Είναι καλοκαίρι του 2006, μια ζεστή βραδιά στον Αργολικό Κάμπο με χιλιάδες θεατές να συρρέουν στην Επίδαυρο για την πολυαναμενόμενη Αντιγόνη του Λευτέρη Βογιατζή. Μέχρι σήμερα έτσι έχει μείνει στην ιστορία, και όχι τυχαία, ως η «Αντιγόνη του Βογιατζή», ως φόρος τιμής σε έναν σκηνοθέτη που σφράγισε με την παρουσία και το έργο του το ελληνικό θέατρο.
Ήταν σίγουρα η πιο ενδιαφέρουσα παράσταση εκείνου του καλοκαιριού, αυτή που γέννησε μια μεγάλη συζήτηση για την ανάγνωση, την ερμηνεία και την ανανέωση της παράστασης του αρχαίου δράματος, ένα καλλιτεχνικό γεγονός πρώτου μεγέθους, υψηλής αισθητικής και δημιουργικής δύναμης.
Η Επίδαυρος γέμισε από θεατές και τα δύο βράδια –στο τέλος της παράστασης σηκώνονταν σαν κύμα και χειροκροτούσαν όρθιοι οι θεατές–, κι αυτό ήταν ενδεικτικό της επίδρασης που είχε στο κοινό που είχε διαμορφώσει ως σκηνοθέτης στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων ο Λευτέρης Βογιατζής. Ίσως επρόκειτο για τη μόνη παράστασή του της οποίας η πρεμιέρα δεν αναβλήθηκε εξαιτίας της τελειοθηρίας του.
Με αυτή την παράσταση να αποτελεί μέρος της θεατρικής μας ιστορίας πια, ο Βογιατζής πιάνει ξανά τον μίτο της Αντιγόνης, μετατρέποντας την Επίδαυρο σε τοπίο μαγικό, τοπίο ελληνικό, άνυδρο, σεφερικό και ποιητικά λιτό
Για τον Βογιατζή, που ζούσε στον αέναο κύκλο των έργων που σκηνοθετούσε, τίποτα δεν ήταν έτοιμο εντελώς για να ξεκινήσει, η διαδικασία των δοκιμών ήταν κάτι το εξαντλητικά συνεχές και βασανιστικά μακροχρόνιο για τον ίδιο και τους συνεργάτες του. Δεν υπήρχε τέλος, δεν υπήρχε τελειότητα, υπήρχε μόνο το κυνήγι της, αυτό που έκανε τις σκηνοθεσίες του σημαντικές και ανεπανάληπτες, και ήταν ο τρόπος με τον οποίο αμφέβαλλε για το έργο του. «Αυτό που θυμάμαι», έλεγε για τη Σπασμένη στάμνα, την πρώτη του σκηνοθεσία το 1982, «είναι η απορία μου πώς μια δουλειά όχι μόνο δεν τελειώνει με το που ανεβαίνει ένα έργο αλλά πιθανώς να αρχίζει. Αυτό δεν το έχω λύσει μέχρι σήμερα».
Μετά τη θερμή υποδοχή της Αντιγόνης το 2016, το 2017, κατ’ εξαίρεσιν στην ιστορία του Φεστιβάλ, η παράσταση επαναλήφθηκε∙ άνοιξε τα Επιδαύρια και βιντεοσκοπήθηκε. Όταν τον Απρίλιο του 2020, μέσα στην καραντίνα, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και βοηθός του Λευτέρη Βογιατζή στην ιστορική αυτή παράσταση Κατερίνα Ευαγγελάτου αποφάσισε να προβληθεί από το κανάλι του Φεστιβάλ Αθηνών στο YouTube η ψηφιοποιημένη εκδοχή της, ήταν χιλιάδες οι θεατές που οσμίστηκαν την ατμόσφαιρα εκείνης της βραδιάς στην Επίδαυρο. Είναι ένα υλικό που μας άφησε ο Βογιατζής και που αποτέλεσε πρότυπο, παράδειγμα για τους μεταγενέστερους σκηνοθέτες, δημιουργούς και ηθοποιούς.
Η Αντιγόνη του Βογιατζή έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου. Ακόμα και σήμερα, δεκαοκτώ χρόνια μετά την πρεμιέρα της, αποτελεί για πολλούς μια ζωηρή ανάμνηση. Φέτος θα συνεχίσει το ταξίδι της στον χρόνο και θα προβληθεί ξανά με αφορμή τα ογδόντα χρόνια από τη γέννηση του αξέχαστου θεατρικού δημιουργού. Το αφιέρωμα στη μνήμη του που οργανώνει το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου περιλαμβάνει την προβολή της παράστασης και στις 22 Ιουνίου μια συζήτηση με τη συμμετοχή συντελεστών της παράστασης, που μιλούν για το ανεξίτηλο ίχνος του μοναδικού αυτού καλλιτέχνη στη σύγχρονη ελληνική σκηνή.
Πάμε πίσω σε εκείνη τη νύχτα. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Λευτέρης Βογιατζής καταπιανόταν με την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Η πρώτη Αντιγόνη στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων είχε γράψει ήδη ιστορία, ήταν μία από τις πιο αυθεντικές εκδοχές όσον αφορά την ερμηνεία και τη σκηνική παρουσίαση αρχαίας τραγωδίας. Το σκαμμένο πάτωμα της σκηνής, η παλιά λιθοδομή, η τοιχογραφία με το ελληνιστικό ανάκτορο, η ιωνική πύλη, μια ομάδα εξαιρετικών νέων ηθοποιών, η σκηνοθετική καθοδήγηση του Βογιατζή, ήταν στοιχεία που έκαναν το έργο σταθμό ως ολοκληρωμένη, αποτελεσματική σκηνοθετική ερμηνεία και εικαστική προσέγγιση της αρχαίας τραγωδίας στο σύγχρονο θέατρο.
Με αυτή την παράσταση να αποτελεί μέρος της θεατρικής μας ιστορίας πια, ο Βογιατζής πιάνει ξανά τον μίτο της Αντιγόνης, μετατρέποντας την Επίδαυρο σε τοπίο μαγικό, τοπίο ελληνικό, άνυδρο, σεφερικό και ποιητικά λιτό, με ένα «μη σκηνικό» της Χλόης Ομπολένσκι, με υπολείμματα ανασκαφών, αρχαία σπαράγματα, χωμάτινους λόφους και χρυσαφένια στάχυα, αγριόχορτα ξερά, πατημένα από τον επισκέπτη του 20ού αιώνα, με το παρελθόν να συγχωνεύεται με το παρόν.
Σε αυτά τα ερείπια του χρόνου και των μύθων φτάνει ο Χορός, απόλυτος πρωταγωνιστής της παράστασης, άνθρωποι ντυμένοι στα χρώματα της γης, σαν ήρωες που φέρουν τη μνήμη μιας μεταπολεμικής Ελλάδας∙ με τα φώτα της πλατείας ακόμα ανοιχτά, συνωθούνται, σκοντάφτουν, πέφτουν, σμίγουν, αρχίζουν να προφέρουν τα λόγια της μετάφρασης του Νίκου Παναγιωτόπουλου: οι λέξεις βγαίνουν από το ένα στόμα και τις αρπάζει το άλλο. Από τα σπλάχνα τους θα αποσπαστούν η Αντιγόνη και η Ισμήνη και γύρω από αυτές θα ξεδιπλωθεί όλη η παράσταση, σαν να γεννιέται το είδος της τραγωδίας.
Είναι συγκλονιστικός ο τρόπος που η Αντιγόνη λέει στον Κρέοντα «γεννήθηκα για να ενωθώ με την αγάπη», συγκλονιστική και η σκηνή όπου η σύγκρουση Κρέοντα και Αίμονα κορυφώνεται −περπατούν κυκλικά, σαν να ακολουθούν μια φυγόκεντρο δύναμη που τους καταπίνει−, αλησμόνητος και ο σπαραγμός του βασιλιά με το σώμα του νεκρού γιου του στην αγκαλιά, ενώ από τον πεσμένο στο χώμα και τα φωτισμένα ρόδινα στάχυα Χορό ακούγεται το «Έρωτα ανίκητε στη μάχη». Σαν ανάμνηση με κυκλώνει η αίσθηση μιας διαρκώς κινούμενης εικόνας που την αγκαλιάζουν οι a cappella ήχοι των φωνητικών, βγαλμένων λες από ιερουργία, ενώ μια πηχτή σαν σκοτάδι σιωπή τα τυλίγει όλα, αφήνοντας τη γεύση του θανάτου και αναμετρήσεων χωρίς νικητές. Αν σκεφτώ παραστάσεις με όραμα και άποψη, από αυτές που φεύγεις με συγκινησιακή φόρτιση και θα ήθελες να δεις ξανά και ξανά, η Αντιγόνη του Βογιατζή στο κλειστό του Κυκλάδων και στην Επίδαυρο πρωταγωνιστεί μέσα μου.
Οι συντελεστές της παράστασης
Μετάφραση: Νίκος Παναγιωτόπουλος
Σκηνοθεσία: Λευτέρης Βογιατζής
Σκηνικά – Κοστούμια: Χλόη Ομπολένσκι
Φωνητικά σχήματα: Σπύρος Σακκάς
Κίνηση: Ερμής Μαλκότσης
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Παίζουν: Αμαλία Μουτούση (Αντιγόνη), Λευτέρης Βογιατζής (Κρέων), Νίκος Κουρής (Αίμων), Δημήτρης ΄Ημελλος (Φύλακας), Εύη Σαουλίδου (Ισμήνη)
Χορός: Δημήτρης Αγαρτζίδης, Αθανάσιος Βλαβιανός, Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Αθανάσιος Δόβρης, Αλεξία Καλτσίκη, Γιάννης Κλίνης, Παναγιώτης Κλίνης, Κωνσταντίνος Κορωναίος, Ειρήνη Κυριαζή, Βέρα Λαρδή, Ευστράτιος Μενουτής, Νικόλαος Παπαγιάννης, Αγλαΐα Παππά, Απόστολος Πελεκάνος, Δημήτρης Σδρόλιας, Αμαλία Τσεκούρα, Μενέλαος Χαζαράκης, Αθανάσιος Χαλκιάς, Χαράλαμπος Χαραλάμπους.
Αφιέρωμα στον Λευτέρη Βογιατζή: Προβολή παράστασης και συζήτηση
Πειραιώς 260 (Δ)
21-23/6, 21:00
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
![[ΓΝΩΜΕΣ] Ο χθεσινός θρίαμβος του Βογιατζή. Από τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο](/sites/default/files/styles/landscape_mini/public/articles/2020-11-17/tumblr_manu8ronoq1qee77no1_500.jpg?h=2a479378&itok=QDJgtP8z)
