Τζαμάλ Κασόγκι. Ανατομία ενός κρατικού σαουδαραβικού εγκλήματος
Ντοκιμαντέρ
Το ντοκιμαντέρ The Dissident του Bryan Fogel, αφηγείται τη βάρβαρη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Μια τρομακτική κατάδυση στον κόσμο του Πρίγκιπα του Στέμματος Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν.
PIERRE PRIER
Orient XXI - 19 Απριλίου 2021
Η δολοφονία ενός δημοσιογράφου σπάνια αποτελεί αντικείμενο μιας δίωρης ταινίας ντοκιμαντέρ. Αλλά όταν πρόκειται για κρατικό έγκλημα, με ηθικό αυτουργό τον Πρίγκιπα της Σαουδικής Αραβίας, και ένα θύμα που έχει τεμαχιστεί σε μια διπλωματική αίθουσα, τότε προκύπτει το The Dissident του σκηνοθέτη Bryan Fogel, στον οποίο οφείλουμε και ένα άλλο εκρηκτικό ντοκουμέντο, το Icarus (2017), σχετικά με το ντόπινγκ στη Ρωσία, που κέρδισε ένα Όσκαρ καλύτερης ταινίας ντοκιμαντέρ (2018). Παρ' όλα αυτά, η ταινία απορρίφθηκε από τις μεγάλες πλατφόρμες streaming που δεν θέλησαν να μπουν στο μάτι του νέου ισχυρού Σαουδάραβα άντρα. Σίγουρα όχι επειδή της έλειπε η ποιότητα.
Εξαιρετικά σκηνοθετημένο, το πολιτικό αυτό θρίλερ δεν αρκείται μόνο σε μια λεπτομερή περιγραφή του φρικτού θανάτου από ασφυξία του Τζαμάλ Κασόγκι, 59 ετών, χρονικογράφου της μεγάλης αμερικανικής εφημερίδας The Washington Post, το σώμα του οποίου διαμελίστηκε στις 2 Οκτωβρίου 2018 στο σαουδαραβικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, στην Τουρκία. Ο σκηνοθέτης διερευνά με μεγάλο μπρίο το βάθος πεδίου αυτού του παγκοσμιοποιημένου ειδησεογραφικού γεγονότος που μόλις πήρε μια νέα διάσταση με τη δημοσίευση από τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν μιας έκθεσης του Γραφείου του Διευθυντή της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ODNI) που εμφανίζει τον πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν (MBS) να έχει "επικυρώσει" την επιχείρηση.
Πίσω από την πορεία ενός ανεπίσημου δημοσιογράφου, που εξαναγκάστηκε σε εξορία και μετατράπηκε σε αντίπαλο, βλέπουμε τη Σαουδική Αραβία να παίρνει τη μορφή μιας βίαιης απολυταρχίας, που επιδιώκει εμμονικά τον απόλυτο έλεγχο του πληθυσμού της μέσω της πιο προηγμένης τεχνολογίας. Αυτός ο εφιάλτης αντικατοπτρίζεται επίσης στη μοίρα ενός νεαρού Σαουδάραβα ακτιβιστή, επίσης εξόριστου, που καταδιώχθηκε μέχρι και στον Καναδά από το καθεστώς, το οποίο θα εκδικηθεί με ελεεινό τρόπο. Η ταινία δίνει επίσης το λόγο στη σύντροφο του Τζαμάλ Κασόγκι, την Τουρκάλα πανεπιστημιακό Χατίς Τζενγκίζ, με την οποία επρόκειτο να παντρευτεί πολύ σύντομα. Η αφήγησή της γίνεται με συγκρατημένο πόνο, και απεικονίζεται με συγκινητικά μηνύματα και φωτογραφίες. Η Χατίς Τζενγκίζ περίμενε τον σύντροφό της ώρες ολόκληρες έξω από το προξενείο όπου είχε έρθει να παραλάβει έγγραφα που πιστοποιούσαν το διαζύγιό του με μία προηγούμενη γυναίκα.
"'Ηρθε το ζώο της θυσίας;"
Ο Τζαμάλ Κασόγκι πέθανε σχεδόν αμέσως μετά την είσοδό του στο κτίριο, πνιγμένος μέσα σε μια πλαστική σακούλα. Οι τουρκικές αρχές, που διατηρούν ψυχρές σχέσεις με το Ριάντ, παρείχαν στον σκηνοθέτη όλα τα στοιχεία της έρευνάς τους. Οι ηχογραφήσεις των τουρκικών υπηρεσιών πληροφοριών, που είχαν κρύψει μικρόφωνα σε όλο το προξενείο, ζωντανεύουν το συμβάν δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο. Τα μέλη της ομάδας των δολοφόνων, που είχαν φτάσει με ειδικό αεροπλάνο, γελάνε και μιλάνε όπως σε μια ταινία του Κουέντιν Ταραντίνο: "Έχει φτάσει το ζώο της θυσίας;" ρωτάει ο Δρ. Salah Al-Tubaigi, ιατροδικαστής οπλισμένος με πριόνι οστών. "Οι αρθρώσεις δεν είναι πρόβλημα", προσθέτει. "Αλλά αναρωτιέμαι αν ο κορμός και η λεκάνη θα χωρέσουν σε μια σακούλα." Και έπειτα, όταν ο διαμελισμός ολοκληρώνεται: "Όχι, αυτή την τσάντα, την στέλνουμε στο Ριάντ, για αναγνώριση."
"Ακούμε τον Τζαμάλ Κασόγκι να πνίγεται και να βογκάει επί επτάμισι λεπτά", επισημαίνει με απάθεια ο Τούρκος εισαγγελέας. Εικόνες που τραβήχτηκαν από την αστυνομία δείχνουν τους λεκέδες από αίμα στο χαλί, που αποκάλυψε το Luminol, η χημική μέθοδος της επιστημονικής αστυνομίας. Στη συνέχεια, αναφέρεται η ανακάλυψη ενός φούρνου θαμμένου στον κήπο του Σαουδάραβα προξένου, όπου πιθανώς κάηκαν τα υπολείμματα. "Την ημέρα της δολοφονίας, το προξενείο παρήγγειλε τριάντα κιλά κρέας από ένα φημισμένο εστιατόριο", δήλωσε ο εισαγγελέας. Για να καλυφθεί η μυρωδιά, αλλά και όλα τα ίχνη του DNA.
Η μεσαιωνική αυτή δολοφονία αποσκοπεί στο να χρησιμεύσει ως παράδειγμα, αναλύει ένας φίλος του Κασόγκι, πρώην διευθυντής του καναλιού Al Jazeera του Κατάρ. Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: απαγορεύεται οποιαδήποτε άλλη γνώμη εκτός από αυτή του ηγέτη.
Ο Τζαμάλ Κασόγκι δεν ήταν επαναστάτης. Για τριάντα χρόνια ήταν δημοσιογράφος κοντά στη μοναρχία, διηύθυνε αρκετές εφημερίδες που ανήκαν σε πρίγκιπες, ακόμα κι αν έχανε τη θέση του όταν επέκρινε λίγο παραπάνω το θρησκευτικό κατεστημένο. Υπήρξε επίσης σύμβουλος των ισχυρών. Ο πρίγκιπας Turki Ben Fayçal Al-Saoud, επί μακρόν επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών της Σαουδικής Αραβίας, είχε χρίσει τον Τζαμάλ Κασόγκι εκπρόσωπό του όταν διορίστηκε πρέσβης στο Λονδίνο και στη συνέχεια στην Ουάσινγκτον. Με σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Τζαμάλ Κασόγκι ήταν μεταξύ των σαουδαράβων δημοσιογράφων που ήταν υπεύθυνοι για τη διατύπωση των θέσεων του βασιλείου προς τον ξένο τύπο. Σε μια συνέντευξη στο δημόσιο ραδιόφωνο των ΗΠΑ PBS, παρουσίαζε τον πόλεμο που διεξήγαγε στην Υεμένη η Σαουδική Αραβία ως πόλεμο εναντίον του Ιράν, το οποίο συνέκρινε με τη ναζιστική Γερμανία.
Από την υποστήριξη στην κριτική του MBS
Θα γίνει πιο επικριτικός όσον αφορά αυτόν τον πόλεμο σε ένα από τα κύρια άρθρα του στην Washington Post, η οποία τον υποδέχτηκε το 2017, αφότου ο δημοσιογράφος επέλεξε την εξορία, αισθανόμενος ότι κινδύνευε. Ο Κασόγκι είχε υποστηρίξει αρχικά τον νέο πρίγκιπα διάδοχο MBS, τον 35χρονο αυτόν εκσυγχρονιστή που θέλησε να αλλάξει την εικόνα του βασιλείου, επιτρέποντας τις συναυλίες και δίνοντας επί τέλους το δικαίωμα στις γυναίκες να οδηγούν. Ωστόσο, ο MBS έπνιξε επίσης τις πολιτικές ελευθερίες, με μαζικές συλλήψεις μέσα στην ίδια τη βασιλική οικογένεια, αλλά και οποιουδήποτε έδειχνε υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κι ύστερα ήρθε η σειρά του Τζαμάλ Κασόγκι, για ένα άρθρο που επέκρινε τον Ντόναλντ Τραμπ, για την άνευ όρων υποστήριξή του στον MBS.
Προς το τέλος του 2016, οι τακτικές του συνεισφορές στον σαουδαραβικό Τύπο καταργούνται απότομα. Το παλάτι τον προειδοποιεί, όπως είπε: "Δεν πρέπει πια ούτε να γράφεις, ούτε να εκφράζεσαι στα κοινωνικά δίκτυα". Η παλιά πολιτική τάξη που βασίστηκε στην οικογενειακή συναίνεση μεταξύ των γιων του Βασιλιά Abdulaziz, ιδρυτή του σύγχρονου βασιλείου, είχε δώσει τη θέση της στη δικτατορία ενός μόνου άντρα. Εξόριστος, ο Κασόγκι καταγγέλλει την απολυταρχία του MBS στις στήλες της Washington Post. Διαβάζοντας την αμερικανική του αρθρογραφία, παρακολουθούμε την εξέλιξη του δημοσιογράφου. Χωρίς να ζητάει το τέλος της μοναρχίας, εκφράζει τον θαυμασμό του για την Αραβική Άνοιξη στην Τυνησία και την Αίγυπτο. Καλεί επίσης τις Ηνωμένες Πολιτείες να δεχτούν να συναντήσουν τους Αδελφούς Μουσουλμάνους (των οποίων ήταν μέλος στα νιάτα του) και να πάρει μέρος στις πολιτικές ζημώσεις στη Μέση Ανατολή. Μια απόλυτη κόκκινη γραμμή για τη Σαουδική Αραβία.
Για τον σκηνοθέτη του The Dissident, η δολοφονία του Κασόγκι αποφασίστηκε μάλλον μετά από τη συνάντηση του δημοσιογράφου με έναν νεαρό Σαουδάραβα ακτιβιστή, τον Omar Al-Zahrani. Εξόριστος κι αυτός στον Καναδά, αποκαλύπτει ότι ο Τζαμάλ Κασόγκι του είχε μεταβιβάσει ένα ποσό για να χρηματοδοτήσει το μεγάλο του σχέδιο: ένα κομάντο κυβερνο-ακτιβιστών που θα αναλάμβανε να κοντράρει στο Twitter τον εικονικό στρατό που είχε δημιουργήσει ο MBS για να καταδιώκει, να συκοφαντεί και να εξουδετερώνει τους αντιπάλους του, που είχαν επιλέξει μαζικά αυτό το κοινωνικό δίκτυο, το αποκαλούμενο και "Βουλή των Αράβων".
Σε αυτόν τον εικονικό πόλεμο, όπως μας αφηγείται η ταινία, το σαουδαραβικό καθεστώς προηγείται σημαντικά, χάρη στην ισραηλινή τεχνολογία. Οι ειδικοί εξηγούν πώς ο MBS μπόρεσε, χάρη στο ισραηλινό λογισμικό Pegasus, να διεισδύσει στα τηλέφωνα των ακτιβιστών για να ακολουθεί παντού τα ίχνη τους. Συμπεριλαμβανομένου του Jeff Bezos, του αφεντικού της Amazon και ιδιοκτήτη της Washington Post, ο οποίος "μολύνθηκε" από τον ίδιο τον MBS κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης μεταξύ των δύο αντρών. Για τον Τζαμάλ Κασόγκι, ο νεαρός πρίγκιπας κατέφυγε σε πιο βάναυσες μεθόδους.
