Εσύ θες να δεις τον Πάπα;

Ό,τι χρειάζεται να ξέρεις για την οπερέτα «Θέλω να δω τον Πάπα» που ανεβάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή

ΘΕΑΤΡΟ / ΘΕΜΑΤΑ 9.2.2015 | 13:40

9.2.2015 | 13:40

Η Εθνική Λυρική Σκηνή, μετά τη συντετμημένη παρουσίασή της στο φουαγέ πέρυσι, παρουσιάζει για πρώτη φορά στην κεντρική σκηνή του Θεάτρου Ολύμπια, την άλλοτε δημοφιλέστατη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!». Η πρεμιέρα της παράστασης θα γίνει στις 14 Φεβρουαρίου κι έχουμε συγκεντρώσει όλα όσα χρειάζεται να ξέρετε γι΄αυτήν.

Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης

Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1883 και ήταν γιος του μελοποιού και ιεροψάλτη Ιωάννη Σακελλαρίδη. Δε γνωρίζουμε ακριβώς ποιες ήταν οι αθηναϊκές σπουδές του στη μουσική, ο ίδιος αναφέρει ότι μελέτησε μουσική στη Γερμανία και την Ιταλία. Γνωστός έγινε κυρίως για τις, περίπου ογδόντα, οπερέτες του, ανάμεσα στις οποίες είναι ο δημοφιλέστατος «Βαφτιστικός» (1918), που βασίστηκε στη φαρσοκωμωδία του Μωρίς Εννεκέν «Ο βαφτιστικός της κυρίας»(1916). Ο Σακελλαρίδης συνέθεσε επίσης όπερες, σκηνική μουσική, μουσική για επιθεωρήσεις, μουσική για ταινίες του βωβού κινηματογράφου, τραγούδια και έργα ενόργανης μουσικής. Το γνωστό τραγούδι της Σοφίας Βέμπο «Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» είναι δική του σύνθεση, στην οποία προστέθηκαν επίκαιροι στίχοι. Ο ίδιος ο Σακελλαρίδης σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Εμπρός (Κυριακή 9 Αυγούστου 1915), ανέφερε τα ακόλουθα: «Εγώ γράφω με αθηναϊκήν έμπνευσιν. Όταν ακούωμεν μίαν οπερέττα του Λέχαρ λέγομεν: Μυρίζει Βιέννην. Εάν μεθαύριον ειπούν και περί των έργων μου ότι μυρίζουν Αθήνα, επιτρέψατέ μου να το θεωρήσω ως εκπλήρωσιν του καλλιτεχνικού μου ονείρου». Πέθανε το 1950, πάμφτωχος, από καρκίνο του ήπατος. Ο Μανώλης Καλομοίρης στο 541 τεύχος του περιοδικού Νέα Εστία (Αθήναι 15 Ιανουαρίου 1950, τόμος 47) έγραφε μεταξύ άλλων με την αφορμή του θανάτου του Σακελλαρίδη: «Ένας ακόμη από τους πρωτεργάτες και θεμελιωτές της Ελληνικής μουσικής άνθησης έφυγε από ανάμεσά μας κι αφίνει ένα κενό που δύσκολα θα μπορέσωμε να το αναπληρώσωμε. Η μελωδία του χαμένου μουσουργού [...] κι αν δεν καίει κι αν δεν φλογίζει, όμως ευωδιάζει με ένα λεπτό μουσικό άρωμα γεμάτο από την Αττική φύση και την Αττική ομορφιά.[...] Αν όμως χάθηκε ο γλυκόλαλος τραγουδιστής, ο αχός της φλογέρας του μένει. Αχολογάει πάντα ολόθερμος και ζωντανός μέσα στις ψυχές και τις καρδιές μας και θα αντιλαλάει πάντα όπου Ελλάδα και Ελληνισμός σαν το θρόισμα στα κλαριά των πεύκων, όταν το δειλινό αεράκι τα αργοκινάει με το ανάλαφρο πέρασμά του, και θα μας ξεκουράζει από τον κάματο της σκληρής δουλειάς και τις πίκρες της καθημερινής ζωής».

Η αφετηρία του έργου

Η οπερέτα «Θέλω να δω τον Πάπα!» έχει τρεις πράξεις και το ποιητικό κείμενο είναι του ίδιου του συνθέτη. Ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης βασίστηκε στη φάρσα «Οικιακές χαρές» (1894) του Μωρίς Εννεκέν, ο οποίος, αν και άγνωστος σήμερα, ήταν δημοφιλής στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Σακελλαρίδης γνώριζε το έργο του, άλλωστε και ο «Βαφτιστικός» στηρίχτηκε σε θεατρικό του ίδιου συγγραφέα. Η πλοκή διανθίζεται με τα δεκαπέντε μουσικά νούμερα της οπερέτας, με το ομότιτλο τραγούδι να είναι ιδιαίτερα δημοφιλές. Ο Σακελλαρίδης σκιαγραφεί τους χαρακτήρες με ιδιαίτερη επινοητικότητα και ασκεί κριτική στο θεσμό της οικογένειας και την υποκρισία των αστών με διεισδυτικότητα και χιούμορ.

Η πλοκή

Το έργο ξεκινά την ημέρα του γάμου του Ανδριανού και της Άννας. Στην δεξίωση που ακολουθεί και στην οποία παραβρίσκεται το ζεύγος Λατρούδη, οι γονείς της Άννας, μαθαίνουμε ότι ο Βαρονάς, θείος του Ανδριανού και πλούσιος ζωντοχήρος, παραχωρεί μέρος της πολυτελούς κατοικίας του για να ζήσει το ζευγάρι. Όλοι προετοιμάζονται για την αναχώρηση του ζεύγους για το ταξίδι του μέλιτος στην Ιταλία, όταν εμφανίζεται η Ρίτα, αρτίστα του καμπαρέ, η οποία σαγηνεύει τον καταπιεσμένο από τη σύζυγό του κύριο Λατρούδη. Δύο εβδομάδες αργότερα, το ζευγάρι επιστρέφει απροσδόκητα και σε εμπόλεμη κατάσταση. Η αιτία είναι ο… Πάπας, τον οποίο η Άννα επιθυμούσε διακαώς να επισκεφθεί, με αποτέλεσμα να τσακωθεί με τον Ανδριανό που διαφωνούσε. Η οικογένεια χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα, με τον γαμπρό και τον πεθερό, μετά από σύρραξη στην οποία παρεμβαίνει η αστυνομία, να πηγαίνουν να διασκεδάσουν στα καμπαρέ. Το πρωί της επόμενης μέρας, ο Ανδριανός, ο Λατρούδης και η Ρίτα επιστρέφουν μεθυσμένοι στην κατοικία του Βαρονά. Η Άννα, πιστεύοντας ότι η Ρίτα είναι ερωμένη του Ανδριανού, φοβάται μην τον χάσει και προσπαθεί να τον πλησιάσει. Τελικά η Ρίτα θα τους συμφιλιώσει. Η κυρία Λατρούδη απαιτεί την επιστροφή του άντρα της και η τάξη αποκαθίσταται, τουλάχιστον επιφανειακά. Η Άννα αποφασίζει ότι «δεν θέλει να δει τον Πάπα!».

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου για το έργο

Μετά τον «Βαφτιστικό» του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, τον οποίο σκηνοθέτησε το καλοκαίρι του 2012 για το Φεστιβάλ Αθηνών, ο σπουδαίος σκηνοθέτης συνεργάζεται για πρώτη φορά με την Εθνική Λυρική Σκηνή και σκηνοθετεί τη δημοφιλή οπερέτα «Θέλω να δω τον Πάπα!». Γράφει στο σημείωμά του για την παράσταση: «Η μόνη αληθινή ευτυχία του ανθρώπου είναι ο γάμος!». Με αυτή τη δήλωση εγκαινιάζεται το έργο του Θεόφραστου Σακελλαρίδη και έτσι τίθεται αμέσως σε κίνηση ο μηχανισμός της οπερέτας: η αποδόμηση ενός «πιστεύω» και η αναίρεση μιας ψευδαίσθησης. Γραμμένος στα τέλη της νεοελληνικής μπελ-επόκ, δύο χρόνια πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή, ο Πάπας συνομιλεί με ένα από τα βάθρα του αστικού κόσμου, της ιδεολογίας και της πραγματικότητάς του, τον γάμο. Το κάνει με έναν τρόπο συστατικό του είδους που λέγεται οπερέτα: με ιλαρότητα. Κοντολογίς, ο Σακελλαρίδης βρίσκεται στον αντίποδα του Ίψεν και του Στρίντμπεργκ. Η διασκέδαση, βασική αξία και αυτή του αστικού σύμπαντος, υπηρετείται από τη διασταύρωση της πρόζας με τη μουσική, σε επίπεδο φόρμας, και από την παιγνιώδη ανατροπή των βεβαιοτήτων σε επίπεδο δραματουργίας. Αν, τελικά, πρέπει να συγκρατήσουμε κάτι από το διάβημα του Σακελλαρίδη και τη γενικότερη λειτουργία της οπερέτας, ίσως είναι ακριβώς αυτό: πίσω από τις δογματικές βεβαιότητες και τις αντίστοιχες ακαμψίες διεξάγεται ένας αδυσώπητος αγώνας ανάμεσα στα «θέλω» και τα «πρέπει», ανάμεσα στον κοινωνικό τύπο και τη διασάλευσή του. Υπάρχει ένα πεδίο μάχης ανάμεσα στην επιθυμία και την εκπλήρωσή της, ανάμεσα στην κανονικότητα και την παρέκκλιση. Στην περίπτωση του δράματος ο αγώνας αυτός σηματοδοτείται συχνά από το αίμα, ενώ στην οπερέτα κλείνει σχεδόν πάντα με τον ήχο που συνοδεύει το άνοιγμα της σαμπάνιας».

Η πρεμιέρα

Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Παπαϊωάννου στις 6 Ιουλίου του 1920, από τον θίασο του Γιάννη Παπαϊωάννου, λίγους μόλις μήνες μετά την ολοκλήρωσή του από τον συνθέτη. Οι Έλληνες, κουρασμένοι από τη μικρασιατική εκστρατεία, είχαν ανάγκη να χαλαρώσουν και να διασκεδάσουν. Στο ρόλο της Άννας εμφανιζόταν η Εύα Σάντρη, στο ρόλο του Αδριανού ο Μιχάλης Κοφινιώτης, ενώ τη Ρίτα ερμήνευε η Μελπομένη Κολυβά. Ο ίδιος ο Παπαϊωάννου ερμήνευε τον πατέρα της Άννας, τον κ. Λατρούδη. Το έργο σημείωσε άμεση επιτυχία και δόθηκαν 72 παραστάσεις μέχρι το τέλος της χρονιάς. Το ομότιτλο τραγούδι έγινε μεγάλο σουξέ αλλά και νούμερο επιθεωρήσεων. Με την έναρξη των παραστάσεων ξεκίνησαν και οι διαμαρτυρίες της Καθολικής Εκκλησίας που αντιδρούσε για το σκανδαλιστικό περιεχόμενο της οπερέτας και θεωρούσε ότι γελιοποιούνταν ο Πάπας.

Ο φόνος

Στις 11 Δεκεμβρίου του 1921, η πορεία του έργου στιγματίστηκε από έναν φόνο που έγινε με αφορμή το ομότιτλο τραγούδι. Ήταν παραμονή Χριστουγέννων για τους καθολικούς (οι ορθόδοξοι είχαν ακόμα το παλιό ημερολόγιο), όταν μια παρέα μεθυσμένων άρχισε να τραγουδάει «το γνωστόν άσμα του Πάπα», έξω από τον καθολικό ναό του Αγίου Παύλου στον Πειραιά. Από την εκκλησία βγήκε και τους έκανε παρατήρηση ένας λαχανοπώλης, ο Αντώνιος Ρηγούτσος και μετά από καυγά, ο εικοσόχρονος ανθρακεργάτης Παναγιώτης Μπουραζάνης τον χτύπησε τέσσερις φορές με στρατιωτικό ξιφίδιο. Το θύμα πέθανε στο Τζάννειο Νοσοκομείο και στην κηδεία του ο καθολικός αρχιεπίσκοπος έκανε λόγο για μισαλλοδοξία. Ωστόσο, η αστυνομία σε ανακοίνωσή της ανέφερε ότι η παρέα αποτελούνταν από παιδιά 12-16 ετών και ότι πρώτος ο Ρηγούτσος «ερράπισε τετράκις» τον μετέπειτα φονιά. Μια κυβερνητική εφημερίδα, η Πρωτεύουσα, έγραψε ότι «η ηλιθία επωδός ενός περισσότερον ηλιθίου τραγουδιού μιας ακόμη περισσότερον ηλιθίας επιθεωρήσεως» στοίχισε τη ζωή ενός ανθρώπου και αναρωτήθηκε αν θα σκεφτεί η αστυνομία «έστω και έτος ολόκληρον μετά την εμφάνισιν της εκφύλου επιθεωρήσεως ’’Θέλω να ιδώ τον Πάπα’’ να απαγορεύση την παράστασίν της». Τελικά, μετά από αυτό το γεγονός, το έργο συνέχισε να παίζεται με άλλους τίτλους, όπως «Νυφικό κρεβάτι», «Ταξίδι του Γάμου» και «Ταξίδι του Μέλιτος». Όσο για την Άννα, έπαψε πια να επιθυμεί να συναντήσει τον Πάπα, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον… Πουτσίνι.

Η πρώτη ηχογράφηση

Ο τενόρος Τέτος (Θεόδοτος) Δημητριάδης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν αδελφός του σκιτσογράφου Φωκίωνα Δημητριάδη. Έκανε καριέρα σαν τραγουδιστής, κιθαρίστας, συνθέτης και στιχουργός στην Αμερική του μεσοπολέμου. Ήταν ο πρώτος που ηχογράφησε, στη Νέα Υόρκη τον Ιούλιο του 1927, τη «Μισιρλού». Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έφτιαξε δική του εταιρεία παραγωγής δίσκων γραμμοφώνου. Το 1922 ηχογραφεί το ομότιτλο με την οπερέτα τραγούδι.

Ζευγάρι στη ζωή και τη σκηνή

Ένα ζευγάρι με πολλά χρόνια κοινής ζωής υποδύεται τον κύριο και την κυρία Λατρούδη. Τον κύριο Λατρούδη ερμηνεύει ο τενόρος Σταμάτης Μπερής και τη σύζυγό του η μεσόφωνος Λυδία Αγγελοπούλου. Πρόκειται για ένα τυπικό ζευγάρι, που μετά από 30 χρόνια έγγαμου βίου προσπαθεί να κρύψει την πλήξη του και τις διαφορές που φέρνει ο χρόνος. Όλα αρχίζουν από την μεγάλη επιθυμία της κόρης τους να δει τον Πάπα, με αφορμή το γαμήλιο ταξίδι της στην Ιταλία και στο Βατικανό...

Σταμάτης Μπερής: Εγώ υποδύομαι τον κύριο Λατρούδη. Είμαι ένας καταπιεσμένος σύζυγος μιας δυναμικής και καθ'ολίγον υστερικής συζύγου. Η διέξοδος που βρίσκω στην καταπίεση της είναι να ξαπλώνω σε μια πολυθρόνα και να κάνω τον κοιμισμένο. Όπως είθισται, όλοι οι καταπιεσμένοι κάνουν στο τέλος την επανάστασή τους. Έτσι λοιπόν, μέσα από πολλές κωμικές καταστάσεις, που διαδέχονται η μία την άλλη, έρχεται η δικαίωση.

Λυδία Αγγελοπούλου: Ερμηνεύω την κυρία Λατρούδη, μια δυναμική και καταπιεστική σύζυγο που θέλει όλα να είναι κάτω από τον έλεγχό της. Είναι μία τυπική Ελληνίδα πεθερά που θέλει να ελέγχει τη ζωή της κόρης της, Άννας και του γαμπρού της, Αδριανού. Στο τέλος βρίσκει την ισορροπία των σχέσεων, αφού έχουν προηγηθεί επαναστατικές αντιδράσεις του συζύγου και του γαμπρού.