ΠEΡΑΣΑΝ ΠΛΕΟΝ ΕΙΚΟΣΙ ολόκληρα χρόνια από τότε που ένας χαρισματικός πρώην δήμαρχος Κωνσταντινούπολης με πύρινο λόγο κατόρθωσε να σαρώσει στις τουρκικές κάλπες και να αναλάβει το τιμόνι της εξουσίας στην Τουρκία.
Πλέον, δύο δεκαετίες έπειτα από την εγκαθίδρυση του –τότε νεοσύστατου– AKP στην κυβέρνηση, το μεγαλύτερο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας δεν θυμάται τίποτε άλλο πέρα από την εικοσαετή παντοδυναμία του Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Καθώς όμως η Τουρκία μπαίνει σταδιακά στην τελική τροχιά για τις εθνικές και προεδρικές εκλογές που θα λάβουν χώρα μέχρι το καλοκαίρι του 2023, για πρώτη φορά η αδιαμφισβήτητη ισχύς του Ερντογάν κλονίζεται έντονα.
«Μέσα στα αμέτρητα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, υπάρχει μια συγκρατημένη αισιοδοξία πως τα πράγματα επιτέλους θα αλλάξουν» δηλώνει στην LiFO η 29χρονη Αϊσέ από την Άγκυρα – η οικογένεια της οποίας κάποτε στήριζε δυναμικά την παράταξη του Τούρκου Προέδρου.
«Ο πληθωρισμός καλπάζει σε πρωτοφανή ύψη, το νόμισμα μας έχει αποδυναμωθεί, η χώρα μας έχει απομονωθεί από όλους τους διεθνείς συμμάχους και η κοινωνία δεν αντέχει άλλο διχασμό» συμπληρώνει με ανησυχία. «Ίσως έφτασε, λοιπόν, η στιγμή για να οραματιστούμε μια Τουρκία δίχως τον Ερντογάν».
Μεταξύ ενός αστρονομικά υψηλού πληθωρισμού και ενός εξαιρετικά αδύναμου νομίσματος, ελάχιστοι είναι οι ψηφοφόροι που θεωρούν την πρόσφατη κλιμάκωση με την Ελλάδα ως μια πραγματική υπαρξιακή απειλή που τους απασχολεί προεκλογικά.
Πράγματι, οι δημοσκοπήσεις της τελευταίας διετίας σχηματίζουν ένα πρωτοφανές και ιδιαίτερα ζοφερό τοπίο για τον Τούρκο Πρόεδρο. Ο Ερντογάν φαίνεται να χάνει με διψήφια διαφορά και από τους τρεις επικρατέστερους υποψηφίους της αντιπολίτευσης για το χρίσμα της Προεδρίας: τους δημοφιλείς δημάρχους Εκρέμ Ιμάμογλου και Μανσούρ Γιαβάς, καθώς και τον βετεράνο ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού κόμματος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.
Παράλληλα, εξι κόμματα της αντιπολίτευσης με εντελώς διαφορετική ιδεολογική προέλευση έχουν πλέον συσπειρωθεί για να επιλέξουν έναν κοινό αντίπαλο και να προτείνουν ένα ολιστικό σχέδιο για την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Οι εκλογές του 2023 έχουν, λοιπόν, χαρακτηριστεί από τους αναλυτές ως η πιο κρίσιμη αναμέτρηση στην ιστορία της τουρκικής δημοκρατίας – και όχι μονάχα επειδή συμπίπτουν με την επέτειο ενός αιώνα από την εγκαθίδρυση της χώρας. Πρόκειται για την πρώτη φορά στην πολιτική καριέρα του Τούρκου Προέδρου που, λόγω της ασταμάτητης οικονομικής ύφεσης και των έντονων ρωγμών που πλήττουν το κυβερνών κόμμα, ο Ερντογάν δεν είναι πλέον το ξεκάθαρο εκλογικό φαβορί.
Ο παράγοντας της εφιαλτικής οικονομίας και η διέξοδος στον λαϊκισμό
«Μέχρι πρότινος, ο Ερντογάν κέρδιζε τις εκλογές βασισμένος σε μια πλατφόρμα ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, που όντως ήταν εκπληκτική και μοναδική στο πλαίσιο της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας» εξηγεί στην LiFO ο διευθυντής του Ινστιτούτου Τουρκικών Ερευνών στην Ουάσιγκτον, Σονέρ Τσαγατάι.
«Υπό τον έλεγχο του, η οικονομία αναπτύχθηκε αδιάκοπα από το 2003 έως το 2018, οι υπηρεσίες βελτιώθηκαν και το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε σημαντικά. Έτσι κατάφερε να χτίσει μια βάση από ενθουσιώδεις υποστηρικτές, πολλοί από τους οποίος ξέφυγαν από την κατάσταση της φτώχειας» συμπληρώνει.
«Ωστόσο, από το 2018 και έπειτα, το οικονομικό θαύμα της Τουρκίας έχει εξανεμιστεί» παραδέχεται ο Τούρκος αναλυτής. «Έκτοτε η χώρα βρίσκεται σε σχεδόν ασταμάτητη ύφεση, και διάφορα ενδημικά προβλήματα διαχείρισης έχουν βάλει την οικονομία σε τροχιά ελεύθερης πτώσης, με τον πληθωρισμό να πλησιάζει πλέον τριψήφια ποσοστά. Αυτό σημαίνει, δυστυχώς, ότι ο Ερντογάν θα διπλασιάσει τη σκοτεινή και ανελεύθερη πλευρά του – που δεν είναι άλλη από την νατιβιστική, συντηρητική και λαϊκιστική πολιτική του».
Πράγματι το δίπολο της πολιτικής γοητείας του Ερντογάν φανερώνεται από το ίδιο το όνομα της παράταξης του –τα αρχικά AKP αντιπροσωπεύουν το Κόμμα της Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης– και το πολιτικό αφήγημα του Τούρκου Προέδρου πάντοτε ακροβατούσε ανάμεσα στις αναπτυξιακές πολιτικές και την προώθηση μιας ιδεολογίας ισλαμικού συντηρητισμού.
«Πάντοτε δαιμονοποιούσε και στρεφόταν με βάναυσο τρόπο έναντιον δημογραφικών ομάδων που θεωρούσε απίθανο να τον ψηφίσουν – από τους Αλεβίτες και τους Κούρδους εθνικιστές μέχρι τους υποστηρικτές του κοσμικού κράτους, τους σοσιαλδημοκράτες και τους φιλελεύθερους» εξηγεί ο Τσαγατάι.
«Τώρα λοιπόν που η οικονομία είναι εξαιρετικά ασταθής, θεωρώ βέβαιο πως ο Ερντογάν θα διπλασιάσει τις εθνικιστικές λαϊκιστικές πολιτικές, δαιμονοποιώντας την αντιπολίτευση και υιοθετώντας ένα ορμπανικό στυλ διακυβέρνησης με δήθεν γνώμονα τις “οικογενειακές αξίες”. Θα παρουσιάσει μια εκλογική ατζέντα που θα στοχοποιεί ταυτόχρονα τις γυναίκες, τις μειονότητες, τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και τις ευάλωτες ομάδες, έτσι ώστε να περάσει στη συνείδηση του λαού ως ο συντηρητικός ηγέτης που υπερασπίζεται τη χώρα έναντι στον διεθνισμό» καταλήγει.
Παρόλο που οι διχαστικές και λαϊκιστικές πολιτικές του Τούρκου Προέδρου δεν αποκλείεται να συσπειρώσουν ένα αξιοσημείωτο κομμάτι των συντηρητικών ψηφοφόρων της χώρας, οι περισσότεροι αναλυτές κρίνουν πως δεν θα είναι αρκετές για να ανατρέψουν το προβάδισμα του υποψηφίου της αντιπολίτευσης – όποιος και αν είναι αυτός.
«Όση έμφαση και να δώσει στην ιδεολογία, δεν πρόκειται να κερδίσει τις εκλογές μονάχα με αυτή» υποστηρίζει ο Τσαγατάι. «Γι’ αυτό και πλέον καταφεύγει σε άλλες μεθόδους: την οικονομική στήριξη που προέρχεται από τη Ρωσία, τις επενδύσεις και τον τουρισμό, καθώς και σκιώδη χρήματα που λαμβάνει από ολιγάρχες και που ελπίζει να λάβει από τις χώρες του Κόλπου, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας επαναφοράς των σχέσεων με τους Σαουδάραβες και τα Εμιράτα. Όλα αυτά με στόχο να δημιουργησεί μια αναγκαία αίσθηση ανακούφισης στο απεγνωσμένο εκλογικό σώμα».
Η σύγχυση της αντιπολίτευσης και η φίμωση των ΜΜΕ
Η απογοήτευση είναι πλέον διάχυτη στους δρόμους των τουρκικών πόλεων και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η τουρκική κυβέρνηση συσσωρεύονται ολοένα και περισσότερο. Ωστόσο υπάρχουν ακόμα διάφορα δυνατά όπλα στην εκλογική φαρέτρα του Ερντογάν, τα οποία θα μπορούσαν να ανατρέψουν το αρνητικό κλίμα που αντιμετωπίζει ενόψει της αναμέτρησης του 2023. Ίσως το σημαντικότερο όλων, μάλιστα, δεν είναι καν αποτέλεσμα των πολιτικών του ίδιου του Τούρκου Προέδρου, αλλά της ασύνδετης φύσης της αντιπολιτευόμενης συμμαχίας.
«Το αποτέλεσμα των εκλογών θα εξαρτηθεί σε τεράστιο βαθμό από το ποιος θα είναι τελικά ο επίσημος υποψήφιος της αντιπολίτευσης που θα αντιμετωπίσει τον Ερντογάν» υποστηρίζει ο συγγραφέας, αναλυτής και ειδικός σε θέματα εσωτερικής πολιτικής και εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, Σινάν Τζιντί.
«Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, για παράδειγμα, είναι ο ιδανικός υποψήφιος που θα επιθυμούσε να αντιμετωπίσει ο Ερντογάν, ακριβώς γιατί είναι ένας εξαιρετικά αδύναμος αντίπαλος και χαρακτήρας. Δεν έχει τη βαρύτητα να σταθεί απέναντι στον Τούρκο Πρόεδρο, ούτε φαίνεται ικανός να προβάλει μια ατζέντα με προτάσεις που θα πείσουν τους ψηφοφόρους. Υπάρχει μάλιστα μια ευρύτερη και έντονη αντιπαλότητα εντός της συμμαχίας της αντιπολίτευσης, τόσο λόγω της χλιαρής ηγεσίας όσο και λόγω της έλλειψης ενός συνόλου προγραμμάτων και αξιόπιστων λόγων που θα προσελκύσουν τους αναποφάσιστους» συμπληρώνει ο ερευνητής, που εργάζεται στην αμερικανική δεξαμενή σκέψης Foundation for Defense of Democracies.
Η σχετικά απαισιόδοξη εκτίμηση του Τζιντί αλλάζει δραματικά αν τελικά επικρατήσει η υποψηφιότητα του σημερινού δημάρχου της Κωνσταντινούπολης, Εκρεμ Ιμάμογλου.
«Ο Ιμάμογλου αποτελεί αναμφίβολα μια τεράστια απειλή για τον Ερντογάν. Εξαιτίας του, άλλωστε, το κυβερνών κόμμα έχασε δύο φορές τις εκλογές της Κωνσταντινούπολης. Ο δήμαρχος είναι ένας χαρισματικός πολιτικός και εξαιρετικά ικανός campaigner, ενώ έχει ήδη περιοδεύσει στο “προπύργιο” του Ερντογάν, στην περιοχή που βρέχεται από τη Μαύρη Θάλασσα, όπου μάλιστα έτυχε πολύ θερμής υποδοχής» συμπληρώνει ο αναλυτής.
Όμως ακόμα και αν η υποψηφιότητα της αντιπολίτευσης καταλήξει στο πρόσωπο ενός δυναμικού και δημοφιλή πολιτικού, οι περισσότεροι αναλυτές φοβούνται πως ο δρόμος μέχρι τις εκλογές θα παραμείνει εξαιρετικά δύσκολος, γεμάτος παρατυπίες αλλά και αδικίες.
«Πολλοί θεώρησαν πως η μετάβαση στο προεδρικό σύστημα οδήγησε στον άμεσο θάνατο των δημοκρατικών θεσμών, ωστόσο καθημερινά βλέπουμε ολοένα και περισσότερες πληγές στην ελευθερία, τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη» υποστηρίζει ο Τζιντί.
«Η πιο σημαντική εξέλιξη σε αυτό το μέτωπο είναι ο νέος νόμος για την παραπληροφόρηση, τον οποίο μπορούμε να αποκαλέσουμε και νόμο λογοκρισίας καθώς εξουσιοδοτεί τις δικαστικές αρχές να αφαιρούν περιεχόμενο και να φιμώνουν την όποια αντιπολιτευτική φωνή. Το τοπίο των παραδοσιακών ΜΜΕ στη χώρα είναι ήδη εξαιρετικά αντιδημοκρατικό και άνισο. Με τη νέα διάταξη, οι ψηφιακές πλατφόρμες όπως το Twitter και το Facebook αναγκάζονται πλέον να συμμορφωθούν με τις κυβερνητικές απαιτήσεις για αφαίρεση περιεχομένου ή παραχώρηση των δεδομένων των “αντιφρονούντων” στην πολιτεία, διαφορετικά θα αντιμετωπίσουν τεράστια πρόστιμα και κυρώσεις.
Σε κάθε περίπτωση, περιμένουμε ευρεία χρήση τακτικών εκφοβισμού για τον περιορισμό της πληροφόρησης από τη μια πλευρά και έντονη αυτολογοκρισία από την άλλη. Και αν τελικά επικρατήσει ένας αντίπαλος που δεν είναι επιθυμητός από τον Ερντογάν –κάποιος όπως ο Ιμάμογλου– τότε η χρήση των νόμων περιορισμού των μέσων ενημέρωσης είναι δεδομένο πως θα αυξηθεί εκθετικά».
Το προεκλογικό πιόνι της κλιμάκωσης με την Ελλάδα
Και οι δύο αναλυτές συμφωνούν πως οι ανησυχίες των Τούρκων πολιτών σε καθημερινή βάση αφορούν κυριολεκτικά ζητήματα επιβίωσης. Μεταξύ ενός αστρονομικά υψηλού πληθωρισμού και ενός εξαιρετικά αδύναμου νομίσματος, ελάχιστοι είναι οι ψηφοφόροι που θεωρούν την πρόσφατη κλιμάκωση με την Ελλάδα ως μια πραγματική υπαρξιακή απειλή που τους απασχολεί προεκλογικά.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως η περαιτέρω κλιμάκωση με τη χώρα μας δεν αποτελεί ένα από τα εκλογικά πιόνια της σκακιέρας του Ερντογάν – το οποίο θα ήταν διατεθειμένος να ενεργοποιήσει σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
«Σας διαβεβαιώ πως οι περισσότεροι Τούρκοι δεν θεωρούν την Ελλάδα πρωταρχική, υπαρξιακή απειλή την οποία σκέφτονται σε καθημερινή βάση» υποστηρίζει ο Τζιντί. «Από την άλλη η κοινή γνώμη υποκινείται από τους πολιτικούς. Αν εκείνοι χτυπούν συνεχώς τα τύμπανα του πολέμου, λέγοντας πως “οι Έλληνες οπλίζουν νησιά στο κατώφλι των συνόρων και πως πρέπει να δράσουμε άμεσα”, τότε είναι πιθανό να δημιουργηθεί μια μερίδα του εκλογικού σώματος που θα γίνει δεκτική σε αυτό το αφήγημα, ειδικά από τον χώρο του AKP» συμπληρώνει.
«Προσωπικά, ποτέ δεν θεωρούσα πως ο Ερντογάν ήταν διατεθειμένος να κλιμακώσει τις εντάσεις με την Ελλάδα μέχρι το σημείο της πραγματικής σύγκρουσης. Αλλά ταυτόχρονα, έχω μάθει πλέον να παίρνω τα λόγια του τοις μετρητοίς. Η σημερινή ρητορική του με ανησυχεί ιδιαίτερα, γιατί δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι μια μικρή ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο δεν θα τον βοηθούσε σε πολύ περιορισμένες συνθήκες.
Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι οι δημοσκοπήσεις φαίνονται άθλιες για τον Ερντογάν. Ένας τρόπος για να αναβληθούν οι εκλογές ή για να υποτάξει το εκλογικό σώμα που σκέφτεται να ψηφίσει εναντίον του θα ήταν να εμπλακεί σε μια σύγκρουση μικρής κλίμακας» δηλώνει ο Τζιντί με έναν εμφανώς ανήσυχο τόνο.
«Κάτι τέτοιο προφανώς και θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την Τουρκία, τόσο στρατιωτικά όσο και διπλωματικά, καθώς θα υποβάθμιζε τρομερά τη θέση της χώρας μας στη συμμαχία του ΝΑΤΟ. Θα εξαρτηθεί λοιπόν από τον βαθμό της προεκλογικής απελπισίας του: νομίζω δεν είναι διατεθειμένος να ακολουθήσει τον δρόμο της σύγκρουσης με την Ελλάδα, αλλά θεωρώ ότι είναι μια επιλογή που επιθυμεί να διατηρήσει» προσθέτει.
«Αναμφίβολα ο Ερντογάν θα ακολουθήσει μια ακόμα πιο απροκάλυπτη εθνικιστική πολιτική, που θα κυμανθεί από τις αντιρρήσεις για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ έως τη δημιουργία νέων εντάσεων με την Ελλάδα» συμφωνεί με τη σειρά του ο Τσαγατάι.
«Δεν πιστεύω πως θα γίνει ποτέ πόλεμος με την Ελλάδα, αλλά θεωρώ πως όλοι πρέπει να προετοιμαστούμε για σοβαρή κλιμάκωση των ρητορικών εντάσεων. Άλλωστε, οι εκλογές στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο θα λάβουν χώρα σχεδόν ταυτόχρονα, κι επομένως δημιουργούνται οι προυποθέσεις για να ενισχυθεί παντού η εθνικιστική ρητορική» συμπληρώνει.
Απέναντι στη σχετική μετριοπάθεια των δύο αναλυτών βρίσκεται, δυστυχώς, η απρόβλεπτη φύση ενός αυταρχικού ηγέτη που νιώθει ολοένα και πιο εγκλωβισμένος από την κατάρρευση της οικονομίας του.
«Ο,τι και να σας πω για το πολιτικό κλίμα στη χώρα και για τις αιτίες που δεν θα συνέφερε καμία τουρκική κυβέρνηση να επιδιώξει τη σύγκρουση με την Ελλάδα, η πραγματικότητα παραμένει πως η Τουρκία δεν είναι πλέον μια θεσμική οντότητα» καταλήγει ο Τζιντί, με τη φωνή του να κυριεύεται από έναν τόνο απόγνωσης. «Η Τουρκία είναι πλέον ένα one man show. Πίσω από κάθε απόφαση βρίσκεται μονάχα ο Ερντογάν. Θα ήταν ανόητο να υποθέσουμε πως θα βρεθεί οποιοσδήποτε που θα εναντιωθεί σε κάποιο αίτημα του – όσο παράλογο και αν είναι αυτό».
