Καθώς ανεβαίνεις τα σκαλιά του Παλιού Χημείου –σήμερα βιβλιοθήκη της Νομικής– το βλέμμα σου τραβάει αριστερά στον περίβολο μια εγκατάσταση από παλιά σιδερένια πλαίσια θρανίων στοιβαγμένα το ένα επάνω στο άλλο. Στα κάγκελα, ένα βίντεο δείχνει πολλές διαφορετικές εναλλαγές του ίδιου σιδερένιου σωρού. Πρόκειται για το έργο «Ανέφικτοι Ισχυρισμοί» του Θοδωρή Ζαφειρόπουλου που καλωσορίζει τους επισκέπτες στην έκθεση «Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα; Η ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης», η οποία αποτελεί την τρίτη σε επιμέλεια του δημοσιογράφου και μουσειολόγου Δημήτρη Τρίκα, μετά από αυτές στο Δρομοκαΐτειο και στον Ελαιώνα.
Φιλοξενείται σε τέσσερα ιστορικά κτίρια του κέντρου της Αθήνας, στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, στο Μέγαρο Στάη, στο Γρυπάρειο Μέγαρο και το υπέροχο κτίριο του Τσίλερ της οδού Σόλωνος. Στο τελευταίο βρίσκονται τα 20 από τα 57 έργα καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων περφόρμανς, μουσικών δρωμένων αλλά και ενός δυναμικού δημόσιου προγράμματος και στρογγυλών τραπεζιών με περί τους 50 ομιλητές και ομιλήτριες.
Μπαίνοντας στο κτίριο, το πρώτο που αντικρίζεις στις σκάλες της εισόδου είναι τέσσερα γλυπτά –τρία ανθρωπόμορφα ρομποτοειδή και ένα ανάλογης οπτικής πρόβατο– της σειράς «Anamorphic Figure» του Γιώργου Τσεριώνη. Η έκθεση ξεκινάει από το ισόγειο, στα δύο αίθρια του οποίου προβάλλονται δυο τρομερά ενδιαφέροντα βίντεο του Γιώργου Δρόσου· το ένα έχει θέμα τη διαφορετικότητα και τίτλο «Black sheep escape», ενώ το δεύτερο, το «Untitled *its about to start», έχει θέμα το ξέπλυμα χρήματος.
«Ο μετα-άνθρωπος, ένας όρος που έχει μπει στο λεξιλόγιό μας, είναι κάτι που δεν ξέρουμε πού θα καταλήξει. Όλα σήμερα εξελίσσονται με τέτοια ταχύτητα που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε το μέλλον».
Ωστόσο, όλος ο όροφος κυριαρχείται από ψηφιακά έργα, π.χ. από το in situ τρίπτυχο του Βασίλη Ψαρρά HERMA, μια σειρά βίντεο από φοιτητές του ΑΠΘ όπως η διάδραση «Safari» του Δευκαλίωνα Νικόλα Παπαδόπουλου και του Δημήτρη Βαφειάδη και το «(Un)muted» της Νατάσας Χασάκιοϊλη με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό που παρακολουθείς με κάσκα virtual reality.
Ρωτάω τον Δημήτρη Τρίκα γιατί έστησε μια ολόκληρη εικαστική έκθεση με θέμα την τεχνητή νοημοσύνη. Μου εξηγεί: «Δεν με ενδιαφέρει το τι εκθαμβωτικά πράγματα μπορεί να κάνει η τεχνητή νοημοσύνη αλλά να θέσουμε ορισμένα ερωτήματα από την πλευρά του Ηomo sapiens που έχουμε την εντύπωση ότι διανύει τις τελευταίες του δεκαετίες ή την τελευταία του εκατονταετία. Ο μετα-άνθρωπος, ένας όρος που έχει μπει στο λεξιλόγιό μας, είναι κάτι που δεν ξέρουμε πού θα καταλήξει.
Όλα σήμερα εξελίσσονται με τέτοια ταχύτητα που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε το μέλλον. Ο άνθρωπος θα έχει ηλεκτρονικά εμφυτεύματα σε όλο του το σώμα, κι αυτό δεν το λέω για να τρομοκρατήσω κανέναν αλλά ως διαπίστωση. Προσωπικά, δεν είμαι ούτε τεχνοφοβικός ούτε τεχνολάγνος αλλά είμαι υποχρεωμένος να θέσω κάποια ερωτήματα από την πλευρά του Ηomo sapiens. Αυτό επιχειρεί αυτή η έκθεση».
Η έκθεση, που έχει συγκεντρώσει όχι μόνο εικαστικούς αλλά πλειάδα ακαδημαϊκών, παίρνει αφορμή από την παρακαταθήκη δύο σπουδαίων προσωπικοτήτων του 20ού αιώνα, της Χάνα Άρεντ και του Φίλιπ Κ. Ντικ, πάνω στο θέμα της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με την τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τον τρόπο που αυτή απειλεί τη δημοκρατία. Η παρούσα έκθεση θέτει αυτά τα καίρια ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν κόσμο που διαρκώς εξελίσσεται και διαμορφώνεται από τους αλγόριθμους και τις ψηφιακές τεχνολογίες. Ο Τρίκας εξηγεί το σκεπτικό της έκθεσης.
«Θεωρώ ότι είναι σημαντικό να συζητήσουμε για τη δημοκρατία, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για την απονομή της δικαιοσύνης και το πώς η τεχνητή νοημοσύνη τα επηρεάζει όλα αυτά. Σε διευκολύνει τρομακτικά χάρη στη συσσώρευση πληροφοριών, αλλά, από την άλλη, μπορεί να υποκαταστήσει τον σκεπτόμενο άνθρωπο, τον συγγραφέα και τον ερευνητή. Τι θα κάνει ο ερευνητής; Το αντιμετωπίζουν ήδη στα πανεπιστήμια. Ο Φίλιπ Ντικ ήταν από τους πρώτους που μαζί με τον Γκίμπσον έθεσαν το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης του μετα-ανθρώπου και του ψηφιακού πολιτισμού.
Είναι εντυπωσιακό το ότι το “Ηλεκτρονικό πρόβατο” του Ντικ (που ενέπνευσε και την περίφημη ταινία “Blade Runner” του Ρίντλεϊ Σκοτ) και ο “Νευρομάντης” του Γκίμπσον είναι δυο έργα-τομές στο φανταστικό, που βλέπουν το μέλλον. Ο Ντικ μιλάει για μια κοινωνία μετά την καταστροφή της Γης από τον άνθρωπο και τον εποικισμό του Άρη ως δώρο της παγκόσμιας κυβέρνησης. Όσον αφορά την Άρεντ, θέλω να υπενθυμίσω τα βασικά στοιχεία στα οποία στέκεται σχετικά την κατάσταση του ανθρώπου όπως η τάση του για εξέλιξη, η εργασία και ο μόχθος. Αυτά που χάνει ο άνθρωπος στον κόσμο του Φίλιπ Ντικ και που έχουν αναλάβει τα ανθρωποειδή για να τον εξυπηρετήσουν».
Συνεχίζοντας την περιήγηση στο Χημείο, ανάμεσα σε βιντεο-εγκαταστάσεις και έργα εικαστικά, όπως ένας πίνακας της Μαρίας Μητροπούλου με τον τίτλο «In their own image, in the image of God, they created them», η γλυπτική εγκατάσταση της Shekine Neidi «*Ούτου», η εγκατάσταση του Δημήτρη Κοντοδήμου «How can I help you today», προϊόν ερωταπαντήσεων μεταξύ του καλλιτέχνη και του ChatGPT, φτάνεις στο εξαιρετικό, αλλά παροπλισμένο αμφιθέατρο του 2ου ορόφου, όπου φιλοξενείται μια σειρά από έργα: ένα μηχανικό installation εν κινήσει του Απόστολου Καρακατσάνη με τίτλο «Targets», ένα ανθρωποειδές που κάθεται κουρασμένο στα θρανία του Τσεριώνη, μια σειρά από κεραμικά τοποθετημένα στην έδρα του καθηγητή με φόντο τον μαυροπίνακα, όπου αναγράφονται θεωρίες Φυσικής, μικρές γλυπτικές συνθέσεις του Μάριου Φούρναρη με τίτλο «Ante… Res Publica», ένα υπερμέγεθες ζευγάρι γυαλιών ηλίου του Kildi Drasa από χυτό αλουμίνιο και άλλα υλικά, με τον τίτλο «Derelicts».
Εκείνο που κυριαρχεί όμως είναι η προβολή ενός βίντεο γυρισμένου σε παλιό νταμάρι της Θεσσαλονίκης από τη Φανή Μπουντούρογλου, του «Untitled (Game bird)», όπου ένας ρομποτικός βραχίονας «ανασυνθέτει» έναν πεθαμένο φασιανό. Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το έργο του Μάνθου Σαντοριναίου με τίτλο «Μανιφέστο», ένα ψηφιακό τύπωμα επάνω σε μεταλλικό υπόστρωμα όπου περιγράφονται τα συμπεράσματα από τη δράση ενός μικρού πυρήνα καλλιτεχνών που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’80 στον Φούρνο. Πρόκειται για το δίκτυο Fournos Lab, που ήταν ταυτόχρονα καλλιτεχνική και πολιτική πρόταση.
Στο αίθριο του Γρυπάρειου Μεγάρου το πρώτο που αντικρίζεις είναι η εγκατάσταση του Βασίλη Μπακάλη «Εrewhon has fallen», έργο βασισμένο στη σατιρική νουβέλα «Erewhon: or, Over the range» του Samuel Butler, γραμμένο το 1872, όπου τα φουτουριστικά στοιχεία μπερδεύονται με θρησκευτικές πρακτικές. Σε ψηλότερο σημείο του χώρου ο ίδιος καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει ένα έργο-επιγραφή με τον τίτλο του θρυλικού βιβλίου του Ουίλιαμ Γκίμπσον, «Neuromancer».
Παραδίπλα ο Γιώργος Δρόσος προβάλλει ένα ακόμα βίντεο με τίτλο «Fireburnt cities» που εμπεριέχει το «WYSIWYG *what you see is what you get». Σε παραπλήσιο χώρο συναντάμε τη δουλειά της Ελευθερίας Προφητηλιώτη, ένα τρίπτυχο με τίτλο «Ο εαυτός ως ψευδαίσθηση», και τη βιντεο-εγκατάσταση «Prisoner’s Cinema». H Λήδα Ζαχαροπούλου στο έργο της «Haenyeo Memories» αποπειράται με τη συνδρομή της τεχνολογίας να μεταφέρει στο σήμερα εικόνες άλλων εποχών, γυναίκες δύτριες από την Ιαπωνία του περασμένου αιώνα.
Όπως μου εξηγεί ο Δημήτρης Τρίκας, «στο γραφείο του Γληνού (σ.σ. στο νεοκλασικό κτίριο του Μαράσλειου) εκτίθενται τρία έργα, μια ηθελημένη “συγκατοίκηση” ενός έργου του 1973 του Δημήτρη Αληθεινού, που αναφέρεται στην έννοια του πανοπτικού, με ένα πρόσφατο έργο του και ένα ζωγραφικό έργο του Χάρη Βλάχου, τη σημερινή ματιά ενός 24άρη πάνω στο αίτημα της παρέμβασης για αλλαγή του κόσμου. Η συνομιλία ενός ισχυρού εκπροσώπου της παλιάς φρουράς με έναν πιτσιρικά που μπαίνει τώρα στα εικαστικά πράγματα στο γραφείο μιας ιστορικής προσωπικότητας όπως ο Δημήτρης Γληνός. Έχει σημασία να συνυπάρξουν αυτά τα δύο, να δεις το βλέμμα που έρχεται από το παρελθόν και είναι ακόμα σε ισχύ και τη φόρμα που επιλέγει ένας σημερινός καλλιτέχνης που μόλις τέλειωσε τη σχολή».
Εκτός από το γραφείο του Γληνού και τους διαδρόμους έχει χρησιμοποιηθεί και το παλιό παροπλισμένο γυμναστήριο αυτού του εξαιρετικά διατηρημένου κτιρίου γι’ αυτή την οραματική έκθεση που φιλοξενεί έργα 19 καλλιτεχνών. Η έκθεση ολοκληρώνεται με μικρότερο αριθμό καλλιτεχνών στο Μέγαρο Στάη επί της Σταδίου 5, όπου βρίσκεται το εικαστικό εργαστήριο του Παιδαγωγικού.
Οι ομιλίες και τα στρογγυλά τραπέζια που συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα θα διεξαχθούν στο Μικρό Αμφιθέατρο του Παλαιού Χημείου και στο Αμφιθέατρο του Μαράσλειου Διδασκαλείου.
