Ένας εκ των κορυφαίων Αφροαμερικανών συγγραφέων του 20ού αιώνα, ο Τζέιμς Μπόλντουιν, είναι το θέμα του ντοκιμαντέρ «I am not your negro» που μετά από βραβείο στο Βερολίνο, δεκάδες διακρίσεις αλλά και υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ φτάνει στη χώρα μας.
Ο Μπόλντουιν, με μια σειρά από μυθιστορήματα και δοκιμιακά κείμενα, ξεκίνησε από τη δεκαετία του '50 ένα κύμα αμφισβήτησης των κοινωνικών στερεοτύπων, έχοντας ως βάση δύο πυλώνες: τον φυλετικό ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό των ομοφυλόφιλων.
Τη δεκαετία του '60 δοκίμιά του όπως το «The fire next time» (1963) και το «Nothing Personal» (1964) τον φέρνουν κοντά σε πρωτεργάτες των κοινωνικών αγώνων της μαύρης κοινότητας. Οι σταδιακές δολοφονίες των Malcolm X, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Μέντγκαρ Έβερς τον τσακίζουν, αλλά ο ίδιος, με τα κείμενά του, συνεχίζει να αποτελεί τη φωνή της λογικής.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ξεκίνησε να γράφει το «Remember this house», μια σύνοψη όσων είδε και είπε, ένα εφόδιο ζωής για τις επόμενες γενιές. Το βιβλίο δεν τελείωσε ποτέ, καθώς ο πρόωρος θάνατός του το 1987 άφησε αυτή την πολύτιμη δουλειά ανολοκλήρωτη.
Oι σκέψεις του Τζέιμς Μπόλντουιν, ακόμα και σήμερα, είναι τόσο αποτελεσματικές όσο και όταν εκφράστηκαν για πρώτη φορά. Η ανάλυσή του, η κρίση του, οι ετυμηγορίες του είναι ακόμα πιο επίκαιρες τώρα από ό,τι όταν γράφτηκαν.
Όλα τα κείμενα και οι σημειώσεις βρέθηκαν στα χέρια του σκηνοθέτη Ραούλ Πεκ, έμπειρου στη μελέτη μεγάλων προσωπικοτήτων με ταινίες όπως το «Λουμούμπα» (2000) και το πρόσφατο «The Young Karl Marx», ο οποίος δούλεψε για μια δεκαετία περίπου για να μετατρέψει τις σκόρπιες σκέψεις του Μπόλντουιν σε ένα μανιφέστο κατά του φασισμού μιας ολόκληρης χώρας εις βάρος των μειονοτήτων της. Το «I am not your negro», με τη φωνή του Σάμιουελ Τζάκσον, καλύπτει με επιτυχία αυτό το κενό στο έργο του συγγραφέα, ενώ η επιτυχία συνέβαλε στο να τον γνωρίσουν οι νεότερες γενιές.
Ο σκηνοθέτης, με την ευκαιρία της εξόδου της ταινίας στους ελληνικούς κινηματογράφους, μίλησε για τους λόγους που τον οδήγησαν να αφιερώσει 10 χρόνια από τη ζωή του σε αυτό το πρότζεκτ, τη σημασία του Μπόλντουιν στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και το κατά πόσο παραμένουν επίκαιρα τα προβλήματα που αναφέρει.
— Πότε αρχίσατε να διαβάζετε κείμενα του Μπόλντουιν;
Άρχισα να διαβάζω τον Τζέιμς Μπόλντουιν όταν ήμουν 15 χρονών, μια ηλικία στην οποία ψαχνόμουν λόγω της νομαδικής ζωής μου, καθώς ήδη, πέρα από τις ΗΠΑ, είχα βρεθεί στο Κονγκό, στην Αϊτή, στη Γαλλία και στη Γερμανία.
— Ποια ήταν ακριβώς η επιρροή του πάνω σας;
Υπάρχουν συγγραφείς όπως ο Εμέ Σεζέρ, ο Μάρκες ή ο Καρπεντιέρ που θεωρώ «δικούς μου». Ένας από αυτούς ήταν και ο Μπόλντουιν. Μιλούσε για έναν κόσμο που ήξερα. Αφηγούνταν περιστατικά που μιλούν για την Ιστορία και συνέπιπταν με όσα έβλεπα γύρω μου.
— Γιατί διαλέξατε ένα ανολοκλήρωτο βιβλίο του;
Όταν συναντήθηκα για πρώτη φορά με την Γκλόρια, την αδελφή του Τζέιμς Μπόλντουιν, ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έδωσε ήταν μια επιστολή του στον λογοτεχνικό ατζέντη Τζέι Άκτον σχετικά με το επόμενο (και τελευταίο) βιβλίο του, το «Remember this house». Αυτό ήταν, για τα επόμενα δέκα χρόνια θα είχα τα δικαιώματα του έργου του Μπόλντουιν. Ήθελα να μεταφέρω τον Μπόλντουιν στην οθόνη, ακόμα κι αν η προσπάθεια αποδεικνυόταν επώδυνη και πολύπλοκη.
Μια μέρα η Γκλόρια μου έδωσε ένα σωρό γράμματα του αδελφού της, λέγοντάς μου: «Είμαι σίγουρη ότι εσύ θα βρεις τρόπο να τα αξιοποιήσεις». Έτσι ξεκίνησα την ταινία. Ένιωσα λες και το βιβλίο ήταν ολοκληρωμένο. Ήταν «θαμμένο» παντού, σε όλα τα γραπτά και τις δημόσιες παρουσιάσεις του. Δουλειά δική μου ήταν να το βρω και να το αναδημιουργήσω από την αρχή.
— Διάβασα πως ξεκινήσατε αυτό το ντοκιμαντέρ πριν από περίπου 10 χρόνια. Αυτό που βλέπουμε σήμερα αντικατοπτρίζει τις τότε ιδέες σας ή στην πορεία αλλάξατε την προσέγγιση στο θέμα σας;
Η σύνδεση της δολοφονίας των τριών ανδρών (Malcolm X, Μ.Λ. Κινγκ και Μέντγκαρ Έβερς) ήρθε πολύ καιρό αφού είχα ξεκινήσει το ντοκιμαντέρ. Αυτά τα τρία γεγονότα εκπροσωπούν μια βαθιά προσωπική σκέψη της δικής μου πολιτικής και πολιτιστικής μυθολογίας, τις δικές μου εμπειρίες ρατσισμού και πνευματικής βίας. Με την προσθήκη αυτή νομίζω ότι οι ιδέες μου ενισχύθηκαν περισσότερο, παρά άλλαξαν.
— Θεωρείτε πως τα λόγια του Μπόλντουιν γίνονται πιο επίκαιρα ειδικά σήμερα ή αυτό είναι κάτι που θα λέγαμε για κάθε εποχή;
Σήμερα τα λόγια του Τζέιμς Μπόλντουιν ακόμα μας εκπλήσσουν με την ωμή αλήθεια τους. Κάποτε δεν θα υπάρχει τίποτα τόσο ακριβές και απλό, τόσο λεπτό και επιθετικό όσο το γράψιμο αυτού του ανθρώπου. Κατανοούσε τα πάντα: την πολιτική, την ιστορία και, πάνω απ' όλα, τον ανθρώπινο παράγοντα. Ο Μπόλντουιν επιβίωσε από τους μάγους, τους γκουρού και τους «τρελούς» ομιλητές της εποχής του, μαύρους ή λευκούς. Οι σκέψεις του, ακόμα και σήμερα, είναι τόσο αποτελεσματικές όσο και όταν εκφράστηκαν για πρώτη φορά. Η ανάλυσή του, η κρίση του, οι ετυμηγορίες του είναι ακόμα πιο επίκαιρες τώρα από ό,τι όταν γράφτηκαν.
— Γιατί διαλέξατε τον Σάμιουελ Τζάκσον ως αφηγητή;
Ο Σάμιουελ είναι ο πιο χαρακτηριστικός μαύρος ηθοποιός της εποχής μας. Η επαγγελματική του πορεία, η στάση του απέναντι στα πράγματα, οι ιδέες του, η «αγωνιστική» φωνή του, όλα συνέτειναν στην επιλογή του.
— Χρησιμοποιείτε πολλές σκηνές από ταινίες στις οποίες εντοπίζεται το ρατσιστικό πρόβλημα της χώρας. Πιστεύετε πως το Χόλιγουντ υπήρξε μέρος αυτού του προβλήματος ή πως βοήθησε να αλλάξουν τα πράγματα;
Νομίζω πως αυτά τα δύο συμβαδίζουν. Το σινεμά στις ΗΠΑ πήγαινε ανέκαθεν χέρι-χέρι με όσα συνέβαιναν στην κοινωνία τη δεδομένη στιγμή και από αυτήν τη συνθήκη δεν θα μπορούσαν να ξεφύγουν οι μαύροι. Είτε ως μέσο προπαγάνδας είτε ως αποτύπωση μιας γενικότερης τάσης και θέσης, το Χόλιγουντ αφομοίωσε τις αντιλήψεις περί μαύρων − όχι πάντα με αρνητική χροιά, κι αυτό ήταν αισιόδοξο. Δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε όμως το ότι οι μαύροι υποτιμήθηκαν και στο σινεμά.
— Πιστεύετε πως αυτό το φιλμ μπορεί να επηρεάσει εξίσου και το μη αμερικανικό κοινό;
Σε όποιον τόπο έχουν ζήσει μαύροι κι έχουν αντιμετωπιστεί βάναυσα, με προεξάρχουσα την Αμερική φυσικά, το ντοκιμαντέρ σίγουρα θα αγγίξει και θα επηρεάσει το κοινό. Από την άλλη, όμως, είναι μια ακτιβιστική αποτύπωση, με δύναμη και ένταση, που θα επηρεάσει κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.
σχόλια