Ο Ορχομενός είναι μάλλον αδικημένος, γιατί παρόλο που είναι πάνω στο δρόμο για Αράχωβα ή Λειβαδιά και είναι σε απόσταση μίας ώρας από την Αθήνα (130 χιλιόμετρα), σπάνια είναι προορισμός -συνήθως είναι μία στάση για καφέ καθοδόν για Δελφούς ή στην επιστροφή, για να προμηθευτείς καπνιστές πέστροφες. Η αλήθεια είναι ότι με αφορμή τις πέστροφες ξεκινήσαμε, αλλά, πριν πάμε στις πηγές, κάναμε μια βόλτα στην μικρή κωμόπολη που είναι τελικά πολύ πιο όμορφη και ενδιαφέρουσα από ό,τι φαίνεται με πρώτη ματιά.
Ο Ορχομενός έχει έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Στερεάς Ελλάδας, τον θολωτό τάφο του Μινύου που αποκάλυψε ο Σλήμαν στο τέλος του 19ου αιώνα, μία βυζαντινή εκκλησία χτισμένη στο σημείο που ήταν οι αρχαίοι ναοί του Διονύσου και των Χαρίτων με κομμάτια από τους ναούς και ένα σωρό αρχαίες επιγραφές, εντοιχισμένες στον σκελετό της –εξ ου και το όνομα, Παναγία η Σκριπού, από το λατινικό scriptus, που σημαίνει επιγραφή. Έχει επίσης τις πηγές των Χαρίτων, ένα πρόσφατο άγαλμα του Φρίξου και της Έλλης στην κεντρική πλατεία και μία κλασική λεμονάδα, την ΑΓΝΗ, που είναι από τις καλύτερες που υπάρχουν.
Ο Ορχομενός κατοικείται από τη Νεολιθική περίοδο, στην περιοχή έχουν βρεθεί κυκλικές καλύβες διαμέτρου 2-6 μέτρων, ενώ υπάρχουν και απομεινάρια από αψιδωτά σπίτια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (2800-1900 π.Χ.). Κατά την Εποχή του Χαλκού (3η-2η χιλιετία π.Χ.), ο Ορχομενός φημίστηκε ως σπουδαίο κέντρο πολιτισμού. Το ανάκτορο και ο λαμπρός θολωτός τάφος δηλώνουν την ισχύ του στα μυκηναϊκά χρόνια. Ο Ορχομενός αναφέρεται από τον Ομηρο στον «Νηών κατάλογο» επειδή συμμετείχε στην εκστρατεία κατά της Τροίας με 30 πλοία, μαζί με την Ασπληδώνα. Στα ιστορικά χρόνια ο Ορχομενός ήταν γνωστός ως «η πόλη των Χαρίτων». Το ιερό τους τοποθετείται μάλλον κάτω από το ναό της Παναγίας Σκριπούς. Προς τιμήν τους γίνονταν μουσικοί και ποιητικοί αγώνες, τα Χαριτήσια. Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, στα αριστερά, μόλις προσπεράσεις το δωμάτιο του φύλακα, υπάρχουν τρίγωνες πλάκες παραταγμένες στη σειρά, οι οποίες τοποθετούνταν σε μεταλλικούς τρίποδες και πάνω τους άναβαν τη φλόγα πριν την έναρξη των αγώνων και, μετά το τέλος τους, χάραζαν σε αυτές τα ονόματα των νικητών. Είναι ένα μοναδικό εύρημα, δίπλα σε σαρκοφάγους των ελληνιστικών χρόνων και μία πέτρα με τον ήλιο της Βεργίνας, το έμβλημα της δυναστείας του Φιλίππου. Όλα έχουν βρεθεί από ντόπιους την ώρα που έσκαβαν με το αλέτρι στο χωράφι τους, όπως και το «τρόπαιο του Σύλλα», ένα μαρμάρινο άγαλμα μεγάλου μεγέθους σε κομμάτια, που διασώθηκε ολόκληρο και αναμένεται να αναστηλωθεί (σε βάση θα είναι παρόμοιου ύψους με το λιοντάρι της Χαιρώνειας). «Ο Σύλλας νίκησε το Μιθριδάτη, σε μία μάχη που έγινε ανάμεσα στον Ορχομενό και το Κάστρο» μας λέει ο φύλακας του αρχαιολογικού χώρου. «Για να γιορτάσει τη μεγάλη νίκη του στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας επί του μιθριδατικού στρατού του Αρχέλαου, ο Ρωμαίος στρατηγός έκανε στη Θήβα γιορτές με μουσικούς και τελετές. Ο Αρχέλαος, ο στρατηγός του Μιθριδάτη, με 80.000 άνδρες, έχοντας κι ενισχύσεις από το Δορύλαο, έναν ακόμη στρατηγό του Μιθριδάτη, κατευθύνθηκε στον Ορχομενό. Εκεί ο Σύλλας αντιπαρατάχθηκε εναντίον του. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε, με το Ρωμαίο στρατηγό να διακινδυνεύει τη ζωή του, οι Ρωμαίοι επικράτησαν».
Το 1893 ο A. de Ridder ανέσκαψε το ναό του Ασκληπιού και ρωμαϊκούς τάφους και τα επόμενα χρόνια αποκαλύφθηκαν το μυκηναϊκό ανάκτορο, προϊστορικό νεκροταφείο και το αρχαίο θέατρο, ακριβώς πίσω από το λόφο με το θολωτό τάφο του Μινύου.
Ο θολωτός τάφος του Μινύου (13ος αι. π.Χ.) είναι ένα από τα λαμπρότερα δείγματα ταφικής αρχιτεκτονικής της μυκηναϊκής περιόδου και συγκρίνεται με το θολωτό τάφο του Ατρέως στις Μυκήνες. Στο πλευρικό δωμάτιο διατηρείται σε άριστη κατάσταση η ανάγλυφη οροφή με σπείρες και φυτικά θέματα. Στο κέντρο της θόλου υπάρχει ορθογώνιο ταφικό μνημείο της ελληνιστικής περιόδου (323 π.Χ.-30 π.Χ.). Το θέατρο οικοδομήθηκε προς το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Διατηρείται το κοίλο με τα εδώλια για τους θεατές, η ορχήστρα και μέρος της σκηνής. Χρησιμοποιήθηκε μέχρι τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια (4ος αιώνας μ.Χ.). Το Μυκηναϊκό ανάκτορο ανατολικά του θολωτού τάφου (το οποίο καταστράφηκε το 1200 π.Χ.) έχει εν μέρει μόνο αποκαλυφθεί και αποτελείται από τρεις πτέρυγες, διακοσμημένες με πλούσιες τοιχογραφίες. Στο ανατολικό άκρο του όρους Ακοντίου υπάρχουν και τα οχυρωματικά τείχη της ακρόπολης του Ορχομενού που οικοδομήθηκαν στο β' μισό του 4ου αιώνα π.Χ. –χρειάζεται ποδαρόδρομος για να φτάσεις μέχρι εκεί.
Απέναντι ακριβώς από το θέατρο και τον θολωτό τάφο υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία, η Μονή Παναγίας Σκριπούς, το πιο σημαντικό μνημείο από τη σειρά ναών του τύπου «σταυροειδής μεταβατικός», στον ελλαδικό χώρο, κτίσμα του 9ου αιώνα μ.Χ. Από το αρχικό συνολικό συγκρότημα σήμερα σώζεται μόνο το Καθολικό, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά και στους αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Στην ευρύτερη περιοχή ο περιηγητής Παυσανίας (9, 38, 1) μνημονεύει δύο ιερά των Χαρίτων και του Διονύσου, τα οποία δεν έχουν μέχρι σήμερα βρεθεί, αλλά πρέπει κατά πάσα πιθανότητα να βρίσκονταν στη θέση που χτίστηκε η εκκλησία. Αυτό άλλωστε μαρτυρούν οι ανασκαφικές εργασίες που αποκάλυψαν εξωτερικά – στον περίβολο του ναού – ένα κτίσμα μυκηναϊκής περιόδου. Επίσης, στο εσωτερικό του ναού αποκάλυψαν την ύπαρξη παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού. Στο ναό υπάρχει και κατακόρυφο ηλιακό ρολόι, ίσως το ωραιότερο από όλα τα Βυζαντινά ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας, το οποίο τοποθετήθηκε τη χρονολογία κατασκευής του καθολικού, το 874 μ.Χ., και έτσι είναι το αρχαιότερο από όλα τα μεσαιωνικά-βυζαντινά κατακόρυφα ηλιακά ρολόγια της Ελλάδας.
Μετά την αρχαιολογική βόλτα επισκεφτήκαμε τον κ. Νίκο Οικονόμου, σημερινό ιδιοκτήτη των αναψυκτικών Αγνή, μίας οικογενειακής επιχείρησης που ξεκίνησε το 1958 ο πατέρας του Δημήτριος Οικονόμου, ο οποίος συνεχίζει να παράγει την ίδιες πορτοκαλάδες και λεμονάδες, με νερό από την Πηγή Χαρίτων της περιοχής και ελάχιστη προσθήκη ανθρακικού. Ακόμα και το γυάλινο μπουκάλι παραμένει το ίδιο, vintage, όπως τότε που ξεκίνησε. Παρόλο που όλοι όταν μιλούν για Αγνή στην περιοχή αναφέρονται στην κλασική πορτοκαλάδα που σε γυρνάει σε γεύσεις των παιδικών σου χρόνων, αυτή που αξίζει να δοκιμάσει οπωσδήποτε κανείς είναι η λεμονάδα του. Ο κύριος Οικονόμου μας λέει για την δυσκολία που έχει μία μικρή επιχείρηση να ανταγωνιστεί τα θηρία των πολυεθνικών που έχουν κατακλύσει την αγορά, αλλά και την άρνησή του να διαφημίσει το προϊόν του, επιμένοντας να το διαθέτει μόνο τοπικά, σε μαγαζιά των κοντινών πόλεων. Μας λέει ότι κάποτε είχε τρεις εταιρίες παρασκευής αναψυκτικών η Λειβαδιά και δύο ο Ορχομενός, ενώ σήμερα, μετά από την κατάσταση που δημιούργησε η κρίση και ο αθέμιτος ανταγωνισμός, η Αγνή είναι η μόνη που έχει μείνει στην περιοχή.
Η τελευταία στάση είναι στo ιχθυοτροφείo πέστροφας στην περιοχή των Πηγών Χαρίτων, σε ένα μέρος δίπλα στο ποτάμι πνιγμένο στα δέντρα και τα φυτά, όπου εκτρέφεται, φιλετάρεται και καπνίζεται η περίφημη πέστροφα της οικογένειας Δήμου, με ιστορία από το 1966. Ο ιδρυτής της οικογενειακής επιχείρησης Δημήτρης Δήμου εγκατέστησε στον Ορχομενό μια σύγχρονη και πλήρως καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής και μεταποίησης πέστροφας πριν από μισό αιώνα, ενώ σήμερα τα παιδιά του, η Αγγελική και ο Γιώργος, συνεχίζουν να εκτρέφουν και να επεξεργάζονται την εξαιρετικής ποιότητας πέστροφα Saumonée.
«Η ιστορία της επιχείρησης ξεκινάει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950» μας λέει η Αγγελική την ώρα που μας ξεναγεί στο εκτροφείο και τους χώρους που καπνίζουν και συσκευάζουν τα ψάρια. «Το 1954 ο πατέρας μας έλαβε μέρος σε μια αποστολή επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης νεαρών ατόμων που είχε διοργανώσει ο Οργανισμός Κωπαΐδας στη Δανία. Εκεί, διακρίθηκε για τις καλές του επιδόσεις, έλαβε υποτροφία από το Υπουργείο Γεωργίας και αποφοίτησε την ζωοτεχνική σχολή Tune Landboskule της Δανίας, μιας χώρας με μεγάλη παράδοση και τεχνογνωσία στον κλάδο της ιχθυοκαλλιέργειας εσωτερικών υδάτων. Επιστρέφοντας το 1956 στον Ορχομενό, γεμάτος γνώσεις, όνειρα και φιλοδοξίες, προσδοκούσε να αναπτύξει στον τόπο καταγωγής του νέες και καινοτόμες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Αγόρασε την έκταση που χρησιμοποιούσε παλαιότερα για κτηνοτροφική χρήση ο πατέρας του Γεώργιος, επειδή το φυσικό περιβάλλον και τα κρυστάλλινα νερά των πηγών Χαρίτων στην περιοχή αυτή δημιουργούσαν ιδανικές συνθήκες για την εκτροφή σολομοειδών και παρείχε πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη και εφαρμογή των επιχειρηματικών του σχεδίων στον κλάδο της ιχθυοκαλλιέργειας που κυοφορούσε την εποχή εκείνη στη χώρα μας. Το 1966 ιδρύθηκε μια οργανωμένη, καινοτόμα και μία από τις ιστορικότερες μονάδες πεστροφοκαλλιέργειας στην Ελλάδα, σκανδιναβικών προδιαγραφών, πλήρως καθετοποιημένη με παραγωγικές δραστηριότητες που εκτείνονταν από την εκκόλαψη των αυγών πέστροφας, την εκτροφή, μεταποίηση (φιλετοποίηση - συσκευασία) και διάθεση του τελικού προϊόντος της, την περίφημη καπνιστή πέστροφα Saumonée Δ. Δήμου στην εγχώρια αλλά και στην διεθνή αγορά». Μας εξηγεί πόσο σημαντικά ήταν πάντα για την οικογένεια ο σεβασμός στο περιβάλλον και η προστασία του, και ότι η πέστροφα είναι δείκτης της άριστης κατάστασης του νερού, γιατί είναι αδύνατο να ζήσει σε μολυσμένο περιβάλλον. Μας δείχνει πού ζουν –ξεχωριστά- οι γεννήτορες, πού μεταφέρεται ο γόνος μόλις εκκολαφθούν τα αυγά, πώς τρέφονται και πώς ζουν οι πέστροφες σε ιδανικές συνθήκες λόγω της καλής ποιότητας του νερού (έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε πλαγκτόν και πολύ οξυγόνο), πώς τις φιλετάρουν και πώς τις καπνίζουν.
Λίγο πριν φύγουμε μάς κάνουν το τραπέζι με τα φιλέτα καπνιστής πέστροφας, σερβιρισμένα με ροδέλες κρεμμυδιού, μαϊντανό και ελαιόλαδο. Η Αγγελική μας συμβουλεύει να τις αφήσουμε για λίγο έξω από το ψυγείο για να βγάλουν όλη τη γεύση και τα αρώματά τους και να αποφύγουμε τις σάλτσες και τα πολλά μυρωδικά, είναι καλύτερες σκέτες, χωρίς κανένα πρόσθετο...
ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ
