Ένα απίστευτο μωσαϊκό παραβάσεων και παράνομων δραστηριοτήτων έχουν να επιδείξουν οι αναφορές και οι αυτοψίες των περιβαλλοντικών οργανώσεων MEDASSET και ΑΡΧΕΛΩΝ για τις προστατευόμενες παραλίες και τον θαλάσσιο χώρο της Ζακύνθου και του Κυπαρισσιακού Κόλπου που είναι οι δύο σημαντικότερες περιοχές ωοτοκίας για τις θαλάσσιες χελώνες στη Μεσόγειο.
Πριν από λίγες μέρες το θέμα της προστασίας των περιοχών αυτών βρέθηκε και πάλι στο μικροσκόπιο της Μόνιμης Επιτροπής της Σύμβασης της Βέρνης. Εκεί η οργάνωση η MEDASSET/Μεσογειακός Σύνδεσμος για τη Σωτηρία των Θαλάσσιων Χελωνών παρουσίασε τα αποτελέσματα από τις αυτοψίες που πραγματοποίησε το περασμένο καλοκαίρι.
Η Σύμβαση της Βέρνης υπογράφηκε από τη χώρα μας το 1979 και τέθηκε σε ισχύ το 1983. Πρόκειται για ένα υποχρεωτικό δεσμευτικό πλαίσιο για την προστασία των πληθυσμών της άγριας χλωρίδας και πανίδας που δίνει ιδιαίτερο βάρος στα ευάλωτα είδη και σε όσα κινδυνεύουν με εξαφάνιση: «Το βασικό συμπέρασμα από τις φετινές αποφάσεις της Μόνιμης Επιτροπής της Σύμβασης της Βέρνης είναι ότι οι κύριες παραλίες ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών στην Ελλάδα δεν προστατεύονται αποτελεσματικά, παρόλο που αποτελούν εδώ και πολλά χρόνια προστατευόμενες περιοχές», υποστηρίζουν από τη MEDASSET.
Η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο πριν από έναν μήνα επειδή δεν αποκατέστησε τον Χώρο Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) στη Ζάκυνθο, ο οποίος λειτουργούσε μέχρι το 2017 μέσα σε προστατευόμενη περιοχή Natura.
Η οργάνωση εξηγεί ότι τόσο ο Κόλπος του Λαγανά στη Ζάκυνθο όσο και ο Κυπαρισσιακός αντιμετωπίζουν τεράστιες πιέσεις εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που επί σειρά ετών δεν ελέγχονται επαρκώς. Η γκάμα των παραβάσεων είναι μεγάλη: «Η άναρχη θαλάσσια δραστηριότητα από σκάφη, η λειτουργία παράνομων επιχειρήσεων, η ανθρώπινη παρουσία σε απαγορευμένες περιοχές ή σε απαγορευμένες ώρες αλλά και η παράνομη οδοποιία απειλούν τον βιότοπο του Κόλπου του Λαγανά», λένε από την οργάνωση ΜΕDASSET.
H Νάντια Ανδρεανίδου, υπεύθυνη προγραμμάτων της ΜΕDASSET, λέει στη LiFO ότι «ο Κόλπος του Λαγανά φιλοξενεί μία από τις σημαντικότερες περιοχές ωοτοκίας στη Μεσόγειο, κατά μέσο όρο με 1.200 φωλιές κάθε χρόνο». Υποστηρίζει ότι «έχει μεγάλη σημασία να διατηρηθούν όσο το δυνατό αλώβητες». Ωστόσο, οι αυτοψίες της οργάνωσης κατά τη θερινή περίοδο δείχνουν ότι στην περιοχή υπάρχουν τεράστιες πιέσεις λόγω της έντονης τουριστικής δραστηριότητας – και όχι μόνο.
Χαρακτηριστική, όπως λένε από τη MEDASSET, είναι η περίπτωση ενός παράνομα κατασκευασμένου δρόμου μέσα στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκου Ζακύνθου. Για την παράνομη διάνοιξη επιβλήθηκε το 2018 πρόστιμο ύψους 200.000 ευρώ από Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Το πρόστιμο αυτό, όμως, μειώθηκε τον Μάιο του 2022 σε 10.000 ευρώ. Η ΜEDASSET και το WWF Ελλάς άσκησαν αγωγή κατά της τροποποίησης του προστίμου, αλλά η ακροαματική διαδικασία εκκρεμεί.
Οι συστηματικές παραβάσεις του προστατευτικού πλαισίου για την περιοχή συντελούνται με την ανοχή των τοπικών αρχών αλλά και την απροθυμία τοπικών επιχειρήσεων να συμμορφωθούν με τους κανόνες προστασίας που υπάρχουν. Ο ΑΡΧΕΛΩΝ/Σύλλογος Προστασίας για τη Θαλάσσια Χελώνα στην ετήσια αναφορά της για το 2022 καταγράφει ότι «παραβιάζονται οι διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος σε καθημερινή βάση».
Η εικόνα για το 2023 δεν θα είναι πολύ διαφορετική, λέει η Παναγιώτα Θεοδώρου, συντονίστρια νομικών και θεσμικών θεμάτων στον ΑΡΧΕΛΩΝ. Αν και σήμερα, όπως υποστηρίζει, σε σχέση με τις περασμένες δεκαετίες η πλειονότητα των τουριστών είναι ενήμερη και ευαισθητοποιημένη ως προς το τι σημαίνει βιώσιμη ανάπτυξη και πώς μπορούμε να κάνουμε τουρισμό σε μια περιοχή χωρίς να παραβιάζουμε τα οικολογικά της στάνταρ, φαίνεται ότι αυτό δεν αρκεί.
Η κ. Θεοδώρου υποστηρίζει ότι ο τουριστικός τομέας πρέπει να αναδείξει τη σημασία της ανάπτυξης μέσα από την ορθή διαχείριση των φυσικών πόρων, κάτι που προϋποθέτει, όπως λέει, ενημέρωση και συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, από την Περιφέρεια, την αστυνομία και το Λιμενικό, που βεβαιώνουν τις παραβάσεις, έως τις περιβαλλοντικές οργανώσεις και την κεντρική διοίκηση. «Μόνο η στενή και συντονισμένη συνεργασία όλων αυτών των stakeholders, η οποία θα αναδείξει πως μέσα από τη βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί αναβαθμιστεί το τουριστικό προϊόν της χώρας, μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Πρέπει να αντικρούσουμε παγιωμένες αντιλήψεις που κοιτάνε το άμεσο και όχι το μακροπρόθεσμο», εξηγεί. Προς το παρόν, όμως, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει. «Η προθυμία των τοπικών επιχειρήσεων, των ιδιοκτητών γης και των τοπικών αρχών να συνεργαστούν για καλύτερη εφαρμογή της νομοθεσίας στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκου Ζακύνθου ήταν για ακόμα μία χρονιά πολύ χαμηλή», αναφέρεται στην αναφορά της οργάνωσης για το 2022.
Σε αυτήν καταγράφεται, μεταξύ άλλων, ότι οι έλεγχοι του Λιμενικού Σώματος και της αστυνομίας στον θαλάσσιο χώρο και τις παραλίες από τουριστικά σκάφη που παρατηρούν τις χελώνες είναι ελλιπείς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την προβληματική νομοθεσία για την αδειοδότηση τουριστικών σκαφών, δημιουργεί συνθήκες θαλάσσιας κυκλοφοριακής συμφόρησης στην περιοχή. Όπως αναφέρει ο σύλλογος ΑΡΧΕΛΩΝ, δεν υπάρχει περιορισμός στον μέγιστο αριθμό σκαφών που μπορούν να δραστηριοποιούνται στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία τεράστιου αριθμού σκαφών παρατήρησης χελωνών, τα οποία συνωστίζονται στον Κόλπο του Λαγανά σε καθημερινή βάση για να παρατηρούν θαλάσσιες χελώνες, προκαλώντας όχληση στο προστατευόμενο είδος.
Ξαπλώστρες στις φωλιές των χελωνών
Πολλά από τα ειδικά μέτρα προστασίας που προβλέπουν οι διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου καταπατώνται. Ανάμεσα στις παραβάσεις που καταγράφηκαν στις παραλίες ωοτοκίας είναι αυτή που αφορά τον μέγιστο επιτρεπόμενο αριθμό από ξαπλώστρες που μπορούν να τοποθετηθούν στις παραλίες για να μην παρεμποδίζεται η ωοτοκία των θαλάσσιων χελωνών και για να μην καταστρέφονται οι φωλιές τους. Κατά τη διάρκεια της αυξημένης τουριστικής περιόδου ο ΑΡΧΕΛΩΝ κατέγραψε 177 ξαπλώστρες στον Γέρακα, αντί για τις επιτρεπόμενες 120, και 610 ξαπλώστρες στο Καλαμάκι και τον Ανατολικό Λαγανά, αντί για τις επιτρεπόμενες 300. Επιπλέον, σε καθημερινή βάση παρατηρούνταν ιδιωτικές ομπρέλες στο Καλαμάκι και στον Ανατολικό Λαγανά, παρά τη σχετική απαγόρευση, οι οποίες μάλιστα τοποθετούνται στο πίσω μέρος της παραλίας, στη ζώνη φωλεοποίησης. Παρά την υποχρέωση απομάκρυνσης κατά τη διάρκεια τη νύχτας, ώστε να μη μειώνεται ο διαθέσιμος χώρος για φωλεοποίηση, ο ΑΡΧΕΛΩΝ σε 150 ημέρες παρακολούθησης κατέγραψε 87.070 παραβάσεις σε Καλαμάκι και Λαγανάς – αυτός ο αριθμός δείχνει πόσες ξαπλώστρες παρέμειναν συνολικά στις παραλίες μετά τη δύση του ηλίου.
Η οργάνωση κατέγραψε 1.628 περιστατικά ανθρώπινης παρουσίας και άλλα 2.481 με κανό και θαλάσσια ποδήλατα που παρέμειναν στην παραλία ωοτοκίας κατά τη διάρκεια της νύχτας. Επίσης, 68 περιστατικά οδήγησης οχημάτων και 125 ιππασίας. Από την οργάνωση σημειώνεται ότι η παραλία Σεκάνια είναι περιοχή απόλυτα προστατευόμενη και δεν επιτρέπεται η ανθρώπινη παρουσία, παρ' όλα αυτά υπήρξαν επισκέπτες που την προσέγγισαν τόσο από ξηρά όσο και από θάλασσα
Την περίοδο ωοτοκίας, το 2022 καταγράφηκαν και αρκετές παραβάσεις της νομοθεσίας τόσο στο χερσαίο όσο και στον θαλάσσιο χώρο. Στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή που είναι περιοχή προστασίας της φύσης (Ζώνη Α), ο ΑΡΧΕΛΩΝ κατέγραψε 1.803 περιστατικά υπέρβασης ορίου ταχύτητας των 6 κόμβων. Αναφέρει ακόμη ότι σημειώθηκαν 39 περιστατικά πλοήγησης σκαφών εντός της Ζώνης Α, δηλαδή εκεί όπου το καθεστώς προστασίας είναι πολύ αυστηρό. Η Ζώνη Α συνορεύει με τις παραλίες Γέρακας, Δάφνη και Σεκάνια, όπου δεν επιτρέπεται καμία δραστηριότητα σκαφών από 1η Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου. Εντός της Ζώνης Β, παρόλο που απαγορεύονται οι αγκυροβολήσεις σκαφών, η οργάνωση μέτρησε 78 περιστατικά αγκυροβόλησης.
ΧΥΤΑ μέσα σε Natura
Η περιβαλλοντική οργάνωση MEDASSET αναφέρει ότι οι τελευταίες αποφάσεις της Μόνιμης Επιτροπής της Βέρνης ανακοινώθηκαν στον απόηχο της πρόσφατης απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να παραπέμψει για δεύτερη φορά την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο λόγω της Ζακύνθου. Η παραπομπή έγινε πριν από έναν μήνα επειδή δεν αποκαταστάθηκε ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) στη Ζάκυνθο, ο οποίος λειτουργούσε μέχρι το 2017 μέσα σε προστατευόμενη περιοχής Natura. «Δεδομένου ότι η Ελλάδα έχει ήδη καταδικαστεί γι’ αυτή την υπόθεση το 2014, μια δεύτερη καταδίκη θα οδηγήσει στην επιβολή προστίμου», αναφέρεται από τη MEDASSET. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, που ισχυρίζεται ότι έχει μόνο συντονιστικό ρόλο στο θέμα, υποστηρίζει ότι ο χώρος δεν έχει αποκατασταθεί γιατί δεν έχει εγκριθεί ακόμα η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η μελέτη αυτή, μολονότι είναι έτοιμη εδώ και δύο χρόνια, βρίσκεται σε μια γραφειοκρατική εμπλοκή.
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε πριν από δύο χρόνια από τον Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Ιονίων Νήσων (ΦΟΔΣΑ). Όπως, όμως, αναφέρει το υπουργείο Περιβάλλοντος, υπήρξαν σημαντικές παρατηρήσεις από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου στη λύση που πρότεινε ο ΦΟΔΣΑ: «Παράλληλα, τέθηκε και ζήτημα αν τελικά η αδειοδοτούσα αρχή πρέπει να είναι η Αποκεντρωμένη Διοίκηση ή η Διεύθυνση Περιβαλλοντικών Αδειοδοτήσεων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Τελικά, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση αποδέχθηκε ένα πλαίσιο λύσης με επιφύλαξη εν αναμονή της οριστικής λύσης. Για να συνταχθεί η πρόταση οριστικής λύσης, έπρεπε να αναθέσει ο ΦΟΔΣΑ δύο μελέτες, μία γεωτεχνική και μία για την επικαιροποίηση της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Μέχρι σήμερα δεν έχουν ανατεθεί».
Κυπαρισσιακός Κόλπος
Η οργάνωση MEDDASET αναφέρει ότι σε «παρόμοιο μήκος κύματος» κινείται και ο Κυπαρισσιακός Κόλπος που φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό από φωλιές της χελώνας caretta caretta στη Μεσόγειο. «Οι απειλές που καταγράφηκαν περιλαμβάνουν συνεχιζόμενες κατασκευές παράνομων κτισμάτων κατά μήκος της ακτογραμμής, συνεχιζόμενη φύτευση και καλλιέργεια ξενικών ειδών στις παραλίες ωοτοκίας και στις αμμοθίνες, παράκτια αλιεία, ανεμπόδιστη πρόσβαση οχημάτων στις παραλίες ωοτοκίας, έλλειψη διαχείρισης επίπλων παραλίας και φωτορρύπανση».
«Οι αποφάσεις της Σύμβασης της Βέρνης δικαίωσαν πλήρως τις αναφορές μας προς τη Σύμβαση (με τη συνεργασία των οργανώσεων ΑΡΧΕΛΩΝ και WWF Ελλάς) για μη επαρκή προστασία των πιο σημαντικών βιοτόπων της Χελώνας Καρέττα σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι Ελλάδα και Τουρκία μαζί φιλοξενούν περίπου το 80% των φωλιών στη Μεσόγειο. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, τη σημασία τού να προστατευθούν οι βιότοποι για την επιβίωση του είδους. Το MEDASSET θα συνεχίσει να αγωνίζεται για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο σε συνεργασία και με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις», λέει o Γιώργος Σαμψών, διευθυντής του MEDASSET.
Για την υπόθεση του Κυπαρισσιακού Κόλπου η οργάνωση υπενθυμίζει ότι η Ελλάδα έχει καταδικαστεί το 2016 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για παράβαση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Η συγκεκριμένη οδηγία αφορά την παράλειψη αναγκαίων μέτρων ώστε να αποφευχθούν οι ανθρωπογενείς πιέσεις στις θαλάσσιες χελώνες του βιότοπου. Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε νέα τελική προειδοποίηση προς την Ελλάδα να εφαρμόσει άμεσα τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του 2016, διαφορετικά μπορεί να αναπέμψει την υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και να ζητήσει την επιβολή προστίμου.
«Επιτρέπονται» όσα απαγορεύονται
Η αναφορά του συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ για το 2022 δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική ούτε ως προς το τι συμβαίνει στον Κυπαρισσιακό Κόλπο. Στις απειλές που κατέγραψε και σχετίζονται με την παράβαση των προστατευτικών διατάξεων στον συγκεκριμένο κόλπο συμπεριλαμβάνονται η εκτεταμένη φωτορύπανση αλλά και το ότι δεν απομακρύνονται οι ξαπλώστρες και οι ομπρέλες κατά τις νυχτερινές ώρες από την παραλία ωοτοκίας. Το αποτέλεσμα αυτή της πρακτικής, όπως υποστηρίζει, είναι η μείωση του διαθέσιμου χώρου για φωλεοποίηση και η δημιουργία εμποδίων στα ενήλικα θηλυκά άτομα που προσπαθούν να κάνουν τις φωλιές τους. Για τον Κυπαρισσιακό Κόλπο ο ΑΡΧΕΛΩΝ καταγράφει την εκτεταμένη κίνηση οχημάτων πίσω από την παραλία ωοτοκίας με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των οικοτόπων των αμμοθινών αλλά και πάνω σ' αυτή, γεγονός που δημιουργεί άμεσο κίνδυνο στις φωλιές. Ο σύλλογος αναφέρει ακόμη περιστατικά καθαρισμού της παραλίας ωοτοκίας με βαρέα οχήματα. Κατά τη γνώμη του προβλήματα δημιουργεί και το ελεύθερο κάμπινγκ στο παράκτιο δάσος πίσω από την παραλία ωοτοκίας. Υποστηρίζει ότι η αυξημένη ανθρώπινη παρουσία στην παραλία κατά τις νυχτερινές ώρες δημιουργεί όχληση στις ενήλικες θηλυκές χελώνες που εγκαταλείπουν την προσπάθεια φωλιάσματος αλλά και κίνδυνο ποδοπάτησης των νεοσσών. Καταγράφει ακόμα την έντονη ηχορρύπανση και φωτορύπανση κατά την ευαίσθητη περίοδο εκκόλαψης των νεοσσών που δημιουργήθηκε λόγω των τοπικών πανηγυριών στην περιοχή Καλό Νερό την περίοδο της αναφοράς.
Από τις παραβάσεις που παρατίθενται συμπεραίνει κανείς ότι στην περιοχή «επιτρέπονται» όλα αυτά που απαγορεύονται: ο ΑΡΧΕΛΩΝ αναφέρει γεωργικές δραστηριότητες στη ζώνη των αμμοθινών αλλά και εξοχικές κατοικίες μέσα στις περιοχές Προστασίας της Φύσης, όπως λέγεται το ειδικό καθεστώς προστασίας στον Κυπαρισσιακό Κόλπο. Σύμφωνα με την οργάνωση, στην περιοχή παραμένουν παράνομες κατασκευές από παραλιακές επιχειρήσεις, παρά την ύπαρξη σχετικών πρωτοκόλλων κατεδάφισης. Λειτουργούν, επίσης, καντίνες στη ζώνη αμμοθινών, ενώ παρατηρήθηκε ανεξέλεγκτη άσκηση της αλιευτικής δραστηριότητας που δημιουργεί αυξημένο κίνδυνο εγκλωβισμού και τραυματισμού των ενήλικων θηλυκών χελωνών από στατικά δίχτυα.
Οι οργανώσεις υποστηρίζουν ότι οι απειλές και οι περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχονται οι δύο περιοχές θα αντιμετωπιστούν με τη θεσμοθέτηση των περιβαλλοντικών μελετών και των σχεδίων διαχείρισης, τα οποία έχει υποχρέωση να εκπονήσει το υπουργείο Περιβάλλοντος για όλες τις περιοχές Natura 2000. Πρόκειται για ένα έργο στο οποίο εντοπίζονται μεγάλες καθυστερήσεις. Για τη Ζάκυνθο οι μελέτες αυτές βρίσκονται εδώ και μερικούς μήνες στη διαδικασία της διαβούλευσης, ενώ για τον Κυπαρισσιακό Κόλπο ακόμη δεν έχει προχωρήσει τίποτα.
