Μπορεί η κλιματική κρίση να επηρεάσει τα αεροπορικά ταξίδια; Η σταδιακή υπερθέρμανση του πλανήτη δημιουργεί νέες προκλήσεις για τον αεροπορικό κλάδο και τα εκατομμύρια των επιβατών που διακινούνται καθημερινά, καθώς επιστημονικές έρευνες συσχετίζουν την κλιματική αλλαγή με την αύξηση των αναταράξεων στις πτήσεις. Ποιο είναι το απρόβλεπτο καιρικό φαινόμενο που δεν πιάνουν τα ραντάρ της αεροπλοΐας; Επιστήμονες, εμπειρογνώμονες και έμπειροι πιλότοι εξηγούν τα πώς και τα γιατί στη LiFO.
Είναι δυνατόν η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη να δημιουργεί εντονότερες αλλά και συχνότερες αναταράξεις κατά τη διάρκεια των αεροπορικών ταξιδιών; Λίγες μέρες μετά τον θάνατο ενός επιβάτη και τον σοβαρό τραυματισμό 30 ακόμη ατόμων που επέβαιναν στην ίδια πτήση της Singapore Airlines που εκτελούσε το δρομολόγιο Λονδίνο - Σιγκαπούρη, το ζήτημα των αναταράξεων επανήλθε στην επικαιρότητα μέσα από μια διαφορετική οπτική, αφού ερευνητικά δεδομένα το συνδέουν με την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Οι εκτιμήσεις των ερευνητών αναφέρουν ότι μέχρι το 2050 η συχνότητα των αναταράξεων καθαρού αέρα στις πτήσεις μεταξύ Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής θα διπλασιαστεί και η έντασή τους θα αυξηθεί κατά 10 έως 40%.
Στην τελευταία μελέτη του τμήματος Μετεωρολογίας του βρετανικού Πανεπιστημίου του Reading καταγράφεται ότι οι αναταράξεις καθαρού oυρανού, το Clear-air Τurbulence (CAT), όπως ονομάζεται διεθνώς το συγκεκριμένο μετεωρολογικό φαινόμενο, αυξάνονται σε συχνότητα και ένταση λόγω της κλιματικής αλλαγής. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο, συνέβαινε και θα συμβαίνει, ωστόσο οι ερευνητές, μελετώντας το, διαπίστωσαν ότι υπάρχει συσχετισμός της αύξησής του με την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Στην προμετωπίδα της έρευνας καταγράφεται ότι οι αναταράξεις αυτές έχουν αυξηθεί από το 1979 έως το 2020 κατά 55% στον βόρειο Ατλαντικό, μια περιοχή που συγκαταλέγεται στους πιο πολυσύχναστους διαδρόμους του πλανήτη. Οι εκτιμήσεις των ερευνητών αναφέρουν ότι μέχρι το 2050 η συχνότητα των αναταράξεων καθαρού ουρανού στις πτήσεις μεταξύ Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής θα διπλασιαστεί και η έντασή τους θα αυξηθεί κατά 10 έως 40%.
Ποιες είναι οι αναταράξεις που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή
Οι αναταράξεις οι οποίες φαίνεται να επηρεάζονται από τις νέες κλιματικές συνθήκες που δημιουργεί η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι αυτές που δεν πιάνουν τα ραντάρ της αεροπλοΐας, εξηγεί στη LiFO o Φαίδων Καραϊωσηφίδης, αεροναυπηγός και διερευνητής αεροπορικών ατυχημάτων: «Σε αντίθεση με τις μετεωρολογικές αστάθειες, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε αναταράξεις, το φαινόμενο του CAT δεν μπορεί να εντοπιστεί εύκολα, μόνο αν έχει περάσει νωρίτερα κάποιο άλλο αεροπλάνο για να προειδοποιήσει τα αεροσκάφη που θα ακολουθήσουν. Αντίθετα, οι μετεωρολογικές αστάθειες που είναι σε θέση να οδηγήσουν σε αναταράξεις μπορούν να προβλεφθούν γιατί εντοπίζεται η κακοκαιρία. Δηλαδή τα μετεωρολογικά ραντάρ μπορούν να εντοπίσουν την υγρασία και στη συνέχεια με αλγορίθμους να υπολογίσουν τη μετεωρολογική αστάθεια, ενώ υπάρχουν αλγόριθμοι και πρότυπα με τα οποία μπορούμε να δούμε πόσο μακριά πρέπει να πετάξει ένα αεροσκάφος από μια καταιγίδα για να μην επηρεαστεί από αυτή», μας εξηγεί.
Πώς δημιουργείται το φαινόμενο
Το φαινόμενο του CAT που μελέτησαν οι Βρετανοί επιστήμονες υπήρχε πάντα, αλλά είναι κατά κάποιον τρόπο αόρατο. Οι πιλότοι βλέπουν μπροστά τους έναν καθαρό ουρανό. «Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω των διαφορών της ταχύτητας του ανέμου που υπάρχει σε μικρή απόσταση», εξηγεί ο Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, υπεύθυνος λειτουργίας της υπηρεσίας πρόγνωσης καιρού meteo.gr. Και προσθέτει: «Κάπου είναι ισχυρότεροι οι άνεμοι, κάπου είναι λιγότερο ισχυροί. Αυτή η διαφορά δημιουργεί αναταράξεις καθαρού ουρανού που δεν φαίνονται. Δηλαδή είναι στρόβιλοι αέρα που δημιουργούν αυτά τα ανοδικά και καθοδικά ρεύματα τα οποία ενοχλούν το αεροσκάφος. Μπορεί να είναι πολύ ισχυρά και να χτυπήσουν άνθρωποι που δεν είναι δεμένοι ή να τραυματιστούν από τα αντικείμενα που ίσως εκτοξευτούν. Ξαφνικά, εάν χάσει ύψος το αεροπλάνο γιατί πέφτει σε μια ανατάραξη, τα αντικείμενα, λόγω της αδράνειας, αρχίζουν να κυκλοφορούν ελεύθερα». Από την άλλη πλευρά, ο Κ. Λαγουβάρδος υποστηρίζει ότι οι αναταράξεις που προέρχονται από τις καταιγίδες μπορούν να αντιμετωπιστούν, καθώς είναι δυνατό να εντοπιστούν με μεγαλύτερη ευκολία: «Οι καταιγίδες είναι μεγάλα, έντονα νέφη. Υπάρχουν ραντάρ που τις παρακολουθούν και τα αεροπλάνα μπορούν να αποφύγουν τις έντονες αναταράξεις λόγω των πολύ σημαντικών ανοδικών και καθοδικών ρευμάτων που έχεις μέσα σ' αυτό που ονομάζουμε καταιγιδοφόρα νέφη, στα οποία, προφανώς, δεν είναι ό,τι καλύτερο να πετάει ένα αεροπλάνο», αναφέρει.
Για το φαινόμενο CAT μας λέει ότι «υπάρχουν τρόποι για να έχεις μια πρόγνωση ακόμη και αυτού που ονομάζεται "αναταράξεις καθαρού ουρανού", γιατί αυτές τις διαφορές του ανέμου, τα μετεωρολογικά μοντέλα μπορούν να τις προβλέψουν, όχι όμως με απόλυτη ακρίβεια». Σε κάθε περίπτωση, μας εξηγεί, «οι αναταράξεις καθαρού ουρανού πάντα υπήρχαν και είναι ένα απολύτως φυσικό φαινόμενο». Για το αν μπορεί να γίνει συχνότερο και εντονότερο το φαινόμενο αυτό λόγω της κλιματικής αλλαγής, ο Κ. Λαγουβάρδος, γνωρίζοντας την έρευνα των Βρετανών επιστημόνων, υποστηρίζει ότι «οι μελέτες των επιστημόνων του Reading αναφέρουν πως το φαινόμενο γίνεται συχνότερο λόγω της υπερθέρμανσης». Είναι ένα ζήτημα που, όπως λέει, χρειάζεται περισσότερη έρευνα και μελέτη, «αλλά αυτό ισχύει για όλες τις επιστημονικές μελέτες που καταλήγουν σε κάποια συμπεράσματα, καθώς η έρευνα θα πρέπει να συνεχίζεται με στόχο την αναζήτηση νέων δεδομένων».
Τι διαπιστώνουν οι πιλότοι
Ο χειριστής αεροσκάφους με τον οποίο μίλησε η LiFO έχει εμπειρία χιλιάδων ωρών σε πτήσεις και μακρινά δρομολόγια τα οποία έχει εκτελέσει για ελληνικές και ξένες εταιρείες. Εδώ και λίγο καιρό εργάζεται για μια αεροπορική εταιρεία στο εξωτερικό ως εκπαιδευτής χειριστών αεροσκαφών σε simulator, στον οποίο, όπως μας εξηγεί, δημιουργούνται συνθήκες πτήσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι αναταράξεις, ώστε ο πιλότος να είναι σε θέση να αντιδράσει σωστά σε ένα τέτοιο συμβάν.
Ως χειριστής αεροσκάφους είχε την εμπειρία του CAT πολλές φορές. Ο πιλότος, που θέλει να κρατήσει την ανωνυμία του, μας λέει ότι οι αναταράξεις του καθαρού ουρανού, μέσα από τη δική του προσωπική παρατήρηση, έχουν αυξηθεί σε ένταση και πυκνότητα την τελευταία πενταετία: «Όταν ο άνθρωπος επεμβαίνει στο περιβάλλον με τόσο καταλυτικό τρόπο, το περιβάλλον συμπεριφέρεται εχθρικά», λέει. Για το πώς αντιμετωπίζουν τις αναταράξεις εξηγεί ότι «όταν κάνουμε ένα μεγάλο δρομολόγιο, έχουμε ενημέρωση μέσα από μετεωρολογικούς χάρτες, οι οποίοι μας δείχνουν τον καιρό της διαδρομής. Μπορούμε να δούμε αν θα υπάρξουν καταιγίδες ή ισχυρές βροχές για να αποφύγουμε τις αναταράξεις που δημιουργούνται από τα έντονα αυτά καιρικά φαινόμενα».
Για να αποφύγουν οι πιλότοι το φαινόμενο του αεροχειμάρρου που δημιουργεί το CΑΤ, ο συνομιλητής μας υποστηρίζει ότι «οι χειριστές αεροσκαφών πετούν σε άλλα ύψη. Όταν ο ουρανός είναι καθαρός και ξαφνικά το αεροπλάνο αρχίζει να τρέμει, δεν συνεχίζεις να πετάς σ' αυτό το ύψος, καταλαβαίνει ότι κάτι συμβαίνει. Ο χειριστής βλέπει από τα όργανα τη διεύθυνση και την ένταση του ανέμου, οπότε μπορεί να μιλήσει με το κοντρόλ, με το ραντάρ εδάφους, και να ρωτήσει αν υπάρχει κάποιο report από κάποιον χειριστή άλλου αεροπλάνου που έχει αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα νωρίτερα, οπότε ή πηγαίνουμε χαμηλότερα ή ανεβαίνουμε ψηλότερα». Ο πιλότος μάς λέει ότι «συνήθως τα αεροπλάνα πετάνε κοντά στην τροπόπαυση. Η τροπόπαυση είναι περίπου κοντά στα 40.000 πόδια. Εκεί η πυκνότητα του αέρα είναι πάρα πολύ αραιή. Ο βασικός λόγος που πετάμε σ' αυτά τα ύψη είναι η οικονομία. Όσο πιο λίγος αέρας περνάει από τη μηχανή τόσο πιο λίγο καύσιμο προστίθεται για να γίνεται η καύση και να πετάει το αεροπλάνο», λέει. Όσο πιο ψηλά πετάει ένα αεροπλάνο, «η θερμοκρασία πέφτει. Σε ένα ύψος 35.000 ποδιών η εξωτερική θερμοκρασία είναι μείον 55 βαθμοί Κελσίου. Όταν όμως περάσεις μέσα από μια θερμή μάζα αέρος δημιουργείται αυτό το φαινόμενο που προκαλεί τις αναταράξεις του καθαρού ουρανού, δηλαδή από τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ψυχρού και θερμού μετώπου», εξηγεί.
Οι περισσότερες αναταράξεις αυτού του τύπου συμβαίνουν, όπως λέει, «στον Ειρηνικό και Ινδικό Ωκεανό αλλά και σε περιοχές με ψηλά βουνά, αφού το ανάγλυφο παίζει μεγάλο ρόλο». Καθώς η απότομη αλλαγή της θερμοκρασίας από τη συνάντηση θερμών και ψυχρών μαζών δημιουργεί αυτές τις αναταράξεις, «η απάντηση είναι εμφανής για το αν οι κλιματολογικές συνθήκες επιδρούν σ' αυτό το φαινόμενο. Όσο επιβαρύνουμε την ατμόσφαιρα, επιβαρύνουμε τα πάντα, και τη λειτουργία των αεροσκαφών, που επηρεάζεται από τις κλιματολογικές συνθήκες».
Για τους επιβάτες που ταξιδεύουν ο έμπειρος πιλότος συστήνει «να είναι δεμένοι πάντα στο αεροπλάνο. Εάν δεν είσαι δεμένος, κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή να σου συμβεί οτιδήποτε», λέει.
Ο ίδιος αναφέρει ότι η σύσταση που υπάρχει σήμερα να παραμένουμε στο αεροπλάνο με τις ζώνες ασφαλείας δεμένες, τα επόμενα χρόνια, λόγω της έντασης του φαινομένου, θα αποκτήσει μόνιμα χαρακτηριστικά υποχρεωτικότητας.
Τα περιστατικά που καταγράφονται και η διαφορετική καταγραφή
Τα καταγεγραμμένα συμβάντα που αφορούν τραυματισμούς επιβατών λόγω αναταράξεων για το 2023 είναι περίπου 60, τη στιγμή που εκτελούνται 50-60 εκατ. πτήσεις στον κόσμο, αναφέρει ο κ. Καραϊωσηφίδης. Μπορεί να είναι αμελητέα ποσότητα, παρ' όλα αυτά λαμβάνονται υπόψη, όπως ισχυρίζεται.
Ο εμπειρογνώμονας υποστηρίζει ακόμα ότι μεγάλη σημασία για την ποσοτική εικόνα των καταγεγραμμένων περιστατικών έχουν τα πρότυπα που ακολουθούν οι κανονιστικές αρχές που είναι επιφορτισμένες με το έργο της ασφάλειας των πτήσεων. Έχει σημασία ποιος καταγράφει τι. «Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπάρχει διαφορετική προσέγγιση στο πώς καταγράφεται ένα συμβάν, και είναι το πληρέστερο πρότυπο σε σχέση με άλλες αρχές, όπως είναι ο EASA, ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αεροπορική Ασφάλεια, η ιαπωνική ή η αυστραλιανή υπηρεσία πολιτικής αεροπορίας. Ειδικά τις δύο τελευταίες τις αναφέρω γιατί ο Ειρηνικός είναι μια περιοχή του πλανήτη, όπου το CAT είναι ένα πολύ συχνότερο φαινόμενο απ' ό,τι στην Ευρώπη π.χ.».
Ο εμπειρογνώμονας μάς εξηγεί ότι η διαφορετικότητα έγκειται στον τρόπο που χαρακτηρίζεται ένα περιστατικό αναταράξεων εν ώρα πτήσης ως συμβάν και καταγράφεται ή δεν λαμβάνει τον χαρακτηρισμό του συμβάντος και τελικά δεν αναφέρεται στις λίστες των στατιστικών που αφορούν τα περιστατικά αυτά. «Κάποιες κανονιστικές αρχές χαρακτηρίζουν ένα τέτοιο περιστατικό ως συμβάν αν οδηγήσει σε νοσοκομειακή περίθαλψη. Τότε θεωρείται τραυματισμός και το χαρακτηρίζουν ως συμβάν. Αν απαιτεί μόνο πρώτες βοήθειες, δεν το χαρακτηρίζουν», λέει. Στις ΗΠΑ η Federal Aviation Administration (FAA), η Εθνική Υπηρεσία Πολιτική Αεροπορίας, ισχυρίζεται ότι έχει τα πληρέστερα αρχεία. «Επειδή η πλειοψηφία των τραυματισμών αφορά πληρώματα στην Αμερική, υπάρχει αυτήν τη στιγμή ένα debate και θα υπάρξει πιθανότατα συμφωνία μέσα στον χρόνο, γιατί πιέζουν πάρα πολύ οι οργανώσεις του κλάδου για το πότε πρέπει να είναι δεμένες/-οι οι αεροσυνοδοί και οι φροντιστές».
Όσον αφορά τους επιβάτες όμως, το ερώτημα είναι αν θα μπορούσε να υιοθετηθεί μια πιο αυστηρή εφαρμογή των κανόνων ασφαλείας κατά τη διάρκεια των πτήσεων: «Υπήρξαν και υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν πως η σύσταση για τη ζώνη που γίνεται σήμερα πρέπει να έχει υποχρεωτική εφαρμογή», λέει ο Φ. Καραϊωσηφίδης: «Οι έμπειροι επιβάτες του αέρα έχουν τη ζώνη τους δεμένη, δεν κάνουν βόλτα και όταν κάθονται στο κάθισμά τους την έχουν χαλαρά δεμένη γιατί πραγματικά μπορεί να τους σώσει από τραυματισμό ή και από θάνατο. Το ερώτημα είναι αν μπορεί να εφαρμοστεί αυτό καθολικά και υποχρεωτικά. Έχουν γίνει και γι' αυτό μελέτες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ αλλά και σε ορισμένες εταιρείες οι οποίες κάνουν πτήσεις μεγάλων αποστάσεων και ενδιαφέρονται περισσότερο για την περίπτωση των τραυματισμών και τον ασφαλιστικό κίνδυνο». Μια τέτοια υποχρεωτικότητα, ωστόσο, φαίνεται ότι δεν είναι εύκολη υπόθεση. «Ξαφνικά πέφτει ένα τεράστιο βάρος στα πληρώματα καμπίνας που θα πρέπει να επιβάλουν μια τέτοια υποχρεωτικότητα. Πολλές φορές δημιουργούνται και διενέξεις με τους επιβάτες, τους κυνηγάνε να δουν αν έχουν δεμένη τη ζώνη ή όχι». Προς το παρόν, «όλα είναι λίγο στον αέρα, δεν έχουν παρθεί ακόμη οριστικές αποφάσεις».
Η επιστημονική έρευνα για το αν και κατά πόσο η κλιματική αλλαγή μπορεί να εντατικοποιήσει και να ενδυναμώσει το φαινόμενο του CAT συνεχίζεται. Σύμφωνα με τους μελετητές του Πανεπιστημίου του Reading, που ερευνούν το φαινόμενο εδώ και χρόνια, οι αναταράξεις που οφείλονται στο συγκεκριμένο μετεωρολογικό φαινόμενο θα ενταθούν την επόμενη δεκαετία. Υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να γίνουν επενδύσεις σε βελτιωμένα συστήματα πρόβλεψης και ανίχνευσης των αναταράξεων, κάτι που ήδη συμβαίνει.
Όμως, μέχρι να υπάρξουν σαφείς ενδείξεις ότι οι αναταράξεις του καθαρού ουρανού μπορούν να προβλεφθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια, το καλύτερο είναι να φοράμε όλοι τις ζώνες μας.
