Λήδα Πρωτοψάλτη, μία από τις τελευταίες σημαντικές πρωταγωνίστριες της θεατρικής σκηνής μιας άλλης εποχής. Σπουδαία ηθοποιός, με αξιοζήλευτη καριέρα εξήντα ετών. Τη συναντώ στο σπίτι της στα ορεινά των Άνω Ιλισίων με αφορμή τη συμμετοχή της στην «Όμορφη Πόλη» που παίζεται στο Μέγαρο Μουσικής. Από το μπαλκόνι παρατηρούμε τη θέα στο άλσος της πανεπιστημιούπολης. Το διαμέρισμά της είναι ένα ιδιωτικό θεατρικό μουσείο. Οικογενειακές φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα και, φυσικά, στιγμιότυπα από την πολυετή επιτυχημένη πορεία της στο θεατρικό σανίδι.
Λίγο πριν ξεκινήσουμε τη συνομιλία μας μου δείχνει το πιάνο της μητέρας της και διηγείται πώς βρέθηκε στο σαλόνι της. Στους τοίχους του διαμερίσματος υπάρχει μια πινακοθήκη θεατρικών στιγμών. Θυμάται αναλυτικά κάθε έργο που έχει παίξει, όλους τους ρόλους όπως και τους συμπρωταγωνιστές της.
Όση ώρα συζητάμε, έρχεσαι αντιμέτωπος με έναν χείμαρρο λέξεων, εικόνων και συναισθημάτων. Ο τρόπος που μιλά διαθέτει θεατρικότητα. Καθηλωτική, αινιγματική και αφοπλιστικά ειλικρινής, ξεχωρίζει για τη στεντόρεια φωνή της και τους χαρακτηριστικούς μορφασμούς της. Χρησιμοποιεί λόγο καθαρό και άμεσο. Όπως και στη σκηνή, έτσι και εκ του σύνεγγυς, η πληθωρική της προσωπικότητα συμπαρασύρει τα πάντα.
Νομίζω ότι ζούμε σε μια περίοδο που η ανθρώπινη ζωή έχει γίνει ένα απόλυτο μηδενικό. Οποιαδήποτε αντίθετη φωνή καταπνίγεται. Ελπίζω μόνο στη δύναμη της τέχνης.
Όταν τη ρωτώ αν υστερούμε ως χώρα στον πολιτισμό, εκείνη τονίζει ότι «είναι λυπηρό που δεν γνωρίζουμε τους πνευματικούς μας ηγέτες». Όσον αφορά την παράσταση, επισημαίνει ότι μέσα από τα ποιητικά κείμενα που υπογράφει ο Μίκης Θεοδωράκης και τα πεζά κείμενα του Γιώργου Βάλαρη, τα οποία πραγματεύονται κυρίαρχα θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης και της ελληνικής κοινωνίας (τον έρωτα, την ξενιτιά, τον θάνατο, τη ρωμιοσύνη), και με τα γνήσια λαϊκά και διαχρονικά τραγούδια του μεγάλου μας συνθέτη που γαλούχησαν γενιές και γενιές, («Όμορφη πόλη», «Φεγγάρι μάγια μου 'κανες», «Της δικαιοσύνης», «Ένα το χελιδόνι», «Στρώσε το στρώμα σου», «Μαργαρίτα, Μαργαρώ», «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» κ.ά.) παρουσιάζεται ένα μοντέρνο εικαστικό-οπτικοακουστικό θέαμα.
Στην εξομολογητική συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τα χρόνια στο θέατρο, τις δύσκολες στιγμές, όσα την ενοχλούν, την υποκριτική, τους νέους, τους πολιτικούς και αποκαλύπτει για πρώτη φορά άγνωστες πτυχές που στιγμάτισαν τη ζωή της.
— Τι θα δει ο θεατής σε αυτή την παράσταση;
Είναι μια ευκαιρία να βιώσει ξανά τη μουσική και τα τραγούδια του κορυφαίου μας Μίκη Θεοδωράκη. Είναι μια προσπάθεια αναβίωσης της θρυλικής παράστασης του 1962 «Όμορφη Πόλη» σε μια σύγχρονη «Όμορφη Πόλη» του 2020. Μια πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά του Γιώργου Βάλαρη που σίγουρα θα αγγίξει τον κόσμο. Πάντοτε συγκινούμαι όταν ακούω τις μελωδίες του Μίκη. Θεωρώ, ότι ειδικά η «Δραπετσώνα» είναι ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Ακόμα και σήμερα παρακολουθούμε στους δρόμους της πόλης ανθρώπους που δεν έχουν πια ζωή. Στήνουν το σπιτικό τους στον μικρό χώρο ενός πεζοδρομίου. Θλίβομαι όταν αντικρίζω αυτές τις εικόνες.
— Πώς θα χαρακτηρίζατε την εποχή μας;
Δύσκολο ερώτημα. Από πού ν' αρχίσεις. Παρότι δεν είμαι απαισιόδοξη, φοβάμαι. Νομίζω ότι ζούμε σε μια περίοδο που η ανθρώπινη ζωή έχει γίνει ένα απόλυτο μηδενικό. Οποιαδήποτε αντίθετη φωνή καταπνίγεται. Ελπίζω μόνο στη δύναμη της τέχνης.
— Τι είναι η τέχνη για εσάς;
Η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί. Όταν μέσω αυτής ανασύρει στην επιφάνεια την ψυχή του τον εσωτερικό του κόσμο. Η τέχνη μάς ενώνει. Όταν έπαιξα τη Σωτηρία Μπέλλου, το πλήθος στο τέλος της παράστασης ανέβαινε στη σκηνή χειροκροτώντας. Μια γυναίκα στον δρόμο κάποια μέρα μού φώναξε: «Άσε με να σε αγκαλιάσω».
— Σήμερα υπάρχουν μεγάλοι καλλιτέχνες;
Φυσικά. Πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που θα έχουν βρει μέσα τους την απάντηση. Είναι εκείνοι που όταν αναρωτηθούν αν μπορούν να ζήσουν χωρίς αυτό θα πουν «όχι». Χωρίς υποχωρήσεις, υπεκφυγές και προχειροδουλειές.
— Τι σημαίνει μεγάλος ηθοποιός;
Όταν έχεις «κάτι» που κατοικεί μέσα σου. Ένα σαράκι που δεν σε αφήνει σε ησυχία. Η διαδρομή ενός ηθοποιού είναι δύσκολη, βασανιστική και με μεγάλες εκρήξεις. Στη δική μου γενιά είχα την τύχη να έχω σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο Κάρολος Κουν, ο Μάριος Πλωρίτης, η Ελένη Βακαλό. Πάντοτε ο Κουν μας έλεγε «διαβάστε». Επομένως, πρέπει διαρκώς να εξελίσσεσαι. Αντιθέτως, σήμερα, όταν δίνεις σε νεαρούς ηθοποιούς αποσπάσματα θεατρικών έργων, η απάντησή τους είναι η εξής: «Μα, εμείς δεν θέλουμε αυτό. Θέλουμε να μας μάθετε να παίζουμε στην τηλεόραση». Ο Διαμαντόπουλος πίστευε ότι η υποκριτική δεν διδάσκεται. Ο μεγάλος ηθοποιός αγωνιά, αποκτά πείρα και βρίσκεται σε μια συνεχή αναζήτηση.
— Το θέατρο αφυπνίζει συνειδήσεις;
Προφανώς, αλλά αυτό απαιτεί και ο θεατής να έχει ανοιχτούς ορίζοντες.
— Στη δημόσια σφαίρα τι σας εκνευρίζει;
Όταν επιθυμείς να κυβερνήσεις μια χώρα πρέπει να ξέρεις το βαρύ φορτίο που σηκώνεις. Και μιλώ για τους πολιτικούς. Χρειάζεται να διαθέτεις προσόντα. Αναρωτηθήκαμε ποτέ αν οι πολιτικοί μας έχουν ευαισθησίες; Αν αγαπούν τον τόπο τους; Ένας σωστός πολιτικός πρέπει να επιδιώκει να είναι ευτυχισμένοι οι συμπολίτες του και να μην κοιμούνται οι άνθρωποι στο πεζοδρόμιο. Να πορεύεται πέρα από δεσμεύσεις, εξαρτήσεις και συμφέροντα. Επίσης, στην Ελλάδα, ενώ υπάρχει δίπλα μας ο κάδος σκουπιδιών, οι πιο πολλοί επιλέγουν να πετάξουν το σκουπίδι τους στον δρόμο. Όταν τολμήσεις να τους κάνεις παρατήρηση, τότε σε βρίζουν με τη θρυλική ατάκα: «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;». Άρα, πρόκειται για πρόβλημα παιδείας, ευαισθησίας και ενσυναίσθησης. Ο τόπος δεν είναι το διαμέρισμά σου. Κι ας μην περιμένουμε, επιτέλους, τον φόβο να ενώσει τους ανθρώπους. Διότι μόνο τότε έχουμε ανάγκη να έρθουμε κοντά με τους άλλους, όταν φοβηθούμε.
— Ποιο χαρακτηριστικό είναι αυτό που σας ενοχλεί;
Το γεγονός ότι καβαλάμε πολύ εύκολα το καλάμι. Προσωπικά, θεωρώ ότι αυτός που πιστεύει πως είναι «κάποιος» έχει απλώς τελειώσει. Την «ψωνίζουμε» αβίαστα. Και αλίμονο αν τύχει να παίξεις στην τηλεόραση! Εκεί, οδηγούμαστε σε χειρότερα επίπεδα!
— Γιατί δεν εμφανίζεστε στην τηλεόραση;
Όταν ήταν κάτι καλό έπαιζα. Τώρα δεν μου προτείνουν ρόλους, ίσως γιατί στο παρελθόν έχω αρνηθεί κάποια αιτήματα. Μάλιστα, όταν τους απαντάς αρνητικά, αισθάνονται περίεργα γι' αυτή σου την απόφαση. Μένουν έκπληκτοι.
— Πότε «κλείδωσε» μέσα σας ότι θα γίνετε ηθοποιός;
Μικρή ήθελα να γίνω χορεύτρια. Αλλά δεν αντιμετώπισα ποτέ δίλημμα για το τι θα έκανα. Το θέατρο ήταν ο σκοπός της ζωής μου. Γι' αυτό και δεν σκορπίστηκα. Μου φαίνεται αδιανόητο ότι σήμερα υπάρχουν ηθοποιοί που παίζουν ταυτόχρονα σε δύο και τρεις παραστάσεις. Πώς είναι δυνατόν να μοιράζεις τον εαυτό σου σε δυο-τρεις ρόλους; Η τέχνη θέλει αφοσίωση, απαιτεί συγκέντρωση.
— Εξήντα χρόνια στο θέατρο τι κερδίσατε και τι χάσατε;
Κέρδισα την ψυχή μου. Αυτό με έσωσε στην ανηφορική πορεία της ζωής μου. Ακούμπησα πάνω στο θέατρο. Όταν ετοιμάζεσαι να βγεις στη σκηνή και συγκεντρώνεσαι για να συμμετάσχεις σε ένα θανάσιμο παιχνίδι, αναγκάζεσαι να το κάνεις. Παίρνεις δύναμη για να συνεχίσεις, υπό την προϋπόθεση ότι είσαι ταγμένος σε αυτό. Με το θέατρο όλα αυτά τα χρόνια απέκτησα μια συντροφική σχέση, μια διαρκή επικοινωνία από την οποία βγαίνεις μόνο κερδισμένος και όχι χαμένος.
— Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που βιώσατε στο θέατρο;
Και οι δυο γονείς μου πέθαναν από βαρύ εγκεφαλικό. Παίζαμε το «Χάσαμε τη θεία στοπ». Ο πατέρας μου, μάλιστα, είχε έρθει να δει την παράσταση. Πέμπτη πέθανε και Παρασκευή ήταν η κηδεία. Το ίδιο βράδυ είχα παράσταση. Αποφάσισα ότι θα παίξω. Κι ένα θεατρικό έργο που ήταν κωμωδία, σάτιρα. Αυτές είναι οι τραγικές κόντρες της τέχνης. Έφτασα νωρίς στο θέατρο και πήγα να κάτσω στην πλατεία, σε μία από τις πίσω θέσεις. Μόνη μου, σε ένα άδειο θέατρο. Ήθελα με αυτόν τον τρόπο να έρθω σε επαφή μαζί του. Στη ζωή πρέπει να είσαι έτοιμος για όλα, κάτι που δεν γνωρίζεις όταν είσαι νέος, ονειροπόλος και ενθουσιώδης. Στο δεύτερο μέρος της παράστασης η θεία πεθαίνει από μια απροσεξία και οι δύο πρωταγωνιστές θρηνούν πάνω από το φέρετρο για να καταλήξουν σε έναν αποκαλυπτικό καβγά. Σε πάγωνε η εικόνα με το φέρετρο. Κάποια στιγμή, ειπώθηκε μια φράση που έλεγε: «... δεν θυμάσαι τότε με τον πατέρα σου...». Εκείνη την ώρα ταυτίστηκε η τέχνη με τη ζωή. Στο φινάλε, σε μια εξαιρετική σκηνή που εναλλάσσεται το φως με το σκοτάδι και ακούγεται το τραγούδι της Μπέλλου «Με αεροπλάνα και βαπόρια», μου ήρθε λιποθυμία. Είχα καταβάλει τρομακτική προσπάθεια, σε σημείο που ο ίδιος ο οργανισμός αντέδρασε. Είχα φτάσει στα όριά μου.
— Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο;
Να ζήσει. Να είναι κοντά στους συνανθρώπους του, να βουτά με πάθος στις εμπειρίες, να είναι δεμένος με τους ανθρώπους που αγαπά. Σήμερα οι άνθρωποι παντρεύονται και χωρίζουν σε λιγότερο από έναν μήνα. Αλλά και όταν μετά από δέκα χρόνια χωρίζεις, πάλι μου δημιουργεί απορίες όλο αυτό. Πώς είναι δυνατόν τόσα χρόνια να μην ήξερες; Και ξαφνικά να σου ξυπνά ένα εσωτερικό μίσος, το οποίο μάλλον είχες πολύ καλά κρυμμένο;
— Είμαστε δέσμιοι της αποξένωσης;
Οι άνθρωποι απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο. Βλέπεις νεαρά ζευγάρια να βγαίνουν και ο καθένας να είναι αποσβολωμένος μπροστά σε μια οθόνη κινητού τηλεφώνου. Το ίδιο και στα μέσα μεταφοράς. Κανείς δεν μιλά στον διπλανό του. Είναι προσηλωμένοι σε μια συσκευή. Άραγε, τι περιμένουν απ' αυτήν; Να τους απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής; Υπάρχουν γύρω μας ωραίοι άνθρωποι και τους αγνοούμε. Όμως, με αυτούς θα ψάξεις και θα αναζητήσεις τις σπουδαίες αλήθειες του βίου.
— Τι άνθρωποι ήταν οι γονείς σας;
Ο πατέρας μου ήταν από τη Σμύρνη, έμπορος, και η μητέρα μου, καθηγήτρια μουσικής, από τη Ρωσία. Γεννήθηκα στον Πειραιά το 1940. Έχω μια αδερφή, την Έλσα, η οποία έκανε καριέρα στην όπερα ως Έλσα Καστέλλα σε όλη την Ευρώπη. Σήμερα ζει στη Βιέννη.
— Τι κρατάτε περισσότερο απ' αυτούς;
Οι γονείς μου αγαπούσαν πολύ την τέχνη. Όμως κουβαλούσαν κι αυτοί τα ελαττώματα της εποχής τους. Στη δική τους περίοδο κυριαρχούσε το πρόβλημα του παρθενικού υμένα. Διαδραματίζονταν άσχημες καταστάσεις στις οικογένειες. Σε πολλές περιπτώσεις κάποια κοπέλα έκανε έρωτα προκειμένου να μείνει έγκυος και να παντρευτεί αναγκαστικά. Όλες μας, λοιπόν, σκεφτόμασταν πολύ σοβαρά με ποιον θα κάναμε έρωτα. Υποφέραμε. (Παύση)... Ερωτεύτηκα. Ήταν η στιγμή που είπα στον εαυτό μου: «Αν δεν είναι αυτός, τότε ποιος;». Και πήγα. Ήμασταν νέοι. Ονειρευόμασταν. Εκείνος ήταν συγγραφέας. Δεν το μετάνιωσα ποτέ. Όμως αυτός ο έρωτας έφερε μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Δύσκολο. Τα κατέστρεψε όλα αυτή η εγκυμοσύνη. Δεν ήμασταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση. Αυτός έφυγε στο εξωτερικό. Έκανα έκτρωση. Μου κόστισε πάρα πολύ... Ήμουν μόλις είκοσι ετών... (συγκινείται).
Αυτό που με τρομοκρατεί είναι ο φόβος της ανυπαρξίας. Το τέλος. Όταν πια δεν θα υπάρχει τίποτα. Το μηδέν. Ο θάνατος είναι μια αόρατη μορφή που σβήνει όλα όσα έζησες. Σαν μην τα έκανες ποτέ. Φοβερό.
— Οι γονείς σας σάς πίεσαν να μην κάνετε αυτό το παιδί;
Ούτε που μου πέρασε από το μυαλό να τους το πω. Η μόνη που γνώριζε ήταν η αδερφή μου, η Έλσα. Λίγο καιρό πριν πεθάνει η μητέρα μου ρώτησε την αδερφή μου ποιος ήταν ο πρώτος μου άνδρας. Η αδερφή μου της απάντησε «και τι σημασία έχει;». Την απασχολούσε ακόμη. Φαντάσου πόσο βαθιά είχαν εισχωρήσει όλες αυτές οι αντιλήψεις στους ανθρώπους τότε.
— Η άμβλωση είναι δικαίωμα της γυναίκας; Συζητήθηκε αυτές τις μέρες πάρα πολύ έντονα.
Πρέπει να μπορεί κάποιος να αποφασίζει για τη ζωή του. Αλλά αυτό απαιτεί τη βοήθεια της πολιτείας. Πολλοί άνθρωποι έρχονται σε αδιέξοδο. Δείτε την περίπτωση της γυναίκας στην Καλαμάτα που πέταξε σε υπόγειο κάδο σκουπιδιών το παιδί της και μετά το ζητούσε πίσω. Κάποιος πρέπει να εξηγήσει στους ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια τι πρέπει να σκεφτούν πριν πάρουν μια εσφαλμένη απόφαση. Έτσι, δεν χρειάζεται ένα λάθος της στιγμής να γίνει το λάθος μιας ζωής.
— Ο έρωτας διαρκεί για πάντα;
Μια φίλη μου γνώρισε τον άντρα της σε μια στάση λεωφορείου. Όταν αποφασίσεις να μείνεις με κάποιον για πολλά χρόνια, τότε χρειάζεται να ανατροφοδοτείς αυτήν τη σχέση. Ο έρωτας έχει ανάγκη την ανανέωση. Αυτή άλλωστε είναι η μαγεία της ζωής, δεν ξέρεις τι σε περιμένει σε μια στάση λεωφορείου.
— Γνωρίσατε την ευτυχία;
Δεν υπάρχει ευτυχία παρά μόνο η ζωή.
— Σας τρομάζει ο θάνατος;
Αυτό που με τρομοκρατεί είναι ο φόβος της ανυπαρξίας. Το τέλος. Όταν πια δεν θα υπάρχει τίποτα. Το μηδέν. Ο θάνατος είναι μια αόρατη μορφή που σβήνει όλα όσα έζησες. Σαν μην τα έκανες ποτέ. Φοβερό. Ο μέγας Μπρεχτ στον Γαλιλαίο αφηγείται την ιστορία του μεγάλου επιστήμονα της Αναγέννησης με τη μεγαλοφυή προσωπικότητα και το πάθος για τις εφευρέσεις. Σε κάποια στιγμή ρωτά ο Γαλιλαίος τον Σαγκρέντο: «Τι βλέπεις;». «Βουνά πάνω σε ένα ουράνιο σώμα» απαντά. «Τότε πού είναι ο Θεός στο κοσμικό σου σύστημα» τον ρωτά ξανά. Κι ο Γαλιλαίος αποκρίνεται: «Μέσα μας ή πουθενά».
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Την ίδια μας τη ζωή. Ένα δώρο που ως αχάριστοι δεν ξέρουμε όχι μόνο να το αγγίξουμε τρυφερά αλλά ούτε και να το προσφέρουμε σ' εμάς. Όσο είμαστε ζωντανοί θεωρώ σημαντικό το να μπορούμε να γινόμαστε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
«Όμορφη Πόλη»
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
17, 21, 22, 23, 24, 29 & 30 Ιανουαρίου 2020, 20:00
18, 19, 25, 26 Ιανουαρίου 2020, 18:00
18, 19, 25, 26 Ιανουαρίου 2020, 21:00
Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης»
Τραγουδούν: Γιάννης Κότσιρας, Δημήτρης Μπάσης
Συμμετέχει: Σαλίνα Γαβαλά
Ειδική συμμετοχή: Γιώτα Νέγκα
Παίζουν: Κώστας Καζάκος, Γιώργος Κιμούλης, Πέγκυ Σταθακοπούλου, Ελισάβετ Μουτάφη, Κωνσταντίνος Καζάκος, Γιώργος Βάλαρης, Αιμίλιος Ράφτης, Άκης Σιδέρης και ηΛήδα Πρωτοψάλτη
Χορεύουν: Ιωάννα Θεοδώρου, Αλέξανδρος Κεϊβανάι, Ηλίας Μπαγεώργος, Φαίδρα Νταϊόγλου, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Στεφανία Σωτηροπούλου, Κωνσταντίνος Φρίγγας
Συμπαραγωγή: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών & Broadway Productions
σχόλια