Στη Δύση έχουμε μια στερεοτυπική άποψη για τις γυναίκες του αραβικού κόσμου. Δύσκολα μπορούμε να σκεφθούμε ότι οι γυναίκες που προέρχονται από εκείνη τη μεριά της γης μπορούν να αρθρώσουν μια φεμινιστική φωνή. Συνήθως συγκρίνουμε τα πάντα με τον δυτικό τρόπο σκέψης χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη πως κάθε χώρα και κάθε κατάσταση είναι διαφορετική.
Μια ανθολογία έργων που έχουν δημιουργήσει γυναίκες από την Παλαιστίνη, τη Συρία, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Τυνησία, τη Σαουδική Αραβία και τη Λιβύη θα προβληθούν στο αφιέρωμα Αραβικών Φεμινιστικών Φίλμ στο ινστιτούτο σύγχρονης τέχνης State of Concept, στο πλαίσιο του προγράμματός με τίτλο «Xen(i)os» το οποίο ασχολείται με τις προβληματικές του δίπολου οικοδεσπότη-φιλοξενούμενου, σε έναν κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο ξενοφοβικός.
Πάντως το ζήτημα των ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών στην εργασία όπως και των μισθών των γυναικών ή των θέσεων εξουσίας είναι ένα καίριο θέμα. Το ακούσαμε και στα ελληνικά μέσα. Κάποιοι λένε πως οι γυναίκες δεν θέλουν «καρέκλες» και θέσεις εξουσίας, κάτι που πιστεύω ότι είναι εντελώς fake news!
Από το 2011, με την αυγή των αραβικών εξεγέρσεων, πολλές γυναίκες εικαστικοί και σκηνοθέτιδες ντοκιμαντέρ θέλησαν να δείξουν στον κόσμο τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες των λαών του αραβικού κόσμου, μέσα από μια φεμινιστική ματιά. Πολλές είναι οι περιπτώσεις κινηματογραφιστριών οι οποίες δημιούργησαν ταινίες που αποκαλύπτουν διάφορες πτυχές –συχνά ταμπού για την τοπική κοινωνία– που κυριαρχούν στις ζωές των γυναικών του αραβικού κόσμου.
Τη στιγμή που το Χόλιγουντ εξακολουθεί να είναι ανδροκρατούμενο –μόνο το 4% των σκηνοθετών είναι γυναίκες– είναι να αναρωτιέται κανείς πώς κατάφεραν τόσες γυναίκες από τον αραβικό κόσμο να καθίσουν στην καρέκλα του σκηνοθέτη. «Δεν είμαι σίγουρη για αυτό» λέει η κ. Ηλιάνα Φωκιανάκη, επιμελήτρια και ιδρύτρια του ινστιτούτου. «Θα έλεγα ότι το πρόβλημα είναι πως οι γυναίκες γενικότερα έχουν λιγότερες καρέκλες. Αν κανείς δει πιο προσεκτικά το πρόγραμμα του φεστιβάλ θα παρατηρήσει ότι πολλές από αυτές τις παραγωγές έχουν γίνει σε συνεργασία με χώρες του λεγόμενου "πρώτου κόσμου", όπως για παράδειγμα ο Καναδάς.
Πολλές από αυτές τις σκηνοθέτιδες έπρεπε να φύγουν από την χώρα τους ώστε να μπορέσουν να παραγάγουν τις ταινίες τους, να τις μοντάρουν κ.λπ. Δεν έχει να κάνει μόνο με τα καθεστώτα εκεί, έχει να κάνει με μια πραγματικότητα που αφορά τον κινηματογράφο και που σχετίζεται με την οικονομία. Και η Ελλάδα βρίσκεται στην ίδια μοίρα ας πούμε με τον Λίβανο. Είναι λίγα τα κονδύλια για τον κινηματογράφο σε σχέση με τα κονδύλια στον Καναδά, την Ολλανδία κ.λπ. Πάντως το ζήτημα των ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών στην εργασία όπως και των μισθών των γυναικών ή των θέσεων εξουσίας είναι ένα καίριο θέμα. Το ακούσαμε και στα ελληνικά μέσα. Κάποιοι λένε πως οι γυναίκες δεν θέλουν "καρέκλες" και θέσεις εξουσίας, κάτι που πιστεύω ότι είναι εντελώς fake news!
Γι' αυτό και μπήκαμε στη διαδικασία να οργανώσουμε αυτό το φεστιβάλ γιατί πλαισιώνει ένα εκθεσιακό πρόγραμμα όπου αναρωτιόμαστε για την έννοια του φεμινισμού σε μια μετά το #metoo εποχή. Βλέπουμε ένα νέο κύμα από φεμινίστριες που φορούν μαντίλα και που προέρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου. Νομίζω πως τώρα θα ζήσουμε την εποχή που ο φεμινισμός δεν θα αφορά μόνο τις λευκές δυτικές γυναίκες αλλά όλες μας.
Επίσης, σήμερα παρατηρούμε ένα πολύ αρνητικό κλίμα απέναντι στον αραβικό κόσμο και τη μουσουλμανική πίστη, λόγω ISIS και λόγω του τεράστιου ζητήματος του προσφυγικού που δημιουργεί ξενοφοβία και ρατσισμό. Ακούμε και διαβάζουμε ακραίες θέσεις που αρνούνται τα δικαιώματα ανθρώπων και τις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άρα έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε αυτό μέσω της τέχνης, και είναι ωραίο να μπορούμε μέσω της τέχνης να σπάμε στερεότυπα που μπορεί να έχει το ελληνικό κοινό σε σχέση με τις γυναίκες του αραβικού κόσμου. Εγώ προσωπικά τις βρίσκω εξίσου δυναμικές και απελευθερωμένες όσο τις Ελληνίδες».
Τα στερεότυπα είναι λίγο-πολύ γνωστά: ότι είναι καταπιεσμένες, σιωπηλές, χωρίς φωνή και άβουλες. «Νομίζω πως όλα αυτά καταρρίπτονται στις ταινίες. Όπως καταρρίπτεται και ο τρόπος που γκρουπάρουμε τον αραβικό κόσμο σαν "ένα" πράγμα. Γιατί ο Λίβανος, για παράδειγμα, έχει τεράστιες διαφορές με τη Σαουδική Αραβία και γιατί οι συνθήκες της προσφυγιάς που βιώνει μια Παλαιστίνια είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που ζει μια Σύρια πρόσφυγας» λέει η κ. Φωκιανάκη.
Οι ταινίες που θα προβληθούν στο φεστιβάλ παρουσιάζουν πάρα πολλές οπτικές της ζωής στον αραβικό κόσμο και δείχνουν πόσο διαφορετικές είναι οι προσεγγίσεις σε κάθε χώρα. «Νομίζω πολύ ενδιαφέρον θα έχει η ταινία της Feriel Ben Mahmoud, το Feminism Inshallah: A History of Arab feminism, όπου κάνει μια επισκόπηση των πολιτικών κινημάτων της πρόσφατης ιστορίας στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή και δείχνει πόσο έχουν αλλάξει τα δικαιώματα των γυναικών από τη δεκαετία του '70 και μετά. Από την άλλη όμως άλλες ταινίες δείχνουν την καταπίεση που υφίστανται οι γυναίκες ακόμα από το κράτος σε κάποιες χώρες του αραβικού κόσμου, όπου δεν τους επιτρέπεται να συμμετέχουν στα κοινά.
Υπάρχει κι ένας επιπλέον λόγος για δώσουμε προσοχή σε αυτές τις ταινίες. Kακά τα ψέματα μοιάζουμε περισσότερο με τις γυναίκες του αραβικού κόσμου παρά τις Σουηδέζες. Αναγνωρίζοντάς το ίσως σπάσουν λοιπόν και οι προκαταλήψεις μας. Άλλωστε ζούμε σε μια χώρα που βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Είναι ενδιαφέρον λοιπόν να δούμε πώς θα αντιληφθεί το ελληνικό κοινό αυτές τις ταινίες και τι συνάφειες θα μπορέσει να βρει» επισημαίνει η κ. Φωκιανάκη.
Με ποια λογική έγινε η συγκεκριμένη επιλογή των ταινιών; «Ενώ είμαστε ένα ινστιτούτο σύγχρονης τέχνης, έχουμε κατά καιρούς δείξει και ντοκιμαντέρ. Σκέφτηκα ότι θα είχε ενδιαφέρον να δούμε λοιπόν την θεματική αυτή και από την ματιά εικαστικών δημιουργών αλλά και κινηματογραφιστών.
Το δεύτερο μέρος του φεστιβάλ που ήδη ετοιμάζουμε για τον Νοέμβριο γίνεται σε συνεργασία με φορείς από κοινότητες μεταναστών της Αθήνας, είμαστε σε συζητήσεις με κέντρα στα οποία ζουν μετανάστριες ώστε να προβληθούν και εκεί ταινίες να γίνουν συζητήσεις και ημερίδες. Το φεστιβάλ θα μεγαλώσει από του χρόνου και ελπίζουμε να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε θεματικές που απευθύνονται σε συγκεκριμένα φεμινιστικά ζητήματα της εποχής μας, με αφιερώματα σε χώρες, συζητήσεις, και άλλα».
Info
Το αφιέρωμα «Arab Feminist Films» θα παρουσιαστεί στην γκαλερί State of Concept, από 7 έως 29 Οκτώβρη, Δευτέρες και Τρίτες στις 19.00. Για περισσότερες πληροφορίες για τις προβολές εδώ και εδώ.
σχόλια