Τα " Spomeniks ”, "μνημεία" σε μετάφραση, υπάρχουν διάσπαρτα στην πρώην Γιουγκοσλαβία, διασκορπισμένα σε αγροτικά τοπία και ανοικτές εκτάσεις της χώρας. Αυτά τα περίεργα και μνημειώδη γλυπτά, άρχισαν να εμφανίζονται λίγο μετά την σύσταση του γιουγκοσλαβικού κράτους, προς μνήμη όλων όσων έχασαν τις ζωές τους κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Podgarić, Κροατία
Pleso, Κροατία
Χωρίς κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο σχεδιασμού, αλλά φανερά επηρεασμένοι από το κίνημα του μπρουταλισμού, του κονστρουκτιβισμού αλλά και του μοντερνισμού - ιδιαίτερα όπως αυτός εκφράστηκε από τον Ελβετό αρχιτέκτονα Le Corbusier - αρχιτέκτονες και γλύπτες της χώρας, παρέδωσαν με εντολή του τότε ηγέτη της, Γιόσιπ Μπροζ "Τίτο", μέσα στις δεκαετίες του '60 και του '70, εκατοντάδες εντυπωσιακών, καθηλωτικών μνημείων τα οποία διασκορπιστήκαν σε κάθε γωνιά της χώρας.
Kosovska Mitrovica, Δημοκρατία της Σερβίας
Sinj, Κροατία
Vogošća, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
Τα Spomeniks ανεγέρθησαν σε σημαδιακά μέρη, συχνά σε αγροτικές εκτάσεις όπου πραγματοποιήθηκαν ιδιαίτερα αιματηρές μάχες, σε περιοχές όπου υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης ή κοντά σε νεκροταφεία των νεκρών του πολέμου. Αρκετά από αυτά ανεγέρθησαν και σε αστικές περιοχές, προς θύμηση των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν εκεί από τις κατοχικές δυνάμεις, κυρίως μαζικές σφαγές αμάχων στις πόλεις.
Kadinjača, Δημοκρατία της Σερβίας
Ledinci, Δημοκρατία της Σερβίας
Maribor, Σλοβενία
Požarevac, Δημοκρατία της Σερβίας
Κατασκευασμένα κυρίως από σκυρόδεμα ή πέτρα, άλλοτε και με μεταλλικές λεπτομέρειες και γυάλινες επιφάνειες, τα Spomeniks προοριζόταν ν' αντέξουν στο πέρασμα του χρόνου και ν' αποτελέσουν κοινή υπενθύμιση της εθνικής απώλειας και της θλίψης του πολέμου. Αλλά, η μεγαλειώδης τους έκφραση είχε και ως δευτερεύων στόχο, να προβάλλει το θαυμαστό όραμα της νέας εποχής και την λαμπρή προοπτική του σοσιαλιστικού κοινωνικού μοντέλου.
Niš, Δημοκρατία της Σερβίας
Slabinja, Κροατία
Κατά την δεκαετία του '80, τα μνημεία προσέλκυαν μεγάλο αριθμό επισκεπτών, κυρίως από τις ανατολικές χώρες, ειδικότερα μαθητές σε σχολικές εκδρομές πατριωτικής εκπαίδευσης, βετεράνους στρατιωτικούς και πενθούντες των θυμάτων του πολέμου.
Ostra, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας
Μετά τη διάλυση του γιουγκοσλαβικού κράτους, στις αρχές της δεκαετίας του '90, η πλειοψηφία των μνημείων καταστράφηκαν, τα περισσότερα αποσυναρμολογήθηκαν, ενώ άλλα αφέθηκαν απλώς να διαβρωθούν από τα φυσικά στοιχεία κατά το πέρασμα του χρόνου. Μόνο τα μεγαλύτερα από αυτά σώζονται μέχρι σήμερα, εγκαταλελειμμένα και παραμελημένα.
Košute, Κροατία
Kruševac, Δημοκρατία της Σερβίας
Τα Spomeniks, σε σαγηνεύουν με την απλότητα τους, εκπέμπουν θα έλεγε κανείς μία ιεροπρέπεια τόσο φουτουριστική, όσο και αρχέγονη, ενώ η αισθητική τους ταιριάζει τόσο στην δεκαετία του ’60, όσο και στο πνεύμα της ρώσικης πρωτοπορίας. Η απλή και ουδέτερη μορφολογία τους, έτσι ώστε να μοιάζουν περισσότερο με υπαίθρια γλυπτά, δεν υποβάθμισε καθόλου την σημασία τους και την αξία του συμβολισμού τους, σε σχέση με τα συνήθη μνημεία πολέμου που αναπαριστούν ήρωες πολέμου και άρματα. Ίσα ίσα, αυτή η απόκοσμη ουδετερότητά τους, σου επιβάλλεται άμεσα. Παγωμένα και ακίνητα, σαν στατική απεικόνιση έκρηξης, τα Spomeniks εξακολουθούν να διακηρύσσουν ένα λαμπρό μέλλον, το οποίο έχει ήδη γίνει παρελθόν.
Belgrade, Δημοκρατία της Σερβίας
Knin, Κροατία
Zagreb, Κροατία
Τα περισσότερα από αυτά, είναι απλοί, σχεδόν μονολιθικοί όγκοι, γιγαντιαίων διαστάσεων και αφηρημένης γεωμετρίας, και συνήθως αναπαριστούν οργανικές μορφές και βιολογικές φόρμες, μικροοργανισμούς, λουλούδια και φυτά γενικότερα, αλλά και κρυσταλλικές δομές.
Gevgelija, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας
Grmeč, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
Jasenovac, Κροατία
Μερικά έχουν την μορφή πραγματικών κτιρίων, αν και στερούνται των βιώσιμων εσωτερικών χώρων αυτών, παίζοντας έτσι με το όριο μεταξύ αρχιτεκτονικής και γλυπτικής.
Kolašin, Μαυροβούνιο
Kruševo, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας
Sanski Most, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
Όλα όμως, στέκονται στιβαρά και επιβλητικά, σαν σύγχρονα ντολμέν, με την παρουσία τους να είναι μυστηριακή και απόκοσμη, σαν να εποπτεύουν τον γύρω τους χώρο, σαν να θρηνούν με μια μορφή πρωτόγνωρου πένθους για τις φρικαλεότητες που έλαβαν χώρα εκεί όπου στέκονται πια ερειπωμένα˙ και με μία τραχιά, γοητευτική και θαρραλέα όψη προστάζουν τον σεβασμό.
Kozara, Βοσνία-ερζεγοβίνη
Ilirska Bistrica, Σλοβενία
Δυστυχώς, όμως, η αίγλη των μνημείων υποχώρησε σταδιακά και πλέον στέκονται απρόσωπα, σαφώς εγκαταλελειμμένα, αδειασμένα από το συναισθηματικό τους περιεχόμενο και άχρωμα πολιτικά. Ο πάλαι πότε συμβολισμός τους, που στην ουσία δημιουργήθηκαν για να τον εκπροσωπούν, είναι πια παρωχημένος και ακατανόητος.
Zenica, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
Ο Βέλγος φωτογράφος Jan Kempenaers, ταξίδεψε στα Βαλκάνια αποθανατίζοντας αυτά τα ξεχωριστά μνημεία, που παρ' ότι έχουν χάσει την εννοιολογική τους σημασία και έχουν απογυμνωθεί πια από τον συμβολισμό τους, συνεχίζουν να στέκονται πεισματικά, μ' έναν ιδιαιτέρως στιβαρό τρόπο, στα ερημωμένα τοπία. Από το 2006 έως το 2009, ο Kempenaers περιόδευσε σε όλη την περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με τη βοήθεια ενός χάρτη των μνημείων από το 1975, αποτυπώνοντας στον φωτογραφικό του φακό όλη την μελαγχολία, αλλά και την αύρα μεγαλείου που ακόμη αποπνέουν αυτοί οι όγκοι˙ παρότι στέκουν σήμερα σαν σε μία σιωπηλή τιμωρία, αφημένοι να ξεχαστούν, να παρακμάσουν και να καταρρεύσουν, όπως το πολιτικό καθεστώς κάτω από το οποίο κατασκευάστηκαν.
Brezovica, Σλοβενία
Tjentište, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
Η ομορφιά και το μυστήριο των μελαγχολικών Spomeniks, ευστόχως εγείρουν ερωτήματα για την αξία της ύπαρξής τους καθαρά πια σαν αυτόνομα αντικείμενα τέχνης στο τοπίο, χωρίς τον αλλοτινό τους συμβολισμό˙ για το αν άραγε αρκεί, η μορφή τους και μόνο, και η ομορφιά τους σαν αρχιτεκτονήματα, για να υπερβούν την συμβολική τους σημασία και να λειτουργήσουν αποσπώμενα από το αρχικό τους νόημα.
Platak, Κροατία
Sisak, Κροατία
via human'sscribbles
το βιβλίο του Jan Kempenaers, με τον λακωνικό τίτλο Spomenik, μπορείς να το αγοράσεις εδώ
σχόλια