Η ΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ HOARDER. Δεν ζει σ’ ένα σπίτι γεμάτο σκουπίδια. Δεν έχει τόνους άχρηστων αντικειμένων στο μπαλκόνι της. Δεν περπατάει πάνω σε ζωύφια και δεν γεμίζει το γραφείο της με άχρηστα χαρτιά. Oι γείτονες και τα παιδιά της δεν έχουν ιδέα για την τάση της. Είναι μια «ψηφιακή αποθησαυρίστρια», κάποια που μαζεύει τόνους ψηφιακής πληροφορίας έχοντας την ισχυρή αίσθηση ότι κάποτε θα της χρειαστεί.
Ο ψηφιακός αποθησαυρισμός (ή digital hoarding) είναι ένα καινούργιο φαινόμενο. Έχει ήδη προλάβει να χαρακτηριστεί «διαταραχή» από ερευνητές, αν και λίγες έρευνες έχουν γίνει για τα κίνητρα της συμπεριφοράς. «Για μένα είναι καθαρά η επιθυμία μου να μην ξεχάσω μια χρήσιμη πληροφορία, να μη διαγράψω κάτι που θα χρειαστώ, να έχω πρόσβαση σε κάτι όταν έρθει η στιγμή που θα είναι χρήσιμο. Δεν θα ’λεγα ότι έχω κάποια διαταραχή, θα ήθελα όμως να έχω καλύτερη μέθοδο οργάνωσης».
Mου δείχνει ένα σύνθετο ακριβώς πίσω της, κάτω απ’ την τηλεόραση. Τακτοποιημένοι στο ράφι του, καμιά δεκαριά σκληροί δίσκοι. «Eίναι δίσκοι των 8 terrabyte. Είναι το τελευταίο βήμα των back up μου. Έχουν, κυριολεκτικά, όλη μου τη ζωή. Ό,τι μπορεί να χρειαστώ είναι εκεί μέσα».
Είμαστε καθημερινά αντιμέτωπες με ατέλειωτο όγκο πληροφορίας που νομίζουμε ότι «κάπου έχουμε». Μέχρι να χρειαστούμε κάτι πραγματικά και να διαπιστώσουμε ότι δεν είναι στ’ ακροδάχτυλά μας, όπως νομίζαμε, αλλά σε μια ψηφιακή χωματερή της καθημερινότητάς μας.
Το πρακτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ψηφιακοί αποθησαυριστές είναι η οργάνωση της πληροφορίας. «Έχω εκατοντάδες χιλιάδες βίντεο αποθηκευμένα στο Instagram μου. Όταν θέλω να βρω κάτι που αποθήκευσα προχθές, μπορεί να πάρει μία ώρα να το βρω. Φαντάσου για κάτι που αποθήκευσα το 2020. Ξέρω ότι αυτό που θέλω είναι εκεί. Απλώς δεν ξέρω πού και θα μου έπαιρνε μήνες να το βρω».
— Υπήρξε κάποια στιγμή που κατάλαβες ότι υπάρχει κάτι ελαφρώς ασυνήθιστο στη σχέση σου με την ψηφιακή αποθήκευση;
Η κουμπάρα μου με ρώτησε, όταν έψαχνα να βρω πού θα φάμε, γιατί οι καρτέλες μου στο ίντερνετ έχουν ένα χαμογελάκι αντί για τον αριθμό. Της είπα ότι αυτό συμβαίνει όταν ξεπερνάς τις 99. Μου λέει «γιατί έχεις 99 καρτέλες ανοιχτές;». Της λέω «τι εννοείς, για να μην ξεχάσω αυτά που διαβάζω, τα χρειάζομαι, γι’ αυτό δεν τα κλείνω». Εκείνη είχε μία. Δεν μπορώ να φανταστώ μια ζωή με μία καρτέλα. Εκεί κατάλαβα ότι είναι μάλλον απ' αυτά τα πράγματα που λες «υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων».
Φαντάσου, νιώθω τακτοποιημένη όταν φτάνω τις 99. Όσο για την αγορά κινητού ή υπολογιστή, πάντα αγοράζω βάσει της μεγαλύτερης δυνατής μνήμης, με δυνατότητα κάρτας επέκτασης. Η τάση των κατασκευαστών κινητών τηλεφώνων τα τελευταία χρόνια να αφαιρούν τη δυνατότητα micro SD, επειδή θεωρούν ότι 512 GB είναι αρκετά, μού φαίνεται εξοργιστική. Αν δεν είναι υποψιασμένος ο αγοραστής, αγοράζει στην ουσία άχρηστο τηλέφωνο αφού, άμα δεν χαλάσει στην τριετία, θα γεμίσει.
— Πιστεύεις ότι η μόνιμη συσσώρευση δυσκολεύει τη ζωή σου;
Δεν έχω πρόσβαση πια στην επιθυμητή πληροφορία. Πες ότι φωτογραφίζω σημαντικούς κωδικούς τράπεζας για να μην τους χάσω. Πάει, χάθηκαν στον όγκο. Πες ότι θέλω έμπνευση για τη διακόσμηση της κουζίνας και σκρολάρω στο TikTok. Τα αποθηκευμένα χάνονται στη ροή των επόμενων αποθηκευμένων. Αναρωτιέμαι φυσικά πόσος χρόνος είναι στην πραγματικότητα χαμένος. Ο άντρας μου ήθελε να του βρω τις φωτογραφίες απ’ το πάρτι γενεθλίων του, του έδωσα διάφορους δίσκους και του είπα ότι είναι όλες εδώ, αλλά δεν ξέρω πού. Φταίω. Έπρεπε να έχω σκεφτεί καλύτερο σύστημα οργάνωσης. Όλο λέω ότι θα το κάνω, αλλά όλο κάτι συμβαίνει. Και η σκέψη ότι τακτοποιώ τα υπάρχοντα με παγώνει. Θα χρειαζόμουν μια ζωή ακόμη για να τα βάλω σε σειρά.
Το «πώς αποκτώ πρόσβαση σε κάτι συγκεκριμένο ενώ ο όγκος της πληροφορίας είναι τεράστιος και ο χρόνος μου κατασπαλιέται στην αναζήτηση» είναι ένα πρόβλημα που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο δυνητικά απασχολεί τον καθένα. Σπαταλάμε ώρες για να βρούμε ένα συγκεκριμένο μέιλ μέσα σε χιλιάδες, ένα google doc χαμένο στα «δεν ανήκουν σ’ εμένα», μία επιχείρηση με κοσμήματα που καρδουλώσαμε στο Instagram χαμένη στις δεκάδες καρδούλες πριν και μετά. Είμαστε καθημερινά αντιμέτωπες με ατέλειωτο όγκο πληροφορίας που νομίζουμε ότι «κάπου έχουμε». Μέχρι να χρειαστούμε κάτι πραγματικά και να διαπιστώσουμε ότι δεν είναι στ’ ακροδάχτυλά μας, όπως νομίζαμε, αλλά σε μια ψηφιακή χωματερή της καθημερινότητάς μας.
«Ενώ ξέρω ότι φωτογραφίζω, κάνω like, αποθηκεύω και κάνω screen περισσότερο από ό,τι η μέση χρήστρια, δεν νομίζω ότι έχω μοναδικά προβλήματα. Έχω τα ίδια, απλώς σε μεγαλύτερη έκταση. Όταν το έψαξα στο ίντερνετ, είδα ότι όλος ο κόσμος έχει θέματα ανάκτησης της πληροφορίας. Αν όμως η γυναίκα που έχει 1 gigabyte φωτογραφίες δεν μπορεί να ταξινομήσει με τρόπο που την ικανοποιεί το υλικό της, τι θα κάνω εγώ με το 1 terrabyte;»
Kαθώς το ψηφιακό υλικό της αυξανόταν, η Σοφία διαπίστωσε ότι ήξερε πολύ περισσότερα για τα αποθηκευτικά συστήματα απ’ ό,τι οι γνωστές της. «Πήγα να βοηθήσω σε μια μετακόμιση. Η φίλη μου άφηνε ένα μεγάλο σπίτι για ένα μικρότερο. Μου έλεγε ότι θέλει ν’ αγοράσει μια αποθήκη για να βάζουν τα πράγματα των μωρών, τα παλιά έπιπλα, ό,τι δεν χωράει. Και τότε κατάλαβα πώς λειτουργεί το Google Photos, το Dropbox, τι ακριβώς σημαίνει Cloud, τι είναι ένας σκληρός δίσκος. Είναι αγορά και ενοικίαση χώρου. Νομίζεις ότι όταν κάτι είναι ψηφιακό, δεν υπάρχει, και μια μέρα διαπιστώνεις ότι όχι μόνο υπάρχει αλλά ότι το πού αποθηκεύεις και πώς είναι ολόκληρη βιομηχανία».
— Γιατί είσαι ενεργή σε χώρους αλληλεπίδρασης για digital hoarders;
Αρχικά να τονίσω ότι για μένα ο όρος είναι μεταφορικός. Δεν τον παίρνω κυριολεκτικά. Όταν τον έμαθα, απλώς απόρησα. Δεν βρίσκω τίποτα κακό στο να θες να έχεις ψηφιακό υλικό κάπου μαζεμένο. Έχω σκεφτεί πολύ, επειδή μεγάλωσα με συλλέκτες ταινιών και δίσκων, ότι αυτό που διαχωρίζει τη διαταραχή απ’ τη συλλογή ή τη δημιουργία αρχείου είναι η οργάνωση και η προσβασιμότητα. Εγώ με λέω hoarder, μισοσοβαρά μισοαστεία, επειδή δεν έχω καλό σύστημα. Όμως, αν είχα, όλα αυτά θα ήταν το αρχείο μου, η καταγραφή της ζωής μου, οι μνήμες μου.
Στο chat που έχουμε στο Discord είμαστε άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο που όλοι κάπως μάθαμε την έννοια, είδαμε ότι μας περιγράφει και ψάξαμε να βρούμε αν οι άλλοι σαν εμάς έχουν καμιά καλύτερη μέθοδο οργάνωσης του υλικού τους. Νομίζω ότι οι κανονικοί hoarders θεωρείται ότι έχουν διαταραχή γιατί δεν μπορούν να ζήσουν καλά λόγω της συμπεριφοράς τους. Η δική μου συμπεριφορά δεν προκαλεί πρόβλημα, εκτός αν θεωρείς ότι η ματαίωση είναι σύμπτωμα διαταραχής. Και ότι μου τρώει χρόνο που θα μπορούσε να πάει αλλού.
— Τι ξέρεις για την ψηφιακή πληροφορία που δεν ξέρει άλλος κόσμος;
Ότι το μέγεθος μετράει. Δεν το καταλαβαίνεις, αν τραβάς μια φωτογραφία εδώ κι εκεί, αν διαγράφεις τα βίντεο στο Viber, αν καθαρίζεις τα emails σου. Αν όμως έχεις αληθινή ποσότητα, τότε διαπιστώνεις ότι τα εργαλεία στην αγορά που σου επιτρέπουν να τη διαχειριστείς είναι λίγα. Δεν έχω βρει εργαλείο που να με βοηθήσει να διαχειριστώ σε μικρό χρονικό διάστημα χιλιάδες φωτογραφίες. Να με βοηθήσει να διαχειριστώ χιλιάδες έγγραφα ή χιλιάδες αποθηκευμένα βίντεο, να καταλάβω τι θέλω και τι δεν θέλω. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος που θα φτιάξει κάτι τέτοιο θα γίνει ο Ζάκερμπεργκ του μέλλοντος. Το επόμενο βήμα από το να δημιουργήσεις την ψηφιακή πληροφορία είναι να τη διαχειριστείς.
Αυτό που περιγράφει η Σοφία μού ακούγεται γνώριμο ασχέτως ψηφιακότητας. Το θέμα του πώς διαχειριζόμαστε τον υπερβολικό όγκο αντικειμένων μάς ταλανίζει δεκαετίες. Πολλές φορές έχουμε κάτι, το ξεχνάμε και το αγοράζουμε ξανά. Έχουμε ένα είδος ρούχου, αλλά είναι σε μια ντουλάπα στο υπόγειο και δεν θυμόμαστε καν την ύπαρξή του. Έχουμε εργαλεία, βιβλία, αντικείμενα που ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά για να τα ξαναξεχάσουμε επειδή δεν θυμόμαστε σε ποιο συρτάρι, ντουλάπα, αποθηκευτικό χώρο τα βάλαμε.
Μπορεί να είναι «τακτοποιημένα», αλλά δεν είναι χρηστικά, γιατί ενώ αγοράστηκαν, παραμένουν απρόσιτα. Κι αυτό δεν είναι ιδιαίτερη συμπεριφορά, είναι μια κοινή, πανανθρώπινη εμπειρία. Η ψηφιοποίηση της ζωής μας καθιστά πανεύκολο να επεκταθεί αυτή η συμπεριφορά, άλλωστε η ψηφιακή πληροφορία που αποθηκεύουμε δεν κοστίζει –τουλάχιστον όχι άμεσα–, ενώ το αγαθό που αγοράζουμε και ξεχνάμε τσιμπάει το πορτοφόλι.
To «digital hoarding» είναι μια πραγματικά νέα έννοια. Εμφανίστηκε μόλις το 2015, δεν έχει καλά καλά κλείσει δεκαετία. Οι λίγες έρευνες που έχουν γίνει ως τώρα σχετίζονται με τις ψυχολογικές συνέπειες της αποθησαύρισης, μία εκ των οποίων είναι το αυξημένο στρες. Για ορισμένους διανοητές, η εποχή η ίδια ωθεί το άτομο στο digital hoarding και πρέπει να διδαχτούμε απ’ την αρχή πώς να οργανώνουμε τον νου μας για να αποφύγουμε το άγχος που συνδέεται με το να είναι το κινητό μας μια φορητή αποθήκη.
Στο βιβλίο Organized Mind: Thinking Straight in The Age of Information Overload, ο συγγραφέας εξηγεί ότι το ζήτημα της υπεραποθήκευσης χρειάζεται αλλαγή τρόπου σκέψης για να επιλυθεί. Πρέπει ο χρόνος και η προσοχή μας να γίνουν για μας τόσο σημαντικά όσο τα χρήματά μας. Χρειάζεται, κάθε φορά που μπαίνουμε στον πειρασμό ενός ακόμη screenshot, να αναρωτηθούμε αν πραγματικά είναι κάτι που αξίζει τις δυσκολίες που μπορεί να μας προκαλέσει.
Όταν τονίζω στη Σοφία ότι ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως, όταν έχει να κάνει με την ψηφιακή αποθήκευση, «less is more» εκείνη απαντάει μ’ ένα μειδίαμα: «Ναι, αλλά δεν μου λες αν έχει Pinterest και πάθος για την εσωτερική διακόσμηση».
Ενώ, προς το παρόν, λίγο έχει ασχοληθεί ο επιστημονικός κόσμος με το φαινόμενο, διάφοροι content creators έχουν ήδη αντιληφθεί την ανάγκη των ανθρώπων να βάλουν σε τάξη την ψηφιακή τους ζωή και πουλάνε οδηγούς «digital decluttering», «ψηφιακού συμμαζέματος». Στα σχόλια που γίνονται στις σελίδες τους, πολλοί χρήστες περιγράφουν το συναίσθημα της παράλυσης. Ο όγκος είναι τόσο μεγάλος που όχι απλώς δεν ξέρουν πώς να τον διαχειριστούν, αλλά δεν τολμούν να τον προσεγγίσουν.
Ενώ μαθαίνουμε από παιδιά να μαζεύουμε τα παιχνίδια μας, να τακτοποιούμε τα δωμάτιά μας και να χαρίζουμε/πετάμε τα περιττά, είμαστε απροετοίμαστοι να διαχειριστούμε όλα τα δωμάτια του ψηφιακού μας χώρου, που φαίνεται να είναι ατέλειωτος, ώστε να παραμένουν ασφαλή και διαθέσιμα όποτε τα χρειαστούμε. Η ψηφιοποίηση της ζωής μας απαιτεί να προσαρμοστούμε αληθινά και σοβαρά, μ’ έναν τρόπο που μάλλον δεν έχουμε συνειδητοποιήσει.
Η έννοια του «digital hoarding» έρχεται να μας προϊδεάσει για τη σημασία της καλλιέργειας μιας συνειδητής σχέσης με τα ψηφιακά μας αντικείμενα. Ίσως το μέλλον έχει επαγγέλματα όπως «ψηφιακός καθαριστής», «καθηγήτρια ψηφιακής οργάνωσης και ταξινόμησης» και «βοηθός διαχείρισης ψηφιακής πληροφορίας». Το απολύτως βέβαιο είναι ότι η σχέση μας με την ψηφιακότητα είναι ακόμη υπό ρύθμιση και έχει πολλά tabs ανοιχτά που ζητούν την προσοχή μας.
