φλογερή
Khatia Buniatishvili
There's no doubting Khatia Buniatishvili's talent. The Georgian pianist has an imposing technique at her disposal and, when she puts her mind to it, the ability to produce moments of insight and refined sensibility. She is in her late 20s now, at a time in her life when most pianists are turning early promise into real achievement, but to judge by the rash, immature playing in her latest London appearance, Buniatishvili is still some way from doing that. (...) The good news is that the piano survived it all intact; the bad is that on the question of whether Buniatishvili can ever be a serious artist, the jury is very much still out.
Andrew Clements, 02.04.2015
Ας λέει ο κριτικός του Guardian...
Αποσπάσματα από τη συνέντευξη που έδωσε το 2011 η Khatia Buniatishvili στον Théo Bélaud (Le petit concertorialiste):
Ειδωθήκαμε ήδη μια φορά, την πρώτη εκείνη φορά που σας άκουσα σε συναυλία, το 2009, στο La Roque d'Anthéron. Τη μέρα εκείνη, μου αφιερώσατε το πρόγραμμα στα γαλλικά: μιλάτε τέλεια τη γλώσσα μας... όπως πολλοί Γεωργιανοί.
'Οχι ακόμη τόσο τέλεια! Πολλοί Γεωργιανοί μαθαίνουν πράγματι γαλλικά στο σχολείο, αλλά δεν ήταν τέτοια η περιπτωσή μου. 'Αρχισα τα γαλλικά πριν από πέντε χρόνια με ιδιαίτερα μαθήματα.
'Εχετε έφεση στις γλώσσες, και μιλάτε άπταιστα γεωργιανά, γερμανικά, αγγλικά και γαλλικά: γιατί επιλέξατε να ζήσετε στη Γαλλία, μετά τα χρόνια που περάσατε στη Βίεννη και την Ελβετία;
Οι μουσικοί μαθαίνουν εύκολα τις γλώσσες, εν γένει... Εγκαταστάθηκα στο Παρίσι πολύ πρόσφατα, φέτος τον Μάρτη. Από επιλογή και από αγάπη για την πόλη. Διέκοψα τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και επιστρέφω εκεί πότε πότε μόνο για να δω τον Oleg Maisenberg.
Η διαδρομή σας υπήρξε πάντα αρκετά ιδιαίτερη. Κάνατε τις σπουδές σας στην Τιφλίδα, αλλά δεν μπήκατε στο (μετά)-σοβιετικό καλούπι, ούτε και πήρατε μέρος στο διαγωνισμό Τσαϊκόφσκι...
Πράγματι, στα 17 μου, μετά το βραβείο μου στο διαγωνισμό της Τιφλίδας, είχα την ευκαιρία να πάω στη Βιέννη στον Maisenberg. Δεν δίστασα ούτε λεπτό, ήθελα να δουλέψω μαζί του. Η Μόσχα; Τελικά, πολλοί νέοι πιανίστες των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών δεν ονειρεύονται πια σώνει και καλά να πάνε εκεί, ίσως επειδή το γόητρο, η αύρα των καθηγητών δεν είναι ακριβώς όπως ήταν παλιά: ονειρευόμασταν να μας δεχτούν στην τάξη του Neuhaus, αλλά τώρα;
Υπάρχουν και δύο άλλοι λόγοι για τους οποίους ο Τσαϊκόφσκι, το ωδείο και ο διαγωνισμός δεν ήταν στους στόχους μου. Κατ' αρχάς, η πολιτική συγκυρία είναι κάπως περίεργη αύτη τη στιγμή μεταξύ των δύο χωρών μας, και για έναν νέο, στη Γεωργία, δεν είναι πια δεδομένο ότι θα πάει να σπουδάσει στη Μόσχα. 'Επειτα, είναι και θέμα νοοτροπίας, ακόμη και φιλοδοξίας. Ήθελα να κάνω καριέρα, αλλά δεν μου αρέσουν οι διαγωνισμοί, η λογική της προετοιμασίας τους, της δουλειάς πάνω σε ένα συγκεκριμένο ρεπερτόριο. Κι όσον αφορά ειδικά αυτόν τον διαγωνισμό, υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα εδώ και μια δεκαετία, χρειάζεται πολύ θάρρος για να το τολμήσεις, γνωρίζοντας ότι το κλίμα είναι τόσο τεταμένο, κι ότι οι διαμάχες με τους κριτές παίρνουν κάθε φορά τόση έκταση: ο ανταγωνισμός με την επί πλέον αυτή διάσταση, είναι πολύ για μένα.
Κι όμως είναι ένας διαγωνισμός, ένας από τους πέντε η έξι "μεγάλους", που λάνσαρε την καριέρα σας. Το Rubinstein ήταν το πρώτο σας;
'Οχι, είχα δοκιμάσει πριν στις Βρυξέλλες το Reine Elisabeth.
Και;
Αποκλείστηκα από τον πρώτο γύρο. Μάλλον δεν το πήρα πολύ στα σοβαρά, αλλά ούτε και στο Τελ Αβίβ πίστευα ότι θα τα πήγαινα καλά, πάντως όχι πως θα έφτανα μέχρι τον τελικό. Δεν ήμουν εξάλλου καθόλου προετοιμασμένη γι' αυτό.
Κι όμως, οι εμφανίσεις σας τελευταία, με ρεσιτάλ και συναυλίες, συνέβαλαν πολύ στο να σας αποφέρουν δημοσιότητα, μέσω και των βίντεο... χωρίς να παραλείπουμε και την περίφημη ατυχία στο 2ο κοντσέρτο του Μπραμς! Τι ακριβώς συνέβη;
Με ρωτούν συχνά, και ο κόσμος πιστεύει γενικά πως διόρθωσα εκεί με μπρίο ένα λάθος του μαέστρου... κάτι που κατανοώ κι εγώ πολύ καλά, επειδή προς στιγμή πίστεψα κι εγώ πως ο μαέστρος είχε κάνει λάθος στο τελευταίο μέτρο: στην πραγματικότητα, ήταν δικό μου το λάθος, δεν συνειδητοποίησα καν πως είχα ένα κενό μνήμης, αρκεί να δει κανείς την παρτιτούρα (Σ.Σ. πράγματι, τριάντα ολόκληρα μέτρα παραλείφθηκαν...). Πολύ απλά, δεν είχα προετοιμαστεί αρκετά καλά: είναι εν μέρει μία οδυνηρή ανάμνηση, αλλά αν λέτε ότι αυτό μ' έκανε συμπαθητική στα μάτια του κοινού... Είχα διαλέξει Μπραμς επειδή δεν τον είχα παίξει ποτέ κι ήθελα να το ευχαριστηθώ. Υπήρχε και το κοντσέρτο σε φα ελάσσονα του Σοπέν στις επιλογές για τους διαγωνιζόμενους, ένα κοντσέρτο που είχα αφομοιώσει πολύ καλύτερα: ο καθηγητής μου μού είχε πει πως αν ήθελα να κερδίσω στον διαγωνισμό, δεν είχα παρά να παίξω αυτό... Δεν πειράζει! [...]
Η πρώτη σας φορά με ογκόλιθους σαν τον Σούμαν, τον Προκόφιεφ ή άλλους, δεν σας τρομάζει καθώς φαίνεται. 'Εχουμε εξάλλου την εντύπωση πως τίποτα δεν σας τρομάζει, είναι στο χαρακτήρα σας αυτό.
Μου το λένε συχνά. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια. Διαχωρίζω το τρακ απέναντι στο κοινό, που δεν μου είναι κάτι ξένο, εφ' όσον παίζω εδώ και λίγο καιρό στις πιο μεγάλες αίθουσες, από τον φόβο που προκαλούν τα μεγάλα έργα, η προσπάθεια ερμηνείας τους, κι αυτός ο φόβος πράγματι δεν με εμπόδισε ποτέ να παίξω.
Σε αντίθεση με το στούντιο;
Ναι, για μένα είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Ακόμη κι αν ο δίσκος μου με τον Λίστ ήταν η πρώτη μου ηχογράφηση (εκτός από τη μουσική δωματίου), ήξερα ότι θα γινόταν με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό από μια συναυλία. Ωστόσο, ηχογράφησα τη Σονάτα του Λιστ μέσα σε μια μέρα, με δύο ολόκληρα περάσματα και κάποια ρετουσαρίσματα. Μοιάζει με το live αλλά δεν συγκρίνεται. Ο τρόπος με τον οποίον παίζω στο δίσκο αυτό προβάλει την ιδέα που θέλω να προτείνω για τη σονάτα σε σι ελάσσονα. Από μια άποψη, υπάρχουν στη σκέψη περισσότερα πράγματα που επιτρέπουν να φωτιστεί μια τέτοια ιδέα. Αυτά όμως τα αφήνω στην άκρη στη συναυλία.
Ακούτε μετά τα ηχογραφημένα σας ρεσιτάλ;
'Οχι, καθόλου, ακριβώς γι' αυτόν το λόγο. Το να προσπαθώ να ξαναβρώ τις ίδιες αναπαραστάσεις, τις ίδιες ερμηνευτικές έννοιες από μια βραδιά στην άλλη είναι αδύνατο, και θα μπορούσε να με ... αποτρελάνει. Φανταστείτε, λοιπόν, να προσπαθούσα να τα ξαναβρώ κι εκ των υστέρων. Στη συναυλία αυτοσχεδιάζω, με την έννοια ότι ακολουθώ το αυτί μου, πολύ απλά, τίποτ' άλλο. Κι αυτό που το αυτί μου επιθυμεί να ακούσει αλλάζει αναγκαστικά από το ένα βράδυ στο άλλο. Πρέπει να διαλέξεις, ή την ιδέα, που μένει λίγο πολύ σταθερή, ή το αυτί σου. Δεν μπορώ να παίξω καλά αν δεν προσέχω το αυτί μου.
Ο Boris Berezovsky έχει κάνει συχνά παρόμοιες δηλώσεις, λέγοντας πως το αυτί οδηγεί την ερμηνεία, κι ότι πρώτα το αυτί πρέπει να είναι βιρτουόζικο.
'Εχει απόλυτα δίκιο. Εξάλλου τον θαυμάζω πολύ, είναι ανάμεσα στους εν ενεργεία πιανίστες ένας απ' αυτούς που αγαπάω περισσότερο.
Τον συναντήσατε μια φορά, νομίζω.
Ναι, το περασμένο καλοκαίρι, στη Grange de Meslay. [...]
Υπάρχουν κάποιες ομοιότητες ανάμεσα στον Berezovsky και σε σάς, και θα μπορούσε κανείς ακόμη και να υποθέσει πως με τα μέσα σας και την διαισθητική σας σχέση με την ερμηνεία θα μπορούσατε να ακολουθήσετε τον ίδιο τύπο εξέλιξης...
Σε κάτι όμως πιο ελεύθερο κι ανάλαφρο, έτσι δεν είναι;
Ναι, όταν η αρμονία υπερέχει του ρυθμού και της μελωδίας. 'Εχετε αυτό το χάρισμα όπως κι εκείνος.
Είναι ένα πολύ ωραίο κομπλιμέντο. Συμφωνώ, η αρμονία είναι το πιο σημαντικό πράγμα και πρέπει να κατευθύνει τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το ρυθμό και τη μελωδία. Είχα αυτήν την τύχη να είναι πάντα αυτονόητη για μένα αυτή η προσέγγιση της μουσικής. Στην Γεωργία, όταν ήμουν μικρή, ήταν αδιανόητο να πεις ένα παραδοσιακό τραγούδι, ή οτιδήποτε άλλο, χωρίς να μετέχουν στην αρμονία άλλες δύο φωνές. Αυτό ισχύει για τους περισσότερους Γεωργιανούς: αγνοούμε τη μονωδία.
Πιστεύω πως αυτό προέρχεται από την ιστορία μας. Η παραδοσιακή πολυφωνία μας είναι μία από τις πιο παλιές του κόσμου, και η Γεωργία είναι εξάλλου και ένα από τα πιο παλιά χριστιανικά έθνη. Κατά τη βυζαντική περίοδο, ο γεωργιανός λαός χρειάστηκε να αγωνιστεί για να συνεχίσει την πρακτική αυτών των τραγουδιών που ήθελαν να του στερήσουν, ώστε να τη μεταδώσει από γενιά σε γενιά. Η βαθιά ριζωμένη αυτή σχέση με την πολυφωνία φαίνεται πως συνεχίζει να ρέει στις φλέβες μας ακόμη και σήμερα. 'Ενα άλλο στοιχείο που με βοήθησε πολύ να έχω μία συνολική ακουστική αντίληψη της παρτιτούρας είναι η συνεργασία με τις ορχήστρες. 'Οχι σε δικό μου κοντσέρτο, αλλά μέσα στην ορχήστρα: από την Τιφλίδα ως το Βερμπιέ, έτυχε συχνά να παίζω έτσι. [...]
Εξ ου και η αφοσίωσή σας στη μουσική δωματίου. Εκτός από τη συνεργασία σας με τους Pavel Haas, έχω υπ' όψι μου το τρίο σας με τους Gidon Kremer και Giedre Dirvanauskaite, και φυσικά το ντουέτο σας με τον Renaud Capuçon με τον οποίον και δώσατε τρία θαυμάσια ρεσιτάλ στο Λούβρο και στο Σαιν-Ντενί. Πως προέκυψε αυτή η συνάντηση;
Στο Μόντε Κάρλο, λίγο τυχαία. Ο Renaud ετοίμαζε το φεστιβάλ του στο Ανεσί, δοκιμάσαμε τη σονάτα του Φρανκ που ακούσατε να την παίζουμε ήδη τρεις φορές: δεν την είχα προβάρει με κανέναν ως τότε, κι από την πρώτη ανάγνωση όλα λειτούργησαν τέλεια, καμία ασυμφωνία, καμία αναντιστοιχία, είδαμε αμέσως ότι έπρεπε να συνεχίσουμε.
Ο κυριότερος καθηγητής σας στη Βιέννη, ο Oleg Maisenberg, είναι ένας από τους σπουδαιότερους πιανίστες μουσικής δωματίου, και πριν από σας υπήρξε ο μεγάλος παρτενέρ του Gidon Kremer: εκτός από τις περίφημες εκτελέσεις των έργων του Σούμπερτ, μας άφησαν κι ένα μεγάλο live με τη σονάτα του Φρανκ: δεν δουλέψατε αυτό το ρεπερτόριο μαζί του;
Κι όμως όχι. Μαζί του δούλεψα το σολιστικό ρεπερτόριο· και πέρα από τη δουλειά μπροστά στο πιάνο, επειδή ο Maisenberg ήταν αρκετά απρόβλεπτος στη διδασκαλία του, απέκτησα μαζί του γνώσεις τόσο στα πολύ ακριβή και τεχνικά μαθήματα, όσο και σ' εκείνα που κατέληγαν σε μεγάλες συζητήσεις όπως εδώ στο καφέ! Και βέβαια, τον έχω ακούσει πολλές φορές, δίνει ακόμη συναυλίες αρκετά συχνά στην Αυστρία, και είναι πράγματι ένας καταπληκτικός μουσικός στο είδος της μουσικής δωματίου.
Τυχαίνει τώρα να πρόκειται να παίξουμε με τον Renaud Capuçon τις τρεις σονατίνες του Σούμπερτ.
Ο Maisenberg, όπως και ο Koroliov, ανήκει στή κατηγορία αυτή των αρκετά ιδιόμορφων μεγάλων ρώσων δασκάλων. Δεν πήγατε στη Μόσχα, αλλά κατέχετε μία εξαιρετικά γερή και ελάχιστα δακτυλική τεχνική: την αποκτήσατε στην Τιφλίδα;
Και ναι και όχι: ο πρώτος μου καθηγητής δεν είχε περάσει ούτε αυτός από το σοβιετικό καλούπι. Αλλά είχε ένα πιστεύω, την μέγιστη οικονομία των κινήσεων. 'Οχι μόνο των δακτύλων, όλων των κινήσεων. Μου έμαθε, όντας πολύ μικρή, να βρίσκω πάντα τον πιο απλό δρόμο στα περάσματα, να βρίσκω πάντα την πιο εύκολη και χαλαρή κίνηση. Σε ό, τι αφορά τα δάχτυλα, είμαι τυχερή που έχω ένα χέρι όχι πολύ μυώδες αλλά ευέλικτο, επομένως δεν χρειάζεται να πιέζω πολύ τα δάχτυλα. Αλλά η μεγάλη αξία της εκπαίδευσης που έλαβα είναι που δεν μου επιβλήθηκαν κανόνες πάνω σ' αυτά τα θέματα, με βοήθησε να βρω αυτό που ταίριαζε καλύτερα στη μορφολογία. Είναι μία μέθοδος η οποία, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να υπερισχύει όλων των άλλων προσχεδιασμένων κανόνων στην εκμάθηση του πιάνου.
Και η δύναμη; 'Εχετε την ικανότητα να παράγετε δυναμικές που είναι απρόσιτες στους περισσότερους άντρες, έχω τρομερές αναμνήσεις από κάποια fortissimos στη 2η σονάτα για βιολί του Μπάρτοκ ή στον Πετρούσκα, όπου ο ήχος παρέμενε εντυπωσιακά συμπυκνωμένος και όχι σκληρός· κι όμως, δεν πιστεύω ότι ζυγίζατε 120 κιλά.
Πράγματι δεν το πιστεύω, αλλά αν ισχύει πρέπει να κάνω δίαιτα! Για να μιλήσουμε πιο σοβαρά, πιστεύω πως η καθαρή δύναμη προέρχεται ουσιαστικά από την ενέργεια, από την αδρεναλίνη. Υποθέτω πως έχω πολλή ενέργεια, τουλάχιστον μπροστά στο κοινό. Και για τον ήχο, όπως σας το είπα, είμαι τυχερή που έχω ένα χέρι που "αποσβένει" με φυσικό τρόπο.
Ακούτε πολύ, νομίζω, τους μεγάλους δασκάλους του πιάνου: έχετε πρότυπα;
'Οχι, στο μέτρο που θαυμάζω απεριόριστα πολλούς πιανίστες μάλλον παλιούς, χωρίς να μεταβάλλω αυτόν τον θαυμασμό σε έναν προς στόχευση ιδανικό. Για παράδειγμα, δεν μου αρέσει αναγκαστικά σε όλα ο Horowitz, αλλά αυτό που έκανε με τον Schumann και κυρίως με τον Scarlatti είναι μεγαλειώδες, σχεδόν άφταστο: για τα υπόλοιπα τον δέχομαι όπως είναι, κι αυτό ισχύει για πάρα πολλούς πιανίστες. Αν όμως θα έπρεπε να κρατήσω έναν πιανίστα του οποίου θα συνέχιζα να ακούω όλα όσα έχει ηχογραφήσει, αυτός θα ήταν χωρίς αμφιβολία ο Rachmaninov.
Τώρα ακούω στην πραγματικότητα πολύ λιγότερο ηχογραφημένο πιάνο απ' ό, τι παλιά: ακούω σπίτι μου κυρίως συμφωνικό ρεπερτόριο και μουσική δωματίου, και αρχίζω σιγά σιγά να ακούω όλο και περισσότερη όπερα.
'Ολα δείχνουν πως θα είστε, με όλα τα πιανιστικά χαρισματά σας και την προσωπικοτητά σας, μία από τους μεγαλύτερους ρομαντικούς αυριανούς πιανίστες. Με τα άλλα ρεπερτόρια, το κλασικό, το γαλλικό, το σύγχρονο, τι γίνεται...;
'Επαιξα τις Cinque Variazioni του Berio, κυρίως στο παρισινό μου ντεμπούτο, τις σπουδές του Ligeti, και ετοιμάζομαι να παίξω τις Incises του Boulez. Θα έπαιζα ευχαρίστως πιο πολλά σύγχρονα έργα, αλλά πρέπει να βρω το χρόνο για να δω τι θα μου άρεσε πραγματικά να μάθω, κι όχι μόνο αυτό που μου αρέσει να ακούω. Στο κλασικό ρεπερτόριο, έπαιξα μερικά κοντσέρτα του Μότσαρτ, το 17ο, το 18ο, το 24ο, το 25ο, και σε λίγο το 23ο. Θα κάνω εξάλλου και μια περιοδεία με τον Paavo Järvi την προσεχή σεζόν. Μου αρέσει επίσης πάρα πολύ να παίζω το κοντσέρτο σε ρε μείζονα του Haydn, το έπαιξα μάλιστα πρόσφατα και στην Τουλούζη. Όταν πρόκειται για ρεσιτάλ, παίζω κάποιες σονάτες του Scarlatti, τον οποίον λατρεύω, αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο να αναμετρηθείς με έναν τέτοιο συνθέτη μετά τον Horowitz....
Μου έχουν πει επίσης αρκετά συχνά πως θα έπρεπε να παίξω Debussy, αλλά δεν έχω αποφασίσει ακόμη ποιά έργα του να μάθω.
Θα έπρεπε να παίξετε το Pour le piano.
Το έπαιξα όταν ήμουν μικρή! Θα έπρεπε να το ξαναμάθω, θυμάμαι μόνο την toccata.
Η μουσική δωματίου, το ντουέτο σας με την αδερφή σας, δεν απομένει παρά μονο το lied...
Μου άρεσε πολύ να τα παίζω στη διάρκεια των σπουδών μου, και θα τα ξανάπιανα ευχαρίστως: το όλο πρόβλημα είναι να βρεις τον ή τους καλούς τραγουδιστές, κάτι που είναι πολύ πιο δύσκολο από το να συναντηθείς με παρτενέρ στη μουσική δωματίου. Η επιλογή είναι πιο περιορισμένη, και κυρίως θα ήθελα να παίξω με έναν τραγουδιστή που θα ενδιαφερόταν για το πιάνο και την αρμονία, με τον οποίον θα μπορούσε να "χτιστεί" η ερμηνεία όπως και με ένα κουαρτέτο ή έναν βιολιστή. Δεν είναι εύκολο: ο κόσμος έρχεται για ν' ακούσει περισσότερο τον τραγουδιστή, που είναι συνήθως και ο ίδιος προσηλωμένος στη φωνή του, κι αυτό δεν βοηθάει στο να αποδοθεί στο πιάνο όλη η σημασία που κατέχει αντικειμενικά στην παρτιτούρα.
Για όλα τα υπόλοιπα, η καριέρα σας φαίνεται τώρα να μην τη σταματάει τίποτα, έχετε αυτήν τη σεζόν τα προγραμματισμένα σας ρεσιτάλ στο Concertgebouw, στο Musikverein, στη Φιλαρμονική του Βερολίνου, Τσαϊκόφσκι με την Φιλαρμονική της Αγίας Πετρούπολης... και τώρα;
Θα παίξω όλο και πιο συχνά στη Γαλλία: στο Σαιν-Ντενί την επόμενη βδομάδα, στο Στρασβούργο την επόμενη μέρα με τον Renaud Capuçon, κι έπειτα στο Μονπελιέ, στην Τουλόν, στο Sceaux, και φυσικά στο La Roque με την αδερφή μου... Θα δώσω σε λίγο καιρό και δύο πολύ σημαντικά κοντσέρτα για πρώτη φορά: το 3ο κοντσέρτο του Ραχμάνινοφ στο Βερμπιέ τούτο το καλοκαίρι με μαέστρο τον Neeme Järvi, και το πρώτο μου κοντσέρτο με Μπετόβεν, το 1ο του: ελπίζω σε λίγο καιρό να παίξω και το 3ο που είναι το αγαπημένο μου. Και, όπως ξέρετε, θα κάνω την πρώτη μου εμφάνιση το φθινόπωρο στην αίθουσα Pleyel με την Ορχήστρα του Παρισιού και με μαέστρο τον Paavo Järvi, με το 2ο του Σοπέν.
Μεσάνυχτα πήγε κιόλας. Δέχτηκα πολλές πιέσεις, γυναικείες ιδίως, για να σας κάνω την πιο βασική ερώτηση: ποιά μάρκα χρησιμοποιείτε για ρουζ;
Σανέλ.
Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας.
'Ηταν χαρά μου. Είστε καλεσμένος μου!
Théo Bélaud (Le petit concertorialiste) 07.06.2011.
[Μτφ. Σ.Σ.]
