Το έργο του Πάνου Προφήτη για την Art Athina –που εκπροσωπούσε την γκαλερί The Breeder– ήταν από τα πιο δημοφιλή της φετινής διοργάνωσης. Το γλυπτό με τα κλαδιά που πάνω στα φύλλα τους έχουν μάτια, το οποίο τραβούσε την προσοχή από την πρώτη στιγμή που έμπαινες στον εκθεσιακό χώρο, κέρδισε το φετινό βραβείο Νέου Καλλιτέχνη, δίνοντας στον Πάνο Προφήτη τη δυνατότητα να παρουσιάσει το έργο του το 2025 στο μουσείο MOMus-Άλεξ Μυλωνά.
Ο Πάνος Προφήτης είναι εικαστικός με πολυσύνθετο έργο· χρησιμοποιεί διάφορα μέσα για να φτιάξει γλυπτά, εγκαταστάσεις, συνθέσεις με ready made αντικείμενα και ιδιαίτερες performances, πειραματιζόμενος έντονα μέσα σε ένα θεωρητικό-ερευνητικό πλαίσιο που αποτυπώνεται στην ευρύτητα των αναφορών του: από τον αρχαίο κόσμο και τη μυθολογία ως τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, τη λογοτεχνία, τη λαογραφία και την ιστορία ως τις καθημερινές πραγματικότητες και δομές. Είναι ευχάριστος και πνευματώδης και η συζήτηση μαζί του είναι απολαυστική.
«Η τέχνη είναι ένα κομμάτι της ζωής, αλλά για μένα δεν είναι το απόλυτο. Δεν γίνεται να θεωρείς ότι μπορεί να λύσει ζητήματα, να της δίνεις δύναμη που δεν έχει, ούτε και επιζητά, ούτως ή άλλως».
«Το έργο αυτό το δημιούργησα για την Art Athina», λέει. «Είχα κάνει πρώτα μια εκδοχή του στην γκαλερί 10Ν, στη Μενόρκα της Ισπανίας, τον Ιούλιο, και με αφορμή την Art Athina είπα να το αναπτύξω λίγο, σε κλίμακα, σε δομή, και έφτιαξα κι άλλα δύο έργα που στέκουν στον χώρο σαν ελλειπτικές κολόνες. Δηλαδή, αυτό που σκεφτόμουν να κάνω ήταν ένα landscape, που να συνυπάρχει με τα έργα της Όλγας Μηλιαρέση τα οποία έχουν το στοιχείο της αντανάκλασης, του καθρεφτίσματος. Ήθελα τα έργα να μην είναι βαριά, να μην έχουν μεγάλο όγκο και επιφάνεια, ώστε να μπορεί το κοινό να περπατήσει, να δει το είδωλό του, ακόμα και να βγάλει μια σέλφι. Νομίζω ότι οι δυο δουλειές ταίριαξαν κάπως, το βλέμμα, το μάτι, με το καθρέφτισμα δημιούργησε ένα ενδιαφέρον παιχνίδι.
Η ιδέα του ματιού σαν φύλλο και του σώματος ως φυτού, αυτή η σύνδεση με τη φύση, είναι πολύ παλιά, δηλαδή είναι κάτι που το βρίσκεις στη θρησκεία, στη μυθολογία, ακόμα και στο sci-fi. Το μάτι γενικά υπάρχει στη δουλειά μου, το βλέμμα το χρησιμοποιώ πάρα πολύ, συμβολικά, αλλά και σαν ένα όργανο που παρατηρεί τον κόσμο. Το βρίσκεις και στη λογοτεχνία, για παράδειγμα το βιβλίο Η Ιστορία του Ματιού του Bataille έχει όλο αυτό το παιχνίδι με το φετίχ, με τον ερωτισμό κ.λπ.
Ένα βλέμμα έντονο, ένα βλέμμα απειλητικό, ακόμα και σε μια εποχή σαν αυτή που ζούμε τώρα, τεχνολογικά ανεπτυγμένη, θα σε ιντριγκάρει, θα σε τρομάξει, θα σε κάνει να νιώσεις άβολα. Στη βυζαντινή εικονογραφία το μάτι είναι πάντα πιο έντονο, πιο μεγάλο· επηρεασμένοι από την πλατωνική φιλοσοφία, από το ότι, ουσιαστικά, το μάτι είναι ο καθρέφτης της ψυχής, το απεικόνιζαν πιο μεγάλο για να καθρεφτίζει κάπως την ψυχή και την αγνότητα.
Ζούμε σε μια εποχή που υπάρχει πάρα πολλή εικόνα, πάρα πολλή πληροφορία, και το μάτι τείνει να είναι, με έναν πιο αλληγορικό τρόπο, μια κατασκευή που πλέον συνυπάρχει με την κάμερα· το ψηφιακό μάτι της καταγραφής, της παρακολούθησης κ.λπ. Πλέον παντού υπάρχουν βλέμματα που καταγράφουν, δεν είναι μόνο το όργανο του σώματός μας, για μένα ένα είδος πιο ανεπτυγμένου ματιού είναι και η κάμερα· την ίδια λογική έχει, αν το σκεφτείς, με τους καθρέφτες. Το μάτι παίρνει μια εικόνα αντεστραμμένη, κάνει τη διεργασία μέσω του εγκεφάλου και την κάνει κανονική. Το ίδιο και η κάμερα, μπαίνει η εικόνα αντεστραμμένη και με καθρέφτες μικρούς και κάτοπτρα τη διαμορφώνει για να φαίνεται κανονική.
— Σημαίνει κάτι πρακτικά ένα βραβείο;
Εννοείται ότι με τιμά που με επέλεξαν, αλλά δεν ξέρω τι σημαίνει πέρα από αυτό. Μεγαλώνοντας καταλαβαίνεις ότι δεν μπορείς να επαναπαυτείς με ένα βραβείο. Δεν απαξιώνω το βραβείο, είναι μια ηθική ικανοποίηση και με τιμά ιδιαίτερα ότι με επέλεξαν, αλλά το μεγάλο βραβείο είναι η έκθεση στο μουσείο Άλεξ Μυλωνά, που θα φέρει κόσμο να το δει. Είναι σημαντικό να έρθει ο θεατής να δει το έργο σου, να υπάρχει ένας ανοιχτός διάλογος με το κοινό.
Είναι λίγο τυχοδιωκτικό το να είσαι εικαστικός, καμιά φορά νιώθω σαν να παίζω στον ιππόδρομο· δηλαδή επενδύεις ένα ποσό για να κάνεις ένα έργο, μια παραγωγή –δεν μιλάμε για την εικαστική αξία του έργου, μιλάμε για το κομμάτι της πώλησης– και δεν ξέρεις αν αυτό το έργο θα καταφέρει να πουληθεί. Μπορεί να σου μείνει στο εργαστήριο, μπορεί να το πάρει κάποιος μετά από δύο χρόνια, είναι λίγο σαν να επενδύεις σε ένα άλογο. Και δεν υπάρχουν benefits κρατικά, στο Βέλγιο, π.χ., ξέρω ότι υπάρχει μια βοήθεια απ' το κράτος, που έχει και αυτή μειωθεί λόγω της κρίσης, αλλά εδώ το κράτος δεν προστατεύει κανέναν.
Δεν θέλω να διαχωρίσω τον εαυτό μου από τους άλλους καλλιτέχνες, όλοι βάλλονται. Βλέπω πόσο δύσκολο είναι για όσους ασχολούνται με κινηματογραφικές παραγωγές κ.λπ. Εγώ τουλάχιστον ξέρω ότι μπορώ να πάω στο εργαστήριο και να χρησιμοποιήσω τον εαυτό μου, τα χέρια μου, τις δυνατότητές μου, ενώ για να κάνεις μια παραγωγή θεατρική ή κινηματογραφική χρειάζεσαι κι άλλους.
— Όλοι αυτοί οι ξένοι εικαστικοί που ήρθαν στην Αθήνα και μένουν εδώ δεν έχουν πάρει χρηματοδότηση; Πώς ζουν;
Έχουν μείνει ελάχιστοι. Κάποιοι έχουν την οικονομική δυνατότητα να έρθουν εδώ και να μη χρειάζεται να δουλέψουν, οπότε νοίκιαζαν διαμερίσματα στην Αθήνα – σου λέω νοίκιαζαν γιατί πολλοί φεύγουν, έχει ακριβύνει πολύ η ζωή εδώ. Μπορεί να είχαν ένα ακίνητο στο εξωτερικό, ένα διαμερισματάκι, οι γονείς τους ή οι ίδιοι, και αν το νοίκιαζαν εκεί με 1.200 ευρώ, εδώ ζούσαν μια χαρά. Έδιναν 300 ευρώ για ενοίκιο και με άλλα 900 στην Αθήνα πριν από 4-5 χρόνια έκανες ζωάρα. Αυτό τώρα δεν συμβαίνει.
Η κατάσταση έχει ξεφύγει, όσο ταξιδεύεις έξω λες εδώ κάτι γίνεται, μας κοροϊδεύουν. Νομίζει ο κόσμος ότι έξω είναι πιο ακριβή η ζωή· μπορεί να είναι ακριβή, αλλά είναι πιο μεγάλοι οι μισθοί, στο Βέλγιο είναι πιο φτηνό το σουπερμάρκετ από ό,τι στην Ελλάδα. Το βλέπεις και με τον πληθωρισμό, κοκορευόμαστε για τα οικονομικά επιτεύγματα της χώρας και ο πληθωρισμός είναι τραγικός, μισθολογικά είμαστε πιο χαμηλά και από χώρες των Βαλκανίων, που κάποτε τις είχαμε για αρνητικό παράδειγμα, και σε επίπεδο δομών και κοινωνικού κράτους πάμε όλο και χειρότερα.
— Στη Μενόρκα τι έκανες;
Ήταν μια έκθεση στη 10N gallery με τίτλο «Weird Double», στην οποία συμμετείχα με άλλους δύο εικαστικούς, τους Anna Routh & Luca Vanello. Πήγα τον Ιούλιο. Ουσιαστικά η έκθεση πραγματευόταν την έννοια του διπλού στην τέχνη, στη βιολογία, στη φιλοσοφία και τη μυθολογία. Είχε ξεκινήσει μια πιο προσωπική κουβέντα με τον γκαλερίστα, ο οποίος είναι και επιμελητής, γιατί τα παιδιά μου είναι δίδυμα, πανομοιότυπα, κι αυτός είναι ετεροζυγωτικός δίδυμος επίσης, οπότε αυτή η συγκυρία μάς οδήγησε στο να στήσουμε μια θεματική για την έκθεση.
Έχουμε κληρονομικότητα στην οικογένειά μου, οι πρώτες μου ξαδέλφες είναι πανομοιότυπες δίδυμες, οι τρίτες μου ξαδέλφες το ίδιο, οπότε έχουμε στα γονίδιά μας το διπλό. Γενικά το ζήτημα του διπλού υπήρχε πάντα στην τέχνη πολύ έντονα, είτε το δεις ως το κομμάτι της αναπαραγωγής του έργου και του αντιγράφου, είτε ως τη σκοτεινή και τη φωτεινή πλευρά που μπορεί να διαθέτει ο ανθρώπινος ψυχισμός.
— Το ότι είσαι μπαμπάς κάνει πιο δύσκολο το να είσαι εικαστικός;
Νιώθω σαν να είμαι ντελιβεράς. Τα παιδιά μου είναι δύο χρονών και επειδή όλη την ώρα κινούνται, τρέχουν, παίζουν, πρέπει να κοιτάζω μία αριστερά, μία δεξιά. Έτσι, είμαι κι εγώ στην κίνηση. Όμως βρίσκεις έναν τρόπο να τα συνδυάζεις όλα, μπαίνεις σε έναν άλλο ρόλο, γιατί πρώτα απ’ όλα είσαι πατέρας. Ταυτόχρονα, είσαι λίγο πιο συγκροτημένος μέσα στην καθημερινότητά σου. Πηγαίνω στο εργαστήριο και δουλεύω, είμαι παραγωγικός τις ώρες που είμαι εκεί. Έχει ενδιαφέρον γιατί βλέπεις πόσο γρήγορα αναπτύσσεται το παιδί κι αναρωτιέσαι «κι εγώ τόσο γρήγορα γερνάω ή έχει μείνει σταθερός για μένα ο χρόνος;».
— Πού έχεις μεγαλώσει;
Σε ένα χωριό στους πρόποδες του Παρνασσού, στην Ελάτεια. Τα ερεθίσματά μου ήταν κυρίως από την οικογένειά μου, επειδή και οι δύο γονείς μου ήταν ανοιχτόμυαλοι και μορφωμένοι. Ο πατέρας μου είχε σπουδάσει στην Ιταλία κλωστοϋφαντουργία κι όταν γύρισε δούλεψε σε μια μεγάλη βιομηχανία η οποία μετά έκλεισε, αλλά ήδη είχε ξεκινήσει κάτι δικό του. Η μητέρα μου ασχολήθηκε με εμάς, επειδή ήμασταν τρία παιδιά, αλλά και με την επιχείρηση του παππού μου· είχε φούρνο και βενζινάδικο και τα έκανε ταυτόχρονα. Ήταν πολύ εργατικοί και οι δύο παππούδες μου, η γιαγιά μου ειδικά, που ήταν από προσφυγική οικογένεια, που ήταν γυρολόγοι, πήγαιναν από χωριό σε χωριό και πούλαγαν τραπεζομάντιλα, είχε καλή σχέση με το εμπόριο. Ήταν απ' το Λιβίσι, κάπου νότια της Μάκρης.
Το άλλο που με διαμόρφωσε ήταν ο αδελφός της μητέρας μου, που ήταν η καλλιτεχνική φύση της οικογένειας. Τα καλοκαίρια ήμασταν πάντα μαζί, μου έδινε να σχεδιάσω γιατί ήταν designer, έκανε βιομηχανικό έπιπλο, οπότε πάντα υπήρχε μια τριβή με τα υλικά. Τα ερεθίσματά μου ήταν πολύ περιορισμένα στο χωριό, κυρίως ήταν τα κόμικς, το animation –μου άρεσε πάντα η κινούμενη εικόνα– και το σινεμά. Η Αθήνα ήταν πολύ κοντά και ερχόμασταν συχνά, αλλά επειδή έπληττα στην επαρχία, καθόμουν και σχεδίαζα. Δεν υπήρχε κινητό για να απορροφηθώ· αν υπήρχαν κινητά εκείνη την εποχή, δεν ξέρω αν θα καθόμουν να σχεδιάσω. Το πιο πιθανό θα ήταν να έβλεπα μαλακίες στο TikTok.
Για να περνάει η ώρα σχεδίαζα και διάβαζα βιβλία και κόμικς, υπήρχε και μια ωραία βιβλιοθήκη απ’ τους γονείς και με βοήθησε αυτό. Η μάνα μου είχε από Άντζελα Ντέιβις μέχρι μια συλλογή του Λόρκα, της άρεσε η λογοτεχνία, ως νέα ήταν και συνδεδεμένη με την αριστερά, οπότε άφησε μια παρακαταθήκη βιβλίων που σχετίζονται με αυτό. Γενικά τα έντυπα, ακόμα και οι εφημερίδες, με βοήθησαν να ανοίξω τους ορίζοντές μου, γιατί τότε υπήρχε ωραία αρθρογραφία. Μέχρι τα 17 μου, ωστόσο, τα ερεθίσματα ήταν πιο περιορισμένα σε σχέση με τα ερεθίσματα που μπορεί να είχε ένα παιδί στην Αθήνα.
Πέρασα Μηχανολογία στον Πειραιά, αλλά είχα πάρει μια υποτροφία απ’ τον ΑΚΤΟ γιατί είχα στείλει ένα κόμικς στο «9» της «Ελευθεροτυπίας». Είχε πέσει στα χέρια μου ένα διήγημα του Στρατή Μυριβήλη, η Ανθισμένη Παπαρούνα, μου άρεσε και το έκανα κόμικς, έτσι κέρδισα την υποτροφία. Ήξερα ότι δεν ήθελα να ασχοληθώ με τη Μηχανολογία, και αποφάσισα να σπουδάσω Γραφιστική στον ΑΚΤΟ, αλλά τον δεύτερο χρόνο βαρέθηκα κι εκεί και έδωσα στην Καλών Τεχνών. Την πρώτη περίοδο ήμουν στον Ψυχοπαίδη κι έκανα πιο πολύ ζωγραφική, μετά πήγα ένα Erasmus στην Ακαδημία του Μονάχου, όπου κάναμε πιο πολύ εγκαταστάσεις, ήταν λίγο πιο σύγχρονη η προσέγγιση στο κομμάτι των σπουδών, και όταν γύρισα, επειδή ο Ψυχοπαίδης θα έπαιρνε σύνταξη, πήγα στο εργαστήριο του Σπηλιόπουλου.
Εκεί έπαιζα με υλικά, με τον χώρο, πειραματιζόμουν, έκανα βίντεο, μικρές περφόρμανς, γλυπτά, λίγο απ’ όλα. Όταν τέλειωσα, έκατσα έναν χρόνο κάνοντας άκυρες δουλειές –πάντα έκανα άκυρες δουλειές παράλληλα με τις σπουδές– ψάχτηκα και πήγα στο Βέλγιο να κάνω μεταπτυχιακό. Πήρα και μια σπουδαστική υποτροφία από το ΝΕΟΝ κι έκατσα τρία χρόνια στην Αμβέρσα. Ήταν πάρα πολύ ωραία και ακόμα έχω σχέσεις με το Βέλγιο.
— Και γιατί έφυγες από κει;
Δεν ξέρω, μαλακία έκανα, τώρα είναι πολύ αργά. Αλλά ο κόσμος που γνώρισα ήταν πολύ ωραίος, ακόμα έχω παρέες, έρχονται και με βλέπουν, διατηρώ ακόμα σχέσεις με την καλλιτεχνική σκηνή του Βελγίου και με επιμελητές εκεί, έχω σχέσεις, οπότε πάω συχνά. Υπήρχε ένα πρόβλημα στο Βέλγιο: η δουλειά μου είναι studio based, δεν κάνω βίντεο, κι ας το γουστάρω φουλ, χρειάζομαι στούντιο για να κάνω τα έργα μου, και δύσκολα συντηρείς εκεί και σπίτι και στούντιο, είναι και τα υλικά, οπότε αναγκάζεσαι να κάνεις μια άλλη δουλειά γιατί το Βέλγιο δεν είναι το Ελ Ντοράντο· τρως χρόνο σε άλλα πράγματα και έχεις ελάχιστο χρόνο για να αναπτύξεις τη δουλειά σου. Εδώ, επειδή είχα το στούντιο, ήταν για μένα πιο εύκολο. Δεν ξέρω πώς θα ήταν τα πράγματα αν έμενα στο Βέλγιο. Βέβαια, λόγω ίντερνετ μπορείς να παρουσιάσεις δουλειές και να σε προσεγγίσουν άνθρωποι και εκτός Ελλάδας.
— Παρακολουθείς τι γίνεται παγκοσμίως στα εικαστικά; Υπάρχει κάποια τάση;
Παρακολουθώ. Και ταξιδεύοντας μπορεί να δω εκθέσεις, σε γκαλερί, μουσεία και ιδρύματα, και από το ίντερνετ είναι πολύ εύκολο να δεις τι συμβαίνει, και από συναδέλφους με τους οποίους είμαι σε επικοινωνία, γιατί είναι ζωτικής σημασίας και για μένα να ξέρω τι συμβαίνει, με ενδιαφέρει. Υπάρχει τάση, υπάρχει και ένα mainstream αφήγημα το οποίο χρησιμοποιείται εκθεσιακά και καλλιτεχνικά, και δικαιολογημένα πολλές φορές. Υπάρχει πολύ έντονα το στοιχείο της διαμεσολάβησης, το οποίο είναι πολύ λογικό γιατί η σχέση καλλιτέχνη-έργου περνάει και μέσα από τα ιδρύματα, οπότε εμπλέκονται πάρα πολλοί, πέρα από τον καλλιτέχνη, στη δημιουργία ενός έργου, στην πορεία του και στην παρουσίασή του.
Υπάρχει και μια τάση πολλές φορές οι καλλιτέχνες, που μπορεί να μην έχουμε έντονη τριβή με ένα συγκεκριμένο θέμα, να εκμεταλλευόμαστε μια συνθήκη, η οποία μπορεί να σχετίζεται με φρικτό πόνο, με ζοφερές καταστάσεις, και να την αισθητικοποιούμε. Για μένα είναι σημαντικό και το πώς εντάσσεις το βιωματικό κομμάτι στο έργο, αλλά να είναι βιωματικό, να μην εικονογραφείς απλώς την καθημερινότητα. Γιατί πολλές φορές εντοπίζω ότι γινόμαστε σαν τον σκιτσογράφο ή τον γελοιογράφο της εφημερίδας, προσπαθούμε να παρακολουθήσουμε την επικαιρότητα για να κάνουμε κάτι εκείνη τη στιγμή, ενώ πιστεύω ότι δεν είναι αυτός ο στόχος. Δεν ξέρω πού αρχίζει και πού τελειώνει το δράμα που μπορεί να εξελίσσεται κάπου, κατά πόσο αυτό μπορείς να το αισθητικοποιήσεις και να το κάνεις τόσο συγκεκριμένο.
Βέβαια, θα πρέπει ο καλλιτέχνης να είναι δραστήριος και να θίγει τις κρίσεις που υπάρχουν στην κοινωνία, ακόμα και σε επίπεδο πολεμικών συρράξεων· ο πολίτης γενικά πρέπει να είναι έτσι, όχι μόνο ο καλλιτέχνης. Έτσι κι αλλιώς πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να ασκούμε κριτική και πίεση σε αυτό που αποφασίζουν κάποιες ελίτ. Αλλά δεν πιστεύω ότι πρέπει να γίνεται σε ένα naive επίπεδο εκμετάλλευσης, «α, να το κάνω αυτό για να με πάρει ο τάδε επιμελητής να με βάλει στο τάδε μουσείο»...
— Στην προηγούμενη Μπιενάλε αυτό ήταν εμφανές, τα έργα ήταν κυρίως από γυναίκες και ειδικά από Αφρικανές...
Για μένα είναι λίγο υποκριτικό αυτό, γιατί ξέρω, επειδή είμαι στα πράγματα και μιλάω με ανθρώπους που είναι επιμελητές σε ιδρύματα και σε μουσεία, και με ανθρώπους που δούλευαν στη Βενετία, ότι το τι θα δείξουν λειτουργεί πολύ συχνά με στατιστικές, όποτε είναι λίγο άχαρο το να γίνεται τόσο ορθολογικά, σε έναν θεσμό που είναι συνδεδεμένος και με χορηγούς οι οποίοι σχετίζονται με την αποικιοκρατία και με μετα-αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Μου θυμίζει μια φρικτή ατραξιόν, όπως έκαναν στο Βέλγιο τον περασμένο αιώνα, που είχαν ζωολογικό κήπο στον οποίο έβαζαν τους ανθρώπους από την Αφρική πίσω από περίφραξη και πήγαινε ο Βέλγος ή ο Δυτικός και τους παρατηρούσε. Κάπως έτσι γίνεται και τώρα κατά κάποιον τρόπο: «Α, πάμε να δούμε τους savages πώς κάνουν τέχνη, πώς αντιλαμβάνονται τον κόσμο αυτό διαφορετικά απ' τους Δυτικούς».
Δείχνει ότι θέλεις να διώξεις με αυτόν τον τρόπο τις ενοχές σου για όσα τους έχεις προκαλέσει. Η τέχνη γίνεται άλλοθι. Εννοείται ότι δεν μπορείς ως άνθρωπος να ζεις και να πορεύεσαι με ενοχές και με ενοχές άλλων, δηλαδή έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο που αυτομαστιγωνόμαστε. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πραγματικές ευθύνες και ενοχές, αλλά δεν έχουν όλοι, δηλαδή δεν ανήκουμε όλοι στο ίδιο επίπεδο ταξικά, είτε έχουμε διαφορετικό φύλο ή χρώμα. Δεν μπορείς να διαχωρίζεις μόνο φυλετικά τους ανθρώπους, νομίζω ότι είναι μια προσέγγιση, με τον τρόπο που γίνεται από κάποιους ιδιωτικούς θεσμούς, που ευνοεί το σύστημα, το πώς είναι δομημένο.
Διαχωρίζει πάρα πολύ τα κινήματα και τους ανθρώπους, οι οποίοι συσπειρωμένα θα έπρεπε να διεκδικήσουν, είναι ένα χάιδεμα το οποίο αισθητικοποιείται πάλι και δεν πάει στην ουσία του προβλήματος. Όσο υπάρχουν ταξικές ανισότητες, δύσκολα θα αλλάξει κάτι. Και όταν ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ ο Ομπάμα μια χαρά σκότωναν Αφροαμερικανούς. Και η Κάμαλα να βγει, τίποτα δεν θα αλλάξει, γιατί, με τη Θάτσερ τι άλλαξε; Δεν είναι αλγόριθμος, βάζω γυναίκα στην εξουσία ίσον μια δίκαιη κοινωνία στο υπάρχον καπιταλιστικό σύστημα. Δεν είναι έτσι· εννοείται ότι αυτή η πατριαρχική δομή πρέπει να ξεριζωθεί και να ζούμε σε έναν κόσμο με ισονομία και δικαιοσύνη για όλους, αλλά αυτή η εξίσωση δεν θα φέρει ούτε τη χειραφέτηση, ούτε θα αλλάξει τον κόσμο.
Όσο επικεντρωνόμαστε στην επιφάνεια και στο πετσί του καθενός, δεν θα αλλάξει. Και γι’ αυτό κάποιοι οργανισμοί, οι οποίοι από πίσω έχουν κεφαλαιούχους που ξεριζώνουν δέντρα και σκάβουν τη γη για να βρουν χαλκό και λίθιο για να φτιάξουν μπαταρίες, έχουν εν μέρει υιοθετήσει κάποιες πτυχές των κινημάτων με τέτοια ευκολία. Πέφτουμε συχνά σε αυτή την παγίδα, περιορίζοντας το έργο, δεν το αφήνουμε ανοιχτό· πολλές φορές δεν είναι ούτε η πρόθεση του δημιουργού να το πάει προς τα εκεί, άλλη μπορεί να ήταν η αφορμή και αλλιώς να παρουσιάζεται. Συχνά αυτή η τάση μεθοδεύεται για να πλαισιώσει μια έκθεση, μια Μπιενάλε...
Για μένα υπάρχουν πολύ πιο aggressive πράγματα τα οποία μπορούν να φέρουν την αλλαγή. Είναι ένα αφήγημα το οποίο είναι κατασκευασμένο μέσα από μια πιο καπιταλιστική, νεοφιλελεύθερη προσέγγιση. Δεν αφορά μόνο την τέχνη αυτό, ακόμα και η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους σκοπούς. Ακόμα και μέσα στο φεμινιστικό κίνημα υπάρχουν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις.
Δεν πρέπει να δίνουμε μεγαλύτερη αξία στην τέχνη από αυτή που πραγματικά έχει· η τέχνη είναι ένα κομμάτι της ζωής, αλλά για μένα δεν είναι το απόλυτο. Δεν μπορείς να θεωρείς ότι μπορεί να λύσει ζητήματα, να της δίνεις δύναμη που δεν έχει, κι ούτε επιζητά να γίνει κάτι τέτοιο. Μπορεί να φέρει αλλαγές, αλλά στον πυρήνα είναι ο άνθρωπος που μπορεί να φέρει αυτές τις αλλαγές, σε συλλογικό και σε πιο μαχητικό επίπεδο.
— Πόσο μάταιη είναι η τέχνη;
Δεν ξέρω, όσο μάταιη είναι και η ζωή; Μπορεί να είναι και μάταιη η ζωή χωρίς τέχνη, δεν ξέρω. Η ουσιαστική τέχνη μπορεί όντως να διαμορφώσει ένα άτομο, το βλέπω και από τον εαυτό μου. Η τέχνη με βοήθησε να προχωρήσω, να αναπτυχθώ δημιουργικά, να δω πράγματα.
Τη μουσική μπορείς να αντέξεις οικονομικά να την έχεις, να αγοράσεις έναν δίσκο ή να πας σε μια συναυλία, όσο ακριβή και να είναι, και μια ταινία μπορείς να τη δεις στο σινεμά ή σε DVD, ή σε μια πλατφόρμα, το ίδιο και το θέατρο· όμως αν θέλεις να έχεις σπίτι σου κάτι εικαστικό είναι ακριβό, δεν είναι για όλους. Είναι ελιτίστικη η τέχνη.
Το να συλλέγεις έχει μια φετιχιστική διάσταση. Το να θέλεις να συλλέξεις τέχνη, να την αγοράσεις σαν αντικείμενο, απευθύνεται σε πολύ λίγο κόσμο. Όμως ο επισκέπτης σε μια γκαλερί ή σε ένα μουσείο είναι όπως στο σινεμά, μένει στο κομμάτι της θέασης. Ένα κινηματογραφικό έργο μπορείς να το αγοράσεις σε DVD, αλλά αν πας σε μια αίθουσα να το δεις, θα πληρώσεις εισιτήριο και θα απολαύσεις τη στιγμή, όπως και στο θέατρο, το εδώ και τώρα και τα συναισθήματα που θα σου προκαλέσει. Σε έναν εκθεσιακό χώρο, αν θέλεις να κρατήσεις ένα έργο, μπορείς μέσω της φωτογραφίας. Δηλαδή για τον θεατή δεν νομίζω ότι είναι τόσο ελιτίστικο, όσο είναι το να καταφέρεις να αποκτήσεις το έργο.
Οι γκαλερί ως χώροι για τον θεατή είναι πιο ανοιχτοί από ό,τι ένα θέατρο ή ένα σινεμά, γιατί δεν σου ζητάνε εισιτήριο. Ειδικά στην Αθήνα είναι πολύ cool, πας και στα εγκαίνια, πίνεις ένα κρασάκι, αράζεις, βλέπεις ωραίο κόσμο. Όλο αυτό αλλάζει όταν είναι να αγοράσεις το έργο. Εκεί που χάνεται από τη δημόσια σφαίρα, όπου μπορεί να το δει οποιοσδήποτε, και πάει στα χέρια του συλλέκτη που το διαθέτει και μπορεί να το δείξει όποια στιγμή θέλει αυτός.
Έχει να κάνει και με το πώς αναπαράγεται ένα έργο τέχνης, το αυθεντικό μπορεί να το έχουν λίγοι, αλλά τη φωτογραφία του την έχουν δει εκατομμύρια. Ένας δίσκος, που είναι κομμάτι μιας βιομηχανοποιημένης παραγωγής, ή μια εκτύπωση της φωτογραφίας ενός έργου είναι πιο φτηνά. Ένα γλυπτό ή ένα ζωγραφικό έργο έχει την έννοια της μοναδικότητας, οπότε αυτό του δίνει και μια παραπάνω αξία.
— Τι ετοιμάζεις τώρα;
Δεν οργανώνω πάρα πολύ το μέλλον μου, το αφήνω λίγο να συμβαίνει, και όντως, όσο κινείσαι συμβαίνουν πράγματα γιατί έρχεσαι σε επαφή με κόσμο. Αυτό που ξέρω και είμαι ενθουσιασμένος είναι ότι θα κάνω την έκθεση στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά το 2025. Δεν έχω σκεφτεί ακόμα τι θα δημιουργήσω, κάνω σχέδια, σημειώσεις κ.λπ., αλλά πάντα αφήνω ένα παράθυρο ανοιχτό για να υπάρχει η δυνατότητα του αυτοσχεδιασμού, το πώς θα αλληλεπιδράσει το έργο με τον χώρο. Δεν θέλω να κλείνει πάρα πολύ το έργο· αν δεν το τελειοποιείς πολύ στο μυαλό σου, σε σημειώσεις και στο εργαστήριο, έχεις τη δυνατότητα του απροσδόκητου-απρόσμενου, που μου αρέσει.
Η επόμενη έκθεση του Πάνου Προφήτη θα γίνει στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά το 2025.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
