Η πρόβα έχει τελειώσει και οι τέσσερίς τους κάθονται σε μια άκρη της πλατείας του Θεάτρου Αθηνών και συζητούν. Ανά στιγμές, πετάγονται από το κάθισμα για να δείξουν κάτι ο ένας στον άλλο. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, η Στεφανία Γουλιώτη, η Λουκία Μιχαλοπούλου και ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος συναντιούνται για πρώτη φορά όλοι μαζί στη σκηνή για να υποδυθούν τα δύο ζευγάρια στο έργο της Γιασμίν Ρεζά, Ο Θεός της Σφαγής.
«Ανεβείτε και καθίστε στο σκηνικό, να φωτίζουμε κιόλας» μας λέει ο Κωνσταντίνος που υπογράφει και τη σκηνοθεσία της παράστασης. Η Στεφανία φοράει ταγέρ. Και πέρλες. Και δωδεκάποντες γόβες. Έχει κοντό καρέ. Μια επιτυχημένη γυναίκα καριέρας σε μια ευρωπαϊκή χώρα, σύζυγος μεγαλοδικηγόρου.
«Πρώτη φορά παίζω γυναίκα μεγαλύτερη σε ηλικία από εμένα» λέει η Στεφανία Γουλιώτη. «Μια γυναίκα πιο συγκροτημένη, με βήματα καθαρά. Κάθε φορά ήταν το αγρίμι, μια νεότερη κοπέλα, ένα κορίτσι. Αυτή είναι μια γυναίκα που κάνει διαχείριση κεφαλαίων, έχει μια πορεία και, φυσικά, το ξέσπασμά της. Και χρειάζεται πολλή καθαρότητα αυτό που παίζω, όχι μια γενική ενέργεια και ξεκινάω, όπως έχω συνηθίσει. Νομίζω ότι παίζω έναν ώριμο άνθρωπο σε ρόλο, σε μια στιγμή που με βρίσκει κι εμένα, προσωπικά, σε μια φάση υποκριτικής ωριμότητας, που προσπαθώ λιγότερο να αποδείξω ότι είμαι καλή, και αυτό καλλιτεχνικά είναι ένα βήμα για μένα».
Τα πράγματα κυλούν και ρέουν και από την άλλη ο άνθρωπος αντιστέκεται γιατί θέλει ασφάλεια και σταθερότητα. Αυτή η σύγκρουση που ενυπάρχει στην ανθρώπινη ύπαρξη προκαλεί τη συνεχή ανάγκη για προστασία έναντι της αλλαγής, κι αυτό μας κρατάει πίσω. Το βλέπω και στην υποκριτική αυτό.
— Δηλαδή, θέλεις να μου πεις ότι έχεις ανάγκη να το αποδεικνύεις αυτό; Δεν σου το έχουν πει, δεν το ξέρεις;
Είναι στον οργανισμό μου. Υπάρχει αυτό το σύμπλεγμα στο κεφάλι μου. Αν έχω μια τέτοιου είδους αποδοχή, αν μου πουν ότι είμαι καλή, αυτό σημαίνει ότι με αγαπάνε κιόλας. Αν δεν νιώσω αποδεκτή, σταματά ο κόσμος να με αγαπάει, σταματάω να υπάρχω. Αν κάποιος δεν με αποδεχτεί ως ηθοποιό, νιώθω ότι δεν με αγαπάει. Αυτό είναι ένα πρόβλημα. Ένα κομμάτι που σου στερεί σοφία, γιατί λειτουργείς μόνο γι' αυτό, για να γίνεις αποδεκτός, και αυτό σε κρατάει πίσω. Εγώ πάντα λειτουργούσα σαν να είμαι σε αποστολή, λες και αυτό είναι αυτοσκοπός. Τώρα στρογγυλεύω λίγο και βαθαίνω.
— Και τώρα τι ζητάς;
Να εξαφανιστώ ανάμεσα στους τέσσερις.
— Και τι θέλεις να σου πουν;
Θέλω να μου πουν ότι είμαι καλή, αλλά λιγότερο. Θέλω περισσότερο να παρακολουθεί ο θεατής το πινγκ-πονγκ ανάμεσά μας.
— Εδώ βλέπω ότι λειτουργείτε κάπως σαν ομάδα.
Αυτό το επιτρέπει ο Κωνσταντίνος. Πρώτη φορά βλέπω κάποιον που φέρει την ευθύνη του αποτελέσματος να ακούει τόσο πολύ, χωρίς φίλτρο. Με ευχαριστεί πολύ αυτό. Ίσως είναι η πρώτη φορά που μου συμβαίνει και σε αυτό το σημείο συμπληρώνουμε ο ένας τον άλλο. Έχει την κατάρα να είναι με το ένα πόδι έξω από την παράσταση, για να σκηνοθετεί.
— Τι γνώμη έχεις γι' αυτούς τους τέσσερις ήρωες που συμπεριφέρονται πιο ανώριμα και πιο βάρβαρα από τα παιδιά τους;
Είναι αξιαγάπητοι οι καημένοι. Προσπαθούν πάρα πολύ, βρίσκονται σε μια σύγκρουση μεταξύ της θέλησής τους και αυτού που δείχνουν. Είναι ένα πρόβλημα του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος ναι μεν προφυλάσσει τα δικαιώματα και τη συμβίωση, αλλά έχει πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του. Δεν εμπερικλείει, και δεν μπορεί, τις πολύ βαθιές παρορμήσεις και τα ζωώδη ένστικτα που κουβαλάμε. Μπήκαμε σε μια μήτρα και βγήκαμε κάποια στιγμή από αυτήν σε σοκ. Δεν το λύσαμε αυτό ποτέ. Ενώ ο δυτικός πολιτισμός δεν επιτρέπει σε αυτά τα ένστικτα να υπάρχουν, αυτά παραμένουν και δεν μπορούμε να κάνουμε ότι δεν τα βλέπουμε. Τα έχουμε αγνοήσει, επιβάλλοντας έναν κανόνα καλής συμπεριφοράς.
— Για λόγους προστασίας;
Αυτήν τη στιγμή, για παράδειγμα, όλες οι χώρες αυτοπροστατεύονται και φοβούνται τον μετανάστη, τη γυναίκα με μπούρκα, το διαφορετικό χρώμα. Εμείς είπαμε πως όλη η Ευρώπη είναι ενωμένη, έχουμε αλληλεγγύη, έχουμε ανοιχτά σύνορα, αλλά υπάρχει μέσα μας και ένα ένστικτο αυτοπροστασίας. Βλέπεις, ας πούμε, ότι οι Ούγγροι χτίζουν τείχη. Δεν είναι μια δυσαρμονία αυτό;
— Και η οικογένεια;
Η οικογένεια είναι επίσης μια ζωώδης ανάγκη να ανήκεις κάπου. Πας, λοιπόν, να συνυπάρξεις σε μια πολύ μικρή κοινωνία, στην οποία είναι ουσιαστικά αδύνατον να ζήσεις αρμονικά, επειδή δεν μπορείς να κρύψεις ή να καταπιέσεις τα συμπλέγματά σου, όπως θα έκανες σε μια μεγαλύτερη κοινωνία, κυρίως γιατί δεν έχεις ελευθερωθεί από τα δικά σου θέματα.
— Είναι αποτυχημένο μοντέλο η οικογένεια;
Όχι, δεν το πιστεύω αυτό. Είναι αποτυχημένο μοντέλο για όσους δεν έχουν φτάσει σε έναν πρώτο βαθμό καλής επικοινωνίας με τον απέναντί τους. Τα προβλήματα της οικογένειας είναι προβλήματα επικοινωνίας. Σου λέω κάτι και δεν ακούς τα λόγια μου, ακούς την ανάγκη σου. Σου λέει η γυναίκα «σε αγαπώ» και δεν περνάει η πληροφορία, ακούς κάτι άλλο. Είναι μότο μου πια και το λέω παντού: να μπει η ψυχανάλυση στα σχολεία, να μάθεις από παιδί να παίρνεις τις πληροφορίες, χωρίς το φίλτρο των δικών σου πεποιθήσεων. Δηλαδή, να μάθεις με ποιον τρόπο λειτουργεί το σύστημά σου, για να μπορείς να το αντιμετωπίσεις. Όπως μαθαίνουμε ανατομία, να μάθουμε κι αυτό, ότι υπάρχει. Αυτό θα διευκολύνει πραγματικά την επικοινωνία. Αλλιώς, συσσωρεύουμε ένα σωρό πράγματα και κάποια στιγμή σκάνε.
— Τι θέλει να πει η Ρεζά βάζοντας τέσσερις ενήλικες να συνεννοηθούν για ένα πρόβλημα των παιδιών τους;
Θέλει να διαχωρίσει τα παιδιά από τους ενήλικες. Να δείξει ότι εμείς, ως σαραντάρηδες, έχουμε φτάσει σε έναν βαθμό ωριμότητας και αυτογνωσίας και γι' αυτό δεν πρέπει να συμπεριφερόμαστε σαν αυτά τα παιδιά. Και σου αποδεικνύει ότι κάτι τέτοιο είναι μάταιο στον κόσμο αυτό. Ότι η αξιοπρέπεια και η ανωτερότητα είναι κάτι επιφανειακό. Στην πραγματικότητα, η φράση που υπάρχει κάτω από όλα αυτά είναι «ελάτε να πλακωθούμε, γιατί το παιδί σας χτύπησε το δικό μας», «θέλω να σου βγάλω τα μάτια, μωρή». Λοιπόν, αν δεν θέλεις μια κοινωνία που τα μέλη της να σφάζονται έτσι, αν θες να προφασίζεσαι πολιτισμό, κάνε πολλή ψυχοθεραπεία.
— Και οι άλλοι πολιτισμοί;
Λύνουν με τη βία αυτά τα προβλήματα. Δεν είναι σωστό, αλλά είναι αποδεκτό. Είναι όπως οι μονομαχίες και οι βεντέτες.
— Μα, είναι πολιτισμός αυτός που έχει τη γυναίκα με κουκούλα, με μπούρκα, και τη λιθοβολεί;
Δεν σου λέω ότι αυτό είναι καλό. Λέω ότι ο δυτικός πολιτισμός έπρεπε να έχει προβλέψει αυτή την εξέλιξη. Και ότι υπάρχει πολλή συσσωρευμένη βία που εκφράζεται με τρομακτικό τρόπο στο πλαίσιο ενός κώδικα καθωσπρεπισμού.
— Μπορούμε να έχουμε ανοιχτές και ειλικρινείς σχέσεις με τους γύρω μας;
Είναι κάτι πολύ δύσκολο, σχεδόν ακατόρθωτο, για έναν πολύ απλό λόγο, κι αυτός είναι η ασφάλεια. Εννοώ ότι έχουμε ανάγκη να προστατευτούμε επειδή φοβόμαστε, κυριαρχεί ο φόβος, τον έχουμε ανάγκη. Φοβόμαστε να δείξουμε τον πραγματικό μας εαυτό και μαθαίνουμε να προστατευόμαστε στην ουσία από την απόρριψη.
— Μπορείς όμως να ζήσεις μια σχέση και να μη δείξεις τον αληθινό σου εαυτό;
Χρόνια μπορείς να ζήσεις έτσι. Άνθρωποι περνούν μαζί 30 και 40 χρόνια έτσι. Εθελοτυφλούν, γιατί η εναλλακτική είναι μια πολύ επώδυνη διαδικασία.
— Τι χρειάζεται;
Προσαρμοστικότητα. Υπάρχει μια αντίφαση. Τα πράγματα κυλούν και ρέουν και από την άλλη ο άνθρωπος αντιστέκεται γιατί θέλει ασφάλεια και σταθερότητα. Αυτή η σύγκρουση που ενυπάρχει στην ανθρώπινη ύπαρξη προκαλεί τη συνεχή ανάγκη για προστασία έναντι της αλλαγής, κι αυτό μας κρατάει πίσω. Το βλέπω και στην υποκριτική αυτό.
— Μπορείς να μου το εξηγήσεις αυτό;
Πρώτα περνάμε ένα στάδιο όπου ο καθένας είναι κουκουλωμένος στη γυάλα του και προσπαθεί να προστατέψει τον χαρακτήρα του, να φτιάξει τις ατάκες του, τον τρόπο που θα παρουσιαστεί, και μόλις έχουμε κάτι να παρουσιάσουμε, ουπς! Ανοίγουμε και μπορούμε να ανταποκρινόμαστε και στον άλλο.
— Πόσα χρόνια δουλεύεις, Στεφανία;
Δεκαπέντε. Από το 2000.
— Φοβήθηκες ποτέ;
Δεν έχω φοβηθεί ακόμα. Ασυνείδητα, φυσικά, προστατεύομαι. Για παράδειγμα, σε αυτήν τη δουλειά η Λουκία κι εγώ ήρθαμε να βρούμε τον Κωνσταντίνο. Είχαμε κάποιες προτάσεις που δεν μας τρέλαναν. Λέγαμε με τη Λουκία να κάνουμε κάτι μαζί, έτσι, χωρίς να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη πρόταση, ο Κωνσταντίνος μας είπε ότι σκεφτόταν να δουλέψει με τον Οδυσσέα και το αποφασίσαμε να παίξουμε όλοι μαζί. Κάπως έτσι λειτουργεί όλο αυτό, να προστατευόμαστε κι εμείς. Για να το πω λίγο χιουμοριστικά, ενώσαμε τις μοναξιές μας. Και, φυσικά, έπρεπε να εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλο.
— Το καλοκαίρι είχες την εμπειρία του μονολόγου που έκανες. Μίλησέ μου γι' αυτό.
Σε αυτή την περίπτωση το κομμάτι της επικοινωνίας ήταν πολύ πιο βαθύ και δύσκολο και πολύ πιο χρονοβόρο. Θέλεις να απαλλαχθείς από την πρόθεση που έχει το εγώ σου. Γι' αυτό, αρχικά, το δοκίμασα μόνη. Δηλαδή να γίνει εγώ, ο ηθοποιός, σώμα και αγωγός του κειμένου πάνω στο οποίο θα σερφάρει ο θεατής. Μόνο αυτό. Πόσο γίνεται; Μπορεί να γίνει; Με αυτό έπαιξα. Συχνά χαίρομαι και δεν χαίρομαι για τον εαυτό μου, γιατί έμεινα συνεπής σε αυτό που ήθελα, ρισκάροντας την αποτυχία. Οπότε, θέλω να δω πόσο μπορεί να συνεχιστεί.
— Ποιο είναι το μεγαλύτερο ρίσκο που έχεις πάρει στη δουλειά;
Δεν έχω πάρει μεγάλα ρίσκα. Να, εδώ, με τη Λουκία, τζόγαρα. Δεν την ήξερα καθόλου σαν άνθρωπο, μόνο καλλιτεχνικά.
— Έχει σημασία αυτό στη δουλειά; Να είσαι φίλος;
Όχι, τελικά δεν έχει. Γιατί και με τους φίλους σου πατάς ένα κουμπί και σου βγάζουν μια εντελώς διαφορετική συμπεριφορά από αυτήν που θα περίμενες. Και λες, δεν μπορεί, είναι φίλος μου. Οπότε, γιατί να μην εμπιστευτώ έναν καλλιτέχνη που μου αρέσει; Γιατί από τους φίλους έχεις προσδοκίες. Και όταν έχεις προσδοκίες, έχεις πρόβλημα. Κάποια στιγμή δεν θα πληρούν όλη την γκάμα που έχεις στον νου σου. Η δουλειά είναι δουλειά.
— Μπορείς να μην έχεις προσδοκίες από τους ανθρώπους;
Εγώ εκεί έχω απογοητευτεί πάρα πολύ. Και στη ζωή και στη δουλειά. Μπορείς να μην έχεις προσδοκίες, αν ζεις τη στιγμή και αν εκπαιδευτείς γι' αυτό. Στην υποκριτική υπάρχει αυτή η εκπαίδευση, να μην έχεις προσδοκίες να φτάσεις την τάδε ατάκα. Έτσι θα 'πρεπε να είναι. Αν μου πεις δεν γίνεται, θα πάω να αυτοκτονήσω.
— Θυμώνεις;
Για να μην πορεύεσαι με αιώνιους θυμούς, πρέπει να έχεις την ικανότητα της παρατήρησης, να λες «όπα»! Και συνήθως δεν έχουμε αυτή την ικανότητα. Έχω πλημμυρίσει θυμό. Είναι σαν χείμαρρος και δεν ξέρεις πότε θα βγει. Ούτε ότι είσαι μέσα δεν έχεις καταλάβει. Ας πούμε, σήμερα θύμωσα πάρα πολύ. Αλλά αυτήν τη στιγμή έχω επιτέλους την ικανότητα να παρατηρήσω τον εαυτό μου και να μη βυθίζομαι στο χάος του θυμού.
— Τι είναι αυτό που σου δημιουργεί φοβερό θυμό;
Η αδικία. Επίσης, με θυμώνει όταν με αμφισβητούν άδικα και δεν έχω ανακαλύψει τι έχω κάνει και δεν με πιστεύει ο άλλος.
— Και τι σε χαροποιεί περισσότερο;
Η ηρεμία, τώρα πια.
— Εξαρτάσαι από τη δουλειά;
Νομίζω πως αν δεν έκανα αυτήν τη δουλειά, θα έπεφτα στα ναρκωτικά. Δεν μπορώ μακριά από αυτήν, την κάνω από επτά χρονών. Από το σχολείο. Και αυτό κράτησε για πάντα. Δηλαδή, την Ηλέκτρα πριν την κάνω και με μάθετε εσείς, την είχα κάνει. Ολόκληρη. Στα δεκάξι μου. Την ξανάκανα δέκα χρόνια αργότερα.
— Ως επίλογο, θα πεις κάτι για το πώς σας φαίνεται το έργο λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα;
Ο Κωνσταντίνος είπε πριν από λίγο ότι το έργο είναι πολύ δύσκολο. Απαιτεί μια πυκνότητα ενέργειας. Λίγο να αφεθείς και να χαλαρώσεις, έχει φύγει από τα χέρια σου και ο θεατής αναρωτιέται γιατί ήρθε να το δει. Νομίζω ότι κάτι πετυχαίνουμε από αυτό, δεν σε αφήνουμε να προλάβεις να αναρωτηθείς, είναι ένας χείμαρρος που σε παίρνει και σε βγάζει μετά από μιάμιση ώρα στο κενό. Σαν μια φανταστική τσουλήθρα που σε πετάει με ορμή εκεί έξω. Βγαίνεις εκεί και συνεχίζεις.
Info:
Ο Θεός της Σφαγής
Της Γιασμίν Ρεζά
Θέατρο Αθηνών
Βουκουρεστίου 10
210 3312343
Μετάφραση: Γιώργος Βούρος
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Σκηνικά – Κοστούμια: Αθανασία Σμαραγδή
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Μουσική: Μίνως Μάτσας
Βοηθός σκηνοθέτη: Μανώλης Δούνιας
Παραγωγή: Κάρολος Παυλάκης
Τους ρόλους ερμηνεύουν: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Στεφανία Γουλιώτη, Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλος, Λουκία Μιχαλοπούλου
σχόλια