Πάνε αρκετά χρόνια από τότε που είχα βρει στο Μοναστηράκι ένα δεκάιντσο δίσκο της σοβιετικής εταιρείας «Μελωδία» (ή Μελόντια, όπως επίσης τη λέμε) με ποιήματα της Άννας Αχμάτοβα (1889-1966). Επειδή το άλμπουμ προερχόταν από το 1982 μού είχε δημιουργηθεί η εντύπωση πως θα καταγράφονταν σ' αυτό απαγγελίες ποιημάτων της Αχμάτοβα από τρίτους, όταν όμως το έβαλα στο πλατώ ένοιωσα ένα ρίγος – ήμουν σχεδόν σίγουρος πως η φωνή που έφθανε στ' αυτιά μου ήταν της ρωσίδας ποιήτριας.
Προσπάθησα να βγάλω κάποιαν άκρη από το κείμενο στο back cover, που ήταν όλο στην κυριλλική, πράγμα που τελικώς κατάφερα κάποια στιγμή με τη βοήθεια λεξικού. Οι πρώτες λέξεις που αποκρυπτογράφησα ήταν ο τίτλος του άλμπουμ... «Читает автор» δηλ. «Διαβάζει η συγγραφέας». Από 'κει και πέρα κατόρθωσα να μεταφράσω, όπως-όπως, τους τίτλους των ποιημάτων που ακούγονταν στο LP ανάμεσα στους οποίους ξεχώρισα, διαισθητικώς, το «Поэма без героя» (Ποίημα δίχως ήρωα).
Εκείνο που είχε αξία για μένα στη συγκεκριμένη ηχογράφηση (επειδή δεν αντιλαμβανόμουν τη ρωσική) ήταν η φωνή της Αχμάτοβα, ο τρόπος της, ο τόνος και η χροιά της φωνής της, και κυρίως το αίσθημα που άφηναν οι απαγγελίες της. Η ποιήτρια πρέπει να ήταν σε σχετικά προχωρημένη ηλικία (κατά πάσα πιθανότητα πάνω από 70 ). Η φωνή της σταθερή, αλλά καταπονημένη, παίρνει στην πορεία της εγγραφής διάφορα χρώματα. Άλλοτε ξερή και στριγκή, σχεδόν μακάβρια, και άλλοτε περισσότερο συναισθηματική, διαβάζει τους στίχους με πλήρη μουσικότητα. Υποβοηθά, φυσικά, το γεγονός ότι πολλοί εξ αυτών είναι ομοιοκατάληκτοι (με διπλή ή σταυρωτή ομοιοκαταληξία), όμως στο «Ποίημα δίχως ήρωα» (και στα αποσπάσματα από τους πέντε «κύκλους») τούτοι μοιάζουν πιο «ελεύθεροι» και γι' αυτό, ίσως, ακόμη πιο προσωπικοί. Καρφωμένες λέξεις, που σέρνονται σχεδόν χωρίς ανάσα...
Η φωνή της σταθερή, αλλά καταπονημένη, παίρνει στην πορεία της εγγραφής διάφορα χρώματα. Άλλοτε ξερή και στριγκή, σχεδόν μακάβρια, και άλλοτε περισσότερο συναισθηματική, διαβάζει τους στίχους με πλήρη μουσικότητα.
Το «Ποίημα δίχως ήρωα» είναι, ως γνωστόν, ένα από τα σημαντικότερα έργα της Άννας Αχμάτοβα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση και πιο πυκνογραμμένο σε νοήματα ποίημά της, το οποίο ολοκληρώθηκε μέσα σ’ ένα διάστημα 25 χρόνων! Κατά το «Reference Guide to Russian Literature/ Edited by Neil Cornwell» [Fitzroy Dearborn Publishers, Chicago/London 1998] ξεκίνησε να γράφεται στο Λένινγκραντ τον Δεκέμβριο του 1940, με την πρώτη εκδοχή του να παίρνει σχήμα στην Τασκένδη τον Αύγουστο του 1942. (Πρόπερσι ο βρετανικός οίκος Bonhams δημοπράτησε ένα τέτοιο αντίτυπο, αυτής της πρώτης έκδοσης/εκδοχής, το οποίο «έκλεισε» στα 5000 δολάρια). Το 1962 υπάρχει μία πλήρης μορφή του, που ακολούθησε τις εκδοχές του 1946 και του 1960, με την ποιήτρια να το «ξανακοιτάζει» όμως μέχρι και τον Απρίλιο του 1965 (λίγο πριν τον θάνατό της δηλαδή).
Όπως γράφει ο μεταφραστής Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης στο poiein.gr: «Το πρώτο επίπεδο είναι η συνάντηση με το παρελθόν, ο θρήνος των νεκρών. Μια νύχτα μαγική η ηρωίδα καλεί τις "γλυκές σκιές" και τότε στη σκηνή εμφανίζονται οι βασικοί συντελεστές μιας νύχτας μεταμφιεσμένων στην Πετρούπολη της δεκαετίας του 1910.(...) Στο δεύτερο επίπεδο όμως(...) πρωταγωνιστής του ποιήματος είναι ο χρόνος, γι' αυτό και εν τέλει το ποίημα, απομένει δίχως ήρωα, ενώ στο τρίτο επίπεδο ανάγνωσης, μπορούμε να διεισδύσουμε στις συμπαντικές διαδρομές της ψυχής, να διακρίνουμε το θεοσοφικό τρίγωνο "Θεός – χρόνος – άνθρωπος", πράγμα που προσδίδει στην ποιητική αυτή σύνθεση ένα βαθύ φιλοσοφικό και ηθικό περιεχόμενο».
Το «Ποίημα χωρίς ήρωα» κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1982 (εκδόσεις Ωκεανίδα) σε μετάφραση και σημειώσεις Μίλιας Ροζίδη, ξανά στο βιβλίο «Άννα Αχμάτοβα/ Ποιήματα» [Μικρή Άρκτος, Αθήνα 2008] σε απόδοση Γιάννη Αντιόχου, ενώ υπάρχουν, φυσικά, και οι ανάλογες on line μεταφράσεις.
Μεταφέρω από το τρίπτυχο «Ποίημα χωρίς ήρωα» την «Αφιέρωση» (Посвящение) και την «Δεύτερη αφιέρωση» (Второе посвящение) –ακούγονται από την ίδια την Άννα Αχμάτοβα στο άλμπουμ της Μελωδίας με τα στοιχεία 33 Д 21655-6 στην έκδοση του 1982– έτσι όπως μεταφράζει (τα συγκεκριμένα ποιήματα) ο Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης στο poiein.gr:
Αφιέρωση
27 Δεκεμβρίου 1940
Βσ. Κ.
... κι αφού είχα έλλειψη χαρτιού
Στο πρόχειρο τετράδιό σου γράφω.
Μια λέξη ξένη φαίνεται,
Σαν κάποτε μια του χιονιού νιφάδα,
Και λιώνει αθώα και γλυκά πάνω στο χέρι.
Κι οι μαύρες τ' Αντίνοου βλεφαρίδες
άξαφνα σηκωθήκαν – κι' εκεί
ένας πράσινος καπνός,
Φυσά ένα αεράκι γνώριμο...
Μην είναι η θάλασσα;
Όχι, πάνω στους τάφους μόνο τα φύλλα
Δέντρων κωνοφόρων είναι και η σαπίλα των ριζών
Ολοένα και πιο κοντά, πιο κοντά...
Marche funebre ...
Σοπέν...
Νύχτα. Σπίτι στη Φοντάνα
Αφιέρωση δεύτερη
Ο.Σ.
Εσύ είσαι Αράχνη – Ψυχή
Που με ασπρόμαυρη βεντάλια
Αέρα μου κάνεις σκυμμένη πάνω μου.Μυστικά θέλεις να μου πεις
Πως πέρασε το Καλοκαίρι
Και περιμένεις την επόμενη Άνοιξη.Μην μου υπαγορεύεις, τ' ακούω κι εγώ:
Μια βροχή ζεστή χτυπάει τη στέγη,
Ψίθυρους ακούω από τον κισσό.Κάποιος μικρός αποφάσισε να ζήσει
Πρασίνισε, φούντωσε, προσπάθησε
Αύριο σε νέο αστραφτερό αντίσκηνο
Θα κοιμηθώ –
μόνη, μονάχη με τον εαυτό μου.
Εκείνο που οι άνθρωποι άνοιξη ονομάζουν,
Εγώ το λέω μοναξιά.
Κοιμάμαι –
Και ονειρεύομαι τη νιότη μας,
Εκείνη, τη στιγμή που έφυγε
Στον ξύπνιο μου,
Αν θέλεις, στην δίνω να θυμάσαι,
Σα να 'ναι φλόγα καθαρή μέσα στη λάσπη,
σα γαλανθός στου μνήματος την άκρη.
25 Μαΐου 1945, Σπίτι στη Φοντάνα
Ψάχνοντας στο διαδίκτυο περισσότερα στοιχεία για το συγκεκριμένο άλμπουμ με τις απαγγελίες της Αχμάτοβα βρέθηκα σ’ ένα ρωσικό site πωλήσεων δίσκων (33ob.ru). Εκεί διαπίστωσα κάτι που μάλλον με εξέπληξε. Άλμπουμ με τη φωνή της Άννας Αχμάτοβα τυπώνονταν στην τότε Σοβιετική Ένωση από το 1966 (το έτος του θανάτου της). Μέτρησα περισσότερα από 25 LP(!), είτε «προσωπικά» της, είτε συλλογές με απαγγελίες διαφόρων ποιητών. Κάνω copy-paste και επεξεργάζομαι κάπως μερικά από τα εξώφυλλα (επειδή ήταν σε χαμηλή ανάλυση) για να τα δείτε κι εσείς…
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 3.12.2017
![«Της Λένης η μ[i]λιά» δίνει φωνή στις γυναίκες που έζησαν ψιθυριστά](/sites/default/files/styles/landscape_mini/public/articles/2024-09-26/Giannaki_2609.JPG?h=748d7e9c&itok=UKQXpQWv)
σχόλια