθειών να εξηγηθεί αυτή η πτυχή της τέχνης του Füssli -ιδιαίτερα η εμμονή του με τα εξαιρετικά εκκεντρικά γυναικεία χτενίσματα- οι όροι της ψυχανάλυσης έχουν χρησιμοποιηθεί περισσότερες από μία φορές για να μας βοηθήσουν να αποκρυπτογραφήσουμε κάποια από τα υποσυνείδητα κίνητρά του. Ωστόσο, οι απεικονίσεις της σύγχρονης γυναίκας ως μορφής με μεγαλύτερη δύναμη δεν πρέπει να αναλύονται ανεξάρτητα από τους έντονους αρσενικούς ήρωες που κυριαρχούν στη δημόσια τέχνη του Füssli: και οι δύο αυτές απεικονίσεις είναι εξίσου συμπτωματικές των φόβων των ανδρών για την αποσταθεροποίηση των παραδοσιακών ρόλων των φύλων, ένα φαινόμενο με το οποίο ασχολήθηκαν αμέτρητοι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες και συγγραφείς κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα.
Το ενδιαφέρον του Füssli για την απεικόνιση των γυναικών είναι ιδιαίτερα εμφανές στα σχέδιά του στα χρόνια που ακολούθησαν το γάμο του με τη Sophia Rawlins, η οποία τότε ήταν 25 ετών. Ο Füssli συνάντησε για πρώτη φορά τη μέλλουσα σύζυγό του όταν την προσέλαβε ως μοντέλο. Συνέχισε να ποζάρει γι' αυτόν πολύ καιρό μετά το γάμο τους- τα χαρακτηριστικά της είναι αναγνωρίσιμα σε πολλά από τα σχέδιά του, αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μόνο μερικά απ' αυτά προορίζονταν στην πραγματικότητα για πορτρέτα. Αντί να εστιάζει στο πρόσωπό της, ο καλλιτέχνης έδωσε πολύ μεγαλύτερη προσοχή στο διαρκώς μεταβαλλόμενο χτένισμά της, απεικονίζοντας σχολαστικά τις εξαιρετικά περίπλοκες συνθέσεις των σφιχτά δεμένων μπούκλων, των φιόγκων και των κορδελών που απείχαν κατά πολύ από τα πρότυπα των κομμωτών του τέλους του 18ου αιώνα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ενδιαφέρον του Füssli για τη γυναικεία φιγούρα άνοιξε νέους δρόμους για το σχεδιαστικό του έργο· δεν υπάρχουν έργα μεγαλύτερης τεχνικής πολυπλοκότητας στο σύνολο του σχεδιαστικού του έργου. Η έκθεση και ο κατάλογος διερευνούν την ποικιλομορφία των γυναικείων χτενισμάτων, τον ρόλο και την παρουσία της Sophia Rawlins στο έργο του Füssli και τη νέα εικόνα της γυναίκας που αποκτά αυτοπεποίθηση, καθώς και την επίδραση του ελευθεριακού περιβάλλοντος στη δημιουργική φαντασία του καλλιτέχνη. Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια γύρω από τα σχέδια αυτά αφορά την ταυτότητα του αρχικού τους κοινού και το αν ο Füssli έδειξε ποτέ τα έργα σε κανέναν. Τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του έγιναν αποδεκτά μόνο από λίγους συναδέλφους του καλλιτέχνες και έναν επιλεγμένο κύκλο ανδρών με κλασική μόρφωση. Το γεγονός ότι ο Füssli δεν απευθύνθηκε ποτέ σε ένα μεγάλο κοινό με αυτά τα σχέδια φαίνεται απολύτως κατανοητό, καθώς οι βαθιά αμφίσημες απεικονίσεις του για την ενδυναμωμένη θηλυκότητα σίγουρα προβλημάτιζαν. Για το σημερινό κοινό, ωστόσο, αποδεικνύονται εξαιρετικά σημαντικές, τώρα που και εμείς οι ίδιοι παλεύουμε όλο και περισσότερο με το σύνθετο πλέγμα των σχέσεων μεταξύ τέχνης, φύλου και εξουσίας.
Η έκθεση δημιουργήθηκε σε στενή συνεργασία με το ινστιτούτο The Courtauld του Λονδίνου και μας έδωσε τη δυνατότητα να συγκεντρώσουμε δάνεια από ένα ευρύ φάσμα χωρών, όπως η Αγγλία, ο Καναδάς και η Νέα Ζηλανδία. Αυτή η συναρπαστική πτυχή του Ελβετού καλλιτέχνη, ο οποίος απέκτησε φήμη στην Αγγλία, είναι απίθανο να ξαναδούμε σε τόσο συμπυκνωμένη μορφή. Το κοινό της Ζυρίχης θα έχει τη μοναδική ευκαιρία να γνωρίσει την ιδιωτική πλευρά του Füssli, πέρα από τον γνωστό "επίσημο" Füssli, μέσω μερικών από τα πιο ελκυστικά σχέδιά του.
