Η αστική ανάπτυξη, μεγάλες μονογραφικές εκθέσεις, ευρωπαϊκά ρεύματα, ομαδικές εκθέσεις με νέους δημιουργούς, οι γυναίκες στην ιστορία της τέχνης, η αρχιτεκτονική και η μουσική απασχόλησαν τις μεγάλες εικαστικές διοργανώσεις που ξεκίνησαν το 2023 ή διήρκεσαν κατά το μεγαλύτερο μέρος του. «Πλάσματα» και «Νοήματα», «Μάχες που άλλαξαν τον κόσμο», θησαυροί από μεγάλες συλλογές, στην Ελευσίνα, την Ύδρα, τη Θεσσαλονίκη, την Τήνο, εκθέσεις που κέντρισαν το ενδιαφέρον εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών. Η σοδειά του 2023 ήταν εξαιρετικά μεγάλη και αξιοσημείωτη.
Η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει από τον Ιούνιο του 2023 έως τον Μάρτιο του 2024 την έκθεση «Αστυγραφία» σε επιμέλεια Συραγώς Τσιάρα, μια ομαδική, θεματική έκθεση για το αστικό βίωμα μέσα από το βλέμμα εικαστικών δημιουργών και κινηματογραφιστών. Η σύλληψη παρακολουθεί τρεις δεκαετίες ραγδαίου μετασχηματισμού της μεταπολεμικής Ελλάδας και επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στην αστικοποίηση, τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος συμμετέχει ή αντιστέκεται στη νέα συνθήκη που του υπαγορεύει το ολοένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον του, και στη ζωή στις πόλεις τις δεκαετίες 1950-1970. Με 79 δημιουργούς, 202 εικαστικά έργα και 21 ταινίες, επιχειρείται η χαρτογράφηση της έννοιας «αστικό βίωμα», σκιαγραφώντας το κοινωνικό υποκείμενο εντός της πόλης, με όλη τη γοητεία που μπορεί να του ασκεί αλλά και με όλους τους περιορισμούς ή και τους αποκλεισμούς που τη συνοδεύουν.
Το Μουσείο Μπενάκη 25 χρόνια μετά τον θάνατο της Nelly’s και 50 χρόνια από την έναρξη της λειτουργίας των Φωτογραφικών Αρχείων του, ως θεματοφύλακας του πολύτιμου έργου της από το 1984, διοργάνωσε την πιο μεγάλη αναδρομική έκθεση της «μεγάλης κυρίας της ελληνικής φωτογραφίας» που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, επανασυστήνοντας τη δημιουργό στο σύγχρονο κοινό.
Τον Δεκέμβριο εγκαινιάστηκε ο Ενδιάμεσος Χώρος της Πινακοθήκης ο οποίος φιλοξενεί, μέχρι τις 16 Ιουνίου 2024, την έκθεση της Ρένας Παπασπύρου «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* Η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη», σε επιμέλεια Σοφίας Ελίζας Μπουράτση. Η έκθεση προκαλεί μια σειρά συναντήσεων: μεταξύ του θεατή και της εικόνα, της ιστορίας των καθημερινών υλικών και του παρόντος τους ως έργων τέχνης, του ίδιου του μουσείου και του αστικού ιστού στον οποίο εντάσσεται.
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης άνοιξε τις πόρτες του τον Ιούνιο του 2023 με δυο εκθέσεις αφιερωμένες στον Ιάννη Ξενάκη, έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς του 20ού αιώνα, που με το πολυσχιδές και ρηξικέλευθο έργο του χάραξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό του 21ου αιώνα. Οι εκθέσεις «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα» (έως 18/02/2024) και «Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες» (έως 07/01/2024) είναι οι πρώτες ολοκληρωμένες μεγάλες εκθέσεις στην Ελλάδα για τον πρωτοπόρο συνθέτη, θεωρητικό της μουσικής, αρχιτέκτονα, μηχανικό, μαθηματικό και έναν από τους πιο προοδευτικούς και δημιουργικούς στοχαστές.
Τον Δεκέμβριο το μουσείο παρουσίασε το νέο του πρόγραμμα, με γυναίκες δημιουργούς να καταλαμβάνουν τους χώρους του για τους επτά επόμενους μήνες. Με τίτλο «What if women ruled the world?», στον πρώτο κύκλο των νέων εκθέσεων παρουσιάζεται η πρώτη αναδρομική της Λήδας Παπακωνσταντίνου σε επιμέλεια Τίνας Πανδή, με τίτλο «Χρόνος στα χέρια μου». Η έκθεση περιλαμβάνει ένα έργο πολυσχιδές με ποικιλία μορφών: περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, κ.ά., μέσα από τις οποίες η καλλιτέχνιδα διερεύνησε θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα.
Η έκθεση «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται», αφιερωμένη στη Χρύσα Ρωμανού, σε επιμέλεια Ελένης Κούκου και Δημήτρη Τσουμπλέκα, περιλαμβάνει έργα από όλες σχεδόν τις ενότητες της δουλειάς μιας από τις σημαντικότερες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που αναδύθηκαν τη δεκαετία του 1960 και για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής τέχνης συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση διεθνών ρευμάτων της εποχής τους. Η ατομική έκθεση της Δανάης Ανεσιάδου με τίτλο «D POSSESSIONS», σε επιμέλεια Ιόλης Τζανετάκη, προσκαλεί τους επισκέπτες σε μια αλληγορική σκηνογραφία που συναπαρτίζεται, μεταξύ άλλων, από γλυπτά, κολάζ, σκηνικά εξαρτήματα ταινιών, κρυστάλλους και σιδερένια αντικείμενα.
Η έκθεση «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί», σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και Ελένης Κούκου, αποτελεί την πρώτη επανέκθεση της συλλογής του μουσείου, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων και την πρώτη παρουσίαση μιας σειράς έργων από τη δωρεά της συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου. Με 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, αποτελείται αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του και παίρνει θέση σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μουσεία στις μέρες μας: την υποεκπροσώπηση των γυναικών και την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα.
Ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης και οι συνεργάτες του επιμελήθηκαν την έκθεση «ΝοΗΜΑΤΑ. Προσωποποιήσεις και αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα» (έως 14/04/2024), μια μοναδική τετραλογία, όπου το ΝοΗΜΑ γίνεται ΝΗΜΑ, η οποία περιλαμβάνει έργα ποικίλα, ενώνοντας για πρώτη φορά την αρχαιότητα με το Βυζάντιο, την Αναγέννηση και τη νεότερη τέχνη. Περισσότερα από 150 έργα από μάρμαρο, πηλό, μέταλλο, καμβά και χρώμα, τα περισσότερα από τα οποία ταξιδεύουν για πρώτη φορά, ενώνονται για να τέρψουν και να ευχαριστήσουν, να προβληματίσουν, να σε κάνουν να σκεφτείς και μαζί να χαρείς το έργο του Ζωγράφου του Μειδία σε ένα αγγείο από το Βρετανικό Μουσείο, τον Κρόνο-Χρόνο που τρώει τα παιδιά του, έργο του Ρούμπενς από το Μουσείο Πράδο, το χάλκινο αγαλμάτιο του Ύπνου από το Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, τα Ψηφιδωτά της Θάλασσας και του Ωκεανού από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, την Αλληγορία της θείας Μετάληψης από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, τον Έρωτα και την Ψυχή από τα Musei Capitolini της Ρώμης, τις Ώρες Εποχές από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μαζί με τις «Εποχές» του Γιάννη Τσαρούχη και την «Αλληγορία της Συκοφαντίας» του Απελλή.
Το Μουσείο Μπενάκη, 25 χρόνια μετά τον θάνατο της Nelly’s και 50 χρόνια από την έναρξη της λειτουργίας των Φωτογραφικών Αρχείων του, ως θεματοφύλακας του πολύτιμου έργου της από το 1984, διοργάνωσε την πιο μεγάλη αναδρομική έκθεση της «μεγάλης κυρίας της ελληνικής φωτογραφίας» που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, επανασυστήνοντας τη δημιουργό στο σύγχρονο κοινό. Η έκθεση κάλυψε τη δραστηριότητα της πιο διάσημης Ελληνίδας φωτογράφου ξεκινώντας από τα χρόνια της μαθητείας της στη Δρέσδη στις αρχές του 1920, την άφιξή της στην Αθήνα με τη δυναμική της παρουσία στα φωτογραφικά δρώμενα της πόλης έως το 1966, και τα 27 χρόνια ακούραστης εργασίας της στη Νέα Υόρκη.
Το καλοκαίρι, το μουσείο παρουσίασε την έκθεση «Hic sunt dracones (Χαρτογραφώντας το άγνωστο: Ένα project του Rick Lowe», έναν διάλογο μεταξύ της σύγχρονης τέχνης και των ιστορικών συλλογών του μουσείου. Σε επιμέλεια Γιώργου Τζιρτζιλάκη και Πολύνας Κοσμαδάκη, τα μικρογραφικά μοτίβα και οι χαρτογραφήσεις του Rick Lowe πραγματεύονται αδιάκοπα το «άγνωστο», το «αθέατο» και το «αχαρτογράφητο», αναμειγνύοντας μορφές της υλικής και της κοινωνικής χαρτογράφησης, της φαντασιακής και της ψυχικής χαρτογράφησης.
Το φθινόπωρο στο Μουσείο Μπενάκη σε δυο μέρη αναπτύχθηκε και η έκθεση «ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗΣ. Έργα από το 1966 έως το 2022» (έως 14/01/2024) με το έργο ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του να καλύπτει τα 56 χρόνια της περιπέτειάς του στη ζωγραφική. Ο καλλιτέχνης παράλληλα χρησιμοποιεί πολλά και διαφορετικά μέσα, όπως βίντεο, φωτογραφίες, κείμενα, εκτυπώσεις, στα οποία ερευνά τη μνήμη, τη σημασία του αρχείου και τη σχέση μεταξύ του παρελθόντος και της σύγχρονης εικαστικής πραγματικότητας.
Ανάμεσα σε δεκάδες εκθέσεις και εικαστικές δράσεις στο πλαίσιο της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα άνοιξε τις πόρτες της η κεντρική εικαστική έκθεση «Ελευσίνα Mon Amour: Αναζητώντας τον Τρίτο Παράδεισο», σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου. Με τη συμμετοχή 16 καλλιτεχνών από εννέα χώρες, η πλειοψηφία των οποίων δημιούργησε νέα έργα, η έκθεση πρότεινε μια κοινωνικοπολιτική ανάγνωση της Ελευσίνας και της ευρύτερης περιοχής του Θριάσιου Πεδίου, εμπνευσμένη από το βιβλίο «Storming the Gates of Paradise: Landscapes for Politics» της συγγραφέως, ιστορικού, περιβαλλοντολόγου και ακτιβίστριας Rebecca Solnit, η οποία προσεγγίζει την πολιτική μέσω της κοινωνικής ανάλυσης του τόπου και του τοπίου. Η έκθεση έλαβε υπόψη της το ιστορικό παρελθόν, το οποίο έχει συμβάλει καθοριστικά στη σημερινή ταυτότητα της πόλης, συρράπτοντας μνήμη και εμπειρία, χώρο και χρόνο, παρελθόν και παρόν και προτείνοντας επιπλέον μια ψυχογεωγραφική ανάλυση της πόλης.
Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων σε ένα πλούσιο εκθεσιακό πρόγραμμα παρουσίασε τις ομαδικές εκθέσεις «Encore: νέα ελληνική ζωγραφική» και «Στη σκιά», με έργα γυναικών από τη συλλογή της, σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου. Η πρώτη έκθεση περιλάμβανε έργα 33 ζωγράφων έως περίπου 40 ετών. Το κριτήριο δεν ήταν αυστηρά ηλικιακό αλλά κατά κύριο λόγο αισθητικό: Η έκθεση αναζήτησε νέες μορφές, γλώσσες και χειρονομίες, καλλιτέχνες που διερευνούν καινούργιους, συναρπαστικούς και αναπάντεχους δρόμους στη σύγχρονη ελληνική́ τέχνη και έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην υψηλή́ ζωγραφική ποιότητα, επιδιώκοντας παράλληλα να προτείνει μεθοδολογικά́ εργαλεία για την κατανόηση και την αξιολόγηση της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής. Έθεσε τη ζωγραφική́ στο κέντρο της συζήτησης για τη σύγχρονη τέχνη. Ανέδειξε τα κεντρικά́ θέματα που απασχολούν τους συγχρόνους ζωγράφους και σύστησε τους νεότερους από αυτούς στο ευρύτερο ελληνικό κοινό.
Η έκθεση «Στη σκιά», πρώτο μέρος ενός εκθεσιακού τρίπτυχου, εξετάζει τη γυναικεία συμβολή στην τέχνη του 20ού αιώνα. Περιλαμβάνει έργα από συνολικά 120 ζωγράφους και γλύπτριες γεννημένες μεταξύ 1871 και 1941, από τη Θάλεια Φλωρά-Καραβία έως την Όπυ Ζούνη. Όλα τα έργα ανήκουν στη συλλογή της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων. Εδώ συναντάμε πρωτοπόρους που έδρασαν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και είχαν σημαντική παρουσία στον Μεσοπόλεμο, όπως η Μαρία Ιγγλέση, η Σοφία Λασκαρίδου, η Μαρία Λύτρα, η Κούλα Στεφάνου, η Αθηνά Ταρσούλη, η Φιφή Τσίλλερ, η Αγγελική Χατζημιχάλη, αλλά και δημιουργούς που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα τις δεκαετίες 1950 και 1960, όπως η Λιλή Αρλιώτη, η Κούλα Μαραγκοπούλου, η Αγλαΐα Παπά και η Σελέστ Πολυχρονιάδη. Ξεχωρίζουν επίσης τρεις ιδιαίτερες περιπτώσεις αυτοδίδακτων ζωγράφων (Έφη Μιχελή, Ιουλία Παπανούτσου, Ελένη Πρεβεζάνου-Λελέκου), μια ψηφιδωτή σύνθεση της Έλλης Βοΐλα, οι ρακογραφίες της ηθοποιού Σωτηρίας Ιατρίδου και οι ανθογραφίες της Μαρίνας Χαϊκάλη-Σκαρλάτου.
Το μουσείο Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή παρουσίασε, σε επιμέλεια Μαρίας Κουτσομάλλη, από 11/01 ως 09/04/2023, την έκθεση Nouveau Réalisme, με το εκρηκτικό, επαναστατικό κίνημα μεταξύ των Dada και της Pop Art που ανέτρεψε την τέχνη του 20ού αιώνα και τα έργα των Yves Klein, Niki de Saint Phalle, César, Christo, Arman, Gérard Deschamps, François Dufrêne, Raymond Hains, Martial Raysse, Mimmo Rotella, Daniel Spoerri, Jean Tinguely και Jacques Villeglé να καταλαμβάνουν και να γεμίζουν χρώμα και ένταση την Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Ιδρύματος.
Το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β. Μ. Θεοχαράκη μάς παρουσίασε το προσωπικό εικαστικό σύμπαν του Γιάννη Γαΐτη στην έκθεση «ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΪΤΗΣ. Η ουσία του απρόσωπου» σε επιμέλεια Τάκη Μαυρωτά. Τα ανθρωπάκια του Γιάννη Γαΐτη υπήρξαν μέρος του οραματικού του κόσμου, αφού, άλλοτε στην επιφάνεια του μουσαμά και άλλοτε στις ξύλινες κατασκευές, από το 1967 έως το 1984, σηματοδοτούν την αντιπροσωπευτικότερη ενότητα του έργου του, που τον έκανε διεθνώς αναγνωρίσιμο.
Η επόμενη έκθεση που φιλοξενείται στο ίδρυμα έχει τίτλο «Παράλληλη θέαση | Έργα από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος» (έως 21/01/2024). Η Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος είναι μια από τις πλέον αναγνωρισμένες συλλογές ελληνικής τέχνης. Παρουσιάζονται για πρώτη φορά, σε επιμέλεια Χ. Κανελλοπούλου, 70 έργα τέχνης διαφορετικής τεχνοτροπίας και εποχής, με ιστορικές δημιουργίες και έργα μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης να συνυπάρχουν και να αλληλοτροφοδοτούνται ως προς την οπτική και την ερμηνεία τους.
Στο Βυζαντινό Μουσείο παρουσιάζεται σε επιμέλεια Ερατώς Κουτσουδάκη η έκθεση (έως 28/01/2024) Ars Theatralis, του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη, που συστήνεται στο ευρύ κοινό μέσα από το έργο του, το οποίο μετρά 60 χρόνια, 26 θέατρα και μερικά από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας. Ο αρχιτέκτονας, που εξειδικεύτηκε στον σχεδιασμό θεάτρων, μάς παρέδωσε την πρωτοποριακή Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν της οδού Φρυνίχου, το Σχολείον της Ειρήνης Παπά, το Θέατρο Γης στη Θεσσαλονίκη, το Περιστρεφόμενο Θέατρο της Ρώμης και πολλά ακόμα.
Μέχρι τον Μάρτιο του 2023 στο Μέγαρο Μουσικής παρουσιάστηκε η έκθεση του Γιώργου Ξένου «Τόποι περισυλλογής» σε επιμέλεια Άννας Καφέτση, με κορμό τη ζωγραφική στο χαρτί και 102 έργα διαφόρων περιόδων που στην πλειονότητά τους βγήκαν για πρώτη φορά στο φως από το αρχείο του καλλιτέχνη. Έκθεση που έκανε εγκαίνια στα τέλη του 2022 και διήρκεσε μέχρι τον Απρίλιο του 2023 και η «This Current Between Us» σε επιμέλεια Πάνου Γιαννικόπουλου και Γεωργίας Λιάπη, με συμμετοχή περισσότερων από 40 καλλιτεχνών, που κατέλαβαν το πρώτο ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο στην Ελλάδα, τον Ατμοηλεκτρικό Σταθμό (ΑΗΣ) της ΔΕΗ στο Νέο Φαλήρο. Τα έργα της έκθεσης αποτέλεσαν απόπειρες αναστοχασμού αναφορικά με το βιομηχανικό παρελθόν και με τους οικονομικούς συσχετισμούς του παρόντος. Αναπόδραστα, από την ηλεκτρική συνδεσιμότητα περνάμε σε ηλεκτρισμένες κοινωνικές και πολιτισμικές συνδέσεις.
Στον χώρο του εργοστασίου «Πεταλούδα», ο επιμελητής Κώστας Πράπογλου παρουσίασε 41 καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό σε μια ενδιαφέρουσα εικαστική συνάντηση με έργα που συνδέονται με την κυριολεκτική ή με τις μεταφορικές σημασίες του νήματος, ως μέσο σύνδεσης με τους άλλους, μ’ αυτό που υπήρξε και διατηρούμε ως μνήμη, στην έκθεση «Το Φαινόμενο της Πεταλούδας», ένα ταξίδι για τον θεατή σε έναν κόσμο όπου το πραγματικό και το φανταστικό συνδιαλέγονται και συνυπάρχουν, με τα έργα και το κτίριο να δημιουργούν τη σχέση του οικείου και του ανοίκειου, της μνήμης και της λήθης, του παλιού και του νέου.
Στους χώρους του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής «Δρομοκαΐτειο», σε επιμέλεια Αλέξανδρου Κασσανδρινού και Κωνσταντίνου Κανταρτζή, η έκθεση «Στίγμα» έφερε σε επαφή 35 εικαστικούς με ψυχικά ασθενή άτομα σε μια εικαστική συνάντηση που διερεύνησε με ποιον τρόπο η κοινωνική τάξη, το φύλο, η εθνότητα, το χρώμα του δέρματος, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η αρτιμέλεια, η υγεία, η εξωτερική εμφάνιση, το επιβαρυμένο παρόν ή παρελθόν υφαίνουν το πλαίσιο εντός του οποίου κάποιοι άνθρωποι θεωρείται ότι δεν πληρούν τους βασικούς κανόνες κοινωνικής ύπαρξης και τοποθετούνται στην κατηγορία «κάτι λιγότερο από άνθρωποι».
Στον Ελαιώνα, η εικαστική έκθεση «Ελαιώνας ‘23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος» σε επιμέλεια Δημήτρη Τρίκκα φιλοξένησε τα έργα 41 καλλιτεχνών σε πολλαπλούς εκθεσιακούς χώρους. Εστιάζοντας στο χθόνιο στοιχείο και την Ανθρωπόκαινο εποχή μέσα από τη σύγκρουση αλλά και τη συνομιλία τους, με την περιοχή του Ελαιώνα να αποτελεί το πεδίο μελέτης και το σημείο τέλεσης και αναφοράς, επιχείρησε να αναδείξει τις κρίσιμες και σύνθετες καταστάσεις που έχει προκαλέσει η διαχρονική συνομιλία αλλά και η σύγκρουση Φύσης και Ανθρώπου, τα δίπολα που κυριαρχούν στην περιοχή ως αποτέλεσμα του σκληρού ανθρώπινου αποτυπώματος, τη σχέση του παρελθόντος με το παρόν και αντιστρόφως.
Η πόλη των Ιωαννίνων φιλοξένησε τα «Plásmata ΙΙ: Ioannina», μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση που έθετε μια σειρά από θεμελιώδη ερωτήματα για τις έννοιες της τεχνολογίας, του ψηφιακού, του μυθικού, της φύσης, της παράδοσης. Μια περιπλάνηση σε 29 σημεία στην πόλη έγινε η αφορμή για να ανακαλύψουμε ορισμένες ορατές ή απόκρυφες λεπτομέρειες, προϋπάρχοντα στοιχεία, σχισμές, αστικές μυθοπλασίες και μη ανθρώπινους οργανισμούς που συνδιαλέγονται με τα έργα, με τα Γιάννενα και, προπάντων, με εμάς τους ίδιους και το μέλλον μας. Με επιμελητές τους Πρόδρομο Τσιαβό, Γιώργο Τζιρτζιλάκη και Δάφνη Δραγώνα, συγκρότησαν μια καλλιτεχνική πρόταση σε ένα πλαίσιο στο οποίο τεχνολογίες, τέχνες και τεχνικές –παλιές και νέες– συναντώνται μαζί με τις χρονικότητές τους και τον ρόλο που έπαιξαν το πολιτισμικό πλαίσιο και ο τόπος.
Δυο σημαντικά σύνολα του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά, η συλλογή του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού με έργα της πρώτης και, κυρίως, της δεύτερης περιόδου του καλλιτέχνη στην Τήνο και η συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, από την οποία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έργα της τρίτης, αθηναϊκής περιόδου του γλύπτη, συνενώθηκαν για την έκθεση «Χαλεπάς – Γλυπτικής μέγιστον μάθημα» σε επιμέλεια της Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά στην Τήνο. Τα έργα μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τη μεγάλη στροφή που έκανε στο έργο του ο καλλιτέχνης, όταν ξανάπιασε την τέχνη του στο νησί, να συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο του υλικού αλλά και τα εμπόδια που οδήγησαν στη διαμόρφωση της πλαστικής γλώσσας του «νέου» Χαλεπά.
Το ετήσιο ραντεβού του στην Ύδρα ανανέωσε το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ με την έκθεση «Dream Machines» σε επιμέλεια Daniel Birnbaum και Massimiliano Gioni, μια διερεύνηση της επίδρασης της τεχνολογίας στην ανθρώπινη φαντασία. Εγκατεστημένη στους σπηλαιώδεις χώρους των Σφαγείων στην Ύδρα και στον περιβάλλοντα χώρο, αυτή η boîte-en-valise έκθεση γίνεται η ίδια μια εργένικη μηχανή, με τα έργα της να παγιδεύονται σε ένα ατελείωτο μηχανικό μπαλέτο. Στην Ύδρα, στην Παλαιά Αγορά, ο Δημήτρης Αντωνίτσης με την έκθεση «Lessons learned» για 24η χρονιά μας σύστησε έργα και προτάσεις καλλιτεχνών από διαφορετικές γενιές και εικαστικά μέσα, με τα έργα να αναφέρονται στην αποκάλυψη της ταυτότητας απαλλαγμένης από φραγμούς, πράξη που οδηγεί πιθανώς στη λύτρωση.
