Ο Φρέντυ Κάραμποτ θα μπορούσε να είναι ένας χαρακτήρας από το MadMen.Η εταιρία που είχε (K&Κ) με το Μιχάλη Κατζουράκη μεσουράνησε στο διαφημιστικό χώρο και στον τομέα του design τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. O Κάραμποτ είναι καλλιτεχνικός σύμβουλος στον ΕΟΤ από το 1958 έως το 1967. Οι αφίσες του για τις εκστρατείες του ΕΟΤ ήταν διαμάντια απλότητας με πολλές διακρίσεις και βραβεία στο εξωτερικό σε διαγωνισμούς που συμμετείχαν μεγάλα ονόματα της εποχής όπως ο Picasso. Είναι συνδημιουργός μαζί με άλλους από την Κ&Κ πολλών από τον συσκευασιών από προϊόντα που βρίσκουμε μέσα στο σπίτι μας. Τον συναντήσαμε με αφορμή την ζωγραφική του έκθεση «Red & Blue». «Red», για το αγαπημένο του Λονδίνο και «Blue» για το εξαγνιστικό μπλε του Αιγαίου και του νησιώτικου ουρανού. «Είναι αφίσες χωρίς γράμματα», του είπε ο φίλος του Μιχάλης Κατζουράκης. Πάνω από την πολυθρόνα που καθότανε στο σπίτι του στο Παγκράτι είχε μια πανοπλία, δίπλα του ένα St Etienne τουφέκι και από πάνω την αγγλική σημαία που ήταν αναρτημένη στο Βρετανικό Τηλεγραφείο στην Κρήτη τα τέλη του 19ου αιώνα. Κάθε αντικείμενο ήταν ιδιαίτερο όπως και ο ίδιος. Όπως λένε και οι περισσότεροι συνάδελφοι του είναι από τους δασκάλους του graphic designer στην Ελλάδα και από τους άνθρωπος που έφεραν τον όρο concept (ιδέα) στην ελληνική γραφιστική. Στα 85 του χρόνια, ζει τον περισσότερο καιρό στην Ακράτα και προσπαθεί ακόμα να εξηγήσει πως ο διαφημιστής πρέπει να εκπαιδεύει το κοινό και όχι να το παραπληροφορεί.
Καλά το μπλε του Αιγαίου, το κόκκινο που το βρήκατε στο Λονδίνο;
Όλοι λένε για το Λονδίνο πως είναι κάτι βροχερό, ομιχλώδες, γκρίζο και άχρωμο. Εγώ διαφωνώ, δεν είναι έτσι. Θέλοντας να δείξω πως έχει χρώμα διάλεξα το κόκκινο. Είναι τα λεωφορεία, τα ταχυδρομικά αυτοκίνητα, οι τηλεφωνικοί θάλαμοι και διάφορα άλλα. Και να μην έχει χρώμα, μέσα στο γκρίζο το κόκκινο φαίνεται ωραίο.
Το μπλε;
Ήταν μια εσωτερική ανάγκη. Ο θόρυβος, η φασαρία, η βρωμιά, ζήταγαν μια κάθαρση. Η κούραση γενικότερα της σύγχρονης ζωής με οδήγησαν σε μια καρέκλα, κοντά σε ένα ασβεστωμένο χώρο και να κοιτάω τη θάλασσα.
Υπάρχει μια αντίθεση μεταξύ τους όμως;
Μπορεί να υπάρχει. Αλλά στο Λονδίνο υπάρχει μια γαλήνη διαβιώσεως. Ρολάρει το πράγμα. Υπάρχει μια τάξη, σεβασμός. Δεν είναι το τρελοκομείο που βλέπουμε εδώ. Το κόκκινο δεν αντιπροσωπεύει τον αντίστοιχο θόρυβο που έχουμε εδώ. Στην Ελλάδα κυκλοφορούμε όλοι θυμωμένοι. Βλέπεις τα πρόσωπα και νομίζεις πως τους έχεις σκοτώσει τον πατέρα.
Ποιο είναι το χρώμα της Αθήνας;
Η Αθήνα όπως έχει καταντήσει τώρα να μην τη βλέπω. Αυτή την καταπληκτική πόλη που υπήρχε προπολεμικά που είχα την ευτυχία να τη ζήσω. Όπως είναι η Ακαδημία και το Πανεπιστήμιο κάπως έτσι ήταν σε μικρογραφία όλη η Αθήνα.
Ποιος φταίει, όμως, που χάλασε η πόλη;
Πολλά πράγματα. Η έλλειψη σχεδιασμού και η έλλειψη παιδείας. Υπάρχει μόνο μια κουλτούρα που επιβάλλει να βάζεις ένα τσιμέντο με δέκα πατώματα και είκοσι μπαλκόνια και τέλος. Έπειτα έγινε η «εισβολή» από την ύπαιθρο που είχαν τα ωραία τους παραδοσιακά σπίτια στα χωριά, εντυπωσιάστηκαν από τη μεγαλούπολη και τις πολυκατοικίες και επέστρεψαν πίσω να καταστρέψουν τα ωραία τους σπίτια και τα χωριά τους.
Ερεθίσματα δεν υπάρχουν σήμερα για να ξαναφτιάξετε μια αφίσα για τον ΕΟΤ;
Ερεθίσματα πάντα ήταν οι ομορφιές της Ελλάδας. Δεν ήταν οι πόλεις. Ήδη από τη δεκαετία του 60 είχα κάνει μια αφίσα με την Καπνικαρέα περιτριγυρισμένη από κουτάκια. Τον είχαμε διαγνώσει τότε τον κίνδυνο. Υπήρχε τρομερή αγωνία. Δεν είχαμε να δείξουμε κάτι από την Αθήνα πέρα από τα γνωστά: Ακρόπολη, κίονες, αγάλματα και τα λοιπά. Αυτά τα έχουμε έτοιμα.
Πως ήταν να φτιάχνεις μια διαφήμιση ή όλο το design ενός προϊόντος τη δεκαετία του ’50;
Προσωπικά, η δική μας εταιρεία, η K&K, ήμασταν του καλλιτεχνικού μέρους. Στην ουσία ήμασταν ζωγράφοι, γι’ αυτό δεν βγάλαμε και λεφτά ενώ είχαμε τεράστια επιτυχία. Δεν ήταν μια καλοπληρωμένη δουλειά. Επίσης εμείς είχαμε την ευτυχία να μην κάνουμε επιστημονική διαφήμιση. Γινόντουσαν τρομερές έρευνες για να έρθει να σου πει μετά ένας επιστήμονας: Κάτσε κάτω και φτιάξε μια γυναίκα σχεδόν γυμνή, να κρατάει ένα άσπρο σεντόνι σ’ ένα πράσινο φόντο. Δεν υπήρχε αυτό σε μας. Είχαμε πρώτα από όλα τη φώτιση του Θεού να κάνουμε το σωστό πράγμα, με σωστό γούστο και να πουλάει. Είχαμε και ένα θράσος εναντίον του marketing που τότε είχε αρχίσει να εισβάλλει. Είχαμε να κάνουμε με τον πελάτη και όχι με τους επιστήμονες. Με τον πελάτη ήμασταν αυστηροί. Όταν εξέφραζε κάποια γνώμη του λέγαμε: «Εσείς είσαστε ο ασθενής. Δεν θα μας πείτε εγώ προτείνω να πάρω ασπιρίνη και όχι κινίνο. Εμείς ξέρουμε και εσείς δεν ξέρετε τίποτα.» Θράσος καλοπροαίρετο και καλοειπωμένο.
Και πως δεν βγάλατε χρήματα;
Δεν είχαμε ταλέντο στο να πουλάμε. Ήμασταν μεγαλόψυχοι και ευαίσθητοι. Δεν κάνεις εμπόριο έτσι, με ευαισθησίες. Είχαμε το ταλέντο να πουλάμε καλόγουστα το προϊόν του πελάτη. Μετά από καιρό, παρ όλο που αποκτήσαμε τους επιστήμονες οι πελάτες θέλανε εμάς, τον Κατζουράκη και τον Κάραμποτ, τους ζωγράφους.
Το computer το έχετε ζηλέψει καθόλου;
Δεν έχω πιάσει ποντικάκι στο χέρι μου αλλά μου λείπει αφάνταστα. Ζηλεύω ορισμένα προγράμματα. Προσοχή! Όχι στο να κάνω τέχνη αλλά στο να με βοηθήσει στα τεχνικά. Να μη χάνω την ώρα μου να βάφω με πινέλο το φόντο. Στο computer το βρίσκουμε αυτόματα. Πόσο μάλλον στο να βάζεις τα λογότυπα πάνω. Τι περνάγαμε τότε δε λέγεται. Τώρα πατάς το κουμπί, ταχύτατα και το βλέπεις. Ξέρετε αν μιλήσουμε και με όρους αγοράς, ο πελάτης το προϊόν το θέλει συνήθως χθες.
Δεν μαθαίνεις, όμως , καλύτερα με το να το βάφεις συνέχεια;
Είμαι άριστος στο πινέλο δεν χρειάζεται να βάφω άλλο.
Η συνταγή παραμένει η ίδια; Ένα ωραίο κορίτσι και τα υπόλοιπα έπονται;
Όχι για μας. Θυμάμαι το πρώτο μάθημα που είχα κάνει στην Αγγλία ήτανε: «Μη χρησιμοποιήσετε ποτέ γυμνή γυναίκα για να διαφημίσετε κάτι.» Χρησιμοποιούσαμε το στοιχείο ομορφιά και γυναίκα εκεί που έπρεπε και όπως έπρεπε. Δείτε τα καταπληκτικά πράγματα της Αγνής Κατζουράκη. Πιο καλά πουλάγαμε με λεπτές έννοιες παρά με χοντράδες.
Έχετε πει κατά καιρούς πως δεν σας αρέσει η λέξη γραφίστας; Υπάρχει κάποια διαφορετική;
Δεν ξέρω. Θα έλεγα ειδικεύομαι στη γραφική τέχνη. Γραφίστας είναι ανάλογη του κιθαρίστας, μασίστας, φασίστας και ούτω καθ’ εξής. Έτυχε να μην μπορούμε να βρούμε μια εύηχη ελληνική λέξη για το επάγγελμα.
Τελικά η διαφήμιση-γραφιστική είναι τέχνη;
Α, βέβαια. Δεν το συζητάω. Δεν έχετε παρά να ξεφυλλίσετε τις δουλειές που κάναμε και θ’ αντιληφθείτε ότι ορισμένα είναι καθαρά ζωγραφικά έργα και ότι αντιθέτως αρκετά ζωγραφικά έργα είναι να τα φτύνεις. Και βέβαια είναι ζωγραφική και συχνά καλύτερη από την ορθόδοξη ζωγραφική.
Κανείς όμως δεν βλέπει μια διαφήμιση σαν τέχνη και ακόμα περισσότερο δεν ψάχνει να βρει τον δημιουργό της.
Ασφαλώς. Δεν με πείραξε ποτέ αυτό. Με κουράζει, όμως, που με ρωτάνε κάποιοι τελείως άσχετοι όπως μια νοικοκυρά στην Ακράτα που ζω: «Μα τι ακριβώς κάνετε;» Της δείχνω ένα κουτί με Azax και τη ρωτάω αν διερωτήθηκε ποτέ ποιος το έκανε αυτό; Ο Θεός; Ο μπακάλης που το πουλάει; Αυτά κάναμε εμείς. Από την card visit μέχρι τα γραφεία της ΕΡΤ που τα διακόσμησε ο Μιχάλης Κατζουράκης.
Υπάρχει μια καλλιτεχνική τάση να επιστρέψουμε στις καθαρές γραμμές, στα πιο απλά πράγματα.
Ναι αυτό συμβαίνει. Τα πράγματα πάνε και έρχονται. Αυτό που μας λένε σήμερα είναι πως αυτά που κάναμε από το 55-65 στέκουν μια χαρά σήμερα. Άρα και τώρα κάνουν πάρα πολύ ωραία πράγματα. Μένω άναυδος με πολλές δουλειές του Δημήτρη Αρβανίτη. Επίσης και με πολλούς άλλους συνάδελφους πολύ μικρότερούς του.
Ο γραφίστας μήπως είναι πιο τσαχπίνης από το ζωγράφο;
Βεβαίως! Ο γραφίστας έχει υποχρέωση να έχει χιούμορ, φαντασία και διεισδυτικότητα. Ο ζωγράφος δεν έχει ανάγκη να τα έχει αυτά. Βέβαια για την έκθεση μου είπε ο Κατζουράκης πως είναι αφίσες χωρίς γράμματα.
Κάποιες διαφημίσεις που ζηλεύετε;
Της Nova με τον αστυνομικό στο χωριό. Επίσης τώρα τα άλογα του ΟΠΑΠ στην Αγγλία. Καταπληκτικές. Πρέπει να τους κάνουμε υπουργούς τους συγκεκριμένους να εκπαιδεύσουν τους Έλληνες.
Εσείς τότε νιώθατε πως εκπαιδεύατε;
Νιώθαμε πως εκπαιδεύετε το μάτι του θεατή σε κάτι ωραίο. Στην αρχή κάναμε απλά τη δουλειά μας. Δεν είχαμε κοινωνικές ευαισθησίες. Μετά αρχίζαμε να καταλαβαίνουμε πως κάνουμε σωστή δουλειά και για τον κόσμο. Πως τον μαθαίνουμε να γνωρίζει την καλή αισθητική.
Θεωρείτε εσείς οι designers ότι ο κόσμος είναι ηλίθιος;
Έτσι ξεκινάμε. Ότι έχεις μπροστά σου έναν ηλίθιο. Πρόσεξε το μήνυμα που θα το δώσεις. Να είσαι απλούστατος γρήγορος και απλός. Σε κάθε brainstorming λέγαμε ότι έχουμε να πουλήσουμε αυτό σε κάποιους ηλίθιους. Χωρίς χιούμορ, χωρίς τίποτα. Πρώτα σκέφτεσαι την γιαγιά των 95 ετών και μετά τον ατσίδα, τον νέο των 25 ετών.
Είπατε στην Καθημερινή για τους νέους που διαμαρτύρονται πως ίσως χρειάζονται ένα πόλεμο; Δεν είναι λίγο παρατραβηγμένο αυτό;
Έγινε παρεξήγηση. Είπα: «τι διάολο; Μήπως τους λείπει ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος;» Είναι σαν να τους λείπει. Προς θεού ότι τον επιζητούν ή ότι τον χρειάζονται.
Μπορεί να μην τους λείπει ο πόλεμος αλλά κάτι να συμβαίνει και να αντιδρούνε;
Σαφώς κάτι συμβαίνει αλλά η σύγκριση που κάνω εγώ με τη δική μας οργή εναντίον των Γερμανών που ήταν με πολυβόλα εκείνοι και με μανταρίνια εμείς δεν έχει καμία σύγκριση με το σπάσιμο των τζαμιών του φτωχού. Δεν έχουν που να εκτονωθούν. Για αυτό και εγώ αναφέρθηκα και στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπας και βρουν να εκτονωθούν.
Μα όντως υπάρχει ένα πρόβλημα εκτόνωσης;
Φραπέ έχουνε, καφετέρια έχουνε, McDonalds έχουνε. Που να εκτονωθούν; Εκτός από τους φτωχούς οι υπόλοιποι δεν ξέρουν που να εκτονωθούν. Έχουν απ΄ όλα. Εξαρτάται βέβαια τι εννοούμε φτώχια. Έχω δει άνθρωπο που δεν έχει να φάει και αγοράζει Mercedes.
Φταίνε και οι διαφημιστές γι’ αυτό..
Φυσικά και φταίνε με την παραπληροφόρηση…
Έχει ηθικές υποχρεώσεις ο διαφημιστής;
Βεβαίως. Απέναντι στην κοινωνία. Εμείς δύσκολα θα ξέραμε ότι είναι ένα φαύλο προϊόν και θα το πουλάγαμε. Σήμερα την έχουνε χάσει. Όπως και οι δημοσιογράφοι. Υπάρχουν οι ανήθικοι και ηθικοί.
Εσείς δεν μπήκατε ποτέ στη σκέψη να παραπληροφορήσετε;
Ευτυχώς, έτυχε ό,τι πουλήσαμε να ήταν σωστό. Όταν ήρθε η ώρα και μας ζήτησε η χούντα να αναλάβουμε την καμπάνια του «ΝΑΙ Ή ΟΧΙ» εκεί είχαμε άποψη. Δεν μπορούσαμε να ταυτιστούμε με τη χούντα. Για καλή μας τύχη είχαμε συνεταιριστεί με μια γαλλική εταιρία και στο συμβόλαιο έλεγε να μην αναλαμβάνουμε πολιτικές καμπάνιες. Με τη χούντα είχαμε αρκετές δυσκολίες. Όχι σαν πελάτες αλλά σαν ελεγκτές.
Όπως;
Είχα κάνει το λογότυπο της ΗΒΗ. Μας είπαν οι συνταγματαρχαίοι πως αυτό το λογότυπο δεν έχει δασεία, οξεία. Άντε να εξηγήσεις τι θα πει λογότυπο, ότι είναι ζωγραφική, ότι είναι σύμβολο. «Και τα σήματα δεν πρέπει να έχουν τόνους», μου έλεγαν. Αναγκάστηκα να «κρατηθώ» από το χιτώνιο του ώστε να του εξηγήσω: «Εσείς φοράτε χιτώνιο μέχρι τη μέση. Οι παλαιότεροι φορούσαν σακάκι μέχρι το γόνατο. Ο κόσμος προχωρεί και γίνεται πιο πρακτικός. Ένα λογότυπο δεν πρέπει να υποτάσσεται στην ορθογραφία». Κάπως έτσι τον έπεισα.
Έχουμε αισθητική σαν λαός;
Δύσκολη ερώτηση. Ε, λοιπόν! Είχαμε, όχι μόνο είχαμε αλλά διδάξαμε κιόλας. Τώρα είμαστε το χάλι μας το μαύρο. Να πω ψέματα για να μην ακουστώ δυσάρεστος; Πάει στο ωραίο του χωριό και μου φτιάχνει σπίτι από τσιμέντο και κολονάκια Βερσαλλιών για να το κάνει βίλα Βερσαλλίες. Πως να το ονομάσω αυτό; Γούστο; Και βλέπουμε άλλους που παίρνουνε το ωραίο, χωριάτικο, παραδοσιακό και διατηρούν άριστο χρησιμοποιώντας τα στοιχεία του για σύγχρονες χρήσεις.
Είναι ότι λείπει η παιδεία;
Είναι η έλλειψη παιδείας που τώρα έχει γίνει ημιμάθεια. Λάδωσε το αντεράκι μας, πήγαμε έξω και είδαμε και φέραμε στο τσιμέντο τα κολονάκια. Δεν είναι θέμα ταξικό. Οι χωριάτες και οι αστοί. Ο παππούς μου γεννήθηκε στην πηγή του νερού επειδή η μητέρα του πούλαγε νερό για αν ζήσει. Ανεδείχθη σε έναν άνθρωπο μέσα στο γούστο. Δεν έχει σχέση η προέλευση. Είναι μέσα μας. Δύσκολα να βρεις την απάντηση.
σχόλια