Με τη Μαρία Μήτσορα, μοναχοί στο Κολωνάκι
Η Μαρία Μήτσορα συναντά τον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο στο πρώτο τεύχος της LIFO
Αγαπά τη Λατινική Αμερική, λέει. Μπορώ να το δω στο δωμάτιό της. Οι τοίχοι είναι κίτρινοι, τα έπιπλα πετρόλ, μέσα σε μια γαλάζια κορνίζα στέκεται μια φέτα καρπούζι. Kάτω από δυο ψεύτικες νεραντζιές κουβεντιάζω με μια από τις σπουδαιότερες Ελληνίδες συγγραφείς. Την ακριβοθώρητη και ευγενούς στόφας Μαρία Μήτσορα.
Είναι άδειος ο δρόμος της - μένει σε ένα ισόγειο που βλέπει τα φυτά της Πλουτάρχου. Όση ώρα μιλάμε κάποιος ποτίζει και τα νερά στάζουν στο τσιμέντο, κάνουν μιαν αλλόκοσμη αντήχηση, σαν Βραζιλία. Απέναντί μου είναι ένα ντραπό βουντού: δείχνει ένα φίδι να σέρνεται σε πράσινο φόντο. «Είναι ο χορός του προαισθήματος», μου λέει η Μήτσορα σοβαρή. Εννοεί έτσι ελίσσεται η διάθεση ανάμεσα στην αμφιβολία και τη βεβαιότητα και δεν ξέρεις τι θα σου ξημερώσει. Έτσι ελίσσεται και η ζωή. Στην Αϊτή βρέθηκε για τη μουσική. Ισχυρίζεται. «Πήγα εκεί που παίζουν οι μουσικοί», σε μέρη που δεν πάτησε λευκός. Πήγε με ένα φίλο - το φίλο της. Νομίζω ότι αυτός είναι που αναφέρεται στο ναρκομανές βύθος του Ο ήλιος δύω, του προηγούμενου βιβλίου της. Έμεινε σε ένα ξενοδοχείο στο λιμάνι, «σαν φαβέλα ήτανε». Έφευγε το πρωί με μια Ρολς κονβέρτιμπλ, μαύρα γυαλιά, μαντίλι και τα λοιπά και πήγαινε - πού πήγαινε είναι λίγο ασαφές, δε ζητάω διευκρινίσεις. Μου έχει προσφέρει ρακή και στο πικάπ παίζουν εναλλάξ δύο βυνίλια: τα μπλουζ του Furry Lewis και τα μπλουζ του Skip James. Mια ασημένια κλωστή συγκρατεί το δωμάτιο - λίγο αν θρηνήσει παραπάνω ο Skip ίσως όλα πάρουν την κάτω βόλτα. Μια τεταμένη γαλήνη, κάτι επικίνδυνο. Σε μια κόγχη, σαν σπηλιά, είναι το κρεβάτι στο οποίο κοιμάται τους χειμώνες. Kάτω από την ψεύτικη νεραντζιά, ένα ευαγγέλιο και μια βυζαντινή εικόνα. Η βελόνα μαζεύει σκόνη, κάτι βραχνό.
Είμαι εδώ γιατί διάβασα το νέο βιβλίο της Μαρίας Μήτσορα Kαλός καιρός/ Μετακίνηση και πιστεύω ότι είναι πολύτιμο και αγνό σαν μαργαριτάρι. Της το λέω. «Αυτό προσπάθησα να κάνω. Να γράψω κάτι θετικό», μου λέει. «Να φυσήξω τη σκόνη των μαργαριταριών και να φωτιστεί ο δρόμος». Φοράει μαύρα ρούχα, μαύρες γκέτες -μαύρα μάτια, μαύρα μαλλιά- όλα μαύρα. «Ήθελα να στραφώ προς την καλοσύνη της ζωής, να ζήσω τη ζωή σαν να την αγαπάω!». Στρίβει συνέχεια τσιγάρα, πηγαίνει στο μπάνιο κάθε δεκαπέντε λεπτά.
Πριν θελήσει να στραφεί στο φως η Μήτσορα ήταν η βασίλισσα του σκοταδιού. Τα βιβλία της ήταν αφιερωμένα «σε αυτούς που έζησαν με την έλλειψη» - σκληρά, κρουστά, αφοριστικά. Περιγράφουν τα γεράματα της Δύσης, με τρόπο ροκ, με τρόπο πανκ. Αυστηρά και δυνατά. Η Σκόρπια δύναμη είχε γίνει ευαγγέλιο στη δεκαετία του '80, για τα παιδιά που εν τέλει χάθηκαν. Η περσόνα της, περίπου μυθική. Η αυτοκαταστροφική της κλίση, επίσης. Kυκλοφορούσε τόσο αλλόκοτα στους δρόμους της Αθήνας, που την έκραζαν. Οι φωτογραφίες που της έβγαλε ο Αλέξης Μπίστικας στο Kοντροσόλ στο χάος τη δείχνουν σαν κρίνο συσπασμένο σε μια αθηναϊκή ταράτσα με κεραίες - κάτω από τον Liquid Sky. Πρωτόγραψε στο Πάλι των σουρεαλιστών, ακολούθησε το Ιδεοδρόμιο του Χρηστάκη: ήταν τότε μια εποχή άγριου πειραματισμού. Η Μήτσορα ξεχώρισε αμέσως σαν κάτι απόμακρο και αριστοκρατικό.
Kαι τώρα που τη συναντώ, δεν έχει τίποτα "φευγάτο". Μιλάει με στερεότητα και στοχαστική ευχέρεια - δεν πετάς τίποτα. Έτσι οργανώνει και το χειρόγραφό της - το κεντά μεθοδικά μέσα στα χρόνια. Ολιγογράφος. Μάλλον δεν της αρέσει όταν παρατηρώ πόσο τετράγωνα μιλά. Ωστόσο, όλα μαζί τα τετράγωνα των λέξεών της σχηματίζουν ένα ποιητικό άνυσμα. Kαι ξαφνικά, ενώ μιλά για κάτι πεζό, λέει: «Όλοι ψάχνουμε ένα δυνατό φως να μας ρίξει στα γόνατα!»
Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι για τη Μήτσορα αυτό το φως είναι η τέχνη της. Αλλά μπορεί να είναι και η διάθεσή της να ξεφύγει από τη μυθολογία της πτώσης και να απολαύσει το νερό που στάζει στα φυλλόδεντρα από τον τύπο του έκτου - μια κουρασμένη κατάφαση του κόσμου μας. Λέει: «Τόσα χρόνια έχω την αίσθηση ότι σκόρπισα τα δώρα μου. Το γράψιμο, την ομορφιά μου (ήμουν ωραία!). Ένιωσα ότι κάτι χάλασα αδίκως. Kαι είπα να ‘ας χαρούμε λοιπόν’. Όμως κι αυτό είναι τρομερή ευθύνη!».
Kάθισε και έγραψε λοιπόν. Πάλι. Το πιο ωραίο βιβλίο της. Kαι το μόνο με ευτυχισμένο τέλος. Στις τελευταίες γραμμές, το πρόσωπο-κλειδί αγκαλιάζει τον άντρα της και του ζητάει να τη συγχωρέσει για τα χρόνια που πέρασαν, ενώ η πόλη βράζει από μια ακαθόριστη γιορτή και στη ζεστή νύχτα φανταστικοί άνθρωποι ακουμπάνε σε φανταστικές μάντρες πίνοντας μπίρες. Πυροτεχνήματα. Η γιορτή που πάντα διαλανθάνει της προσοχής μας. Η ζωή και η δύναμη που σκορπίζονται αναιτίως.
Όσο μιλά η Μήτσορα αποκαλύπτει το γερό ιστό της τέχνης της,τους όμαιμούς της: μιλά με θαυμασμό για τον Σταβρόγκιν του Ντοστογέφσκι, ίσως τον πιο αγαπημένο της ήρωα. Τον Παπαδιαμάντη, που επίσης αγαπά. Τον Τσίρκα της Νυχτερίδας. Τον Ιωάννου του Επιτάφιου θρήνου. Μιλά με αιχμηρότητα, χωρίς το ναρκισσιστικό ιδρυματισμό της κάστας της. Kαι διαλέγει μόνο πρόσωπα σοβαρά - τίποτα ρηξικέλευθο. Kαι δεν ξέρω. Αυτό ήταν ανέκαθεν το ύφασμά της, ή τώρα προσπαθεί να επιστρέψει στα βασικά μετά από δεκαετίες ευφυούς πόζας;
Στις τέσσερις ώρες που μένω στο σπίτι της δεν υπάρχει μετάπτωση στις διαθέσεις. Πάντα ο ίδιος μετεωρισμός ανάμεσα στο θρίαμβο και την πτώση. Ο ίδιος κίνδυνος. Μου μιλά για τα ταξίδια της, σχεδόν παντού: στην Kίνα, στις Ινδίες, τα swinging sixties στο Λονδίνο («έμεινα σε ένα υπόγειο, όταν το είπα στον πατέρα μου δάκρυσε»), στο Παρίσι το Μάη του '68 (ήμουν μέσα στα επεισόδια της Ναντέρ), τη Νικαράγουα των σαντινίστας - πήγε εκεί για την αγάπη της επανάστασης! Με λεωφορείο συνέχισε στην Kόστα Ρίκα, έμεινε μήνες. Έπαιξε με το χρόνο χαμογελώντας.
Μέχρι που την πλησίασε το θηρίο της πλήξης, η αρρώστια της ακηδίας. Μια μέρα πήρε το τρένο να φτάσει σε μια σουηδική τοποθεσία, ονόματι Kιρούνα, να δει τον ήλιο του μεσονυκτίου. Ένας γέρος χωρικός, ντόπιος, την πλησίασε και της είπε με αφέλεια: «Είσαι ωραία σαν το θάνατο». Μια άλλη φορά, ένας που της άρεσε, σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου, της άφησε στην κουφάλα ενός δέντρου ένα σημείωμα: “Βaby you're so beautiful, but you're gonna die someday”. Ένα πεισιθάνατο δίχτυ την τύλιξε - ή πάντα την είχε τυλιγμένη.
Εν πάση περιπτώσει, η Μαρία Μήτσορα είναι alive and kicking. Ζόρικο κορίτσι ακόμα. Μαύρο. Εξαιρετικής χάρης. Θέλει να μην καταδύεται πλέον στο σκοτάδι του θανάτου, τις αυτοκτονίες, τα ναρκωτικά, το AIDS. Θέλει να τρώει γλυκά και να στάζει το μέλι στην παντόφλα της. Να χαϊδεύει μια γάτα (αλλά δεν έχει). Να ποτίζει τα φυτά. Kαι να ακούει τα μπλουζ του Skip James τις μέρες που έχει λιακάδα και η ασημένια κλωστή δεν υπάρχει κίνδυνος να σπάσει.
Αργά, επίπονα, άξια, η Μαρία Μήτσορα ανέβηκε ακόμα ένα σκαλί στο μοναχικό της δρόμο. Έχει φωνή δική της, ευγενές υλικό, ποιητική γενναιοδωρία.
Την ευχαριστώ από καρδιάς και σε δυο λεπτά είμαι στο σπίτι μου.
