Αlbert Speer
ο αρχιτέκτονας του Χίτλερ
Η σπουδαιότερη συνέντευξη που διάβασα ποτέ, μεταφρασμένη (ολόκληρη, 30.000 λέξεις) για το Ημερολόγιο
ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ η σπουδαιότερη συνέντευξη που έχω διαβάσει ποτέ. Παγκοσμίως, θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες στην ιστορία της δημοσιογραφίας. Είχα την τύχη να τη διαβάσω νωρίς, στα 80's, σε ένα αμερικανικό Playboy που είχα αγοράσει στα υπόγεια παλιατζίδικα της οδού Ηφαίστου (κλειστά πλέον). Ήξερα μεν την Λένι Ρίφενσταλ, αλλά όχι τον Άλμπερτ Σπέερ, τον «αρχιτέκτονα του Χίτλερ», τον πιο κοντινό και ισχυρό συνεργάτη του, με τον οποίο έτρεφε μια σχεδόν ερωτική φιλία.
Oι συνεντεύξεις του Playboy εκείνων των δεκαετιών, ήταν μια αποκάλυψη. Δεν ξεπεράστηκαν ποτέ. Μόνο ο Γουόρχολ, στο Interview, έφερε κάτι διαφορετικό αργότερα― την αλήθεια που βγαίνει υπόρρητα από τις πεζολογίες των διασημοτήτων. Όμως οι συνεντεύξεις του Playboy (Μάρλον Μπράντο, Mπέργκμαν, Μπομπ Ντίλαν, Μπέρτραντ Ράσελ, Φελίνι, Σαρτρ, Ναμπόκοφ, Φιντέλ Κάστρο - και άλλες ων ουκ έστιν αριθμός) ήταν στέρεες κατασκευές από καθρέφτη κι ατσάλι, πυκνά νοήματα, αμείλικτες ερωτήσεις, έρευνα βαθιά.
Η αγαπημένη μου ήταν του Σπέερ. Με ενδιέφερε ανέκαθεν η ζωή των ανθρώπων που κινήθηκαν στα σύνορα του καλού και του κακού. Και επιβίωσαν από μεγάλες δόξες και μεγάλες πτώσεις, για να τις διηγηθούν μετά. Πλην αυτού, δεν έχω διαβάσει πιο απτή, ωμή και εκ του σύνεγγυς μαρτυρία για το τί ακριβώς συνέβαινε στο περιβάλλον του Χίτλερ. Αυτή η συνέντευξη είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, μεγάλης έντασης και αποκάλυψης. Μετράω κάθε λέξη μου.
Αυτές τις μέρες που είμαι ακινητοποιημένος, αποφάσισα κάτι που πάντα ήθελα. Να μεταφράσω για το Ημερολόγιο το κείμενο των 30.000 λέξεων. Δεν είναι σχολαστική μετάφραση, αλλά γίνεται πρώτη φορά. Το πρωτότυπο το ανέσυρα από το εξαντλημένο βιβλίο The Playboy Interview, του G. Barry Golson. Σήμερα, δημοσιεύεται το πρώτο μέρος. Το δεύτερο σε λίγες μέρες... ― Σ.Τ.
Η ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ
Τα μεσάνυχτα της 30ής Σεπτεμβρίου 1966, οι γιγάντιες σιδερένιες πύλες της φυλακής Σπαντάου του Βερολίνου άνοιξαν και ένας ψηλός άντρας με ασημένια μαλλιά βγήκε με αβέβαιο βήμα μέσα στη λάμψη των φλας και των προβολέων της τηλεόρασης.
Ο κρατούμενος No.5 του σωφρονιστικού ιδρύματος που διοικούνταν από τέσσερεις εκτελεστικές αρχές χαιρέτησε τη σύζυγό του χωρίς εμφανή συγκίνηση, έσφιξε εγκάρδια το χέρι του κυβερνήτη της περιφέρειας του Σπάνταου και μίλησε για λίγο στον Τύπο, πρώτα στα γερμανικά και μετά σε άπταιστα γαλλικά και αγγλικά. "Η ποινή μου ήταν δίκαιη", είπε ήσυχα. "Μας συμπεριφέρθηκαν σωστά και όπως έπρεπε όλο αυτό το διάστημα. Δεν έχω κανένα παράπονο". Γύρισε και προχώρησε με τη σύζυγό του προς ένα αυτοκίνητο που τον περίμενε.
Μετά την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας, ο Speer συνελήφθη από τους Συμμάχους και δικάστηκε ενώπιον του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης, μαζί με άλλους 21 επιζώντες ηγέτες των Ναζί. Κατηγορήθηκε ότι έφερε στο Ράιχ περισσότερους από 5.000.000 εργάτες-σκλάβους, "πολλούς από αυτούς κάτω από τρομερές συνθήκες σκληρότητας και βασάνων". Παρά την οργή των συγκατηγορουμένων του, την αντίθεση του ίδιου του δικηγόρου του και προς μεγάλη έκπληξη των δικαστών, ο Σπέερ αποδέχτηκε την πλήρη ευθύνη για την πιο σημαντική κατηγορία εναντίον του: την κατηγορία της καταναγκαστικής εργασίας. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1946, κρίθηκε αθώος για δύο σκέλη του κατηγορητηρίου που αφορούσαν συνωμοσία για την έναρξη επιθετικού πολέμου, αλλά καταδικάστηκε με την κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, παρότι το δικαστήριο έλαβε υπόψη του ελαφρυντικά όπως οι προσπάθειές του να παρέχει καλύτερη τροφή, ρουχισμό και στέγαση για τους καταναγκαστικά εργαζόμενους και την ανυπακοή του στον Χίτλερ κατά το τελευταίο έτος του πολέμου. Παρακάμπτοντας τις ρωσικές απαιτήσεις για τη θανατική του ποινή, το δικαστήριο καταδίκασε τον Σπέερ σε 20 χρόνια φυλάκιση και τον μετέφερε στις φυλακές Σπαντάου.
Εγκαταστάθηκε στο σκληρό καθεστώς της φυλακής με εκπληκτική προσαρμοστικότητα- αλλά καθώς τα χρόνια περνούσαν και τα παιδιά του μεγάλωναν, ο Σπέερ άρχισε να ανησυχεί για το πώς θα έκριναν το ρόλο του στο Τρίτο Ράιχ. Θα τον περιφρονούσαν ως έναν μαζικό δολοφόνο -ή μήπως ένα αίσθημα στρεβλής αφοσίωσης στον πατέρα τους θα τα οδηγούσε στο νεοναζισμό; Ο Σπέερ συνειδητοποίησε ότι έπρεπε με κάποιον τρόπο να προσπαθήσει να τους εξηγήσει γιατί και πώς είχε εμπλακεί με τον Χίτλερ και το ναζιστικό κίνημα, και μάλιστα με μεγαλύτερη έκταση και λεπτομέρεια από ό,τι του επέτρεπαν οι δύο μονοσέλιδες μηνιαίες επιστολές του. Αυτή η ανάγκη να εξηγήσει -αν όχι να δικαιολογήσει- ήταν η απαρχή των απομνημονευμάτων του.
Με την έκδοσή του στη Γερμανία, το βιβλίο έγινε αμέσως μπεστ σέλερ και έχει ήδη πουλήσει πάνω από 200.000 αντίτυπα στη γερμανική έκδοση. Το βιβλίο "Μέσα στο Τρίτο Ράιχ" μεταφράστηκε γρήγορα σε δώδεκα γλώσσες, εκτοξεύτηκε στην κορυφή των μπεστ σέλερ στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αγγλία και τη Δυτική Ευρώπη και προκάλεσε κριτικούς επαίνους αλλά και πικρές αντιπαραθέσεις. Γράφοντας στην εφημερίδα The Nation, ο Lincoln Kirstein προέβλεψε ότι το "Μέσα στο Τρίτο Ράιχ" "μπορεί, με τη ζοφερή λογική του, να είναι το πεζογραφικό αριστούργημα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου", ενώ σε μια κριτική στην εφημερίδα The Wall Street Journal, ο κριτικός Frank Gannon έγραψε ότι, "στο βαθύτερο επίπεδό τους", τα απομνημονεύματα του Speer οριοθετούν "το δίλημμα και τις δυνατότητες του δυτικού ανθρώπου του 20ού αιώνα με έναν τρόπο που έκαναν ο Άγιος Αυγουστίνος και ο Ρουσσώ για τη δική τους εποχή όταν έγραψαν τις εξομολογήσεις τους ... ένα συγκλονιστικό και μνημειώδες βιβλίο".
Αλλά ενώ κανένας κριτικός δεν αμφισβήτησε την ένταση των mea culpa του Speer, μερικοί κριτικοί αμφισβήτησαν την ειλικρίνειά τους. Σύμφωνα με αυτούς, η αποδοχή της προσωπικής ευθύνης του Σπέερ για τα εγκλήματα του Ράιχ είναι περισσότερο προπαγάνδα παρά μετάνοια, ένας κυνικός υπολογισμός για να αφοπλίσει τους επικριτές του και να δικαιολογήσει τόσο τον εαυτό του όσο και την πλειοψηφία των Γερμανών που υποστήριξαν τον Χίτλερ. Σε ένα συγκλονιστικό δοκίμιο στο The New York Review of Books, ο ιστορικός Geoffrey Barraclough όχι μόνο αμφισβήτησε την ειλικρίνεια της μεταμέλειας του Σπέερ αλλά και τον κατηγόρησε ότι παραποίησε τα στατιστικά στοιχεία του υπουργείου του προκειμένου να θέσει "ολόκληρη την ιστορία της γερμανικής πολεμικής παραγωγής σε ένα ψευδώς δραματικό φως". Ο Barraclough προειδοποιεί για την δημιουργία αυτού που αποκαλεί "θρύλο του Speer", ο οποίος καλλιεργείται από άκριτες βιβλιοκριτικές και από σχολιαστές που αγνοούν την πραγματικότητα του Τρίτου Ράιχ. "Η εικόνα που παρουσιάζει ο μύθος του Σπέερ", καταλήγει, "τόσο για τον ίδιο τον Σπέερ όσο και για το καθεστώς που υπηρέτησε, είναι μια στρεβλή εικόνα".
Για να αξιολογήσει την προέλευση και το περίγραμμα του θρύλου του Σπέερ και να διερευνήσει τις πολυπλοκότητες και τις αντιφάσεις του ίδιου του χαρακτήρα του Σπέερ, το Playboy έστειλε τον Eric Norden να πάρει συνέντευξη από τον 66χρονο πρώην υπουργό του Ράιχ στην χαριτωμένη ξύλινη έπαυλή του σε έναν δασωμένο λόφο με θέα τον ποταμό Νέκαρ, τρία μίλια από τη γραφική πανεπιστημιακούπολη της Χαϊδελβέργης.
Ο Norden γράφει για τη συνάντησή τους
Επί έξι εβδομάδες είχα μελετήσει αυτόν τον άνθρωπο, διαβάζοντας εξονυχιστικά το βιβλίο του και τις δηλώσεις του, καθώς και τις ογκώδεις κριτικές και τα πολεμικά άρθρα στον αμερικανικό και ευρωπαϊκό Τύπο.
Αλλά καθώς έσκυβα να πατήσω το κουμπί του μαγνητοφώνου, δεν ένιωθα εγγύτερα στον πραγματικό άνθρωπο πίσω από το δημόσιο προσωπείο από ό,τι είχα νιώσει πριν. Είχα εκνευριστεί καθ' όλη τη διάρκεια της έρευνάς μου από μια ακαθόριστη αδιαφάνεια, κάτι διαλέιπον συνεχώς, σχετικά με τον Speer- και καθώς αρχίσαμε να μιλάμε, ένιωσα τις ίδιες αμφιβολίες που είχα όταν διάβαζα το βιβλίο του
και μελετούσα τις δημοσιευμένες δηλώσεις του: Όσο ευθύς και αν εμφανιζόταν στην επιφάνεια, μου φάνηκε ότι υπήρχε ένα πέπλο ανάμεσα σ' αυτόν και την αλήθεια.
Υποψιάστηκα, όπως και ορισμένοι κριτικοί, ότι η εμφατική επανάληψη των αυτοκατηγοριών του ήταν από μόνη της μια υπεκφυγή από την τελική ευθύνη. Τώρα, καθώς άρχιζα τη συνέντευξη -η οποία επρόκειτο να διαρκέσει σχεδόν δέκα ημέρες αδιάκοπων ερωτήσεων και απαντήσεων νυχθημερόν, που τελείωσαν τόσο με τον Speer όσο και με μένα στα όρια της εξάντλησης- αυτή η ανησυχία υφίστατο ακόμη, ενισχυμένη κατά κύριο λόγο από τον περίεργα αποστασιοποιημένο τρόπο του. Καθώς οι ανακρίσεις μου προχωρούσαν μέχρι αργά μέσα στη νύχτα και συνεχίστηκαν το επόμενο πρωί, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι αυτό που με ενοχλούσε περισσότερο στον Speer ήταν η ηρεμία του, ο τρόπος με τον οποίο μπορούσε να κατηγορεί τον εαυτό του για τρομερά εγκλήματα με τον ίδιο τόνο που θα χρησιμοποιούσε για να μου προσφέρει ένα κομμάτι Apfel Torte.
Καθώς όμως άκουγα τον Σπέερ να διηγείται τη φρίκη και τους θριάμβους του Τρίτου Ράιχ στα γερμανικά και στα άπταιστα αγγλικά που έμαθε στο Σπαντάου, καθώς έβλεπα την υπομονετική μέριμνα με την οποία προσπαθούσε να εκφραστεί και να εξηγήσει τον εαυτό του και την εποχή του κατά τη διάρκεια των κουραστικών μας συναντήσεων, συνειδητοποίησα ότι αυτή η συνέντευξη και όλες οι άλλες αντιπαραθέσεις του με τον Τύπο και το κοινό ήταν μέρος του φορτίου που κουβαλούσε, μέρος των σταθμών της μετάνοιας- της διαδρομής του προς μια σωτηρία που ο ίδιος αναγνώριζε ως ανέφικτη.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
Στη συνέντευξη που δόθηκε το 1971, ο Σπέερ ισχυρίζεται ότι δεν ήξερε τίποτε σχετικά με τις μαζικές δολοφονίες Εβραίων και άλλων μειονοτήτων κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Νέα έγγραφα φανερώνουν, ότι ο Σπέερ όχι μόνο γνώριζε περί της μετατροπής του στρατοπέδου Άουσβιτς σε στρατόπεδο εξολόθρευσης, αλλά ακόμη ότι ο ίδιος βοήθησε ενεργά στην πραγματοποίηση του σχεδίου.
PLAYBOY: Οι επιδοκιμασίες των κριτικών για το Inside the Third Reich δεν ήταν καθολικές. Η Ρεμπέκα Γουέστ, απορρίπτοντας το βιβλίο ως μια κυνική ωραιοποίηση της πραγματικότητας, σας χαρακτηρίζει «αποκρουστικό εγκληματία» και η ιστορικός Γκούντρουν Τέμπελ γράφει ότι «ο Σπέερ μπορεί εύκολα να ήταν εξίσου βάναυσος, εξίσου αδίστακτα φιλόδοξος και σχεδόν εξίσου αρρωστημένος με τον Χίτλερ ... αφήνεις το βιβλίο του με μεγαλύτερο φόβο για ανθρώπους σαν κι αυτόν παρά για οποιονδήποτε Χίτλερ». Πώς θα απαντούσατε σε τέτοιους επικριτές;
SPEER: Ίσως έχουν δίκιο. Μετά από όσα έχω κάνει, δεν είναι στο χέρι μου να τους αποκαλέσω άδικους. Αλλά νομίζω ότι πολλοί κριτικοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που τους άρεσε το βιβλίο, χάνουν το στόχο όταν δίνουν έμφαση σε μένα ως άτομο. Η ενοχή μου δεν μπορεί ποτέ να σβηστεί, ούτε θα έπρεπε, αλλά αυτή η ενοχή είναι μόνο το πλαίσιο μιας ευρύτερης εικόνας. Έγραψα τα απομνημονεύματά μου για να περιγράψω και να εξηγήσω τι συνέβη από το 1933 έως το 1945 και για να προτρέψω τους ανθρώπους ώστε να μην ξανασυμβεί, στη Γερμανία ή οπουδήποτε αλλού. Υποθέτω ότι, υπό μια προσωπική έννοια, ήταν επίσης μια προσπάθεια να κατανοήσω τον εαυτό μου, να δω πώς και γιατί μπόρεσα να γίνω μέρος τέτοιων πραγμάτων. Αλλά πολλοί φαίνεται να περιμένουν από μένα να δικαιολογήσω αυτό που έκανα. Δεν μπορώ. Δεν υπάρχει καμία συγγνώμη ή δικαιολογία που να μπορώ ποτέ να δώσω. Τα χέρια μου είναι γεμάτα αίμα. Δεν προσπάθησα να το ξεπλύνω - μόνο να το δω.
PLAYBOY: Στη Νυρεμβέργη, αποδεχτήκατε την ευθύνη για τα εγκλήματα του Τρίτου Ράιχ. Αλλά θεωρούσατε τότε, και θεωρείτε τώρα, τον εαυτό σας προσωπικά υπεύθυνο;
SPEER: Ναι, για όλα όσα συνέβησαν. Για την καταναγκαστική εργασία, προφανώς - αυτή ήταν άμεσα στη δικαιοδοσία μου. Αλλά ήμουν επίσης υπεύθυνος για πράξεις για τις οποίες δεν γνώριζα τίποτα τη στιγμή που διαπράχθηκαν, όπως οι θηριωδίες κατά των Εβραίων και οι μαζικές εκτελέσεις Ρώσων αμάχων και αιχμαλώτων πολέμου. Δεν υπήρχε κανένας λόγος, νομικά ή ηθικά, να αποφύγω αυτή την ενοχή. Πήρα αυτή τη θέση στη δίκη της Νυρεμβέργης, αν και υπήρχε μεγάλος πειρασμός να προσπαθήσω να σώσω τη ζωή μου με το να μετριάσω την ενοχή, προσφέροντας δικαιολογίες, κατηγορώντας τους άλλους, ισχυριζόμενος ότι απλώς εκτελούσα εντολές. Αλλά κάθε φορά που ταλαντευόμουν, σκεφτόμουν τον όγκο των αποδεικτικών στοιχείων που παρουσιάστηκαν ενώπιον του δικαστηρίου - τις φωτογραφίες, τις μαρτυρίες και τα έγγραφα σχετικά με το τι είχε συμβεί. Συγκεκριμένα, υπήρχε μια φωτογραφία μιας εβραϊκής οικογένειας που πήγαινε στο θάνατο, ένας σύζυγος με τη γυναίκα και τα παιδιά του να οδηγούνται στο θάλαμο αερίων. Δεν μπορούσα να ξεφύγω από αυτή τη φωτογραφία- την έβλεπα στο κελί μου τη νύχτα. Την βλέπω ακόμα. Έχει μετατρέψει τη ζωή μου σε έρημο. Αλλά επίσης, με έναν παράξενο τρόπο, αυτή η φωτογραφία με απελευθέρωσε. Όταν τελικά καταλαβαίνεις ότι έχεις αφιερώσει 15 χρόνια από τη ζωή σου για να χτίσεις ένα νεκροταφείο, το μόνο που σου μένει είναι να αναλάβεις την ευθύνη των πράξεών σου. Από εκείνη τη στιγμή της ανάληψης ευθυνών, ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου μια αίσθηση εσωτερικής ηρεμίας.
Η ΚΑΓΚΕΛΑΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΣΕ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΟΥ ΣΠΕΕΡ
PLAYBOY: Είναι παράξενο να βλέπει κανείς τόσο συμπονετικά συναισθήματα από τον δεύτερο πιο ισχυρό άνδρα της ναζιστικής Γερμανίας. Ο ιστορικός Hugh Trevor- Roper, ο οποίος σας ανέκρινε στη Νυρεμβέργη, παραδέχτηκε ότι ήσασταν ένας «πολιτισμένος, ευαίσθητος, ευφυής άνθρωπος», αλλά είπε ότι δεν μπορούσε να καταλάβει πώς μπορούσατε «τόσο καιρό και τόσο πιστά να υπηρετήσετε, από τόσο κοντά, μια τόσο ωμή τυραννία». Έχετε κάποια απάντηση;
SPEER: Όχι. Ζω με το ερώτημα αυτό εδώ και 25 χρόνια και έχω βρει πολλές αιτίες -αλλά καμία επαρκή απάντηση. Φυσικά, για ένα διάστημα, προσπάθησα να καθησυχάσω τη συνείδησή μου με ψευδοαλήθειες, εκλογικεύσεις που θα με έκαναν να αισθάνομαι καλύτερα απέναντί στον εαυτό μου. Προσπάθησα να πείσω τον εαυτό μου ότι, σε ένα ολοκληρωτικό σύστημα όπως η ναζιστική Γερμανία, η μόνωση ενός ανθρώπου αυξάνεται όσο ανεβαίνει στην ιεραρχία και δεν λαμβάνει γνώση των εγκλημάτων που διαπράττουν οι υφιστάμενοι. Έλεγα στον εαυτό μου ότι, σε αυτή τη σύγχρονη τεχνολογική εποχή, η γενοκτονία μετατρέπεται σε μια διαδικασία γραμμής παραγωγής, με τον αριθμό των δολοφονημένων να αυξάνεται ακόμη και όταν ο αριθμός των δολοφόνων μειώνεται, ότι κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι εύκολο να αγνοεί κανείς τι γίνεται. Υποστήριζα ότι σε ένα τέτοιο σύστημα, η μανία για μυστικότητα διαιωνίζεται και, επομένως, δεν θα μπορούσα να κατηγορηθώ ότι δεν ήξερα τι συνέβαινε. Σε καθένα από αυτά τα επιχειρήματα υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό αντικειμενικής αλήθειας. Αλλά με την ευρύτερη ηθική έννοια, είναι όλα ψέματα, υπεκφυγές της δικής μου ευθύνης ως ανθρώπινου όντος. Αν ήμουν απομονωμένος, εγώ καθόριζα το βαθμό της απομόνωσής μου. Αν ήμουν ανίδεος, φρόντιζα ώστε να εξασφαλίζω την άγνοιά μου. Αν δεν έβλεπα, ήταν επειδή δεν ήθελα να δω.
PLAYBOY: Ο Trevor-Roper γράφει: «Είναι αυτή η αξιοσημείωτη αντίθεση μεταξύ αντίληψης και τύφλωσης, μεταξύ ευαισθησίας και αναισθησίας, μεταξύ ηθικών προτύπων και ηθικής ουδετερότητας, που κάνει τον Speer ψυχολογικά τόσο ενδιαφέροντα». Και, για ορισμένους κριτικούς, τόσο τρομακτικό. Τι ευθύνονταν για αυτή την ηθική σχιζοφρένεια;
SPEER: Η απάντηση δεν μου είναι κάτι ευχάριστο να το σκέφτομαι, γιατί είναι τόσο κοινότοπο! Είχα τυφλωθεί από τη δόξα και την εξουσία της θέσης μου, από τα μεγάλα σχέδια που έκανα, από τα μεγάλα γεγονότα που συνέβαλα στη διαμόρφωσή τους. Ήταν μια κλασική περίπτωση ύβρεως, των αρχαίων Ελλήνων. Στεκόμουν στο αποκορύφωμα της εξουσίας και ήμουν μεθυσμένος από τα μακρινά τοπία που έβλεπα -ενώ την ιδια ώρα ένα νεκροταφείο έζεχνε στα πόδια μου. Η υπερηφάνεια και η φιλοδοξία μου με έκαναν συνένοχο στην εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων.
PLAYBOY: Μια εξόντωση που δεν κάνατε τίποτα να την αποτρέψετε και, στην οποία ουσιαστικά συμβάλλατε, παρατείνοντας με επιτυχία τον πόλεμο ως υπουργός εξοπλισμών.
SPEER: Δεν θα μπορούσα να την αποτρέψω εκτός αν είχα δολοφονήσει τον Χίτλερ πριν ξεκινήσει η "τελική λύση", και εκείνη την εποχή δεν είχα ούτε το θάρρος ούτε τη διάθεση να το κάνω. Αλλά ήταν καθήκον μου να το αντιμετωπίσω, να διεκδικήσω την ατομική και συλλογική μου ευθύνη γι' αυτό. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη αποτυχία μου. Από την αρχή θα έπρεπε να είχα δει πού οδηγούσε το μίσος του Χίτλερ για τους Εβραίους. Αλλά σιγά-σιγά, στην αρχή σχεδόν ανεπαίσθητα, προσαρμόστηκα στη μανία του. Όταν πρωτομπήκα στο κόμμα, έβλεπα τον αντισημιτισμό του Χίτλερ με απέχθεια, αλλά πίστευα ότι ήταν απλώς ένα φτηνό όπλο προπαγάνδας που θα το εγκατέλειπε όταν θα ερχόταν στην εξουσία. Μόλις ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία και εξαπέλυσε ολόκληρη τη κρατική βία εναντίον των Εβραίων -και των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών και των μασόνων και των μαρτύρων του Ιεχωβά-, απλώς έκανα στην άκρη και είπα στον εαυτό μου ότι εφόσον δεν συμμετείχα προσωπικά, δεν είχε καμία σχέση με μένα. Νομίζω ότι υπάρχει ένα ρητό στα αγγλικά: "Πρώτα υπομένουμε, μετά συμπονούμε, μετά ασπαζόμαστε". Η ανοχή μου στην αντισημιτική εκστρατεία με έκανε υπεύθυνο γι' αυτήν.
PLAYBOY: Έχετε πει ότι δεν ήσασταν αντισημίτης όταν μπήκατε στο κόμμα και γράφετε στο βιβλίο σας ότι είχατε πολλούς Εβραίους φίλους στα σχολικά σας χρόνια. Πώς μπορέσατε να ανεχτείτε τις διώξεις τους;
SPEER: Αποπροσωποποιώντας τους. Οι άνθρωποι που στερήθηκαν τις δουλειές τους, που κυνηγήθηκαν να εγκαταλείψουν τα επαγγέλματά τους, που η περιουσία τους κατασχέθηκε και που τελικά σύρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης έγιναν σταδιακά για μένα αφηρημένα όντα, όχι ανθρώπινα όντα με οικογένειες και φιλοδοξίες και ανησυχίες και ανάγκες όπως όλοι οι άλλοι. Ντρέπομαι να παραδεχτώ ότι αυτοί οι άνθρωποι εξαφανίστηκαν από τη ζωή και τις σκέψεις μου σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Αν συνέχιζα να τους βλέπω ως ανθρώπινα όντα, δεν θα μπορούσα να παραμείνω Ναζί. Δεν τους μισούσα- ήμουν αδιάφορος απέναντί τους. Το έγκλημά μου ήταν πολύ χειρότερο γιατί δεν ήμουν αντισημίτης.
PLAYBOY: Δεν είχατε ποτέ κανέναν ενδοιασμό σχετικά με τη μεταχείριση των Εβραίων;
SPEER: Όχι. Καθώς η αντισημιτική εκστρατεία κλιμακωνόταν, η συνείδησή μου σταδιακά αμβλυνόταν και αμβλυνόταν. Φυσικά, η συνείδηση κάποιου δεν παύει να υπάρχει από τη μια μέρα στην άλλη- διαβρώνεται σιγά σιγά με τα χρόνια, τρώγεται μέρα με τη μέρα, αναισθητοποιείται από μια πληθώρα μικρών εγκλημάτων. Πράγματα που θα με σοκάριζαν και θα με τρομοκρατούσαν το 1934, όπως η δολοφονία των ηγετών της αντιπολίτευσης, ο διωγμός των Εβραίων, ο εγκλεισμός και ο βασανισμός αθώων ανθρώπων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα ανέχτηκα ως ατυχείς υπερβολές το 1935- και πράγματα που δεν θα μπορούσα να χωνέψω το 1935 ήταν εύπεπτα λίγα χρόνια αργότερα. Αυτό συνέβη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλους μας στη Γερμανία. Καθώς το ναζιστικό περιβάλλον μας περιέκλειε, τα δεινά του γίνονταν αόρατα - επειδή ήμασταν μέρος τους.
PLAYBOY: Πώς ένας άνθρωπος με τη δική σας ευφυΐα και ευαισθησία θα μπορούσε να επιτρέψει ο ίδιος να παραμείνει μέρος ενός τόσο δαιμονικού συστήματος, όσο σταδιακά κι αν αυτό τον περιέκλειε;
SPEER: Δυστυχώς, δεν υπάρχει απαραίτητη συσχέτιση μεταξύ ευφυΐας και αξιοπρέπειας- και ο ιδιοφυής και ο ηλίθιος είναι εξίσου επιρρεπείς στη διαφθορά. Σχεδόν 200 χρόνια πριν, ο Γκαίτε έγραψε στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» ότι ακόμη και «ο καλύτερος άνθρωπος» τελικά «συνηθίζει στη σκληρότητα και στο τέλος κάνει νόμο αυτό που περιφρονεί». Όσον αφορά την ευαισθησία, θα είχα σοκαριστεί και εξοργιστεί αν είχα δει κάποιον κακοποιό να πετάει ένα τούβλο μέσα από τη βιτρίνα ενός εβραϊκού καταστήματος το 1930. Αλλά την επομένη της Νύχτας των Κρυστάλλων το 1938, του μεγάλου πογκρόμ κατά το οποίο κάηκαν και λεηλατήθηκαν δεκάδες συναγωγές και χιλιάδες εβραϊκά σπίτια και επιχειρήσεις, περπάτησα δίπλα από τα αποκαΐδια μιας συναγωγής στο Βερολίνο και η μόνη μου αντίδραση ήταν να προσβληθώ αισθητικά από τα χαλάσματα που ξεχύνονταν στην Fasanenstrasse. Αυτό ήταν όλο- με ενόχλησαν μόνο τα σκουπίδια. Η ανάμνηση εκείνης της ημέρας είναι από τις πιο οδυνηρές της ζωής μου. Αυτό που την κάνει χειρότερη είναι ότι τη Νύχτα των Κρυστάλλων, ο Χίτλερ πέρασε τον Ρουβίκωνα- όσο βάρβαρη και αν ήταν η μεταχείρισή του στους Εβραίους, δεν νομίζω ότι ούτε ο ίδιος είχε σκεφτεί τη φυσική τους εξόντωση μέχρι τότε. Εκείνη τη νύχτα δεν έσπασαν μόνο τα τζάμια.
PLAYBOY: Πότε αποφασίστηκε τελικά η εξόντωση των Εβραίων;
SPEER: Είμαι βέβαιος ότι ο Χίτλερ το είχε στο μυαλό του από τη Νύχτα των Κρυστάλλων και μετά, αλλά έμαθα από στοιχεία που παρουσιάστηκαν στη Νυρεμβέργη ότι η πραγματική απόφαση ελήφθη στη Διάσκεψη του Wannsee το 1942, μόλις κατάλαβε ότι ο πόλεμος θα ήταν ολοκληρωτικός, με απόλυτη νίκη ή απόλυτη ήττα στο τέλος. Νομίζω ότι αυτή η συνειδητοποίηση εξάλειψε τους τελευταίους εναπομείναντες πολιτικούς και διπλωματικούς δισταγμούς του και απελευθέρωσε τα πιο τρομερά ένστικτά του. Δεν ήταν μια υπουργική απόφαση- οι περισσότεροι από τους κυβερνητικούς συνεργάτες του Χίτλερ, συμπεριλαμβανομένου και εμού, δεν το γνώριζαν καν μέχρι που τους το είπαν στο τέλος του πολέμου. Ο Χίμλερ τέθηκε επικεφαλής του προγράμματος εξόντωσης, και τα τσιράκια του, ο Άιχμαν, ο Κάλτενμπρούνερ και ο Χάιντριχ, το οργάνωσαν και το εφάρμοσαν. Αλλά ακόμη και μέσα στα SS, σχετικά λίγοι άνθρωποι συμμετείχαν - οι κορυφαίοι διοικητικοί υπάλληλοι, συν οι πραγματικοί διοικητές των στρατοπέδων συγκέντρωσης και οι φρουροί και το προσωπικό διοικητικής μέριμνας και μεταφορών. Ξέρω ότι πολλοί άνθρωποι εκτός Γερμανίας πιστεύουν ότι όλοι στη χώρα γνώριζαν για την εξόντωση, αλλά αυτό δεν ισχύει, όπως θα σας πουν οι ιστορικοί της εποχής.
PLAYBOY: Εφόσον η εξουσία του Χίτλερ ήταν απόλυτη, γιατί μπήκε στον κόπο να κρατήσει μυστική την «τελική λύση» του -αν, στην πραγματικότητα, ήταν τόσο μυστική όσο αναφέρετε;
SPEER: Ήταν. Νομίζω ότι, κατά μία έννοια, το τελευταίο υπόλειμμα ανθρωπιάς στον Χίτλερ τον εμπόδιζε να καυχηθεί γι' αυτό σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τους πιο φανατικούς και εκφυλισμένους οπαδούς του- και, επίσης, σε ένα πιο πρακτικό επίπεδο, είναι πιθανό να φοβόταν την αντίδραση του στρατού αν μάθαιναν τι συνέβαινε. Η εξουσία του δεν ήταν εντελώς απόλυτη- σε τελική ανάλυση, εξακολουθούσε να εξαρτάται από τον στρατό. Οι στρατηγοί ήταν υποταγμένοι στον Χίτλερ -μέχρι τη συνωμοσία της 20ής Ιουλίου, σε κάθε περίπτωση- αλλά αμφιβάλλω αν η Βέρμαχτ θα μπορούσε να έχει καταπιεί τη φρίκη του Άουσβιτς. Παρ' όλα τα εγκλήματα στα οποία σιωπηρά συναίνεσε, ο στρατός εξακολουθούσε να υπερηφανεύεται ότι διέθετε έναν στρατιωτικό κώδικα τιμής που θα τον εμπόδιζε να δεχτεί τη μαζική σφαγή άοπλων ανδρών, γυναικών και παιδιών. Αλλά δεν το ήξεραν μέχρι που ήταν πολύ αργά - πολύ αργά για τους Εβραίους, πολύ αργά για όλους μας. Στη δική μου περίπτωση, δεν ήξερα τι συνέβαινε μέχρι το 1945, όταν έμαθα με φρίκη στη Νυρεμβέργη τι τερατώδεις πράξεις διέπραττε το καθεστώς μας - μια φρίκη που δεν με εγκατέλειψε ποτέ.
PLAYBOY: Αυτό είναι το σημείο που έχει προκαλέσει τη μεγαλύτερη καχυποψία στους επικριτές σας για την ειλικρίνειά σας. Υποστηρίζουν ότι ήσασταν μέλος του στενού κύκλου του Χίτλερ, κατά δική σας ομολογία ο πιο κοντινός φίλος που είχε ποτέ. Είχατε εμπλακεί στενά σε όλες τις πτυχές της στρατιωτικής και πολιτικής στρατηγικής των Ναζί. Πώς, αναρωτιούνται, μπορείτε να περιμένετε από τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι αγνοούσατε μέχρι το τέλος του πολέμου τη συστηματική εξόντωση 6.000.000 Εβραίων - μια εξόντωση που γινόταν δίπλα σας;
SPEER: Ξέρω ότι αυτό είναι δύσκολο για πολλούς ανθρώπους να το πιστέψουν, αλλά νομίζω ότι αν κατανοούσαν πραγματικά τις μηχανορραφίες του ναζιστικού κράτους, θα έβλεπαν πώς θα μπορούσε να συμβεί - και συνέβη. Πρέπει να θυμάστε ότι οι διαδεδομένες αντιπαλότητες μεταξύ υπουργών και αυτή η εμμονή με τη μυστικοπάθεια επηρέαζαν κάθε πτυχή του ναζιστικού κράτους- τόσο οι σημαντικές πολιτικές αποφάσεις όσο και οι σχετικά ακίνδυνες ενέργειες καλύπτονταν από ψεύδη και υπεκφυγές. Τα πάντα ήταν τμηματοποιημένα- υπήρχε μια γραφειοκρατία ακόμη και για τις δολοφονίες.
PLAYBOY: Αλλά ακόμη και σε ένα ολοκληρωτικό κράτος, τα εγκλήματα διαπράττονται από ανθρώπους - ανθρώπους με οικογένειες, φίλους και γείτονες που πρέπει να γνώριζαν τις δραστηριότητές τους. Η εξόντωση των Εβραίων ήταν τεράστιας κλίμακας, η πιο μαζική γενοκτονία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πώς θα μπορούσε να κρατηθεί μυστική;
SPEER: Πριν από αυτόν τον αιώνα, θα ήταν αδύνατο. Αλλά όχι πια. Αυτή είναι η αληθινή φρίκη της τεχνολογικής εποχής - ότι μια χούφτα ανθρώπων, με απόλυτη μυστικότητα, έχουν τη δύναμη, ουσιαστικά με το πάτημα ενός κουμπιού, να στείλουν εκατομμύρια ανθρώπους στο θάνατο. Στη δική μου περίπτωση, δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγω την ευθύνη για την εξόντωση των Εβραίων. Ήμουν τόσο εκτελεστής τους όσο και ο Χίμλερ, επειδή τους μετέφεραν στο θάνατό τους και δεν τους είδα. Είναι απίστευτα εύκολο να κλείσεις τα μάτια σου. Ήμουν σαν έναν άνθρωπο που ακολουθεί ένα μονοπάτι από ματωμένες πατημασιές στο χιόνι χωρίς να συνειδητοποιεί ότι κάποιος έχει τραυματιστεί.
PLAYBOY: Αλλά με την ιδιότητά σας ως υπουργός εξοπλισμών, ταξιδέψατε σε όλη τη Γερμανία και τα κατεχόμενα εδάφη, επιθεωρώντας βιομηχανικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Θέλετε να πείτε ότι δεν συναντήσατε ποτέ στρατόπεδο συγκέντρωσης;
SPEER: Φυσικά ήξερα ότι υπήρχαν στρατόπεδα, όλοι το ήξεραν αυτό. Το τι συνέβαινε σε αυτά δεν το γνωρίζαμε. Ξέραμε ότι η Γκεστάπο ήταν ικανή για ξυλοδαρμούς, ίσως ακόμη και για βασανιστήρια, αλλά συστηματική μαζική σφαγή - όχι, ούτε στα χειρότερα όνειρά μας δεν μπορούσαμε να διανοηθούμε κάτι τέτοιο.
PLAYBOY: Ήσασταν σε τακτική επαφή με τον Χίμλερ και τους κορυφαίους βοηθούς του, και όμως ποτέ δεν άφησαν τίποτα να τους ξεφύγει και ποτέ δεν προσπαθήσατε να τους ρωτήσετε;
SPEER: Όχι. Είχα την ευκαιρία να το μάθω το καλοκαίρι του 1944, όταν με επισκέφθηκε ένας παλιός μου φίλος, ο Karl Hanke, ο γκαουλάιτερ, ή περιφερειάρχης, της Κάτω Σιλεσίας. Ο Χάνκε ήταν φανατικός Ναζί, αλλά είχε κάποια υπολείμματα ανθρώπινων ιδιοτήτων- θυμάμαι ότι είχε επιστρέψει από το πολωνικό και το γαλλικό μέτωπο και είχε μιλήσει με συμπόνια και ανησυχία για τους νεκρούς, τους τραυματίες και τους ακρωτηριασμένους και στις δύο πλευρές. Αυτή τη φορά, ήρθε στο γραφείο μου και απλά σωριάστηκε στην πράσινη δερμάτινη πολυθρόνα μου και ήταν σιωπηλός για πολλή ώρα. Υπήρχε μια παράξενη έκφραση στο πρόσωπό του, και όταν τελικά άρχισε να μιλάει, δεν έμοιαζε καθόλου με τον κανονικό εγκάρδιο εαυτό του. Μου είπε ότι μόλις είχε επισκεφθεί ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Άνω Σιλεσία και με παρότρυνε με τρεμάμενη φωνή να μη δεχτώ ποτέ, σε καμία περίπτωση, πρόσκληση να επιθεωρήσω το στρατόπεδο αυτό. Είχε δει φρικτά πράγματα εκεί, πράγματα που δεν του επιτρεπόταν να συζητήσει - πράγματα που δεν μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό του να συζητήσει. Ποτέ δεν είχα δει τον Hanke σε τέτοια κατάσταση.
PLAYBOY: Τι κάνατε;
SPEER: Τίποτα. Ήταν εκεί, καθόταν στο γραφείο μου, υπονοώντας πράγματα που ήταν καθήκον μου ως υπουργός του Ράιχ να πληροφορηθώ -για να μην αναφέρω το καθήκον μου ως άνθρωπος. Αλλά δεν τον αμφισβήτησα. Δεν ρώτησα τον Χίμλερ. Δεν αμφισβήτησα τον Χίτλερ. Δεν μίλησα με κανέναν από τους φίλους ή γνωστούς μου στην κυβέρνηση ή στο κόμμα που θα μπορούσαν να γνωρίζουν κάτι- δεν ερεύνησα- δεν έκανα τίποτα. Ο Hanke, φυσικά, μιλούσε για το Άουσβιτς. Από εκείνο το σημείο και μετά, είχα καταδικάσει αμετάκλητα τον εαυτό μου. Η ηθική μου μόλυνση ήταν πλήρης. Αυτή η στιγμή κυριάρχησε στο μυαλό μου όταν αποδέχτηκα την ευθύνη για τα εγκλήματα του Ράιχ στη Νυρεμβέργη. Δεν με άφησε ποτέ. Εξαιτίας της αποτυχίας μου εκείνη τη στιγμή, της απόλυτης ηθικής μου παραίτησης, εξακολουθώ να αισθάνομαι άμεσα υπεύθυνος για το Άουσβιτς υπό μια εντελώς προσωπική έννοια.
PLAYBOY: Οι αμαρτίες που παραδέχεστε ήταν όλες παραλείψεις - δεν πήρατε μέρος στη Νύχτα των Κρυστάλλων, δεν εκμαιεύσατε την αλήθεια για το Άουσβιτς από τον Χάνκε. Τι θα κάνατε όμως αν γνωρίζατε ότι 6.000.000 Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά θα εξολοθρεύονταν;
SPEER: Αυτό είναι ένα κρίσιμο ερώτημα, το οποίο έχω θέσει στον εαυτό μου πολλές φορές. Η απάντηση δεν με βοηθάει να κοιμάμαι τα βράδια. Θα μπορούσα να είχα παραιτηθεί από την κυβέρνηση- για αυτό, τουλάχιστον, ήμουν ικανός ακόμη και τότε. Αλλά θα είχα άραγε πολεμήσει, θα είχα διαμαρτυρηθεί, θα είχα προσπαθήσει να σταματήσω τη σφαγή, θα είχα διακινδυνεύσει τη ζωή μου; Με κάθε ειλικρίνεια, πρέπει να πω ότι αμφιβάλλω. Κοιτάζοντας πίσω στις δεκαετίες τον άνθρωπο που ήμουν τότε, δεν μπορώ να περιμένω κανένα ηθικό σθένος από αυτόν.
PLAYBOY: Αν ο Χίτλερ σας είχε εκμυστηρευτεί ότι εξολοθρεύει τους Εβραίους, τι θα του λέγατε;
SPEER: Και αυτό, επίσης, το έχω αναρωτηθεί και η απάντηση είναι εξίσου αποκαρδιωτική. Θα έλεγα, «Τους σκοτώνεις; Αυτό είναι παράλογο! Τους χρειάζομαι για να δουλέψουν στα εργοστάσιά μας.» Αυτή θα ήταν, φοβάμαι, η πρώτη μου αντίδραση εκείνη την εποχή.
PLAYBOY: Καμία ηθική αγανάκτηση; Καμία απέχθεια;
SPEER: Ο άνθρωπος που βγήκε από το Spandau δεν είναι πια ο ίδιος άνθρωπος που μπήκε. Αυτός ο άλλος Speer - δεν μου αρέσει να τον σκέφτομαι σαν εμένα, αλλά είμαι εγώ, φυσικά, ο σωσίας του - θα σκεφτόταν μόνο με όρους αποτελεσματικότητας και πολεμικής ανάγκης. Η δολοφονία των Εβραίων θα μου φαινόταν χάσιμο χρόνου. Ένα έγκλημα, ίσως, αν το σκεφτόμουν αφηρημένα, αλλά πρωτίστως ένα χάσιμο χρόνου. Δεν είχα καμία άλλη σκέψη πέρα από το να λαδώσω την πολεμική μηχανή. Ακόμα και με αίμα.
ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΠΕΕΡ
PLAYBOY: Ένας ιστορικός έγραψε ότι αγαπούσατε τις μηχανές περισσότερο από τους ανθρώπους. Είχε δίκιο;
SPEER: Ναι. Γι' αυτό μπόρεσα να υπηρετήσω τον Χίτλερ τόσο καιρό, τόσο πιστά και τόσο τυφλά. Μερικές φορές σκέφτομαι, με απόγνωση, αν μπορούσα μόνο να γυρίσω πίσω στην αρχή και να τα αλλάξω όλα, να γίνω καθηγητής αρχιτεκτονικής σε κάποια μικρή πανεπιστημιακή πόλη. Αλλά δεν μπορώ ποτέ να ξεφύγω από τις συνέπειες αυτής της προδοσίας της συνείδησής μου.
PLAYBOY: Ποια ήταν τα αρχικά σας κίνητρα για να ενταχθείτε στο Ναζιστικό Κόμμα;
SPEER: Πίστευα ειλικρινά ότι οι Ναζί προσέφεραν τη μόνη σωτηρία για μια Γερμανία που σπαράσσονταν από κοινωνικό και οικονομικό χάος και ότι ήταν συνεπώς καθήκον μου να τους βοηθήσω να έρθουν στην εξουσία. Πρέπει να θυμάστε τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: πληθωρισμός που ακολουθήθηκε από αποπληθωρισμό και μαζική ανεργία, μεγάλη ανθρώπινη δυστυχία και απόγνωση, παρακμή και ηθική εξαχρείωση, η προφανής αποσύνθεση όλων των παραδοσιακών θεσμών και αξιών μας. Φαινόταν ότι το δημοκρατικό σύστημα είχε απελπιστικά αποτύχει να δώσει απαντήσεις στα προβλήματα του έθνους και οι άνθρωποι με κοινωνική συνείδηση έτειναν να κλίνουν προς τα άκρα είτε της δεξιάς είτε της αριστεράς. Κάποιοι έγιναν Ναζί, άλλοι Κομμουνιστές - συχνά για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Το υγιές και εποικοδομητικό θα ήταν να προσπαθήσουμε να εργαστούμε μέσα στο σύστημα για να λύσουμε την οικονομική κρίση. Αλλά στους ιδεαλιστές και ορμητικούς νέους, αυτό φαινόταν στείρο και αναποτελεσματικό.
Εκείνη την εποχή, δεν μπορούσα ακόμη να αποφασίσω πού κλίνω πολιτικά. Οι συνθήκες είχαν γίνει τόσο άσχημες στη Γερμανία που ένιωθα ότι απαιτούνταν δραστικά μέτρα για την αναδιάρθρωση ολόκληρου του κοινωνικού και οικονομικού συστήματος - αλλά δεν ήξερα πώς να μεταφράσω αυτή τη δυσαρέσκεια σε συγκεκριμένη πολιτική δράση. Τότε, προς το τέλος του 1930, κάποιοι από τους ναζιστές φοιτητές στα σεμινάρια του Tessenow με προσκάλεσαν να παρακολουθήσω μια συγκέντρωση, όπου ο Χίτλερ θα μιλούσε στους φοιτητές τόσο του Ινστιτούτου όσο και του Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Μέχρι τότε είχα αντισταθεί μάλλον με μισή καρδιά στις προσπάθειές τους να με προσηλυτίσουν στον εθνικοσοσιαλισμό, αλλά ήθελα να ακούσω τον ηγέτη τους και έτσι πήγα.
PLAYBOY: Ήταν η πρώτη φορά που είδατε τον Χίτλερ από κοντά;
SPEER: Ναι, μέχρι τότε, είχα την τάση να τον βλέπω ως έναν χυδαίο,φανατικό λαοπλάνο που κυκλοφορούσε φορώντας στολή κωμικής όπερας. Αλλά αυτή η συνάντηση σε μια βρώμικη, κακοφωτισμένη μπυραρία άλλαξε δραστικά την εικόνα μου γι' αυτόν. Μπήκε φορώντας ένα καλοραμμένο μπλε κοστούμι και αφού το θυελλώδες χειροκρότημα καταλάγιασε, μίλησε σοβαρά, πειστικά, σχεδόν ντροπαλά. Ο τρόπος του ήταν απόλυτα ειλικρινής, περισσότερο σαν ένας αφοσιωμένος καθηγητής που δίνει διάλεξη παρά σαν ένας κραυγαλέος δημαγωγός.
Μέσα σε λίγα λεπτά, είχε κερδίσει όλο το ακροατήριο - και σε καμία περίπτωση δεν ήταν όλοι εκεί υποστηρικτές του. Σύντομα ο χαμηλών τόνων τρόπος του εξαφανίστηκε, η φωνή του σκαρφάλωσε σε μια υπνωτική συχνότητα και στην αίθουσα υπήρχε μια αισθητή αύρα έντασης και ενθουσιασμού, μια τρεμάμενη συναισθηματική φόρτιση, το είδος της ηλεκτρισμένης ατμόσφαιρας που είχα ξανασυναντήσει μόνο σε συναρπαστικές αθλητικές εκδηλώσεις. Η δυναμική παρουσία του Χίτλερ γέμισε την αίθουσα, η φωνή του δυνάμωσε, τα μάτια του καθήλωσαν το κοινό. Δεν ήταν τόσο αυτά που είπε - μετά βίας τα θυμόμουν αργότερα - αλλά η ατμόσφαιρα που δημιουργούσε σε ολόκληρη την αίθουσα: Είχε ένα σχεδόν οργιαστικό χάρισμα.
Ο Χίτλερ έλεγε πάντα ότι οι μάζες είναι ουσιαστικά θηλυκές, και η επιθετικότητα και το χάρισμά του προκαλούσαν μια σχεδόν μαζοχιστική παράδοση και υποταγή στο ακροατήριό του - μια μορφή ψυχικού βιασμού. Πιστεύω ότι μπορεί να υπάρχει μια τάση του ανθρώπου, που ίσως έχει τις ρίζες της στην έννοια του συλλογικού ασυνείδητου του Γιουνγκ, να παραδίδεται στο ζυγό μιας ισχυρότερης προσωπικότητας, και αυτό ίσχυε σίγουρα στις μαζικές συγκεντρώσεις του Χίτλερ. Δεν έπειθε το ακροατήριό του- το κατακτούσε.
PLAYBOY: Συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού σας.
SPEER: Ναι. Έφυγα από εκείνη τη συνάντηση συγκλονισμένος. Εδώ, επιτέλους, μου φάνηκε, υπήρχε ελπίδα για το μέλλον, νέες ευφάνταστες ιδέες, νέοι στόχοι που έπρεπε να επιτευχθούν, μια νέα αρχή. Ο Χίτλερ, σκέφτηκα τότε, θα μπορούσε να σώσει τη Γερμανία, να βάλει τέλος στην ανεργία, να ανοικοδομήσει την οικονομία, να διορθώσει τις αδικίες των Βερσαλλιών, να αναχαιτίσει την κομμουνιστική απειλή, να δώσει στο λαό μας μια νέα αποστολή και ένα νέο σκοπό. Η ίδια η απλότητα με την οποία προσέγγιζε τα πολύπλοκα προβλήματα με μπέρδευε και με εντυπωσίαζε, όπως και η μαγεία της ρητορικής του. Δεν έκανα τις ιδέες μου πράξη για αρκετές εβδομάδες, αλλά το μυαλό μου ήταν έτοιμο από εκείνη τη νύχτα. Τον Ιανουάριο του 1931, έγινα μέλος με αριθμό 474.481 στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα.
PLAYBOY: Πώς τραβήξατε την προσοχή της ναζιστικής ιεραρχίας;
SPEER: Όσο ήμουν στο Βερολίνο, ήμουν ταχυδρόμος του κόμματος και, υπό αυτή την ιδιότητα, γνώρισα τον Karl Hanke, τον οποίο ανέφερα προηγουμένως- ήταν τότε ένας μικρός κομματικός λειτουργός. Όταν έμαθε ότι ήμουν αρχιτέκτονας, μου ανέθεσε την ταπεινή αποστολή να ανακαινίσω τα κεντρικά γραφεία της περιφέρειάς του. Ακολούθησαν μερικές άλλες μικρές αναθέσεις, αλλά όταν έφυγα από το Βερολίνο για το Μανχάιμ, ο Hanke και εγώ χάσαμε επαφή. Τότε, στις 30 Ιανουαρίου 1933, ο φον Χίντενμπουργκ διόρισε τον Χίτλερ καγκελάριο με την ελπίδα ότι μια ενισχυμένη και ενιαία δεξιά κυβέρνηση θα μπορούσε να ηρεμήσει τις εργατικές και αριστερές διαφωνίες και να σταθεροποιήσει την οικονομία.
Τον Μάρτιο του 1933, αμέσως μετά τις εθνικές εκλογές που είχαν ενισχύσει τη θέση του Χίτλερ, έλαβα ένα τηλεφώνημα από τον Χάνκε, ο οποίος μου ζητούσε να έρθω αμέσως στο Βερολίνο, όπου με σύστησε στον Δρ Γκέμπελς, έναν μικρόσωμο άνδρα με έντονα, αστραφτερά μάτια και έντονη χωλότητα. Mου ανέθεσε να ανακαινίσω το υπουργείο προπαγάνδας του, δίνοντάς μου εντολή να ξεκινήσω αμέσως. Άφησα τον Γκέμπελς και περπάτησα στο Βερολίνο, ενθουσιασμένος με την προοπτική της πρώτης μου μεγάλης παραγγελίας. Η ατμόσφαιρα στην πόλη ήταν ενθουσιώδης, αναζωογονητική. Όλοι συνειδητοποιούσαν ότι στη Γερμανία είχε φτάσει η ώρα των αποφάσεων. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν στις γωνίες των δρόμων για να συζητήσουν τις τελευταίες κινήσεις του Φύρερ- άγνωστοι αντάλλασσαν ναζιστικούς χαιρετισμούς και συντροφικά «Χάιλ Χίτλερ», τάγματα εφόδου και στρατιωτικές μπάντες παρέλαυναν στους δρόμους- οι άνθρωποι ύψωναν με περηφάνια τη σημαία με τη σβάστικα στα παράθυρά τους.
PLAYBOY: Ήταν ο Γκέμπελς ο προστάτης σας από εκείνο το σημείο και μετά;
SPEER: Όχι, τον αντικατέστησε σύντομα ο ίδιος ο Χίτλερ. Για άλλη μια φορά, ο Καρλ Χάνκε έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου. Είχε πλέον ανέλθει στη σημαίνουσα θέση του υπουργικού γραμματέα του Γκέμπελς, και μια μέρα, καθώς καθόμουν στο κομψό νέο του γραφείο, παρατήρησα στο γραφείο του ένα σκίτσο του στολισμού για μια επερχόμενη νυχτερινή συγκέντρωση στο αεροδρόμιο Tempelhof. Είχα φρίξει με αυτά τα σχέδια. «Μοιάζουν με τη διακόσμηση για κάποια συνάντηση λέσχης τυφεκιοφόρων», είπα στον Hanke. Εκείνος απλώς μου πέταξε τα σχέδια και είπε: «Αν μπορείς να κάνεις κάτι καλύτερο, κάντο». Έτρεξα στο σπίτι και δούλεψα όλο το βράδυ, σχεδιάζοντας μια τεράστια πλατφόρμα που υποστηριζόταν από τρία τεράστια πανό με σβάστικες απλωμένα σε ξύλινες δοκούς, το καθένα ψηλότερο από ένα δεκαώροφο κτίριο, όλα φωτισμένα από γιγάντιους αντιαεροπορικούς προβολείς. Το σχέδιο αγοράστηκε την επόμενη μέρα και έμαθα ότι ο Χίτλερ ήταν ενθουσιασμένος με αυτό.
Στη συνέχεια με κάλεσαν στη Νυρεμβέργη, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη ο σχεδιασμός για την επόμενη συγκέντρωση του κόμματος - ιδιαίτερα σημαντική, επειδή θα σηματοδοτούσε την πρώτη επέτειο από την ανάληψη της εξουσίας από το κόμμα. Σχεδίασα έναν γιγάντιο αετό ελεύθερης μορφής με άνοιγμα φτερών 100 ποδιών που θα κυριαρχούσε στο στάδιο Ζέπελιν. Ο τοπικός ηγέτης του κόμματος κανόνισε να υποβάλω τα σχέδιά μου στον Ρούντολφ Ες, τον γραμματέα του Χίτλερ- αλλά όταν μπήκα στο γραφείο του Ες με τον φάκελο με τα σκίτσα μου κάτω από το ένα χέρι, με διέκοψε πριν προλάβω να μιλήσω. «Μόνο ο ίδιος ο Φύρερ μπορεί να αποφασίσει για τέτοιου είδους πράγματα», είπε, μετά σήκωσε ένα τηλέφωνο και μίλησε για λίγο. Το έκλεισε και στράφηκε προς το μέρος μου. «Ο Φύρερ είναι στο διαμέρισμά του. Θα σας στείλω να πάτε εκεί». Ένας σοφέρ με οδήγησε σε μια μεσοαστική πολυκατοικία και με οδήγησε δύο ορόφους ψηλότερα και σε ένα προθάλαμο γεμάτο με φτηνά αναμνηστικά και δώρα που έστελναν στον Χίτλερ οι φανατισμένες γυναίκες οπαδοί του. Ένας υπασπιστής μπήκε μέσα, άνοιξε μια διπλανή πόρτα με τρόπο χαλαρό και μου είπε να μπω μέσα. Μπήκα μέσα, με τα γόνατά μου να τρέμουν, και στάθηκα μπροστά στον Αδόλφο Χίτλερ, τον ηγέτη της χώρας μου και του κόμματός μου, τον άνθρωπο που θαύμαζα από μακριά εδώ και τρία χρόνια.
Καθόταν σε μια πολυθρόνα φορώντας το πουκάμισό του και καθάριζε ένα περίστροφο.
«Βάλτε τα σχέδια εδώ», είπε απότομα, δείχνοντας ένα τραπέζι μπροστά του, χωρίς να με κοιτάξει καθόλου. Τοποθέτησε το αποσυναρμολογημένο όπλο πάνω στο τραπέζι και εξέτασε προσεκτικά τα σχέδιά μου, αλλά χωρίς κανένα σχόλιο. Ο χτύπος της καρδιάς μου έμοιαζε να ηχεί στα αυτιά μου- σίγουρα μπορεί να τον ακούσει, σκέφτηκα. Και τότε, εξακολουθώντας να μη μου ρίχνει ούτε μια ματιά, έσπρωξε τα σκίτσα πίσω στο τραπέζι. «Σύμφωνοι», είπε απότομα και επέστρεψε στο περίστροφό του. Έφυγα από το δωμάτιο σε μεγάλη σύγχυση, με τους σφυγμούς μου στο κόκκινο. Είχα συναντήσει το πεπρωμένο μου. Κοιτάζοντας πίσω, ήταν σημαδιακό το γεγονός ότι τον βρήκα να καθαρίζει ένα όπλο εκείνη τη στιγμή.
PLAYBOY: Γενικά σας πιστώνουν -ή σας κατηγορούν- για τη δημιουργία του ντεκόρ και των σκηνικών που έκαναν τις μαζικές κομματικές συγκεντρώσεις τόσο ανατριχιαστικά αποτελεσματικές. Αναλαμβάνετε την ευθύνη για αυτές τις δημαγωγικές μαζικές συγκεντρώσεις;
SPEER: Ω, ναι, αν και εκείνες τις ημέρες δεν καταλάβαινα πραγματικά τις ευρύτερες επιπτώσεις των συγκεντρώσεων- ήμουν μέρος της μηχανής από τότε και δεν αμφισβητούσα πλέον τη λειτουργία της. Σε κάθε περίπτωση, ήταν μια εξαντλητική δουλειά. Ήμουν υπεύθυνος για σχεδόν κάθε πτυχή αυτών των μαραθώνιων εκδηλώσεων, από τη συντήρηση του κτιρίου μέχρι το φωτισμό και το σκηνικό. Το πιο επίπονο καθήκον μου ήταν η «χορογραφία» της συγκέντρωσης, η γυμναστική άσκηση των χιλιάδων μελών του κόμματος που εμφανίζονταν σε παρελάσεις και παραστρατιωτικές πομπές.
Είχαμε ένα ιδιαίτερα ενοχλητικό πρόβλημα με τους Amtswalter, τους κατώτερους και μεσαίους κομματικούς αξιωματούχους των οποίων η νεοαποκτηθείσα δύναμη είχε μεταφερθεί τόσο στην κοιλιά τους όσο και στο κεφάλι τους. Η θέα αρκετών χιλιάδων μπυροκοιλιών να χοροπηδάνε στην παρέλαση δεν θα ενέπνεε ιδιαίτερα τα πλήθη. Οπότε διοργάνωσα τις συγκεντρώσεις έτσι ώστε οι Amtswalter να διασχίζουν το πεδίο Zeppelin στο σκοτάδι, μέσα από μια θάλασσα χιλιάδων ναζιστικών πανό. Χώρισα τους σημαιοφόρους σε δέκα τεράστιες φάλαγγες, σχηματίζοντας διαδρόμους μέσω των οποίων θα μπορούσαν να βαδίσουν προς την εξέδρα των ομιλητών. Οι προβολείς φώτιζαν τα μαζικά λάβαρα, καθώς και τον τεράστιο αετό που στεφάνωσε το στάδιο- και για να τονίσω το αποτέλεσμα, ζήτησα από τον Χίτλερ να επιτάξει 130 αντιαεροπορικούς προβολείς - ουσιαστικά ό,τι διέθετε τότε η Luftwaffe. Τους τοποθέτησα γύρω από το γήπεδο σε αποστάσεις 40 ποδιών, με τις ακτίνες τους να κόβουν τον νυχτερινό ουρανό, ορατές μέχρι τα 25.000 πόδια, οπότε και διαλύονταν σε μια φωτεινή λάμψη.
ΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ, ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΠΕΕΡ
Το δραματικό αποτέλεσμα έκοβε την ανάσα, πέρα από οτιδήποτε είχα προβλέψει. Το φωτισμένο με προβολείς γήπεδο έδινε την εντύπωση μιας γιγαντιαίας αίθουσας που περιβαλλόταν από τιτάνιους αστραφτερούς λευκούς πυλώνες, με ένα περιστασιακό σύννεφο να αιωρείται σουρεαλιστικά μέσα στο μεγαλοπρεπές τείχος του φωτός, σαν μια ημιδιάφανη θαλάσσια ανεμώνη που αναδεύεται μέσα στη θάλασσα. Ο Βρετανός πρέσβης Neville Henderson έγραψε αργότερα ότι το αποτέλεσμα ήταν σαν να βρισκόταν σε καθεδρικό ναό από πάγο.
PLAYBOY: Η Νυρεμβέργη ήταν ίσως το πιο εντυπωσιακό ιστορικά δείγμα προπαγάνδας με σκηνικά. Αμέτρητοι νέοι και ευεπίφοροι Γερμανοί πρέπει να γοητεύτηκαν αρχικά και στη συνέχεια να προσηλυτίστηκαν από τη μεγαλοπρέπειά σας - οι ίδιοι νέοι που λίγα χρόνια αργότερα πολέμησαν και πέθαναν στο πλευρό του Χίτλερ. Πώς μπορείτε να εκθειάζετε την ομορφιά των φωτεινών σας επιδείξεων όταν όλο αυτό κατέληξε να οδηγήσει μια γενιά στο θάνατο;
SPEER: Εκείνη την εποχή, δεν έδινα καμία σημασία σε τέτοιες σκέψεις- σπάνια ασχολήθηκα καν με την πολιτική, παρά μόνο με τον πιο επιπόλαιο τρόπο. Αυταπατήθηκα ότι ήμουν καλλιτέχνης και ότι, ως αρχιτέκτονας του Χίτλερ, ήμουν υπεράνω της πολιτικής, είτε σκηνοθετούσα κομματικές συγκεντρώσεις είτε σχεδίαζα κυβερνητικά κτίρια. Αυτό είναι φυσικά ανοησία. Ήμουν τεχνίτης, αλλά τεχνίτης του θανάτου. Μου πήρε όμως πολλά χρόνια να το καταλάβω αυτό. Από την ημέρα που πέθανε ο Troost το 1934 μέχρι τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, ήμουν εντελώς απορροφημένος από το έργο μου και τελείως υπό την κυριαρχία του Χίτλερ.
Ο Χίτλερ έγινε το κέντρο της ζωής μου, αποκλείοντας την οικογένειά μου, τα παιδιά μου και τη δική μου ατομικότητα. Ήμουν μέρος του ναζιστικού κολοσσού καθώς αυτός αποκτούσε δυναμική και δεν το σκεφτόμουν περισσότερο από ό,τι ένα ψάρι σκέφτεται το νερό μέσα στο οποίο κολυμπάει.
Θα μπορούσα βέβαια εύκολα να το είχα δει, αν το ήθελα πραγματικά, γιατί μέχρι το 1934, η πραγματική φύση του ναζιστικού συστήματος είχε ήδη σφραγιστεί ανεξίτηλα στη Γερμανία από δύο γεγονότα: Στις 30 Ιουνίου του 1934, στην λεγόμενη "Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών", ο Χίτλερ "καθάρισε" το κόμμα του με αιματηρό τρόπο από τον αρχιστράτηγό του Ερνστ Ρεμ και τους ριζοσπάστες οπαδούς του Ρεμ, μαζί με εξέχοντες συντηρητικούς ηγέτες της αντιπολίτευσης- και στις 2 Αυγούστου, ο πρόεδρος φον Χίντενμπουργκ πέθανε, ανοίγοντας το δρόμο για την ανάληψη του απόλυτου δικτατορικού ελέγχου από τον Χίτλερ.
Ήμουν κοντά στον Χίτλερ καθ' όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, και το αναδυόμενο μοτίβο θα έπρεπε να μου ήταν σαφές, ιδίως μετά τη "Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών", όταν οι Ναζί δολοφόνησαν αρκετές εκατοντάδες ανθρώπους, το λιγότερο. Ίσως για να δικαιολογήσει τον εαυτό του, ο Χίτλερ τόνισε την ομοφυλοφιλία του Ρεμ και του κύκλου του και τη διεφθαρμένη ατμόσφαιρα του αρχηγείου του: «Σε ένα δωμάτιο βρήκαμε δύο γυμνά αγόρια»! Αλλά ο θάνατος του Ρεμ και οι θάνατοι όλων των άλλων -παλιών κομματικών συντρόφων και συντηρητικών δημοκρατών- δεν τον επηρέασαν καθόλου. Για τον Χίτλερ, το «ξεκαθάρισμα» της 30ής Ιουνίου ήταν απλώς μια δύσκολη αλλά αναγκαία πολιτική κίνηση.
PLAYBOY: Σας απώθησε το αίμα που χύθηκε κατά την εκκαθάριση;
SPEER: Όχι, λυπάμαι που το παραδέχομαι. Αμέσως μετά την εκκαθάριση, μου ανατέθηκε να ανακαινίσω το γραφείο του αντικαγκελάριου στο Βερολίνο. Όταν μπήκα στο γραφείο του αντικαγκελάριου φον Πάπεν, είδα στο πάτωμα της αίθουσας όπου ο βοηθός του, ο Χέρμπερτ φον Μπόζε, είχε πυροβοληθεί μέχρι θανάτου από τα SS, μια μεγάλη κηλίδα από ξεραμένο αίμα. Αμέσως απέστρεψα το βλέμμα μου και από εκείνη τη στιγμή και μετά, έμεινα μακριά από το δωμάτιο. Αλλά αυτή ήταν η μόνη επίδραση που είχε το περιστατικό πάνω μου- ήταν σαν να είχα τραβήξει μια κουρτίνα μέσα στο μυαλό μου, αποκλείοντας το συμβάν. Το μόνο που με απασχολούσε εκείνες τις ημέρες ήταν η φιλοδοξία μου να διαπρέψω ως αρχιτέκτονας του Χίτλερ.
PLAYBOY: Οι φιλοδοξίες σας φαινόταν να αυξάνονται αναλογικά με τα εγκλήματα που διέπρατταν οι ευεργέτες σας.
SPEER: Ναι, υποθέτω πως ναι. Νομίζω ότι από την αρχή ο Χίτλερ προετοίμαζε να μου αναθέσει καθήκοντα που ονειρευόταν να αναλάβει από την εφηβεία του. Την πρώτη φορά που συνάντησε τη σύζυγό μου, σε μια κρατική δεξίωση, της είπε με κάθε επισημότητα: «Ο σύζυγός σας θα ανεγείρει για μένα κτίρια που δεν έχουν δημιουργηθεί εδώ και 4000 χρόνια». Ακόμη και τότε, δεν είχα ιδέα για τη μεγαλομανία των σχεδίων του, ούτε για το τι προανήγγειλαν για τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη.
PLAYBOY: Μετανιώνετε για το γεγονός ότι αυτά τα σχέδια δεν υλοποιήθηκαν ποτέ;
SPEER: Πρέπει να παραδεχτώ ότι, παρά τον παραλογισμό και την τρέλα τους, δυσκολεύομαι να απαλλαγώ πλήρως από τη σαγήνη που ασκούσαν πάνω μου για τόσα πολλά χρόνια. Διανοητικά, μπορώ πλέον να τα περιφρονήσω - αλλά σε ένα βαθύτερο επίπεδο, εξακολουθούν να με απασχολούν. Ίσως, πέρα από όλα τα άλλα, αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο μισώ τόσο βαθιά τον Χίτλερ: όχι μόνο με οδήγησε να καταστρέψω τη συνείδησή μου, αλλά και αποστράγγισε και διαστρέβλωσε τις δημιουργικές δυνάμεις της νιότης μου.
Αλλά παρόλο που αυτά τα σχέδια εξακολουθούν να έχουν μια εσωτερική γοητεία για μένα, είμαι ευγνώμων που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, γιατί μπορώ να δω τώρα, όπως δεν μπορούσα τότε, ότι ήταν βαθιά ανήθικα στη σύλληψή τους. Οι διαστάσεις τους ήταν εξωγήινες, απάνθρωπες, αντανακλώντας την ψυχρότητα και την απανθρωπιά του ναζιστικού συστήματος. «Χτίζω για την αιωνιότητα», συνήθιζε να μου λέει ο Χίτλερ, και αυτό ήταν αλήθεια. Αλλά ποτέ δεν έχτιζε για τους ανθρώπους. Το μέγεθος και η κλίμακα των μνημείων του ήταν ένα προφητικό σύμβολο των σχεδίων του για παγκόσμια κυριαρχία, και η γιγαντιαία μητρόπολη που οραματιζόταν θα μπορούσε να χρησιμεύσει μόνο ως η καρδιά μιας κατακτημένης και υποδουλωμένης αυτοκρατορίας. Μια μέρα το καλοκαίρι του 1939, στεκόμασταν μαζί πάνω από τις ξύλινες μακέτες, όταν ο Χίτλερ έδειξε προς τα κάτω τον χρυσό γερμανικό αετό με τη σβάστικα στα νύχια του, ο οποίος θα στεφάνωσε την κορυφή του θόλου του Kuppelhalle.
«Αυτό πρέπει να αλλάξει», είπε με ένταση. Με τις οδηγίες του, άλλαξα το σχέδιο έτσι ώστε ο αετός να κρατάει μια υδρόγειο σφαίρα στα νύχια του. Δύο μήνες αργότερα, ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.
PLAYBOY: Πότε ο Χίτλερ σας εκμυστηρεύτηκε για πρώτη φορά τα σχέδιά του για τον πόλεμο;
SPEER: Λοιπόν, ποτέ δεν έκαστσε να μου πει, "Speer, σχεδιάζω έναν παγκόσμιο πόλεμο". Αλλά αυτό ήταν ξεκάθαρο από τα σχέδιά του για το Βερολίνο- και με την πάροδο των χρόνων, δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να κρύψει τα σχέδιά του για την πολιτική των κατακτήσεών του από τον κύκλο των οικείων του. Αλλά δεν νομίζω ότι ο Χίτλερ οραματίστηκε ποτέ έναν παγκόσμιο πόλεμο- πίστευε ότι η Δύση ήταν τόσο παρακμασμένη που θα μπορούσε να κατακτήσει τα εδάφη που επιβουλευόταν σταδιακά, καταλαμβάνοντας ένα έθνος τη φορά, σχεδόν χωρίς αντίσταση, μέχρι να ελέγξει ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτή ήταν η πρόθεσή του από τότε που επαναστρατιωτικοποίησε τη Ρηνανία το 1936, κατά σαφή παραβίαση της Συνθήκης του Λοκάρνο, όταν η Αγγλία και η Γαλλία αποδείχθηκαν αδύναμες και αναποφάσιστες.
Και από εκείνο το σημείο, επίσης, μια λεπτή αλλαγή έλαβε χώρα μέσα του- πρέπει να κατάλαβε τι δραματική τροπή είχε πάρει η ζωή του, συνειδητοποίησε ότι στο παιχνίδι που έπαιζε, το διακύβευμα ήταν η ζωή ή ο θάνατος ολόκληρων εθνών και η μοίρα του κόσμου. Λίγους μήνες μετά τη νίκη του στη Ρηνανία, καθόμουν με τον Χίτλερ στο σπίτι του στο Berchtesgaden το σούρουπο, βλέποντας τον ήλιο να πέφτει πίσω από τις βουνοκορφές. Κοίταξε σιωπηλά έξω από το παράθυρο για αρκετή ώρα και μετά μου είπε σιγανά: «Υπάρχουν δύο πιθανότητες για μένα: να νικήσω με όλα μου τα σχέδια -ή να αποτύχω. Αν νικήσω, θα γίνω ένας από τους σπουδαιότερους ανθρώπους στην ιστορία. Αν αποτύχω, θα καταδικαστώ, θα περιφρονηθώ, θα δαιμονοποιηθώ». Πριν προλάβω να πω οτιδήποτε, σηκώθηκε απότομα και έφυγε, προφανώς αμήχανος που αποκάλυψε τις ενδόμυχες σκέψεις και αμφιβολίες του με τέτοιο τρόπο.
PLAYBOY: Ποιος ήταν ο τρόπος ζωής του στο Berchtesgaden;
Σχετικά σεμνός. Αυτή ήταν, άλλωστε, η απόδρασή του από το Βερολίνο, και απαρνήθηκε τη δύναμη και τη μεγαλοπρέπεια του επίσημου ρόλου του. Οι συνεργάτες του, όπως ο Γκέρινγκ και ο Μάρτιν Μπόρμαν, προσπαθούσαν πάντα να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον με λαμπρά επιδεικτικά σπίτια, αλλά ο Χίτλερ έζησε λιτά στο μικρό του σπίτι, το Berghof, ένα τυπικό εξοχικό σπίτι διακοσμημένο στο άνετο ersatz- αγροτικό στυλ που αγαπούσαν οι μικροαστοί.
Τα γεύματα και τα δείπνα που παρέθετε ήταν ανεπίσημα, με απλό, χορταστικό φαγητό - όχι γκουρμέ γεύματα όπως αυτά που κοσμούσαν τα τραπέζια του Γκέρινγκ και των άλλων ισχυρών του ναζισμού.
PLAYBOY: Έχουμε διαβάσει ότι ο Χίτλερ ήταν χορτοφάγος.
SPEER: Ήταν, εκτός του ότι δεν έπινε ούτε κάπνιζε. Είχε έναν ειδικό χορτοφάγο σεφ που ετοίμαζε τα πιάτα του. Αγαπούσε τα ζώα και πίστευε ότι η μαζική σφαγή τους για τα τραπέζια μας ήταν σκληρή και βάρβαρη - ο ίδιος άνθρωπος που μπορούσε να διατάξει εκατομμύρια ανθρώπους να πεθάνουν χωρίς ίχνος οίκτου! Όμως δεν ήταν φανατικός με τη χορτοφαγία του και δεν προσπαθούσε να επιβάλει τις προτιμήσεις του στους υπόλοιπους από εμάς, αν και περιστασιακά μας επέπληττε ως «καρκινοφάγους».
Μετά το δείπνο, η παρέα ακολουθούσε πάντα τον Χίτλερ στο σαλόνι, το οποίο είχε διαμορφωθεί σε αίθουσα προβολής ταινιών. Μέχρι τον πόλεμο, οπότε η πρακτική αυτή διακόπηκε. Ο Χίτλερ έβλεπε πάντοτε μία ή δύο ταινίες κάθε βράδυ, συνήθως ρομαντικές ταινίες, ιστορικά θεάματα και ελαφρές μουσικές κωμωδίες, ιδίως όσες είχαν πολλές χορεύτριες. Ο Χίτλερ έπασχε από αϋπνία και δεν μας άφηνε να αποχωρήσουμε πριν από τις δύο ή τρεις το πρωί, όταν τελικά τρεκλίζοντας με ευγνωμοσύνη πηγαίναμε στα κρεβάτια μας για να κοιμηθούμε, ώστε να αντιμετωπίσουμε άλλη μια μέρα ανιαρής πλήξης.
PLAYBOY: Υπήρχαν πολλές εσωτερικές διαμάχες στο περιβάλλον του Χίτλερ;
SPEER: Ο κύκλος του Χίτλερ ήταν σαν βυζαντινή αυλή, που έβραζε από ίντριγκες, ζήλια και προδοσία. Το Τρίτο Ράιχ δεν ήταν τόσο ένα μονολιθικό κράτος όσο ένα δίκτυο αλληλομαχόμενων γραφειοκρατιών, με τους σατράπες του Χίτλερ να οριοθετούν τις δικές τους ανεξάρτητες σφαίρες επιρροής και στη συνέχεια να επιδιώκουν αδίστακτα την επέκτασή τους - συχνά εις βάρος του εθνικού συμφέροντος.
PLAYBOY: Ήταν οι αυλικοί του Χίτλερ διεφθαρμένοι και φιλόδοξοι;
SPEER: Οι περισσότεροι από αυτούς θα έκαναν τον Αλ Καπόνε να μοιάζει με καλοκάγαθο φιλάνθρωπο. Από τη στιγμή που ανέλαβαν την εξουσία και έβαλαν στα χέρια τους το κρατικό ταμείο, γέμισαν τις τσέπες τους, συσσωρεύοντας προσωπικές περιουσίες, επωφελούμενοι από τις κρατικές συμβάσεις, χτίζοντας τεράστια παλάτια και εξοχικές βίλες με δημόσια κονδύλια, επιδιδόμενοι σε ένα σπάταλο τρόπο ζωής που ταιριάζει περισσότερο στους Βοργίες παρά σε αυτοαποκαλούμενους επαναστάτες. Η σήψη ήταν διάχυτη- σαν ψάρι, η ναζιστική κυβέρνηση αποσυντέθηκε από το κεφάλι και κάτω.
PLAYBOY: Ποιος ηγέτης των Ναζί ήταν ο πιο διεφθαρμένος;
SPEER: Θα πρέπει να αποδώσω αυτό το δυσώδες παράσημο στον Γκέρινγκ. Ήταν κλέφτης μεγάλης κλίμακας, λεηλατώντας τα μουσεία και τις συλλογές έργων τέχνης της Ευρώπης για τα δικά του ιδιωτικά θησαυροφυλάκια, επιτάσσοντας κρατικά κονδύλια για να χτίσει πολυτελή σπίτια, απαλλοτριώνοντας κρατικές εκτάσεις για τα απέραντα κυνηγετικά του καταφύγια, αποσπώντας τεράστιες δωροδοκίες από κορυφαίους βιομηχάνους για να στηρίξει τα κτήματα και τα παλάτια του και τους εκατοντάδες υπαλλήλους που τα στελέχωναν. Για να πούμε τη μαύρη αλήθεια, ο Γκέρινγκ είχε μεγάλη προσωπική γοητεία, αλλά και πολύ οξεία διάνοια. Μπορούσε να είναι ένας πολύ γοητευτικός λωποδύτης. Κατά μία έννοια, γεννήθηκε έξω από την εποχή του - ήταν ένας πραγματικός condottiere, ένας μισθοφόρος, εντελώς αμοράλ, χωρίς καμία ιδεολογία πέρα από την προσωπική ανέλιξη. Ο υφυπουργός του μου είπε στη Νυρεμβέργη: «Ο Γκέρινγκ ήταν ο τελευταίος από τους πρίγκιπες της Αναγέννησης», και είχε δίκιο.
PLAYBOY: Είχατε καλές προσωπικές σχέσεις με τον Γκέρινγκ;
SPEER: Ναι, τα πηγαίναμε αρκετά καλά. Με προσκαλούσε συχνά στο Karinhall, το μεγάλο κυνηγετικό του κτήμα βόρεια του Βερολίνου, όπου ζούσε σαν φεουδάρχης. Θυμάμαι να πηγαίνω οδηγώντας εκεί ένα βράδυ του 1942 μετά από ένα τηλεφώνημά του που μου ζητούσε να πάω αμέσως για ένα θέμα επείγοντος εθνικού ενδιαφέροντος. Όταν έφτασα, με υποδέχτηκε, το παχύσαρκο σώμα του τυλιγμένο σε μια σμαραγδένια βελούδινη ρόμπα με μια γιγάντια καρφίτσα από ρουμπίνι καρφωμένη στο σατέν πέτο, το πρόσωπό του καλυμμένο από μια παχιά στρώση ρουζ, τα νύχια του λακαρισμένα σε έντονο κόκκινο χρώμα. Μου είπε ότι είχε μια λαμπρή ιδέα: ενόψει της απελπιστικής έλλειψης χάλυβα, γιατί να μην κατασκευάσουμε τις μηχανές μας από σκυρόδεμα; Τον κοίταζα επίμονα. Φυσικά, συνέχισε με προθυμία, βγάζοντας μια χούφτα ακατέργαστα διαμάντια και ρουμπίνια από την τσέπη του και κυλώντας τα νευρικά στα δάχτυλά του, οι ατμομηχανές από σκυρόδεμα προφανώς δεν θα διαρκούσαν τόσο πολύ όσο οι ατσάλινες, αλλά θα μπορούσαμε να το αντισταθμίσουμε αυτό κατασκευάζοντας περισσότερες από αυτές. Τον κοίταξα για μια στιγμή, αναστέναξα και δεν είπα τίποτα. Συνέχισε να αναπτύσσει αυτή τη νέα παραληρηματική βροχή ιδεών καθώς με συνόδευε στην αίθουσα Karin, δείχνοντας λεπτομερώς τα τελευταία έργα τέχνης που είχε «απελευθερώσει» από την κατεχόμενη Γαλλία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και τη Ρωσία, και εξακολουθούσε να παραμιλάει γι' αυτό όταν επικαλέστηκα επείγουσα δουλειά και έφυγα.
Ο Γκέρινγκ τρελαινόταν να απολαμβάνει τον παράνομο πλούτο του και αποτελούσε ιεροτελεστία γι' αυτόν να ξεναγεί τους καλεσμένους του στα κελάρια του, όπου φυλάσσονταν μερικοί από τους πιο ανεκτίμητους θησαυρούς τέχνης στον κόσμο. Αλλά ήταν το χρήμα και η εξουσία που αντιπροσώπευε η συλλογή του που τον ενθουσίαζε, όχι η ομορφιά της, και αντλούσε την ίδια ευχαρίστηση από το να δείχνει στους καλεσμένους του το τεράστιο απόθεμα των κατασχεμένων γαλλικών σαπουνιών και αρωμάτων του ή τους χυδαία εντυπωσιακούς θησαυρούς του με διαμάντια, ρουμπίνια και σμαράγδια, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων. Μέχρι το τέλος του πολέμου, ο Γκέρινγκ πρέπει να ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος στη Γερμανία. Ίσως γι' αυτό σκέφτηκε την παράξενη ιδέα των τσιμεντένιων ατμομηχανών -για να μεταφέρει περισσότερα από τα λάφυρά του! Βέβαια, μέχρι τότε, ο Γκέρινγκ δεν ήταν πια εντελώς λογικός- οι ψυχικές και σωματικές του δυνάμεις είχαν εξαντληθεί από τον εθισμό του στην ηρωίνη.
PLAYBOY: Ήταν ναρκομανής;
SPEER: Ναι, ήταν εθισμένος από τη δεκαετία του '20. Αλλά η φθορά του ήταν σταδιακή. Όταν οι Ναζί ανέβηκαν στην εξουσία, επέδειξε μεγάλη ενεργητικότητα και ικανότητες- αλλά από την αρχή του πολέμου, ο εθισμός του στα ναρκωτικά τον κυρίευσε ολοκληρωτικά και άρχισε να χάνει την αυτοκυριαρχία του. Αφότου η Luftwaffe του απομακρύνθηκε από τους αγγλικούς ουρανούς στη Μάχη της Βρετανίας, κατέστη αχρηστεύτηκε τελείως από τα ναρκωτικά, μένοντας στάσιμος σε μια σχεδόν κωματώδη κατάσταση λήθαργου. Κάθε τόσο, έβγαινε από τον λήθαργο του με ένα εντυπωσιακή επίδειξη ενέργειας, που ποτέ δεν κράταγε πολύ.
Καθώς τα κακά νέα πύκνωναν, ο Γκέρινγκ αποτραβιόταν ολοένα και περισσότερο στη ναρκωτική φωλιά του, βγάινοντας μόνο για να εμπλακεί σε κάποια ίντριγκα εναντίον του αιώνιου αντιπάλου του, του Μάρτιν Μπόρμαν.
PLAYBOY: Υπήρξαν αναφορές ότι όχι μόνο ο Μπόρμαν αλλά και ο Χίτλερ επέζησαν του πολέμου και διέφυγαν στη Νότια Αμερική. Πιστεύετε ότι κάποιος από τους δύο μπορεί να είναι ακόμα ζωντανός;
SPEER: Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω λάβει καμιά κάρτα τους. Ο Χίτλερ σίγουρα δεν δραπέτευσε- οι αποδείξεις του θανάτου του είναι αδιάψευστες. Τα γεγονότα που περιβάλλουν την τύχη του Bormann είναι λιγότερο σίγουρα, αλλά τείνω να είμαι λίγο επιφυλακτικός - εμφανίζεται και στη συνέχεια εξαφανίζεται στην Παραγουάη ή τη Βραζιλία με την ίδια συχνότητα που εμφανίζεται κι εξαφανίζεται το τέρας του Λοχ Νες. Βέβαια, υποθέτω ότι είναι πιθανό εκείνες τις χαοτικές τελευταίες ημέρες να κατάφερε να φύγει από το Βερολίνο και να βρει διέξοδο προς τη Νότια Αμερική ή τη Μέση Ανατολή ή κάποιο άλλο μακρινό καταφύγιο. Αλλά ακόμη και αν το είχε κάνει, αμφιβάλλω έντονα αν θα ήταν ζωντανός σήμερα- θα είχε μεθύσει μέχρι θανάτου εδώ και χρόνια. Ο Μπόρμαν ήταν τόσο εθισμένος στο αλκοόλ όσο και ο Γκέρινγκ στα ναρκωτικά - όταν τον γνώρισα, είχε την όψη ανθρώπου που έπασχε από ηπατική νόσο, και νομίζω ότι του είχαν απομείνει μόνο λίγα χρόνια ζωής, σε κάθε περίπτωση. Αν είχε φτάσει στη Νότια Αμερική, το ζεστό κλίμα και η απομόνωση θα επέτειναν αναμφίβολα την κατανάλωση αλκοόλ και θα τον τελείωναν ακόμη νωρίτερα.
PLAYBOY: Τι είδους άνθρωπος ήταν ο Γκέμπελς;
SPEER: Ήταν ένας πολύ ικανός και ευφυής άνθρωπος, αφοσιωμένος εργάτης και προικισμένος διαχειριστής, πολύ καλά οργανωμένος και συστηματικός διανοούμενος, με μεγάλο χάρισμα να αποσπά τα προβλήματα από το πλαίσιό τους, να τα εξετάζει με σαφήνεια και οξύτητα και να καταλήγει σε ορθές και αντικειμενικές κρίσεις. Ήταν το είδος του ανθρώπου που θα είχε αφήσει το στίγμα του ακόμη και σε μια κανονική κοινωνία. Υψωνόταν πάνω από τους πνευματικούς πυγμαίους στο περιβάλλον του Χίτλερ- ήταν ένας από τους λίγους άνδρες του εσωτερικού κύκλου με πανεπιστημιακή μόρφωση και έτσι περιφρονούσε ανοιχτά τους περισσότερους από τους συνεργάτες του, τους οποίους θεωρούσε ορθώς ως πνευματικά κατώτερους του. Παρά τη φανατική ρητορική των λόγων του, είχε ένα ψυχρό, υπολογιστικό μυαλό και ήταν αρκετά εκλεπτυσμένος και καλλιεργημένος. Ήταν λίγο μαλθακός και είχε αθυρόστομη γλώσσα, αλλά τείναμε να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον και τα πηγαίναμε καλά.
PLAYBOY: Ήταν ο Γκέμπελς τόσο διεφθαρμένος όσο και οι άλλοι ηγέτες των Ναζί;
SPEER: Θα τον τοποθετούσα στη μεσαία τάξη της διαφθοράς, όχι τόσο κακός όσο ο Γκέρινγκ και ο Χίμλερ, χειρότερος ωστόσο από κάποιους άλλους. Δεν ήταν απρόθυμος να χρησιμοποιήσει τη θέση του για προσωπική ανέλιξη, χτίζοντας παλάτια και πολυτελείς εξοχικές κατοικίες και διογκώνοντας τον τραπεζικό του λογαριασμό. Αλλά παρόλο που ο Γκέμπελς κοίταζε το συμφέρον του, υποψιάζομαι ότι τα υλικά οφέλη δεν αποτελούσαν κυρίαρχο κίνητρο στη ζωή του. Κατά βάθος, ήταν ένας ιδεολόγος, ένας αφοσιωμένος Ναζί, αν και με πιο καθαρή σκέψη από τους περισσότερους. Ανήκε στη ριζοσπαστική πτέρυγα του κόμματος και ήθελε να ξεριζώσει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και να την αντικαταστήσει με μια σοσιαλιστική ουτοπία. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε ρεφορμιστικό ιδεαλισμό, αλλά βαθιά μέσα του, νομίζω ότι μπορεί να ήταν ένα είδος μηδενιστή.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, έλεγε συχνά ότι το μεγαλύτερο λάθος που κάναμε ήταν ότι δεν ενωθήκαμε με τον Στάλιν και τους κομμουνιστές για να συντρίψουμε από κοινού τη Δύση, και επεσήμαινε τις ομοιότητες μεταξύ των ιδεολογιών μας- συνήθιζε να λέει ότι οι πρώην κομμουνιστές ήταν οι καλύτεροι Ναζί. Δεν ήταν προσωπικά φιλόδοξος ή πεινασμένος για εξουσία, με την έννοια που ήταν ο Μπόρμαν, και πνευματικά, ήταν ένας επαναστατημένος ασκητής, όχι ένας άπληστος ηδονιστής όπως ο Γκέρινγκ. Ο Γκέμπελς ενδιαφερόταν περισσότερο να χρησιμοποιήσει την υψηλή του θέση για να ρίξει κορίτσια στο κρεβάτι του παρά να κουβαλήσει χρυσάφι στα θησαυροφυλάκιά του.
PLAYBOY: Ο Γκέμπελς, ήταν κι αυτός γυναικάς;
SPEER: Το εκφράζετε πολύ κομψά. Ως υπουργός προπαγάνδας, ήταν ο τσάρος της γερμανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας και του θεάτρου, και τον καναπέ του για τα casting πρέπει να τον ζήλευαν οι σκηνοθέτες του Χόλιγουντ εκείνης της εποχής. Οι περισσότερες από τις κορυφαίες Γερμανίδες ηθοποιούς χρωστούσαν την καριέρα τους στον Γκέμπελς, και αυτός δεν ήταν αλτρουιστής όσον αφορά την ανταπόδοση.
PLAYBOY: Ο Χίτλερ αποδοκίμαζε την ιδιωτική ζωή του Γκέμπελς;
SPEER: Όχι, εφόσον δεν δημιουργούσε δημόσιο σκάνδαλο. Με τον δικό του τρόπο, βέβαια, ο Χίτλερ εκμεταλλευόταν τις γυναίκες εξίσου ανάλγητα με τον Γκέμπελς.
PLAYBOY: Αναφέρεστε στη σχέση του με την Εύα Μπράουν;
SPEER: Ναι. Της φέρθηκε πολύ άσχημα. Ποτέ δεν αναγνώρισε δημοσίως τη σχέση τους και κατέβαλε παράλογες προσπάθειες για να τη συγκαλύψει, ακόμη και μέσα στον κύκλο των οικείων του. Όταν συνόδευε τον Χίτλερ σε ταξίδια ή δημόσιες εμφανίσεις, δεν της επιτρεπόταν ποτέ να βρίσκεται στην αυτοκινητοπομπή ή κοντά στον Χίτλερ- και στο Berchtesgaden, την απομάκρυναν από το πλευρό του Φύρερ κάθε φορά που έφταναν επίσημοι καλεσμένοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο Χίτλερ την εξόριζε στο μικρό δωμάτιό της στον δεύτερο όροφο, με μια πόρτα που επικοινωνούσε με το δικό του υπνοδωμάτιο, όπου καθόταν σε θλιβερή απομόνωση, ενώ οι εορτασμοί συνεχίζονταν στον κάτω όροφο. Δεν ξέρω γιατί ο Χίτλερ διατήρησε αυτό το πρόδηλο πρόσχημα. Όλοι ήξεραν ότι ήταν ερωμένη του. Ποτέ δεν έδειξε καμία εκτίμηση για τα συναισθήματά της και ήταν συνεχώς ψυχρότατος απέναντί της δημοσίως. Αυτό ήταν οδυνηρό να το βλέπεις, επειδή ήταν προφανώς αφοσιωμένη σε αυτόν και πληγωνόταν εύκολα από την αδιαφορία του.
PLAYBOY: Τι είδους άνθρωπος ήταν;
SPEER: Ούτε μια χαζοχαρούμενη τσούλα ούτε μια ραδιούργα Μαντάμ Πομπαντούρ, αλλά μια γλυκιά, ευγενική και ήσυχη γυναίκα. Ήταν εντελώς απολίτικη και ποτέ δεν προσπάθησε να παρέμβει στις κρατικές υποθέσεις ή να επηρεάσει τις αποφάσεις του Χίτλερ. Λάτρευε τα σπορ, ιδιαίτερα το σκι, και είχε ευχάριστο, χωρίς κακίες, χιούμορ- αναφερόταν στον εαυτό της δηκτικά ως "Μητέρα της χώρας". Καταγόταν από μια απλή οικογένεια της κατώτερης μεσαίας τάξης του Μονάχου, και ούτε η ίδια ούτε οι γονείς της φάνηκε ποτέ να επωφελούνται οικονομικά από τη σχέση της με τον Χίτλερ. Τα μόνα δώρα που της έκανε ήταν δώρα γενεθλίων και Χριστουγέννων, μάλλον κακόγουστα κοσμήματα, και ζούσε με ένα λιτό μεροκάματο που της χορηγούσε απρόθυμα ο Μπόρμαν. Ήταν η μόνη από τον στενό κύκλο του Χίτλερ που παρέμεινε αδικημένη και απλή μέχρι το τέλος. Ήταν ένα θλιβερό, μοναχικό άτομο, το μόνο μέλος της παρέας που δεν άξιζε την καταδίκη της.
PLAYBOY: Γιατί ο Χίτλερ της φερόταν τόσο άθλια καθ' όλη τη διάρκεια της σχέσης τους;
SPEER: Νομίζω ότι υπήρχαν διάφοροι λόγοι. Συνήθιζε να συζητά το ζήτημα του γάμου στο δείπνο, ενώ η Εύα καθόταν δίπλα του με τα μάτια της χαμηλωμένα. «Δεν θα μπορούσα ποτέ να παντρευτώ», έλεγε με απόλυτη αναισθησία. «Σκεφτείτε τα προβλήματα αν είχα παιδιά! Στο τέλος, θα προσπαθούσαν να κάνουν τον γιο μου διάδοχό μου, και η οι πιθανότητες για κάποιον σαν εμένα να έχει έναν ικανό γιο είναι ελάχιστες. Έτσι συμβαίνει σχεδόν πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις». Ανέφερε πάντα το παράδειγμα του γιου του Γκαίτε, ο οποίος ήταν νοητικά υστερημένος, για να εξηγήσει τη δυσπιστία του απέναντι στην κληρονομική διαδοχή. Σε άλλες περιπτώσεις, εξηγούσε την κυνική του περιφρόνηση για τις γυναίκες γενικά, σαν να μην υπήρχε η Εύα: «Ένας εξαιρετικά ευφυής άνδρας θα έπρεπε να πάρει μια πρωτόγονη και ηλίθια γυναίκα. Φανταστείτε να είχα, συν τοις άλλοις, μια γυναίκα που να παρεμποδίζει τη δουλειά μου!». Το πρόσωπο της Εύας παρέμενε ανέκφραστο- μόνο τα μάτια της πρόδιδαν τον πόνο της. Ποτέ δεν υπήρχε καμία εξωτερική εκδήλωση τρυφερότητας ή σεβασμού γι' αυτήν στη συμπεριφορά του.
PLAYBOY: Υπήρξαν ιστορίες ότι ο Χίτλερ ήταν ομοφυλόφιλος. Πιστεύετε ότι υπήρχε κάποια αλήθεια σ' αυτές;
SPEER: Νομίζω ότι ήταν απλώς προπαγάνδα εν καιρώ πολέμου, όπως οι ιστορίες ότι ήταν εβραϊκής καταγωγής ή ότι μασούσε τα χαλιά σε επιληπτικές κρίσεις ή ότι ήταν συφιλιδικός. Όχι, ο Χίτλερ ήταν σεξουαλικά φυσιολογικός- η διαστροφή του ήταν ψυχική, όχι σωματική. Αλλά δεν πιστεύω ότι ήταν ικανός για αληθινή αγάπη. Ίσως μια φορά στη ζωή του να ήταν. Ως νεαρός, είχε αιμομικτική σχέση με την ανιψιά του, Geli Raubal, την οποία οδήγησε στην αυτοκτονία. Αλλά όσο γνώριζα τον Χίτλερ, υπήρχε μια απόλυτη ψυχρότητα πάνω του- σε ένα βαθύ επίπεδο, στερούνταν κάθε είδος ενσυναίσθησης και τρυφερότητας. Ήταν ένα απάνθρωπο ον.
PLAYBOY: Και όμως είπατε στη Νυρεμβέργη: «Αν ο Χίτλερ είχε ποτέ έναν φίλο, εγώ θα ήμουν αυτός ο φίλος».
SPEER: Ναι, αλλά η λέξη κλειδί είναι το «αν». Νομίζω ότι κατά καιρούς ο Χίτλερ λαχταρούσε το είδος της ανθρώπινης επαφής που δεν μπόρεσε ποτέ να επιτύχει. Το αισθάνθηκα αυτό περιστασιακά στο Berchtesgaden, όταν καθόμουν μαζί του την ώρα του τσαγιού μπροστά στο αναμμένο τζάκι του- σε αυτές τις περιπτώσεις, προσπαθούσε τόσο απεγνωσμένα να δημιουργήσει μια φιλική ατμόσφαιρα, σερβίροντας κέικ στις γραμματείς του με υπερβολική γαλαντομία, προσπαθώντας να βρει έναν εύκολο και χαλαρό τόνο συνομιλίας με τους καλεσμένους του, προσπαθώντας να το παίξει φιλικός οικοδεσπότης. Ένιωθα οίκτο γι' αυτόν σε αυτές τις περιπτώσεις- ήταν σαν ένα φάντασμα που υποκρινόταν ότι είναι ζωντανό, προσπαθώντας απεγνωσμένα να πείσει τον εαυτό του ότι ήταν τελικά ένας φυσιολογικός άνθρωπος με φυσιολογικά συναισθήματα. Αλλά ακόμη και η επιθυμία του Χίτλερ δεν μπορούσε να γεμίσει αυτό το κενό βαθιά μέσα του, αυτή η διάχυτη ιδιότητα του απροσδιόριστου, του ανυπόστατου. Ποτέ δεν συνάντησα κάποιον άλλο στη ζωή μου για τον οποίο νιώθεις ότι λείπει από μέσ του κάτι ζωτικό, αυτή την εντύπωση ότι στον πυρήνα της ύπαρξής του υπάρχει απλώς μια νεκρωμένη ουσία.
Είναι αλήθεια ότι πιθανώς είδα αυτόν τον εσώτερο εαυτό του περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον γύρω του. Οι μόνες φορές που τον είδα να συμπεριφέρεται με γνήσια ζωντάνια, ευχαρίστηση και αυθορμητισμό ήταν όταν ήμασταν μαζί, μελετώντας αρχιτεκτονικά σχέδια ή επιθεωρώντας τις αγαπημένες του μακέτες για το Βερολίνο του μέλλοντος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, έδειχνε όσο το δυνατόν πιο κοντά στο να είναι άνθρωπος. Ένας από τους φίλους μου, αφού παρακολούθησε μια από τις συναντήσεις εργασίας μας, είπε για τη σχέση μας: «Ξέρεις τι είσαι; Είσαι ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Χίτλερ».
PLAYBOY: Θα μπορούσε να υπήρχε ένα στοιχείο λανθάνουσας ομοφυλοφιλίας στη σχέση του Χίτλερ μαζί σας;
SPEER: Όχι με οποιαδήποτε παραδοσιακή ψυχολογική έννοια. Ήταν κάτι βαθύτερο και σκοτεινότερο. Στο «Πέρα από την Αρχή της Ηδονής», ο Φρόιντ αναλύει την αιώνια πάλη ανάμεσα στις ορμές της ζωής και του θανάτου μέσα στον άνθρωπο- και στον Χίτλερ, η ορμή του θανάτου είχε σχεδόν αδιαμφισβήτητη κυριαρχία.
Αλλά είναι πιθανό ότι, κατά καιρούς, πάλευε ασυνείδητα ενάντια στο ίδιο του το κακό, και τα τελευταία απομεινάρια της ανθρωπιάς του έφταναν να αναζητήσουν την αρχή της ζωής. Σε τέτοιες στιγμές, μπορεί να αισθάνθηκε σε μένα μια μετενσάρκωση των εξαφανισμένων ελπίδων της νιότης του. Αλλά όποια κι αν ήταν η αξιοσημείωτη σχέση μας, δεν ήταν φιλία. Η σχέση μας διήρκεσε μόνο όσο ήμουν ο αρχιτέκτονάς του- μόλις μπήκα στην κυβέρνησή του ως υπουργός εξοπλισμών, όλα άρχισαν να αλλάζουν. Ο πόλεμος ήταν το πραγματικό σημείο καμπής στη σχέση μας.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
