Όταν ήταν μικρή η Αννέτα Παπαθανασίου δεν ήθελε να γίνει τίποτε άλλο από ηθοποιός ή χορεύτρια, για να διασκεδάζει τον κόσμο και… τον εαυτό της. Έχοντας μια αξιόλογη καριέρα ηθοποιού, τα τελευταία χρόνια άρχισε να ασχολείται δυναμικά με το ντοκιμαντέρ. Η καινούργια της ταινία, «Γελώντας στο Αφγανιστάν», θα παίζεται από τις 21 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο Δαναό και περιγράφει την απίστευτη ιστορία ενός κωμικού ηθοποιού από το Αφγανιστάν, ενός μικρόσωμου νεαρού που θέλει να αλλάξει τον κόσμο με την παντομίμα και το χιούμορ: ο Καρίμ Ασίρ, ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν, ανάμεσα από βόμβες και καταστροφές, έδινε παραστάσεις με μοναδικό όπλο το γέλιο. Στις 15 Αυγούστου 2021 οι Ταλιμπάν εισέβαλαν στην Καμπούλ και απείλησαν ότι θα τον σκοτώσουν. Η ιστορία της σωτηρίας του είναι συναρπαστική, όπως και η περιπέτεια της Αννέτας στον κόσμο των ντοκιμαντέρ.
Λίγο πριν αναχωρήσει για το Σεράγεβο για την προβολή της ταινίας στο πλαίσιο του Al Jazeera Balkans Festival, μας αφηγείται μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία για τη γνωριμία της με έναν άγνωστο μέχρι τότε σε εκείνη κόσμο.
«Έμαθα τον φόβο, έμαθα πώς είναι να γυρνάς σε μια χώρα που είχε σχεδόν καταστραφεί από τους Ταλιμπάν και ξαναγεννιέται. Είδα την τρομερή άγρια ομορφιά του τοπίου. Αγάπησα τη χώρα».
«Στο ντοκιμαντέρ γνωρίζω μέρη και ανθρώπους που δεν μπορούσα να φανταστώ ότι θα γνώριζα. Είμαι περίεργη, ρωτάω συνέχεια, θέλω να μαθαίνω, βλέπω ομοιότητες και διαφορές, ανακαλύπτω πολιτισμούς διαφορετικούς, άλλοτε είμαι με τους Καλάσα στο Πακιστάν, άλλοτε στην Ινδονησία και άλλοτε στο Αφγανιστάν, άλλες φυλές, άλλες θρησκείες», λέει.
Όλα ξεκίνησαν όταν έπρεπε να παίξει στο έργο «Ντουέτο για έναν» μια γυναίκα που είχε σκλήρυνση κατά πλάκας και ήταν σε ένα αναπηρικό αμαξίδιο. Θέλησε να μάθει περισσότερα για την ασθένεια και πώς χειρίζεται κανείς την αναπηρική καρέκλα.
«Γνώρισα, λοιπόν, μια παρέα από ανθρώπους που ήταν κεφάτοι, λίγο τρελοί, έκαναν κάτι πράγματα που εγώ τα έβλεπα σαν θαύματα, π.χ. σούζες με το καρότσι, σατίριζαν την κατάστασή τους, είχαν χιούμορ, γελάγανε τρανταχτά με τις χιλιάδες δυσκολίες τους και εγώ θέλησα να μεταδώσω στον κόσμο όλο αυτό που γνώρισα. Ήταν ένας κόσμος για τον οποίο δεν είχα ιδέα – τον φανταζόμουν σκοτεινό και θλιμμένο. Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο μου ντοκιμαντέρ που έχει το τίτλο "Θα βγάλω φτερά" και ήρωα τον Γιάννη Κουφάλη που χορεύει καταπληκτικά με το καρότσι του το τραγούδι "Είμαι αητός χωρίς φτερά". Πήρα ένα βραβείο για την ταινία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και αυτό μου έδωσε… φτερά», λέει.
Το βραβείο και αυτή η περιπέτεια την έκαναν να θέλει να εξερευνήσει κι άλλους κόσμους. Ζήτησε στους Γιατρούς του Κόσμου να πάει μαζί τους σε κάποια χώρα και να βοηθήσει αλλά και να κάνει ντοκιμαντέρ. Έκανε τρία ντοκιμαντέρ για το τσουνάμι στη Σρι Λάνκα και στην Ινδονησία. Έμαθε πολλά από τους Γιατρούς. Τη βοήθησαν να δει πώς είναι να πηγαίνεις σε μέρη όπου έχει γίνει μια τρομερή καταστροφή και χρειάζονται βοήθεια. Έζησε από κοντά όλη τη διαδικασία του να στήνεις σκηνή-ιατρείο και να βοηθάς με φαγητό και φάρμακα.
«Γνώρισα έναν άλλο κόσμο, διαφορετικό. Στη Σρι Λάνκα αντιμετώπιζαν τη φοβερή καταστροφή που τους έλαχε με στωικό χαμόγελο, λέγοντάς μου ότι ο Θεός είναι σαν τον πατέρα μας και μας μαλώνει. Στη Σουμάτρα με άλλο τρόπο, ίσως μοιρολατρικό. Λίγο το είδαν σαν τιμωρία για τα καταναλωτικά αγαθά που είχαν, γιατί είχαν ξεφύγει, έκαναν υπερβολές. Έμαθα για το Ισλάμ, έμαθα σε δύσκολες καταστάσεις, έμαθα να βοηθάω. Έτσι, ήμουν σχεδόν έτοιμη για το επόμενο ντοκιμαντέρ.
Θέλησα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για τους εθελοντές στους Γιατρούς του Κόσμου και με σύστησαν στον καλύτερο εθελοντή που είχαν τότε, τον Καντίρ. Αφγανός ο Καντίρ, που μάθαινε εθελοντικά κομπιούτερ σε πρόσφυγες. Τον γνώρισα, μιλήσαμε και μαζί αποφασίσαμε να πάμε στο Αφγανιστάν και να ψάξουμε να βρούμε την οικογένειά του που την είχε χάσει. Γνώρισα το Αφγανιστάν, τους ανθρώπους εκεί, την οικογένεια του Καντίρ. Είδα ότι οι μαμάδες είναι παντού ίδιες. Μόλις η μαμά του είδε τον Καντίρ, που τον είχε χαμένο δέκα χρόνια, κάθισε χάμω και άρχισε να κλαίει. Με φιλοξένησαν στο χωριό τους, με αγάπησαν και… σχεδόν με αρραβώνιασαν.
Έμαθα τον φόβο, πώς είναι να γυρνάς σε μια χώρα που είχε σχεδόν καταστραφεί από τους Ταλιμπάν και ξαναγεννιέται. Είδα την τρομερή άγρια ομορφιά του τοπίου. Αγάπησα τη χώρα», λέει.
Έκανε γνωριμίες και ταινίες, αλλά έζησε και αγωνίες. Όταν έκαναν την ταινία «Οι νύμφες του Hindu Kush», που αφορούσε κυρίως τις γυναίκες Καλάσα στο Πακιστάν, απήγαγαν οι Ταλιμπάν τον δάσκαλο Λερούνη που έκανε στην περιοχή μεγάλο πολιτιστικό έργο. Έμαθε από κοντά τη βία και τον τρόμο, τι σημαίνει να έχει απαχθεί ένας άνθρωπος κοντινός σου, συνεργάτης, και να μην ξέρεις τι θα γίνει. Η αγωνία στο αποκορύφωμά της – ευτυχώς είχε καλή έκβαση η περιπέτεια, σώθηκε ο Λερούνης και επέστρεψε στην Ελλάδα.
Μια ταινία για τους ηθοποιούς του Αφγανιστάν
Μια μέρα είδε μια φωτογραφία που της έστειλε ένας φίλος από το Αφγανιστάν. Έδειχνε μια σκηνή από ένα έργο του Μολιέρου που ανέβαζαν στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Εντυπωσιάστηκε. Θέατρο στο Αφγανιστάν! Αποφάσισε να κάνει μια ταινία για τις γυναίκες ηθοποιούς στο Αφγανιστάν. Την είχε εντυπωσιάσει το γεγονός ότι στην Καμπούλ το 2010-11 γινόντουσαν φεστιβάλ θεάτρου, και μάλιστα μια γυναίκα πήρε το πρώτο βραβείο.
«Ετοιμάζομαι, λοιπόν, να πάω εκεί, αλλά για να έχω πιο πολύ επαφή με τον κόσμο του Αφγανιστάν ξεκινάω συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Καμπούλ. Παράλληλα με την ταινία αποφασίζω να κάνω σεμινάρια αρχαίου θεάτρου και ετοιμάσαμε με τους φοιτητές την "Αντιγόνη" του Σοφοκλή και κομμάτια από τους "Όρνιθες"», λέει.
Στην Ελλάδα έχουμε οικονομική κρίση, τα λεφτά είναι ελάχιστα και η Αννέτα ξεκινά να πάει στο Αφγανιστάν μόνο με τον διευθυντή φωτογραφίας, τον Δημήτρη Κορδελά. Όταν έφτασαν στην Καμπούλ, ανακάλυψαν ότι η κοπέλα, η βασική ηρωίδα του ντοκιμαντέρ, ήταν εξαφανισμένη και κανένας δεν ήξερε πού ήταν. Τελικά, έτσι αρχίζει η πραγματική ιστορία του ντοκιμαντέρ. «Αυτή είναι η τρέλα του ντοκιμαντέρ. Επειδή παρουσιάζεις την πραγματικότητα, φυσικά με τον δικό σου τρόπο, τίποτα δεν γίνεται όπως το έχεις φανταστεί η σχεδιάσει», λέει.
Στην διάρκεια των σεμιναρίων που έκανε στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ γνώρισε τον Καρίμ Ασίρ, έναν πρωτοετή φοιτητή τότε, που έγινε πολύ διάσημος αργότερα ως ο Αφγανός Τσάρλι Τσάπλιν. Άρχισε να τον παρακολουθεί μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο Καρίμ κάνει μικρά ασπρόμαυρα βίντεο που γίνονται διάσημα και έχουν στο YouΤube ένα και δυο εκατομμύρια views. Κάνει παντού παραστάσεις ζωντανά, σε πλατείες, σε σχολεία, σε αίθουσες, και χαρίζει το γέλιο. Η Αννέτα εντυπωσιάζεται και ξεκινά να κάνει μια ταινία η οποία θα παρουσιάσει μια διαφορετική οπτική για το Αφγανιστάν.
«Με ενδιέφερε να ερευνήσω το θέμα του γέλιου, πόσο μπορεί να βοηθήσει μια χώρα ή έναν κόσμο που έχει μάθει περισσότερο να κλαίει. Μπορεί το γέλιο να φέρει την ανατροπή; Μπορεί να αλλάξει καταστάσεις;» λέει.
Η περιπέτεια και η σωτηρία του Καρίμ Ασίρ
Ξεκινάει η συνεργασία με τον Καρίμ και είναι έτοιμοι να πάνε στο Αφγανιστάν με το συνεργείο όταν λίγες μέρες πριν από το ταξίδι τους, στις 15 Αυγούστου του 2021, οι Ταλιμπάν μπαίνουν στην Καμπούλ. «Δεν μπορώ να το πιστέψω. Οι άνθρωποι εκεί δεν το πίστευαν, μόλις την προηγούμενη μιλάγαμε και κλείναμε ξενοδοχείο και κανονίζαμε μαζί τους τα γυρίσματα», λέει.
Ο Καρίμ δέχεται απειλητικό γράμμα, ότι θα τον σκοτώσουν, αυτόν και την οικογένειά του, επειδή κάνει παραστάσεις και ακολουθεί ένα δυτικό πρότυπο. Επίσης, δίνει συνέντευξη σε δυτικό κανάλι και λέει ότι φοβάται τους Ταλιμπάν και ότι τώρα το σκοτάδι έρχεται στη χώρα. Αυτό εξαγριώνει τους Ταλιμπάν, που αρχίζουν να τον ψάχνουν. Οι προτεραιότητες της Αννέτας Παπαθανασίου, της εταιρείας παραγωγής, της παραγωγού Φωτεινής Οικονομοπούλου, αλλάζουν, βασικό πλέον είναι να σωθεί ο Καρίμ και η οικογένειά του. Ο Καρίμ κρύβεται σε διάφορα σπίτια.
«Εμείς πρέπει να καταφέρουμε να πείσουμε το ΥΠ.ΕΞ. της Ελλάδας να τον σώσει, να τον βάλει στη λίστα εκκένωσης μαζί με τους άλλους, δύο μεταφραστές του ελληνικού στρατού και δύο αξιωματικούς που είχαν σπουδάσει στην Ελλάδα και μιλούσαν ελληνικά», λέει η Αννέτα.
Πώς θα μπει κάποιος ηθοποιός σε αυτήν τη λίστα; Ο Καρίμ, όμως, ήταν συνεργάτης τους, είχε υπογράψει συμφωνητικό και η ταινία είναι μια συμπαραγωγή της ΕΡΤ και του ΕΚΚ. Όλοι, λοιπόν, μαζί και με το Σωματείο Ηθοποιών και την Ένωση Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, πίεσαν και υποστήριξαν τον Καρίμ, και τα κατάφεραν. Η περιπέτεια διήρκεσε 75 μέρες. Υπήρχε αγωνία γιατί κινδύνευε η ζωή τους, αγωνία γιατί όλα είχαν κλείσει εκεί και δεν είχαν λεφτά ούτε για ένα κομμάτι ψωμί, γιατί κάποια στιγμή οι Ταλιμπάν έπιασαν τον Καρίμ. Η Αννέτα αποφάσισε να καταγράψει τα πάντα.
Τελικά η ταινία έγινε. Ο Καρίμ έκανε ασπρόμαυρα χιουμοριστικά βιντεάκια με θέμα τη ζωή του και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μαθαίνουμε για το γέλιο και την κωμωδία. Τι επιτρέπεται και τι όχι. Στην ταινία δίνει συνέντευξη ο υπεύθυνος Τύπου του υπουργείου Ηθικής. Όχι, δεν πρέπει να γελάς τρανταχτά, μόνο να χαμογελάς μπορείς. Ο Καρίμ Ασίρ έφτασε στην Ελλάδα και έμεινε εδώ τρεις μήνες με τη γυναίκα του και το παιδί του. Η ταινία ολοκληρώθηκε στην Ελλάδα και εκείνος έφυγε για τη Γερμανία, όπου ζει και εργάζεται σήμερα. Θα βρεθεί πάλι στην Ελλάδα για την προβολή της ταινίας στις 21 Σεπτεμβρίου.
Από 21 Σεπτεμβρίου 2023
Κινηματογράφος Δαναός: Λεωφ. Κηφισίας 109
Σενάριο - Σκηνοθεσία: Αννέτα Παπαθανασίου
Διεύθυνση φωτογραφίας: Δημήτρης Κορδελάς
Μοντάζ: Χρόνης Θεοχάρης
Μουσική: Μαρία Χριστίνα Κριθαρά
Ήχος: Αλέξανδρος Σακελλαρίου
Μιξάζ: Κώστα Βαρυμποπιώτης
Color: Μάνος Χαμηλάκης
Έρευνα - Σύμβουλος σεναρίου: Ιωάννα Μπρατσιάκου
Φιλική συμμετοχή (με αλφαβητική σειρά): Κυριακή Γάσπαρη, Κώστας Ζέκος, Χριστίνα Κωνσταντινίδου, Στάθης Λαγκάδας, Σάββας Πασχαλίδης, Γιώργος Φρατζεσκάκης, Hossain Amiri, Taher Ghafor, Sakina Hashimi
Σκηνικά - Κοστούμια: Σάββας Πασχαλίδης
Μακιγιάζ: Κατερίνα Καβαδάτου
Οργάνωση Παραγωγής: Λίλη Τριανταφυλλάκου
Παραγωγοί: Μίκης Μοδιάνο, Φωτεινή Οικονομοπούλου
Παραγωγή: TopCut-Modiano
Συμπαραγωγή: AlJazeera Documentary Channel, ΕΡΤ ΑΕ, Ohmydog Productions, ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ
Με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου