Η παράξενη εμμονή ενός τετάρτου των Γάλλων που πιστεύουν ότι ο ιός δημιουργήθηκε σε εργαστήριο.
Ενώ το γονιδίωμά του είναι γνωστό και αποδεικνύει το αντίθετο, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού πιστεύει ότι ο κορωνοϊός δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο.
William Audureau
Le Monde, 31 Μαρτίου 2020
*
Πίσω από την υγειονομική κρίση, η κρίση εμπιστοσύνης; Ενώ η επιστημονική κοινότητα δεν φάνηκε ποτέ τόσο κινητοποιημένη και η παραγωγή της τόσο προσεκτικά ελεγμένη, ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης απορρίπτει τα συμπερασματά της.
Σύμφωνα με έρευνα του IFOP για το Ίδρυμα Jean-Jaurès και το Conspiracy Watch που δημοσιεύθηκε στις 28 Μαρτίου, το 26% των Γάλλων πιστεύει ότι ο ιός SARS-CoV-2, που ευθύνεται για την τρέχουσα πανδημία, δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με μια μελέτη του journalism.org, είναι ακόμα περσσότεροι, καθώς το 29% αποδέχεται αυτή την άποψη, η οποία έχει ωστόσο διαψευστεί ρητά από όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις.
"Η αλληλουχία του ιού που κυκλοφορεί σήμερα είναι πέρα για πέρα εξακριβωμένη. Ξέρουμε ότι είναι άγριος, ότι δεν δημιουργήθηκε σε εργαστήριο. Δεν υπάρχει ως προς αυτό κανένα περιθώριο συζήτησης", δηλώνει ο Guy Gorochov, επικεφαλής του Κέντρου Ανοσολογίας και Λοιμωδών Ασθενειών του Inserm. Λόγια που σαφώς δεν αγγίζουν ένα μέρος της κοινής γνώμης.
'Ενας πολλαπλασιασμός συνωμοσιολογικών βίντεο
Από την αρχή της επιδημίας, παρακολουθούμε μία ταχεία διάδοση λανθασμένων πληροφοριών που ανατροφοδοτούν τη δυσπιστία απέναντι στην επιστημονική κοινότητα. Στα μέσα Μαρτίου, ένας θορυβημένος γάλλος χρήστης του διαδικτύου βιντεοσκοπούσε τον εαυτό του σχολιάζοντας ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στην ιολογία του Ινστιτούτου Παστέρ σχετικά με την "εφεύρεση" (ο νομικός όρος για μία ανακάλυψη) ενός κορωνοϊού το 2004. Μολονότι πολύ λανθασμένα ενημερωμένο, το βίντεο συνωμοσιολογικής έμπνευσης μοιράστηκε εκατομμύρια φορές πριν διαγραφεί από το Facebook.
Μία βδομάδα νωρίτερα, το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων του ελβετικού ακροδεξιού συνωμοσιολογικού σάιτ Kla.tv, διαστρεβλώνοντας πολλαπλώς την πραγματικότητα, καλούσε το κοινό του να θεωρήσει βέβαιη την ανάπτυξη ενός εργαστηριακού ιού, και μάλιστα χάρη στην χρηματοδότηση ενός ανθρώπου που έχει μπει στο στόχαστρο της συνωμοσιολογικής ακροδεξιάς, του δισεκατομμυριούχου George Soros.
Ένα άλλο βίντεο, που χρονολογείται από το 2015 και κυκλοφόρησε εκ νέου online την Πέμπτη 26 Μαρτίου από την RAI, το σημαντικότερο ιταλικό οπτικοακουστικό συγκρότημα, ήρθε με τη σειρά του να ενισχύσει την πεποίθηση των οπαδών της εκδοχής μιας ανθρώπινης επέμβασης. Αναφέρει "μία ομάδα κινέζων ερευνητών [που] εμφύτευσε μία πρωτεΐνη νυχτερίδας στον ιό SARS" -υπεύθυνο για τον σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (ΣΟΑΣ) που σκότωσε περισσότερους από 700 ανθρώπους το 2002-2003 - δημιουργώντας "έναν υπερ-ιό που θα μπορούσε να χτυπήσει τον άνθρωπο."
Ασαφές και αγχωτικό, το ρεπορτάζ αυτό, που δεν έχει καμία σχέση με τον σημερινό κορωνοϊό, επικρίνεται σήμερα και ξανατοποθετείται στο κανονικό του πλαίσιο από πολλά ιταλικά μέσα ενημέρωσης, όπως η Corrierre della Sera και η ίδια η RAI. Αλλά τι σημασία έχει: αυτή η νέα προσθήκη στη μηχανή των αμφιβολιών, που αντιτίθεται σε όλες τις επιστημονικές προόδους, κάνει τη δουλειά του.
"Είναι ο συνδυασμός μιας πολύ μεγάλης δυσπιστίας και ενός βαθύ αναλφαβητισμού", λέει με απόγνωση ο Rudy Reichstadt, διευθυντής του Conspiracy Watch και συγγραφέας του βιβλίου Το 'Οπιο των ηλιθίων. Δοκίμιο σχετικά με το ζήτημα της συνωμοσιολογίας (Grasset, 2019). "Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν έχει καμία συνείδηση της ασχετοσύνης του -είναι το φαινόμενο Dunning-Kruger- και τα κοινωνικά δίκτυα σε κάνουν να αποβάλλεις τις αναστολές σου. Πριν, σεβόμασταν περισσότερο το λόγο των ειδικών."
Ναι, υπάρχουν ανθρώπινοι ιοί που δημιουργούνται σε εργαστήριο...
Η εμμονή αυτή με τους ιούς που δημιουργούνται στο εργαστήριο δεν είναι τελειώς αβάσιμη: πράγματι υπάρχουν. Το ρεπορτάζ της RAI που γυρίστηκε το 2015 βασιζόταν σε μία δημοσίευση κινέζων επιστημόνων που είχαν καταστήσει έναν ιό της νυχτερίδας, το SHC014, μεταδοτικό στον άνθρωπο, χρησιμοποιώντας το περίβλημα του SARS, δημιουργώντας έτσι μία "χίμαιρα", έναν υβριδικό ιό.
Δεν ήταν η πρώτη φορά. Το 2012, δύο πειράματα που διεξήχθησαν σε εργαστήρια Ρ4 (δηλ. "παθογόνοι επιπέδου 4", που ενδέχεται να φιλοξενούν πολύ παθογόνους μικροοργανισμούς) στις Κάτω Χώρες και την Ιαπωνία κατάφεραν να κάνουν τον ιό της γρίπης των πτηνών Α (H5N1 ) να μεταδίδεται με τον αέρα. Το 1995, ο Γερμανός Klaus Überla είχε δημιουργήσει έναν υβριδικό ιό του SIV, του AIDS των πιθήκων, και του HIV-1, το RT-SHIV.
Αν οι "χίμαιρες" πράγματι υπάρχουν, ένα από τα λάθη των συνωμοσιολόγων είναι ότι τις μπερδεύουν με τα επιθετικά βιολογικά όπλα -τα οποία επίσης υπάρχουν- ενώ πρόκειται συνήθως για μοντέλα που χρησιμοποιούνται στην επιστημονική έρευνα.
Η κινεζική μελέτη που ανέφερε το 2015 η RAI, είχε συγχρηματοδοτηθεί από το EPT, το αντιεπιδημιακό σκέλος του Αμερικανικού Οργανισμού για τη Διεθνή Ανάπτυξη, και στόχευε στην πραγματικότητα, μετά από το SARS και το MERS-CoV -δύο επιδημίες κορωνοϊών που είχαν επιπτώσεις στους ανθρώπους το 2003 και το 2012- στην πρόβλεψη μεταλλάξεων και επιδημικών κινδύνων ενός ιού που μεταδίδεται από νυχτερίδες. Το ίδιο ισχύει και για τον ιό H5N1 που μεταδίδεται με τον αέρα, και ο οποίος είχε αναπτυχθεί για να φανεί "η ανάγκη προετοιμασίας εν όψει πιθανών πανδημίων", όπως υπογράμμιζε η κινεζική μελέτη. Όσο για το χειρισμό του VIH, επέτρεψε τη χρήση των μακάκων ως πειραματόζωων για τη δοκιμή φαρμάκων που προορίζονται για τον άνθρωπο.
Χίμαιρες και υπεριοί προκαλούν ωστόσο την ανησυχία, ακόμη και μέσα στην επιστημονική κοινότητα που έχει συνείδηση των κινδύνων τους. Υπήρξαν όντως κάποιες αποτυχίες, όπως το RHDV1 K5, ένας ιός που διασπάρθηκε στην Αυστραλία το 2017 για να μειώσει τον αριθμό των κουνελιών, αλλά που κατέληξε να αποδεκατίζει τα ισπανικά και τα γαλλικά κουνέλια.
Είναι επομένως αλήθεια ότι οι ιοί που δημιουργούνται στο εργαστήριο υπάρχουν, και φοβίζουν, αλλά αυτό δεν αρκεί για να αποδειχτεί ότι τέτοια είναι και η περίπτωση του ιού που προκαλεί την σημερινή πανδημία.
... αλλά ο ιός SARS-CoV-2 έχει φυσική προέλευση
Ο SARS-CoV-2, ο κορωνοϊός που προκάλεσε την πανδημία του Covid-19, έχει, σύμφωνα με όλες τις σοβαρές μελέτες που σχετίζονται με το θέμα, φυσική προέλευση. Αν και αδυνατούν ακόμα να προσδιορίσουν την ακριβή διαδρομή του, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο συμφωνούν σε αυτό το σημείο, όπως το επιβεβαίωσαν πάλι πρόσφατα κινεζικές, βρετανο-αυστραλιανο-αμερικανικές και ελβετο-αμερικανικές μελέτες.
Πώς είναι τόσο σίγουροι; "Είναι στο χέρι κάθε μοριακού βιολόγου να το διαπιστώσει πίσω από την οθόνη του", εξηγεί ο Guy Gorochov. Χιλιάδες από αυτούς σε όλο τον κόσμο είδαν την αλληλουχία του. Ακόμη κι ένας φοιτητής μπορεί να συγκρίνει τις αλληλουχίες του DNA, και γνωρίζουμε ότι η αναλογία είναι πολύ ισχυρή με τους άγριους ιούς, όχι με τις χίμαιρες. Σύμφωνα με τις σημερινές γνώσεις, το SARS-CoV-2 είναι ταυτόσημο σε ποσοτό 90% με τον ιό RaTG13 της νυχτερίδας και τον Pangolin-CoV του παγκολίνου.
Ένα άλλο στοιχείο που επιτρέπει να εξαχθούν αυτά τα συμπεράσματα: οι κατασκευασμένοι και οι φυσικοί ιοί δεν είναι ίδιοι. Η φύση προχωράει με λεπτές μεταλλάξεις, ενώ οι επιστήμονες ενεργούν ανασυνδυάζοντας δύο στελέχη. "Οι φυσικοί ιοί εξελίσσονται περισσότερο στο επίπεδο της λεπτομέρειας, γι 'αυτό και προσαρμόζονται. Μόλις υπάρχει ένα [τεχνητό] μείγμα, αυτό αμέσως βγάζει μάτι, συνεχίζει ο επικεφαλής του κέντρου ανοσολογίας και μολυσματικών ασθενειών του Inserm. Θα βλέπαμε ότι το πρωτεϊνικό περίβλημα δεν αντιστοιχεί στη συνηθισμένη οικογένεια. Στην περίπτωση του SARS-CoV-2, γνωρίζουμε ότι δεν είναι ένας κατασκευασμένος ιός."
'Ενας επιστημονικός λόγος που δεν ακούγεται
Γιατί τότε το ένα τέταρτο των Γάλλων συνεχίζουν να αποδέχονται την πίστα της ανθρώπινης κατασκευής, παρά τις επιστημονικές προόδους;
Καταρχάς, υπάρχει μία γενική συγκυρία. "Είναι το αποτέλεσμα του μεταπολιτικού και ιδεολογικού έργου ενός ορισμένου πολύ δραστήριου συνωμοσιολογικού ρεύματος", εκτιμάει ο Rudy Reichstadt. Και υπενθυμίζει ότι, σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του 2019, το 25% των Γάλλων υιοθέτησαν τουλάχιστον πέντε από τις δέκα θεωρίες συνωμοσίας που τους είχαν προταθεί.
Ο δεύτερος λόγος πρέπει να αναζητηθεί στο συναισθηματικό σοκ που συνδέεται με αυτή την πανδημία. "Γνωρίζουμε ότι όταν βρισκόμαστε σε μια περίοδο απώλειας ελέγχου, έλλειψης βεβαιότητας, τείνουμε να ευνοούμε τις εσκεμμένες εξηγήσεις και τις συνωμοσιολογικές αφηγήσεις", συνεχίζει ο Rudy Reichstadt. Μια σειρά έξι πειραμάτων που πραγματοποιήθηκαν το 2008 δείχνει μια συσχέτιση μεταξύ μιας κατάστασης αδυναμίας και της χρήσης δεισιδαιμονικών ή συνωμοσιολογικών εξηγήσεων. Στην έρευνα του IFOP, οι πιο νέοι και οι άνθρωποι των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων είναι οι πιο δεκτικοί στη θεωρία του κατασκευασμένου από τον άνθρωπο ιού.
Μια τρίτη εξήγηση αφορά τον περιορισμό, ο οποίος προσφέρει πολύ περισσότερο χρόνο για την ανταλλαγή δημοσιεύσεων στα κοινωνικά δίκτυα, και την ασυμμετρία μεταξύ της προσβασιμότητας των συνωμοσιολογικών βίντεο και της απωθητικότητας των επιστημονικών έργων.
Τέλος, όλη αυτή η φιλολογία εκμεταλλεύεται μία άγνοια της λειτουργίας της επιστημονικής έρευνας. Ο Guy Gorochov σημειώνει ειρωνικά ότι "τις περισσότερες φορές, στο εργαστήριο, κατασκευάζουμε χάρτινες τίγρεις, οι οποίες είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνες από τους άγριους ιούς". Απόδειξη αυτού, το SARS-CoV-2.
William Audureau
Μτφ. Σ.Σ.
