"Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης" (Gramsci)
το "Μανιφέστο" της κεντρικής έκθεσης της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
Γενικός τίτλος της Μπιενάλε : "Παλιές Διασταυρώσεις-Make it Νew ΙΙΙ"
Τίτλος της κεντρικής έκθεσης : "Between the Pessimism of the Intellect and the Optimism of the Will / Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης", τίτλος που ανήκει στην επιμελήτρια Κατερίνα Γρέγου, εμπνευσμένος από έναν αφορισμό του Antonio Gramsci. Συμμετέχουν 44 καλλιτέχνες και μία καλλιτεχνική κολεκτίβα από 25 χώρες.
Νέες Ημερομηνίες : 23 Ιουνίου – 30 Σεπτεμβρίου 2015.
Τη Γενική Διεύθυνση της 5ης Μπιενάλε έχει η Κατερίνα Κοσκινά, πρώην πρόεδρος του ΚΜΣΤ, ιστορικός τέχνης-επιμελήτρια εκθέσεων.
Επιμελήτρια της Κεντρικής Έκθεσης είναι η Κατερίνα Γρέγου, ιστορικός τέχνης, ανεξάρτητη επιμελήτρια και συγγραφέας., πρώην πρόεδρος του ΚΜΣΤ, ιστορικός τέχνης-επιμελήτρια εκθέσεων
Απόσπασμα από το σημείωμα της Κατερίνας Γρέγου :
"Πηγή έμπνευσης για τον τίτλο της Κεντρικής Έκθεσης αποτέλεσε ένας αφορισμός που επαναλαμβάνεται στα Τετράδια της Φυλακής (Quaderni del carcere) του Antonio Gramsci, που γράφτηκαν μεταξύ του 1929 και 1935, ενώ ο Gramsci ήταν φυλακισμένος από το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας. Στο ογκώδες αυτό έργο, το γραμμένο κατά τη διάρκεια του εντεκαετούς εγκλεισμού του ο Gramsci επανέρχεται συχνά σε μια συγκεκριμένη φράση: "Η πρόκληση της νεωτερικότητας είναι να ζεις δίχως ψευδαισθήσεις μα και δίχως απογοήτευση (...) Είμαι απαισιόδοξος λόγω νόησης και αισιόδοξος λόγω θέλησης." Ο δυισμός που η φράση αυτή επικαλείται στο καταληκτικό κομμάτι της αποτελεί αφετηρία για μια διερεύνηση της κρίσης που πλήττει την περιοχή της Μεσογείου – καθώς και τρόπων εξόδου από αυτήν–, ζήτημα που θα βρεθεί στο επίκεντρο του προβληματισμού της επόμενης Μπιενάλε.
Παρότι είναι αδύνατον να προσεγγίσει κανείς τις χώρες της 'Mare Nostrum' ως μία ομοιογενή κατηγορία ή να καταλήξει σε έναν και μοναδικό ορισμό της "Μεσογείου", οι περισσότερες από τις 26 χώρες που εκτείνονται περιμετρικά της λεκάνης της βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με μια σειρά από σοβαρές κρίσεις (κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές), ενώ στην περιοχή εντοπίζονται πολλές εμπόλεμες ή εύφλεκτες ζώνες. Για την ακρίβεια, δεν θα ήταν υπερβολή να περιγράψει κανείς τη σημερινή Μεσόγειο ως μια ζώνη κρίσης. Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία παλεύουν με την οικονομική κατάρρευση, η Τουρκία βρίσκεται εν μέσω πολιτικής κρίσης, μεγάλο μέρος των νότιων και ανατολικών ακτών της Μεσογείου παραδίνεται στον πολιτικό και κοινωνικό αναβρασμό καθώς οι δημοκρατικές διαδικασίες τίθενται υπό απειλή ή ακόμη και ακύρωση, ενώ οι ανατολικές ακτές της παραμένουν βυθισμένες σε αδιέξοδες συγκρούσεις και πολέμους και επί μακρόν ανεπίλυτες πολιτικές, θρησκευτικές και εδαφικές διαμάχες. (...)
Έτσι, ενώ η Μεσόγειος δεν μπορεί να οριστεί στη βάση μιας κοινής ταυτότητας, δείχνει εντούτοις να αποτελεί σήμερα εστία μερικών από τα σοβαρότερα προβλήματα της εποχής μας, όπως αυτά της κοινωνικής και οικονομικής (αν-)ισότητας, της δημοκρατίας, των πολιτικών δικαιωμάτων, της μετανάστευσης και κίνησης των πολιτών, της προσωπική αυτονομίας. Ο ίδιος ο Gramsci όρισε την κρίση ως εκείνη τη συγκυρία κατά την οποία "το παλιό πεθαίνει και το καινούργιο αδυνατεί να γεννηθεί" και πρόσθεσε ότι "στο μεσοδιάστημα αυτό κάνει την εμφάνισή της μια μεγάλη ποικιλία από νοσηρά συμπτώματα".(....) Επαφίεται στους καλλιτέχνες, στους ανθρώπους του πολιτισμού και στους ακτιβιστές των κινημάτων βάσης να κάνουν πράξη τη δημιουργική και ριζοσπαστική φαντασία, ούτως ώστε να αναλύσουν κριτικά την παρούσα συγκυρία (εξασκώντας έτσι την απαισιοδοξία της νόησης) αλλά και να οραματιστούν ή να δείξουν τον δρόμο προς έναν άλλο τρόπο ύπαρξης (ενεργοποιώντας την αισιοδοξία της θέλησης).
Υπό το φως της διάχυτης μοιρολατρίας και του κυνισμού που χαρακτηρίζει πολλές όψεις του σύγχρονου πολιτικού, οικονομικού και δημόσιου βίου, καθώς και της δεσπόζουσας άποψης που θέλει την επικράτηση του καπιταλισμού "αναπόφευκτη", η φράση του Gramsci είναι τόσο επίκαιρη όσο και όταν πρωτογράφτηκε.
Πραγματωμένη, η αισιοδοξία της θέλησης θέτει τα θεμέλια ενός καλύτερου μέλλοντος, γεννά τη σπίθα της αλλαγής.
Η 5η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης θα αναδιφήσει τα πολλαπλά νοήματα αυτής της φράσης και θα εξερευνήσει την γκρίζα ζώνη που ανοίγεται μεταξύ των δύο πόλων της.
Ο αφορισμός του Gramsci γίνεται έναυσμα και αφετηρία για μια αναζήτηση διεξόδων από την κρίση, σε μια εποχή που δείχνει να αφήνεται ολοένα και περισσότερο στην απάθεια, σε ένα γενικευμένο αίσθημα ήττας ενώπιον του εντατικοποιημένου καπιταλισμού, των χασμάτων της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας που διευρύνονται αλματωδώς, του επαπειλούμενου αφανισμού των κοινωνικών προγραμμάτων και του κράτους πρόνοιας, όχι μονάχα στην περιοχή της Μεσογείου, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Μπιενάλε θα επιχειρήσει έτσι να επισημάνει μερικά από τα κρίσιμα ζητήματα που συνθέτουν και επηρεάζουν την πραγματικότητα της Μεσογείου μέχρι στιγμής, αφήνοντας επίσης το απαραίτητο περιθώριο σε αυτό που ο Ernst Bloch ονόμασε "προοδευτική ονειροπόληση", απαραίτητη συνθήκη για την υπέρβαση των αδιεξόδων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα. Ως προς αυτό είναι καθοριστικός ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η τέχνη, υπό τη μορφή μιας κριτικής, απελευθερωτικής και ιδεαλιστικής πράξης.
Η 5η Μπιενάλε θα παρουσιάσει το έργο καλλιτεχνών που καταπιάνονται ενεργά με αυτές τις πρακτικές, "συνομιλώντας" ως εκ τούτου συμβολικά με τον αφορισμό του Gramsci."
Νίκος Ναυρίδης
Ο Νίκος με δέχεται σπίτι του. Το δωμάτιο είναι μικρό και γυμνό από κάθε διακόσμηση. Ο Νίκος με ρώταει διάφορα. 'Εχουμε σκαρφαλώσει κι οι δύο σ' ένα ψηλό κρεβάτι που πιάνει όλον το χώρο. Σωπαίνουμε. Χωρίς εξήγηση, αρχίζει και ντύνεται βιαστικά. Κι ύστερα, πετάγεται στο δρόμο, μέσ' τη νύχτα.. Τον ακολουθώ όσο πιο γρήγορα μπορώ, αλλά έχει επιταχύνει πολύ, σχεδόν τρέχει. Πρέπει να τον φτάσω για να τον φωτογραφίσω. Δεν προλαβαίνω όμως, μέχρι να βγάλω το κινητό έχει ήδη σταματήσει μπροστά σε μια μεγάλη εξώπορτα αριστοκρατικής πολυκατοικίας. Χτυπάει το κουδούνι. Του ανοίγουν. 'Ελα κι εσύ, μου λέει. Τον ακολουθώ λίγο διστακτικά. Μπαίνουμε σ' ένα τεράστιο δωμάτιο όπου μας περιμένει κάποιος με ύφος γκουρού-ψυχαναλητή. Μπροστά του κρέμονται πάνω σε μια βέργα κάτι μικρά πανιά με αραιή ύφανση, που πιο πολύ μοιάζουν με έργο του άλλου Νίκου. Κάθεται ακριβώς στο κέντρο του δωματίου κι απέναντι του, κολλημένος στον τοίχο, στέκεται όρθιος ένας άλλος άντρας, υποθέτω ο βοηθός του. Βρίσκω ένα μέρος να καθίσω, κάπως να περνάω απαρατήρητος. Αρχίζουν αμέσως οι ερωτήσεις, ο Νίκος απαντά αβίαστα. Κάποια στιγμή διακόπτει ο βοηθός για να διπλώσει τα πανιά, που τώρα μου κρύβουν τον γκουρού. Σε λίγο αρχίζω και πλήττω, τους αφήνω και βγαίνω έξω. Κοντά εκεί είναι ένα πάρκο σε γαλλικό στυλ τυλιγμένο στην ομίχλη. Ερημιά. Επιστρέφοντας, πέφτω πάνω σε δύο τύπους, δύο περιθωριακούς. Ο ένας, ο πιο νέος, μου κλείνει τον δρόμο ανοίγοντας το παλτό του. Είμαι σε επιφυλακή, αλλά καταφέρνει να με αιφνιδιάσει και μου βουτάει το κινητό. Αντιδρώ αμέσως και του δαγκώνω δυνατά το χέρι. Αναγκάζεται να αφήσει το κινητό. Βρίζοντας, με κυνηγάει μ' ένα ξύλο κι εγώ ψάχνω να βρω κάτι ν' αμυνθώ. 'Ενας σωρός από θρησκευτικά αγαλματίδια ίσως με σώσει. Κάποια απ' αυτά είναι και χρυσά. Αρπάζω ένα, αλλά είναι πανάλαφρο, δεν βοηθάει και το πετάω.
[Ο Νίκος Ναυρίδης συμμετέχει στην 5η Μπιενάλε]
