ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ Άγιο Φανούριο; Γιατί είναι τόσο αγαπητός; Έχω ακούσει πολλούς, και μάλιστα νέους ανθρώπους, να λένε «δεν πιστεύω σε θεό και αγίους, ούτε στην Εκκλησία και την ορθοδοξία, αλλά πιστεύω στον Άγιο Φανούριο». Μεμονωμένη πίστη. Σκέτος ο Άγιος Φανούριος. Σαν να πρόκειται για ξεχωριστή θρησκεία.
Έτσι ο «Φανούρης» μοιάζει με χίψτερ άγιο. Πιο trendy, πιο προσιτός, πιο αγαπητός από άλλους. Σαν να μη συμβαδίζει με τους κλασικούς αγίους, σαν να βρήκε έναν τρόπο να ακούει καλύτερα τις επιθυμίες των πιστών και να τους φανερώνει στο άψε-σβήσε αυτά που του ζητούν.
Πώς όμως γίνεται και ένας άγιος που έζησε τον δέκατο τέταρτο αιώνα και που πιθανόν να μην τον λένε καν Φανούριο είναι πιο δημοφιλής από τον Άγιο Αντώνιο και την Αγία Βαρβάρα, ας πούμε; Μήπως κάποιοι τον πούλησαν καλύτερα; Γιατί στο κάτω κάτω της Αγίας Βαρβάρας της κόψανε τις θηλές και πέθανε από ακατάσχετη αιμορραγία, και εκεί που τα ‘χε όλα, πλούτη, δόξα, δύναμη, ομορφιά, τα απαρνήθηκε για τον χριστιανισμό και πέθανε βασανιστικά, αλλά δεν έχω δει κανέναν να της κάνει πίτα, να τη μνημονεύει και να της ζητάει χάρες.
Η πίτα στον άγιο μπορεί να μοιάζει με παραδοχή της αδυναμίας μας, αλλά είναι και η ανάγκη να συνδεθούμε με ένα υπερβατικό «κάτι», στο οποίο μας φέρνει πιο κοντά μια πίτα με εφτά ή εννέα υλικά. Ο Άγιος Φανούριος είναι σαν μυσταγωγικό μάντρα. Ο προστάτης, όπως τον λένε, των χαμένων.
Γιατί οι άλλοι μεγαλομάρτυρες δεν είναι εξίσου δημοφιλείς με τον Άγιο Φανούριο; Ψάχνω να βρω τι τον κάνει τόσο αγαπητό και γιατί τα σόσιαλ έχουν γεμίσει φανουρόπιτες τις μέρες γύρω απ’ τη γιορτή του. Πώς γίνεται νέοι άνθρωποι που δεν ξέρουν τους Beatles να φτιάχνουν φανουρόπιτα και να βάζουν τη συνταγή με τα εφτά ή τα εννέα υλικά στο Instagram;
Και όμως, έφτιαξα κι εγώ φανουρόπιτα, και όχι μόνο μία αλλά δύο. Πριν από έναν μήνα έχασα το αγαπημένο μου ρολόι, που είχε μεγάλη συναισθηματική αξία. Πανικόβλητη άρχισα να κάνω αναρτήσεις στα σόσιαλ μήπως κάποιος καλός άνθρωπος το είχε βρει και ήθελε να μου το επιστρέψει. Μια που το ανεβάζω και μια που αρχίζω να δέχομαι βροχή από μηνύματα που έλεγαν να τάξω πίτα στον Άγιο Φανούριο και εκείνος θα μου φανέρωνε το χαμένο ρολόι.
Όσοι με προέτρεπαν να φτιάξω πίτα ισχυρίζονταν ότι εκείνοι βρήκαν αυτό που έχασαν. Ένας βρήκε τον χαμένο σκύλο του, άλλος τα γυαλιά ηλίου του, μια άλλη, λέει, έχασε την αγάπη της και ο άγιος τής φανέρωσε το τωρινό της αγόρι. Οι ιστορίες και οι μαρτυρίες από τα θαύματα ένα σωρό. Αναρωτιόμουν αν κατάπιαν έναν Μεσαίωνα ή αν είναι στην ανθρώπινη φύση να χρειάζεται χειρολαβές θεϊκής προέλευσης για να δώσει στην απελπισία ανακούφιση. Σαν ο άγιος να μας κάνει στοργικό «πατ πατ».
Ήταν να αναρωτιέσαι, μα καλά τώρα, τα λένε σοβαρά ή με τρολάρουν; Όμως δεν ήταν ένα και δυο τα μηνύματα, ήταν καταιγισμός και κάποιοι ήταν γνωστοί μου, καλλιεργημένοι και εντάξει κατά τ’ άλλα άνθρωποι, που σχεδόν με πρόσταζαν να φτιάξω πίτα. Έτσι, όσο σουρεαλιστικό και αν το έβρισκα, κατέβασα από το Google τα υλικά. Μου είχαν πει ότι έπρεπε να μελετάω το ρολόι όσο έφτιαχνα την πίτα.
Το είχα βάλει μπροστά μου λοιπόν σε φωτογραφία, έριχνα στο μίξερ τα υλικά και έλεγα «βρες μου, σε παρακαλώ, Άγιε μου Φανούριε, το Cartier μου, μοντέλο Λα Ντόνα, της δεκαετίας του ‘70». Έβαζα στις περιγραφές εύρεσης λεπτομέρειες που ίσως βοηθούσαν, γιατί έχω ακούσει τους «νιουεϊτζάδες» να λένε ότι, όταν ζητάμε κάτι από το σύμπαν, πρέπει να είμαστε συγκεκριμένοι. Λογικά, το ίδιο πρέπει να ισχύει και με τον άγιο.
Τέλος πάντων, η πίτα φτιάχτηκε, το σπίτι μοσχομύρισε, το ρολόι όμως δεν βρέθηκε. Κάποιοι πρότειναν να ξαναφτιάξω πίτα. Τους απάντησα ότι την τρώω κιόλας και ότι θα έβαζα κιλά στο όνομα του αγίου και μετά θα βλαστημούσα. Δεν τα ‘χα κάνει σωστά. Κανονικά την πίτα δεν τη χλαπακιάζεις αλλά την πας στην εκκλησία, τη «διαβάζει» ο παπάς και μετά την τρώνε άλλοι αντί για σένα, που είναι και αυτοί πιστοί και φαν του αγίου.
Έτσι, υπάκουσα στις οδηγίες και έφτιαξα ακόμα μία και την πήγα στην εκκλησία. Ένιωθα εντελώς οπισθοδρομική, αλλά όταν είσαι στο τελευταίο στάδιο απελπισίας ο άγιος είναι μια κάποια λύση. Είτε πιστεύουμε είτε όχι, ένα «βόηθα, Παναγία μου» οι περισσότεροι την κρίσιμη στιγμή το ‘χουμε πει. Οπότε και η πίτα στον άγιο μπορεί να μοιάζει με παραδοχή της αδυναμίας μας, αλλά είναι και η ανάγκη να συνδεθούμε με ένα υπερβατικό «κάτι», στο οποίο μας φέρνει πιο κοντά μια πίτα με εφτά ή εννέα υλικά. Ο Άγιος Φανούριος είναι σαν μυσταγωγικό μάντρα. Ο προστάτης, όπως τον λένε, των χαμένων.
Ποιος ήταν όμως ο άγιος; Και γιατί έχει την ικανότητα να βρίσκει τα χαμένα; Γιατί πρέπει να του τάξουμε φανουρόπιτα για να μας τα βρει; Τη φανουρόπιτα την κάνουμε, λέει η παράδοση, όχι για τον ίδιο τον άγιο, αλλά για την αμαρτωλή μητέρα του, για να μην πάει στην Κόλαση ή, τέλος πάντων, για να μην είναι στο πιο καυτό καζάνι της Κόλασης. Μάλιστα, ο Άγιος Φανούριος, λένε, προσπάθησε να σώσει τη μητέρα του, αλλά δεν τα κατάφερε, γι’ αυτό παρακάλεσε να μη φτιάχνουν τίποτα γι’ αυτόν αλλά όλα να γίνονται στη μνήμη της ψυχής της μητέρας του, που ήταν επιβαρυμένη.
Με τον καιρό πέρασε η αντίληψη ότι ο άγιος φανερώνει ό,τι του ζητήσεις. Αυτό προέκυψε μάλλον από το όνομά του, από το ρήμα «φαίνω» που σημαίνει αποκαλύπτω-φανερώνω. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την πίτα πρέπει να είναι εφτά ή εννέα, καθώς συμβολίζουν τα μυστήρια της Εκκλησίας, τις μέρες της δημιουργίας και το τάγμα των αγγέλων. Παραδόσεις που τα λένε, πιστοί που τα κάνουμε.
Αυτή είναι η απόδειξη ότι χρειαζόμαστε πιο φιλικούς αγίους, πιο άμεσους, πιο «θέλω να δω το θαυματάκι μου εδώ και τώρα». Χάνω αγαπημένο αντικείμενο, ζητάω από τον άγιο να το βρει, το βρίσκω και αυτό ήταν, ενεργοποιείται αυτόματα η πίστη. Σαν να λειτουργεί όμοια με το μηχάνημα που βγάζει αναψυκτικά. Βάζω κέρμα, βγαίνει πίστη.
Ως πιστή τελικά ζητάω κάτι «απτό», ζητάω ο ελεήμων άγιος να ακούσει και να υλοποιήσει. Τυχαίο ή όχι, αφού βρέθηκε αυτό που αναζητούσα, είναι βολικό να έγινε η εύρεση από χέρι αγίου, γιατί αν το έχει κάνει εκείνος το θαύμα, αν ξαναχάσω κάτι, θα μου το ξαναβρεί. Είναι σαν να τον χρίζω μέσα μου ρυθμιστή των χαμένων και απολεσθέντων. Υπάρχει ένας άγιος λαγωνικό. Το έχασες; Θα σ’ το βρει. Αρκεί να το πιστεύεις, να τάζεις πίτες και να τις φτιάχνεις.
Ποιο όμως ήταν αυτό το αγόρι; Γιατί κάποιοι λένε ότι είναι ο Άγιος Γεώργιος και έχει γίνει παρεξήγηση; Πού έζησε; Τι δουλειά έκανε; Μήπως ξέρει ταχυδακτυλουργικά κόλπα και βρίσκει τα χαμένα; Και γιατί έγινε προστάτης των καραγκιοζοπαιχτών; Τέτοιες απορίες έχω.
Την ύπαρξη του αγίου τη μαθαίνουμε από μια εικόνα. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ανεύρεσή της. Η πρώτη αναφέρει ότι η εικόνα βρέθηκε στην ανασκαφή μιας παλιάς εκκλησίας έξω από τα τείχη της Ρόδου. Τη βρήκε ο μητροπολίτης της Ρόδου Νείλος (1355 μ.Χ.) και διάβασε μια σειρά γραμμάτων που έλεγε «ΑΓΙΟΣΥΝΗ ΦΑΝΟΥΡΙΟΣ».
Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι η εικόνα βρέθηκε στην Κύπρο. Υπάρχει και η εκδοχή των Συναξαριστών, που αναφέρει διαφορετικό χρόνο ανεύρεσης, ο οποίος για αυτούς είναι το 1.500 μ.Χ. Θα πρέπει να δεχθούμε ότι ο Άγιος Φανούριος ήταν ελληνικής καταγωγής λόγω του ονόματός του. Σύμφωνα με τα μαρτύριά του, που είναι αποτυπωμένα στην εικόνα, θα πρέπει να μαρτύρησε στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Η απεικόνιση μάς τον παρουσιάζει νέο στην ηλικία και με στολή στρατιωτικού.
Με βάση αυτά μπορούμε να έχουμε μια πρώτη ιδέα σχετικά με τον Άγιο Φανούριο. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε όμως ούτε πού γεννήθηκε αλλά ούτε και ποιοι ήταν οι γονείς του, κι ας ζητάμε να συγχωρεθεί η μητέρα του. Ένα άλλο παράδοξο είναι πως ενώ ο Άγιος Φανούριος, ζώντας στα ρωμαϊκά χρόνια, συγκρούστηκε με θάρρος με την ειδωλολατρεία, επιλέχθηκε ως προστάτης της τέχνης του Καραγκιόζη και του Θεάτρου Σκιών, που έχει τις απώτερες ρίζες της στις ειδωλολατρικές γιορτές.
Από τις πηγές δεν έβγαλα άκρη ούτε για το ποιος ήταν ούτε για το πώς έχει γίνει τόσο δημοφιλής. Το ρολόι δεν το βρήκα, σκέφτομαι να φτιάξω ακόμα μία πίτα∙ άλλωστε είναι εύκολη, ρίχνεις και τα εφτά υλικά στο μίξερ και την ψήνεις, και είναι και ωραιότατο κέικ για τον καφέ.
