Ήταν 24 Οκτωβρίου 1963. Ένα τηλεγράφημα της Σουηδικής Ακαδημίας διέδωσε το σπουδαίο γεγονός. Το Νόμπελ Λογοτεχνίας είχε απονεμηθεί στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Ο σπουδαίος Έλληνας ποιητής είχε κερδίσει το βραβείο «για το υπέροχο λυρικό ύφος του, που είναι εμπνευσμένο από ένα βαθύ αίσθημα για το ελληνικό πολιτιστικό ιδεώδες».
Ο Σεφέρης, που έμαθε τα ευχάριστα νέα στο σπίτι του στην οδό Άγρας, καθηλωμένος από μια κρίση έλκους, θα εξέφραζε την ικανοποίηση του δηλώνοντας στους εκπροσώπους του Τύπου: «Διαλέγοντας έναν Έλληνα ποιητή για το βραβείο Νομπέλ, νομίζω πως η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να εκδηλώσει την αλληλεγγύη της με τη ζωντανή πνευματική Ελλάδα. Εννοώ: αυτή την Ελλάδα για την οποία τόσες γενεές αγωνίστηκαν, προσπαθώντας να κρατήσουν ό,τι ζωντανό από τη μακριά παράδοσή της. Νομίζω, ακόμη, ότι η Σουηδική Ακαδημία θέλησε να δείξει πως η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση –κάθε λαού– και το ελληνικό πνεύμα».
Για εκείνη τη νύχτα η Άννα Λόντου, κόρη της Μαρώς Σεφέρη από τον πρώτο της γάμο, μου είχε αφηγηθεί παλαιότερα για τη LIFO: «Μετά την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας, ο πρώτος που ήρθε στο σπίτι ήταν ο Ηλίας Βενέζης, με τον οποίο άνοιξαν μια σαμπάνια και γιόρτασαν κατ' αυτό τον τρόπο, επισφραγίζοντας τη μεγάλη νίκη. Αργότερα ήρθαν δημοσιογράφοι κι ένα γκρουπ από παιδάκια που τραγουδούσαν στην οδό Άγρας σουηδικά.
Ο Γιώργος Σεφέρης θα έλεγε στην ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ: «... πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε;».
Όμως οι γείτονες, ακόμη και τότε, δεν συμμετείχαν στη χαρά μας. Είναι η γειτονιά που ο Στρατής Τσίρκας περιέγραφε στη Χαμένη Άνοιξη: "Τη μέρα που βραβεύτηκε, ένας εφημεριδοπώλης, τον θυμάσαι, ντε, τον Κώτσο από το Παγκράτι, ροβολούσε την οδό Αρχιμήδους, αναστατώνοντας τη γειτονιά και ανεμίζοντας το "Βήμα" με οκτάστηλη την είδηση, πρωτοσέλιδη. "Πήραμε το Νόμπελ, πήραμε το Νόμπελ". Και το σπίτι του ποιητή, κατάλαβες, οδός Άγρας, πάροδος Αρχιμήδους, πίσω από το Στάδιο. Ο Μαραθωνοδρόμος. Ο Κώτσος από το Παγκράτι"».
Εξήντα χρόνια μετά, την ίδια μέρα, στις 24 Οκτωβρίου 2023, το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει την έκθεση «Γιώργος Σεφέρης. 60 χρόνια από το βραβείο Νόμπελ». Η έκθεση πραγματοποιείται στην Πινακοθήκη Γκίκα (Κριεζώτου 3) και θα διαρκέσει έως τις 24 Φεβρουαρίου 2024.
Η έκθεση με κεντρικό έκθεμα το μετάλλιο και το δίπλωμα του βραβείου Νόμπελ, το οποίο ανήκει στη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα και δωρήθηκε από τη Μαρώ Σεφέρη, στοχεύει να ζωντανέψει την ατμόσφαιρα της ημέρας της ιστορικής ανακοίνωσης και το κλίμα των ημερών που ακολούθησαν έως την απονομή στις 10 Δεκεμβρίου 1963.
Μέσα από ένα πλήθος τεκμηρίων το οποίο προέρχεται από το αρχείο Σεφέρη και βρίσκεται κατατεθειμένο στα Αρχεία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, καθώς και φωτογραφικό υλικό από το αρχείο Κώστα Μεγαλοκονόμου των Φωτογραφιών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να διερευνήσουν τη σπουδαιότητα του γεγονότος αλλά και την προσωπικότητα του πρώτου Έλληνα που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζουν οι συγχαρητήριες επιστολές προς τον Γιώργο Σεφέρη, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν εκείνες των Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, Νάνου Βαλαωρίτη, Ανδρέα Εμπειρίκου, Σοφίας Βέμπο και Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, ενώ παρουσιάζεται για πρώτη φορά η αλληλογραφία της Μαρώς Σεφέρη με το Μουσείο Μπενάκη, σχετικά με τη δωρεά του βραβείου Νόμπελ του ποιητή.
Το κλίμα στην Αθήνα την εποχή της βράβευσης είναι πολιτικά ρευστό και κοινωνικά τεταμένο. Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο, η παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Ιούνιο και οι εκλογές που έχουν ήδη προκηρυχθεί για τον Νοέμβριο του 1963 μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Η είδηση για τη βράβευση δημοσιεύεται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και εκτενή αφιερώματα υπάρχουν στις πολιτιστικές τους σελίδες, γρήγορα όμως το ενδιαφέρον ατονεί.
Την επομένη της βράβευσης (11 Δεκεμβρίου) η σχετική είδηση είναι στις περισσότερες εφημερίδες είτε χαμένη στις εσωτερικές τους σελίδες είτε πρωτοσέλιδο μονόστηλο, συμπιεσμένο υπό το βάρος των πολιτικών εξελίξεων.
Ο Γιώργος Σεφέρης θα έλεγε στην ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ: «... πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν, αν η πνοή μας λιγόστευε;».
Η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη πραγματοποιείται με τη συνεργασία της Σουηδικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Ταυτόχρονα με την έκθεση στην Πινακοθήκη Γκίκα εγκαινιάζεται στην ελληνική πρεσβευτική κατοικία του Λονδίνου μια αντίστοιχη αφιερωματική έκθεση για τα εξήντα χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ, στον χώρο όπου βρισκόταν το γραφείο του Γιώργου Σεφέρη.
Τέλος, στις 18 Δεκεμβρίου 2023, θα παρουσιαστεί από τις εκδόσεις Ίκαρος η τρίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά) έκδοση «Γιώργος Σεφέρης, εἶμαι ὁ ἴδιος μιὰ ἀντίφαση...» που περιλαμβάνει τις δύο εμβληματικές ομιλίες του ποιητή κατά την υποδοχή του Νόμπελ. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην Πινακοθήκη Γκίκα, δίπλα στον χώρο της έκθεσης.
Γιώργος Σεφέρης. 60 χρόνια από το βραβείο Νόμπελ
Επιμέλεια έκθεσης: Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος
Μουσείο Μπενάκη - Πινακοθήκη Γκίκα
25/10/2023 - 24/02/2024
Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, 10:00 - 18:00