Οι Πύργοι "Nuages" της Ναντέρ
Το δυσοίωνο σύγχρονο αδιέξοδο της αρχιτεκτονικής ουτοπίας
Η χαμένη ουτοπία των πύργων των "Νεφών", επίκεντρο των ταραχών στη Ναντέρ
Véronique Chocron
Le Monde - 04.07.2023
Το μεγάλο συγκρότημα κατοικιών Pablo-Picasso, που ανεγέρθηκε τη δεκαετία του 1970, και στο οποίο κατοικούσε ο Nahel M., ενσάρκωνε ένα φιλόδοξο πολεοδομικό όραμα. Μέσα σε σαράντα χρόνια, οι εμβληματικοί πύργοι έχασαν τη μαγεία τους.
Πριν από την τραγωδία, υπήρξε η ουτοπία. Ο νεαρός Nahel M., ο οποίος πυροβολήθηκε εξ επαφής και σκοτώθηκε στις 27 Ιουνίου από αστυνομικό κατά τη διάρκεια οδικού ελέγχου, έμενε στον οικισμό Pablo-Picasso στη Ναντέρ (Hauts-de-Seine), ο οποίος βρέθηκε αμέσως στο επίκεντρο των αστικών ταραχών. Μια λαϊκή συνοικία που μαστίζεται από σοβαρά κοινωνικά προβλήματα εδώ και αρκετές δεκαετίες, παρότι υπήρξε φορέας, στην αυγή της δεκαετίας του 1970, ενός ουτοπικού πολεοδομικού σχεδιασμού.
Οι ουρανοξύστες, που υψώνονται μεσα από ένα σύμπλεγμα πεζόδρομων, δεν είναι ορθογώνιοι, αλλά καμπυλωτοί και κυματιστοί, ενώ το αποτύπωμά τους στο έδαφος έχει σχήμα φύλλων τριφυλλιού ή νέφων. Η επίστρωση αυτών των δεκαοκτώ πύργων, από χρωματιστή γυάλινη πάστα, δημιουργεί ένα παιχνίδι χρωμάτων μεταξύ του γαλάζιου του ουρανού και του πράσινου του δάσους, τα οποία, ανάλογα με την ώρα της ημέρας και τον προσανατολισμό του ήλιου, δεν συνθέτουν το ίδιο αστικό τοπίο.
Αυτοί οι τόσο ιδιαίτεροι πύργοι Nuages (γνωστοί και ως πύργοι Aillaud), με τα ποικίλα και ασυνήθιστα σχήματα παραθύρων (στρογγυλά, τετράγωνα, και σαν φύλλα φασκόμηλου), τοποθετημένα ακανόνιστα για να αποφεύγεται το μοτίβο του πλέγματος, χτίστηκαν μεταξύ 1973 και 1982. Σχεδιασμένοι από τον αρχιτέκτονα Emile Aillaud (1902-1988), ο οποίος ήταν τότε πολύ προβεβλημένος, καθώς ο μοντερνιστής πρόεδρος Ζωρζ Πομπιντού τον είχε κι ο ίδιος σε μεγάλη εκτίμηση, ξεχωρίζουν από την παραγωγή λειτουργιστικών κατοικιών που χαρακτήρισε τη μεταπολεμική περίοδο ανοικοδόμησης.
"Με αυτό το έργο του, όπως και με τα προηγούμενα, το οικιστικό συγκρότημα Wiesberg στο Forbach (Moselle) και τη Grande Borne στο Grigny (Essonne), ο Emile Aillaud ήθελε να ξεφύγει από την ομοιομορφία της εποχής, να φέρει την ομορφιά και την τέχνη στην πόλη και να τη σχεδιάσει για τα παιδιά", εξηγεί ο Renaud Epstein, καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Sciences Po του Saint-Germain-en-Laye.
Ένα μακρύ φίδι, ένα γιγαντιαίο γλυπτό, ελίσσεται ανάμεσα στα κτίρια. "Όλοι αυτοί οι πύργοι θα είναι διαφορετικοί, έτσι ώστε το παιδί να γνωρίζει από κάτω ότι ζει σε αυτό το κομμάτι σύννεφο ή σε αυτό το κομμάτι κλαδί", έγραφε τότε ο αρχιτέκτονας. Στους εξωτερικούς χώρους, σχεδίασε να φυτέψει ένα αριθμημένο δέντρο που να αντιστοιχεί σε κάθε κατοικία.
Αυτή η ποιητική αρχιτεκτονική δημιουργήθηκε ανατολικά της Nanterre, σε ένα κομμουνιστικό δήμο, στους πρόποδες ενός κυκλικού κόμβου που εξυπηρετεί την πόλη Puteaux και την επιχειρηματική περιοχή της La Défense. Οι πύργοι αυτοί, ύψους 8 έως 38 ορόφων, που στεγάζουν πάνω από 1.600 κοινωνικές κατοικίες, χτίστηκαν σε τμήμα της συνοικίας Fonte. [...]
Πύργοι των "Νεφών": στη Ναντέρ, η ουτοπία πληρώνει το τίμημα του κέρδους
Pierre Carrey
Libération - 28.12.2017
Κοντά στη La Défense, το συγκρότημα κατοικιών Pablo Picasso απειλείται με μερική κατεδάφιση για να αφήσει χώρο σε ξενοδοχεία και κεντρικά γραφεία εταιρειών. Οι κάτοικοι θέλουν να δουν βελτιώσεις σε ένα μέρος με το οποίο αισθάνονται συνδεδεμένοι, για να μην υποχρεωθούν να μετακομίσουν.
Λένε πως ο πρόεδρος Ζισκάρ κόντεψε να πάθει συγκοπή μια μέρα που κυκλοφορούσε στα Ηλύσια Πεδία όταν είδε τη σιλουέτα δύο ουρανοξυστών στη Ναντέρ, σχεδόν σε ευθεία γραμμή με την Αψίδα του Θριάμβου. 'Ηταν σαν να αψηφούσαν τα προάστια το Παρίσι. Μετά από αυτό, ο VGE [Valéry Giscard d'Estaing -σ.σ.] απαίτησε να μπει ένα ανώτατο όριο στα κτίρια που προορίζονταν για τις μεσαίες και λαϊκές τάξεις και έδωσε στους πύργους Nuages στη Nanterre την πρώτη του ένεση. Αυτό το συγκρότημα 18 κτιρίων, που σχεδιάστηκε από τον Emile Aillaud και ανεγέρθηκε μεταξύ 1972 και 1981, μειώθηκε επομένως σε μέγεθος. Διατήρησε ωστόσο τις αρχικές του αξιόλογες φιλοδοξίες. Να στεγάσει τις μάζες σε κάτι διαφορετικό από ένα κουτί παπουτσιών. Να δώσει ομορφιά στους φτωχούς. Το αποτέλεσμα: πύργοι σε σχήμα σωλήνων, χωρίς ορθές γωνίες, που διακηρύσσουν το χρώμα, φινιστρίνια υπερωκεάνιου ως παράθυρα, ένα γιγαντιαίο γλυπτό πύθωνα στον εξωτερικό χώρο, μέσα στο οποίο τα παιδιά παίζουν χωρίς να τρομάζουν...
Αυτή η ουτοπία του καλλιτεχνικού και ανθρωπιστικού μπετόν δέχεται και πάλι επίθεση αυτές τις μέρες, με το σχέδιο "αναδιάρθρωσης" που δρομολόγησαν δύο κοινωνικοί φορείς, η πόλη της Ναντέρ και το διαμέρισμα των Hauts-de-Seine, το οποίο προβλέπει την κατεδάφιση και την ανάπλαση ορισμένων από τους πύργους μετά το 2020 περίπου. Αυτό θα σημάνει τη μετεγκατάσταση του ενός τρίτου ή και του ήμισυ των 4.500 ατόμων που ζουν εκεί.
Δεν χρειάζεται να είσαι διπλωματούχος πολεοδόμος για να καταλάβεις το δράμα που εκτυλίσσεται σε ένα από τα πιο κοντινά στην πρωτεύουσα προαστιακά συγκροτήματα κατοικιών. Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα στον κυκλικό κόμβο Bergères στο Puteaux (Hauts-de-Seine), που πρόκειται να εαποκτήσει πολυτελείς κατοικίες μέχρι το 2023, και στην πλατεία La Défense, η οποία έχει σαφώς ανάγκη να απλωθεί. Σε απόσταση μικρότερη των δέκα λεπτών με τα πόδια από τα κτίρια του CAC 40 και το ολοκαίνουργιο στάδιο Arena, το ένα τρίτο των πύργων Nuages (ή πύργοι Aillaud ή πύργοι Picasso, που πήραν το όνομά τους από τον οικισμό όπου βρίσκονται) πρόκειται να μετατραπούν σε γραφεία και ξενοδοχεία. Αλλάζει ο πληθυσμός, κι ακολούθως ο τρόπος ζωής. Μια αποκαλυπτική λεπτομέρεια: σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες που επέλεξαν οι κατασκευαστές, οι πύργοι, οι οποίοι σήμερα κοσμούνται με ψηφιδωτά - μια σπάνια κοκεταρία σε προαστιακά υπερλειτουργιστικά αρχιτεκτονήματα - θα καλυφθούν με επένδυση από ανοξείδωτο χάλυβα. Ενδεχομένως χρωματισμένο για να θυμίζει τα αρχικά μοτίβα. Αλλά πάντως μεταλλικό: όπως τα κτίρια της La Défense.
Στη λαϊκή αγορά του Σαββάτου, οι κάτοικοι λένε την αποψή τους: "είναι ήδη χαμένο"- "μία διαβούλευση είναι ανοιχτή μέχρι τον Οκτώβριο του 2018, αλλά, βλέποντας τα σχέδια που κυκλοφορούν, οι πολιτικοί γνωρίζουν ήδη τι θέλουν να κάνουν"- "κανείς δεν είναι σε θέση να μας πει ποιοι πύργοι θα κατεδαφιστούν. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που ζουν μέσα σε αυτούς". Από αυτό το καλοκαίρι έχει δημιουργηθεί μια επιτροπή υπεράσπισης, η οποία διανέμει φυλλάδια και υπογραφές: "Ούτε κατεδαφίσεις, ούτε αναγκαστικές εξώσεις". Οι κάτοικοι που αντιδρούν δεν είναι απαραίτητα εχθρικοί απέναντι σε μεγάλα οικοδομικά έργα στον οικισμό τους, "αλλά όχι σαν αυτό που μας επιβάλλεται". Η υπόσχεση του δημάρχου του Front de gauche της Nanterre Patrick Jarry ότι "όσοι θέλουν να μείνουν στους πύργους Aillaud θα μείνουν εκεί" δεν είναι καθόλου καθησυχαστική. Ορισμένοι κάτοικοι είναι πολύ οργισμένοι. Άλλοι λιγότερο. "Είναι φυσιολογικό να μην κινητοποιούνται όλοι", παραδέχεται η επιτροπή. "Πώς θα μπορούσες να φανταστείς να μένεις στο σπίτι που θα έχεις σε τρία ή πέντε χρόνια όταν αναρωτιέσαι πώς θα πληρώσεις το ενοίκιο τον επόμενο μήνα;". Οι ένοικοι που συνάντησε η Libération είναι όλοι τους δεμένοι με τη γειτονιά τους, περήφανοι που γυρίζονται εκεί μουσικά κλιπ και ταινίες που ανατρέπουν την εικόνα ενός γκρίζου προαστίου. Αλλά θλίβονται για τη συνεχή υποβάθμιση: η υγρασία εισχωρεί στα διαμερίσματα, οι αρουραίοι είναι παντού, το σχολείο και το κολλέγιο κατατάσσονται στην κατηγορία REP+ (δίκτυο εκπαίδευσης προτεραιότητας) και το εμπόριο ναρκωτικών δεν αναχαιτίζεται (αν και έχει μειωθεί από τότε που ο υπουργός Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί ονόμασε την περιοχή μία από τις πιο βίαιες της Γαλλίας το 2004). Σαν αλληγορία αυτής της παρακμής, τα ψηφιδωτά του Emile Alliaud διαλύονται επειδή η κόλλα αμιάντου δεν τα κρατάει πια. Οι τοπικοί σύμβουλοι προσπάθησαν να εξηγήσουν ότι η "ανάπλαση" του οικισμού Picasso θα λύσει τα προβλήματα. Όμως οι κάτοικοι του "Pablo" ξεσηκώθηκαν ύστερα από την πρώτη συνάντηση ενημέρωσης του κοινού στις 26 Οκτωβρίου. Όταν ένας εκπρόσωπος του δήμου είπε ότι "με την εγκατάσταση γραφείων, ίσως να ξαναβρούμε ένα καφέ στον οικισμό, όπως παλιά", ένας άνδρας πετάχτηκε πάνω: "Είναι ένα σχέδιο για τη Σιγκαπούρη, στη Ναντέρ, δεν θα λειτουργήσει ποτέ!". Οι υπεύθυνοι προσπάθησαν να πείσουν με αριθμούς: το 46,50% των ενοίκων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, το 78% των αιτούντων κοινωνική στέγαση που παίρνουν μια θέση στο συγκρότημα αρνούνται να μετακομίσουν εκεί.
Ενώ είναι κατανοητό το ενδιαφέρον των κατασκευαστικών εταιρειών για την "ανάπλαση" των πύργων Picasso, τα κίνητρα των γραφείων HLM του δήμου και της περιφέρειας φαίνονται συγκεχυμένα, ιδίως επειδή το πρώτο επισημαίνεται ως κομμουνιστικό και το δεύτερο ως δεξιό. Σύμφωνα με διάφορους ανθρώπους που λένε ότι στάλθηκαν στο "Pablo" παρά τη θέλησή τους, ο πρώην πρόεδρος του Hauts-de-Seine Habitat, ένας κάποιος Patrick Balkany [δεξιός δήμαρχος που έχει καταδικαστεί για την εμπλοκή του σε διάφορες πολιτικοοικονομικές υποθέσεις -σ.σ.], συνήθιζε να κατευθύνει προς τη Ναντέρ τους αιτούντες για το Levallois-Perret, την πόλη της οποίας ήταν δήμαρχος. Και τώρα που η κοινωνική χύτρα απειλεί να ξεχειλήσει, η Δεξιά θα μπορεί να κατηγορήσει τους κομμουνιστές για την κακή διαχείριση της πόλης... Πράγματι, ο δήμος τα έχει βρει σκούρα με τις πολυκατοικίες Nuages, ένα μέρος του οποίου η ουτοπία, η εικόνα και τα τείχη έχουν πληγεί. Για να μην αναφέρουμε το γεγονός ότι η αστυνομία απαιτεί ευκολότερη πρόσβαση για τις επιχειρήσεις της, γεγονός που έχει ήδη οδηγήσει στο γκρέμισμα ορισμένων τμημάτων του αστικού εξοπλισμού τα τελευταία χρόνια.
Αδειάζοντας τους πύργους Nuages, οι δημόσιες αρχές ίσως πετύχουν τρία στόχους: μία νέα εισροή χρημάτων, μία υποτιθέμενη μείωση της εγκληματικότητας και κάποιες λύσεις για τις καθημερινές έγνοιες των κατοίκων. Το εργοτάξιο είναι εξάλλο επιλέξιμο για κρατικές επιδοτήσεις, καθώς με την αλλαγή της εμφάνισης, της χρήσης (γραφεία αντί για διαμερίσματα) και του συστήματος θέρμανσης, πληροί τις προδιαγραφές της γαλλικής Εθνικής Υπηρεσίας για την Αστική Ανάπλαση (ANRU). Οι μεταλλικοί τοίχοι που πρόκειται να καλύψουν το σκυρόδεμα θα επέτρεπαν αφενός τη θερμική ανακαίνιση των διαμερισμάτων και αφετέρου θα καθησύχαζαν τους επιχειρηματίες που έχουν συνηθίσει στα κτίρια της La Défense. Μπορούν οι κάτοικοι να ζητήσουν ως ύστατη λύση την κρατική παρέμβαση; Τίποτα δεν είναι εγγυημένο, δεδομένου ότι το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο απένειμε το σήμα "Κληρονομιά του 20ού αιώνα" στην Cité Picasso το 2008, έχει συμφωνήσει στην κατεδάφιση ορισμένων χώρων που επωφελούνταν από την ίδια αναγνώριση - η τελευταία είναι πολύ λιγότερο προστατευτική από την εγγραφή στα Ιστορικά Μνημεία. Φέτος, για παράδειγμα, το Υπουργείο εγκατέλειψε στην τύχη της την "Cité de l'abbaye" στη Γκρενόμπλ, παρόλο που της είχε απονεμηθεί το σήμα "Κληρονομιά του 20ού αιώνα".
Από τους πύργους Nuages ίσως να μην απομείνει τίποτα αναγνωρίσιμο, εκτός από τα παράθυρα. Η γεωμετρία τους είναι ποιητική: στρογγυλά, τετράγωνα ή σε σχήμα σταγόνας - ανάλογα με τη διάθεση, αποκαλούνται επίσης "απόστροφο" ή "δάκρυ". Τα παράθυρα αυτά έχουν τοποθετηθεί χαμηλά σε κάθε διαμέρισμα, ώστε οι μητέρες να μπορούν να παρακολουθούν χωρίς να σκύβουν τα παιδιά τους να παίζουν στον έξω χώρο. Κάθε διαμέρισμα έχει έναν μοναδικό συνδυασμό παραθύρων, με παραλλαγές στη σειρά και το σχήμα τους. "Ο κ. Aillaud νοιαζόταν για τους κατοίκους", λέει ένας από εκείνους που έφτασαν από τους πρώτους. "Ήμασταν ατομικότητες, ήμασταν μοναδικοί. Για τον ίδιο λόγο, φύτεψε ένα δέντρο για κάθε διαμέρισμα".
Αλλά τα παράθυρα έφεραν και προβλήματα στους πύργους. Ζυγίζουν όσο ένας νεκρός γάιδαρος. Όταν καταφέρνεις να τα ανοίξεις, τα τζάμια προεξέχουν στο κενό. Όσοι αποφασίζουν να τα καθαρίσουν και από τις δύο πλευρές, στρίβουν το κορμί τους με κάθε τρόπο, σχεδόν γέρνουν έξω. Κάποιοι κάτοικοι έχουν πέσει, αλλά ήταν αυτοκτονίες. Υπήρξαν αναφορές για ατυχήματα παιδιών, αλλά ήταν πιο πιθανό να φταίει ένα χαμηλό τραπεζάκι παρά τα παράθυρα. Καθημερινά, πέφτουν αντικείμενα: άδεια μπουκάλια γάλα, παιδικές πάνες που προσγειώνονται πάνω σε ένα μισάνοιχτο τζάμι.
Κάποιες φορές, το ίδιο το παράθυρο είναι που σπάει. Ορισμένοι ενοικιαστές βάζουν ένα αυτοκόλλητο που προειδοποιεί: "Προσοχή. Για να κλείσετε το παράθυρο, πιέστε σταθερά την ασφάλεια στον δεξιό άξονα. Αν πιέσετε πολύ δυνατά, την τραβάτε όλη έξω και ολόκληρο το παράθυρο πέφτει. Δεν καταρρέει μονομιάς, επειδή οι ορθοστάτες είναι στερεωμένοι στον τοίχο με αλυσίδα ή ατσαλόσυρμα ασφαλείας, που επιβραδύνουν την καταστροφή. Στους πρόποδες των πύργων, υπάρχουν πολλά συντρίμμια από αυτό το χοντρό γυαλί τύπου παρμπρίζ - το οποίο μπορεί να σε ρίξει αναίσθητο καθώς πέφτει, αλλά δεν κόβει. Και καθώς η αντικατάσταση ενός παραθύρου κοστίζει 700 ευρώ χωρίς τους φόρους, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η τοποθέτηση, οι φτωχότεροι άνθρωποι κλείνουν τις τρύπες με χαρτόνι, ένα παστέλ πάπλωμα ή μια πετσέτα θαλάσσης, που αποτελούν ασήμαντη προστασία το χειμώνα.
Μέσα από το φινιστρίνι της, μια κάτοικος μιας από τις πολυκατοικίες που απειλούνται με κατεδάφιση κοιτάζει το πάρκο André-Malraux. Ένα όμορφο κομμάτι πρασίνου. "Αλλά είναι όλα πολύ ανοιχτά εδώ και με τον αέρα έρχεται πολλή υγρασία", παραπονιέται. Δεν κάνει καλό στο άσθμα μου". Αυτή η μητέρα ενός παιδιού λέει ότι την ανακουφίζει η προτεινόμενη μετακόμιση. Ανατρέφει μόνη της τους δύο γιους της: "Ανησυχώ για τον μικρότερο, γιατί δεν θέλω να έχει κακές συναναστροφές". Ήλπιζε σε μια κατοικία στο Puteaux ή στο Courbevoie, αλλά κατέληξε στη Nanterre. Περιμένοντας κάτι καλύτερο, έχει γράσψει τα παιδιά της στο σχολείο και στον ποδοσφαιρικό σύλλογο σε πλούσιες πόλεις. Μετά από είκοσι λεπτά, φαίνεται να αλλάζει γνώμη και εξηγεί τι σκέφτεται: "Δεν ξέρω αν θέλω να μετακομίσω. Πάνω απ' όλα, θα ήθελα να λύσουν τα προβλήματά μας. Αν τα λύσουν, είμαι σύμφωνη για να μείνω εδώ". Ο άνεμος ρίχνει τη βροχή στο παράθυρο. 'Ασχημος καιρός για όσους έχουν μόνο ένα κομμάτι ύφασμα για να κλείσουν τις τρύπες. Αυτές τις μέρες, ο οικισμός Picasso στη Ναντέρ κλαίει με όλα του τα παράθυρα-δάκρυα.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Κοινωνική κατοικία. Η ηρωική εποχή των μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων στη Γαλλία.
