Η έκθεση «Εποχή του Διαστήματος», που κάνει εγκαίνια την Πέμπτη στο Ρομάντσο, έχει ως αφετηρία την 4η Οκτωβρίου του 1957, την ημερομηνία που εκτοξεύτηκε ο Sputnik, ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος, από τη Σοβιετική Ένωση και μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όσα παιδιά μεγάλωναν τότε ήθελαν να γίνουν αστροναύτες. Εβδομήντα χρόνια μετά, τα πράγματα είναι τελείως διαφορετικά. Αυτή η μανία για την κατάκτηση του Διαστήματος τελείωσε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, που ουσιαστικά σήμανε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Στην Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ διαστημικό πρόγραμμα. Φέτος η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ξεκινά ένα, σε μια εποχή όμως που δεν φαίνεται να έχει και πολλή σημασία. Τότε, ωστόσο, τις δεκαετίες του '60 και του '70, υπήρξε μία σειρά από σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και μουσικούς που αγκάλιασαν τα τεχνολογικά θαύματα που έρχονταν απ' έξω, εμπνεύστηκαν από το μέλλον και θεωρήθηκαν πρωτοπόροι σε μια μετεμφυλιακή Ελλάδα που είχε να αντιμετωπίσει την περίοδο της χούντας.
Επομένως, τι θα δούμε χοντρικά στην «Εποχή του Διαστήματος»; Το όραμα αυτών των ανθρώπων. Όπως μας παρουσιάζει την έκθεση ο επιμελητής της Θανάσης Μουτσόπουλος, πριν ακόμα στηθεί, θα περιλαμβάνει τα έργα που έκανε με ηλεκτρονικό υπολογιστή ο Παντελής Ξαγοράρης. Ήταν ο πρώτος που επιχείρησε κάτι τέτοιο στην Ελλάδα. Επίσης, ορισμένες από τις κινητικές και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις του Γιώργου Ζογγολόπουλου –πρώτος και αυτός στον συγκεκριμένο τομέα στη χώρα– αλλά και τα μαγνητικά και ηλεκτρικά γλυπτά του Τάκη. Ο Κωστής Τριανταφύλλου θα δείξει τις πρώτες εφαρμογές των ηλεκτρικών κεραυνών που έκανε, ο Μίνως Αργυράκης κάποια έργα από τη σειρά «Eros-Space», που είναι ερωτικο-διαστημικές συνθέσεις, έργα που κάνει από τη δεκαετία του '60 στο περίεργο πλαίσιο εκείνης της εποχής με μεγάλη διάθεση πειραματισμού και εξερεύνησης. Θα υπάρχουν ντοκουμέντα από τις μελέτες του Ιδρύματος Δοξιάδη τη δεκαετία του '60, τις προσπάθειες να συνδεθούν η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία με την ηλεκτρονική μουσική, και αναφορές στον Ζενέτο. Θα προβληθούν οι ταινίες του Θανάση Ρεντζή που εξερευνά λίγο αυτήν τη νέα εποχή με τη χρήση ηλεκτρονικής μουσικής στο σάουντρακ, όπως και μερικά από τα πρώτα έργα video-art στην Ελλάδα. Τέλος, μαζί με όλα αυτά θα υπάρχει έντυπο υλικό και παιχνίδια που σηματοδοτούν το μαζικό πλαίσιο αυτής της κουλτούρας.
Είναι λάθος να σκεφτόμαστε ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου. Νομίζω ότι ζούμε μια περίεργη παράκρουση και δεν είναι σωστό αυτό. Δεν έχω τρελές φιλοδοξίες, αλλά, αν κατανοήσουμε λίγο το πλαίσιο αυτής της χώρας σε μια εποχή λίγο πριν από τη δική μας, μπορεί να μας είναι τελικά χρήσιμο.
«Με ενδιαφέρει να κοιτάξω στο παρελθόν και στα οράματα που είχαν αυτοί οι άνθρωποι τότε. Και φυσικά να δούμε αν αυτά έχουν κάποιο νόημα σήμερα. Αυτό που θα παρατηρήσει κάποιος είναι ότι σήμερα είμαστε πιο προσγειωμένοι σε σχέση με εκείνους. Ήταν άνθρωποι που ονειρεύονταν. Εμείς, ως γενιά, έχουμε χάσει τη δυνατότητα να οραματιζόμαστε, να ονειρευόμαστε. Και νομίζω ότι αυτά τα οράματα που παρουσιάζονται κατά καιρούς δεν είναι πραγματικά οραματικά. Είναι εκδοχές του μέλλοντος εκ του ασφαλούς. Αυτοί οι άνθρωποι ρίσκαραν πιο πολύ. Είχαν μια ρηξικέλευθη σχέση με τη φαντασία. Αυτό με γοητεύει πολύ» αναφέρει ο κ. Μουτσόπουλος.
Παράλληλα, και με αφορμή την έκθεση, θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τον ίδιο τίτλο, που θα πραγματεύεται ανάλογα θέματα. Ένα από τα θέματα προς διερεύνηση είναι το τι μπορεί να σημαίνει η εποχή του Διαστήματος για μια χώρα που δεν είχε ποτέ διαστημικό πρόγραμμα.
«Καμιά φορά βλέπουμε τα ίχνη αυτής της εποχής του Διαστήματος στις ΗΠΑ, στη μαζική κουλτούρα τους, ακόμη και στη Σοβιετική Ένωση, με κλασικό παράδειγμα π.χ. το Σολάρις. Έχει πλάκα επειδή στην Ελλάδα βλέπει κανείς εκδοχές του Διαστήματος μέσα από φυλλάδια του Καραγκιόζη» λέει. «Μια χώρα που δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει τέτοιες φιλοδοξίες, έζησε μια διαστημική εποχή. Γενικά, νομίζω ότι το Διάστημα συμβόλιζε το ότι ο κόσμος δεν τελειώνει εδώ, πως τα όριά μας δεν είναι αυτά που βλέπουμε, μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερα. Η Γη, αυτήν τη στιγμή, δεν έχει άγνωστες περιοχές. Οι τελευταίες περιοχές που κατοικούνταν από φυλές που δεν είχαν έρθει σε επαφή με τον λευκό άνθρωπο νομίζω πως έχουν αλωθεί πλέον, άρα στην πραγματικότητα ζούμε σε έναν κόσμο που δεν έχει τίποτα άγνωστο για εμάς. Είτε ταξιδέψεις στο Κονγκό, είτε στο Θιβέτ, είτε στις ζούγκλες του Αμαζονίου, θα έρθεις σε επαφή με πράγματα που σου είναι οικεία, από την Κόκα-Κόλα μέχρι τον δυτικό τρόπο ζωής. Δεν υπάρχει τίποτα άγνωστο για να το εξερευνήσουμε. Αν θέλεις, η μόνη ελπίδα του ανθρώπου ήταν να φύγει έξω από τα όρια του πλανήτη. Οι δεκαετίες του '60 και του '70 είχαν διεθνώς μεγάλη παράδοση στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο και στα κόμικς. Παραδόξως, τα τελευταία πέντε χρόνια το Χόλιγουντ έχει επανέλθει σε αυτό το θέμα. Όλες αυτές οι ταινίες όμως είναι εξαιρετικά προσγειωμένες. Δεν σου λένε κάτι εξωφρενικό. Δεν υπάρχει αυτή η τρέλα που υπήρχε παλιότερα. Αυτό κάτι δείχνει και σηκώνει ανάλυση. Είναι περισσότερο επιστημονική η επιστημονική φαντασία, παρά φαντασία».
Τι παραπάνω έχει να προσφέρει, όμως, αυτή η έκθεση; Θα έλεγε κάποιος κυνικός νεαρός: «Και όλη αυτή η φαντασία πού μας οδήγησε; Άλλαξε ο κόσμος;». Παρ' όλα αυτά, εμείς θέλουμε να δούμε από ένα άλλο πρίσμα το πώς αυτές οι προσπάθειες αυτές συνδέονταν με το γενικότερο κλίμα ενός νέου ηλεκτρονικού κόσμου. Βλέπουμε π.χ. στην documenta τέτοιους πρωτοπόρους της τέχνης, αλλά, κατά τη γνώμη μου, φαίνονται λίγο εκτός πλαισίου, μαζί με πάρα πολλά άλλα πράγματα. Εμείς τουλάχιστον προσπαθούμε να τους βάλουμε σε ένα συνολικό πλαίσιο εκείνης της εποχής, με βάση τα δεδομένα της χώρας. Βγήκαν εξόχως σημαντικά πράγματα στην Ελλάδα. Προσωπικά, είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι πρέπει να είμαστε λίγο προσεκτικοί, χωρίς να φτιάχνουμε φανταστικές εικόνες στο μυαλό μας ότι είμαστε οι πρωτοπόροι στον πλανήτη. Δεν ήταν πάντοτε παγκοσμίου ενδιαφέροντος αυτά που έγιναν, αλλά έχει σημασία να καταλάβουμε από πού ερχόμαστε. Πρέπει να τα δούμε λίγο αποστασιοποιημένα.
Είναι λάθος να σκεφτόμαστε ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου. Νομίζω ότι ζούμε μια περίεργη παράκρουση και δεν είναι σωστό αυτό. Δεν έχω τρελές φιλοδοξίες, αλλά, αν κατανοήσουμε λίγο το πλαίσιο αυτής της χώρας σε μια εποχή λίγο πριν από τη δική μας, μπορεί να μας είναι τελικά χρήσιμο. Δεν θα δώσει απαντήσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας ούτε για το πώς θα είναι η Αθήνα. Αυτό που ξέρουμε ήδη είναι ότι πάρα πολλοί νέοι άνθρωποι σήμερα, μουσικοί, αρχιτέκτονες και εικαστικοί, είναι επηρεασμένοι από όλη αυτή την κατάσταση και τη θαυμάζουν. Ας δούμε σήμερα πιο ψύχραιμα ποιες είναι οι σκέψεις αυτών των νέων. Τελικά, πιο πολύ ενδιαφέρομαι για την έκδοση, επειδή εκεί θα μπορέσει κανείς να μελετήσει κάποια πράγματα. Οι εκθέσεις έχουν έναν περιορισμό χρόνου, έκδοσης και budget».
Ιnfo:
Η «Εποχή του Διαστήματος» θα διαρκέσει από τις 22 Ιουνίου μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου και θα γίνει στο Ρομάντσο (Αναξαγόρα 3-5, Ομόνοια) με ελεύθερη είσοδο.
