Πριν από μερικούς μήνες έγινε γνωστό ότι το Netflix απέκτησε τα δικαιώματα για να προβάλει τις ταινίες του στούντιο Ghibli στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο εκτός από τον Καναδά, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία – στη Βόρεια Αμερική τα δικαιώματα ανήκουν στο HBO. Αυτή η κίνηση θεωρείται ιστορική για το ιαπωνικό στούντιο κινουμένων σχεδίων που έχει γίνει γνωστό για τις πιο εμπορικές anime ταινίες όλων των εποχών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για χρόνια αρνιόταν πεισματικά να προβληθούν οι ταινίες του σε ψηφιακές πλατφόρμες. Ένας από τους λόγους ήταν η αυστηρή πολιτική του να δίνει άδεια για να αποφεύγει την επεξεργασία των ταινιών του στο εξωτερικό, μια απόφαση που πάρθηκε μετά το βαρύ πετσόκομμα του «Nausicaä of the Valley of Wind» όταν κυκλοφόρησε στην Αμερική. Είχαν αλλάξει μέχρι και τον τίτλο της σε «Πολεμιστές του Ανέμου» («Warriors of the Wind») – αν δεν με απατάει η μνήμη μου, με τον ίδιο τίτλο υπήρχε και σε βιντεοκασέτα στην Ελλάδα τη δεκαετία του '80-'90.
Μάλιστα, έχουν κι αυτοί να διηγηθούν μια άτυχη εμπειρία με τον Harvey Weinstein όταν ήταν πρόεδρος της Miramax. Φημολογείται ότι τους ζήτησε να κάνουν αλλαγές στην «Πριγκίπισσα Μονονόκε» για να γίνει πιο εμπορική. Ο μύθος λέει ότι ένας από τους παραγωγούς του στούντιο έστειλε ως απάντηση στον Weinstein ένα αυθεντικό γιαπωνέζικο σπαθί με το σύντομο μήνυμα: «Όχι κοψίματα».
Ο καλύτερος τρόπος για να δει κανείς ένα anime, και κυρίως τις ταινίες του στούντιο Ghibli, είναι στα ιαπωνικά με υπότιτλους, από το ίδιο το στούντιο, του οποίου ο ήχος είναι το ίδιο σημαντικός με την εικόνα, ιδίως στα φιλμ του φανταστικού.
Το στούντιο Ghibli ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1985 από τους σκηνοθέτες Hayao Miyazaki και Isao Takahata και τον παραγωγό Toshio Suzuki. Αρκετοί πιστεύουν εσφαλμένα ότι το στούντιο είναι το προσωπικό πρότζεκτ του Miyazaki, μια και είναι υπεύθυνος για την πλειονότητα των παραγωγών του.
Ήταν, όμως, και το σπίτι του Isao Takahata (του δημιουργού του θρυλικού «Grave of the fireflies»). Και οι δυο τους, πριν από το Ghibli, ήταν από τους πιο αναγνωρισμένους δημιουργούς anime στην Ιαπωνία. Άλλοι σκηνοθέτες που έχουν συνεργαστεί με το στούντιο είναι οι Yoshifumi Kondō, Hiroyuki Morita και Hiromasa Yonebayashi.
Επιπλέον, ο Hayao Miyazaki δεν είναι ο μόνος Miyazaki που κάνει ταινίες εκεί. Ο γιος του, Gorō Miyazaki, έχει σκηνοθετήσει δύο ταινίες αλλά και τη μοναδική anime σειρά που έχει κάνει συμπαραγωγή το στούντιο, το «Ronja, Τhe robber's daughter».
Μία ακόμη αξιοσημείωτη πληροφορία είναι ότι ο βασικός συνθέτης του στούντιο είναι ο Joe Hisaishi, ο οποίος έχει αναλάβει τα μουσικά σκορ σε όλες τις ταινίες του Miyazaki.
Τέλος, το μέλλον του στούντιο Ghibli είναι αβέβαιο μετά την ανακοίνωση του Miyazaki ότι αποσύρεται από την ενεργό δράση το 2013 και τον θάνατο του Takahata το 2018. Παρ' όλα αυτά, ο Miyazaki δεν φαίνεται να έχει πει την τελευταία του κουβέντα, μια και ετοιμάζει με πιο αργούς ρυθμούς ένα νέο φιλμ με τίτλο «How do you live?», ενώ στην Ιαπωνία ετοιμάζεται ένα θεματικό πάρκο.
Ο καλύτερος τρόπος για να δει κανείς ένα anime, και κυρίως τις ταινίες του στούντιο Ghibli, είναι στα ιαπωνικά με υπότιτλους, από το ίδιο το στούντιο, του οποίου ο ήχος είναι το ίδιο σημαντικός με την εικόνα, ιδίως στα φιλμ του φανταστικού.
Οι ταινίες του Hayao Miyazaki
Nausicaä of the Valley of the Wind (1984)
Αν και ουσιαστικά η «Nausicaä» δεν είναι ταινία του στούντιο Ghibli oύτε η πρώτη που σκηνοθέτησε ο Miyazaki –αυτή ήταν το «Castle of Cagliostro», που επίσης προβάλλεται στο Netflix–, η επιτυχία της ήταν αυτή που οδήγησε στη δημιουργία του περίφημου στούντιο.
Εμπνευσμένος από την «Οδύσσεια» του Ομήρου, εξού και το όνομα της ηρωίδας, αλλά και από σύγχρονα έπη της επιστημονικής φαντασίας, όπως το «Dune» του Frank Herbert, ο Miyazaki άρχισε να αναπτύσσει τον δυστοπικό κόσμο του φιλμ μέσα από τις σελίδες του ομώνυμου manga που σχεδίασε ως προπομπό της ταινίας – παραμένει ένα από τα κορυφαία manga όλων των εποχών και αξίζει να το αναζητήσει κάποιος.
Όσον αφορά το φιλμ, το σενάριο έχει γράψει ο Isao Takahata. Ένας από τους βασικούς σχεδιαστές του ήταν ο Hideaki Anno, που αργότερα έγραψε και σκηνοθέτησε το διαβόητο «Neon Genesis Evangelion». Η ιστορία αφορά μια νεαρή πριγκίπισσα από την Κοιλάδα των Ανέμων που μπλέκεται στα σχέδια ενός γειτονικού βασιλείου να αφανίσει μια ζούγκλα με τεράστια μεταλλαγμένα έντομα.
Η «Nausicaä» περιέχει όλες τις εμμονές και τα στοιχεία που συναντάμε σε ολόκληρη τη φιλμογραφία του μεγάλου σκηνοθέτη. Έντονα αλληγορικό φιλμ, μέχρι και σήμερα παραμένει από τις πιο επίκαιρες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ, αφού μιλάει για την κλιματική αλλαγή προτού γίνει μείζον ζήτημα για τον πλανήτη. Οι εικόνες των ηρώων που φοράνε μάσκες για να προστατευτούν από τα δηλητηριώδη και θανατηφόρα αέρια που δημιουργεί η ατμόσφαιρα της ζούγκλας δεν απέχουν και πολύ απ' όσα βιώνει όλος ο πλανήτης αυτήν τη στιγμή.
Laputa: Castle in the sky (1986)
Η πρώτη ταινία που κυκλοφόρησε επίσημα με τη σφραγίδα του στούντιο. Με ρετροφουτουριστικό χαρακτήρα, αφορά τις περιπέτειες ενός αγοριού και ενός κοριτσιού που αναζητούν ένα μυθικό ιπτάμενο νησί το οποίο ονομάζεται Λαπούτα και τεχνολογικά είναι πιο προηγμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Η υπόθεση τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 19ου αιώνα και άνετα μπορεί να το κατατάξει κανείς στο είδος του steampunk. O τίτλος είναι μια άμεση αναφορά στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ» του Τζόναθαν Σουίφτ, όπου ο Άγγλος συγγραφέας περιγράφει ένα ιπτάμενο νησί με το ίδιο όνομα. Κύρια έμπνευση για τον Μiyazaki ήταν οι απεργίες των ανθρακωρύχων στην Ουαλία το 1984, τις οποίες έζησε από κοντά κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του εκεί.
My Neighbor Totoro (1988)
Ο Totoro είναι ένας από τους πιο αγαπημένους χαρακτήρες της Ghibli. Είναι τόσο λατρεμένος –κάτι σαν τον Ιάπωνα Μίκυ Μάους‒, που έχει μια θέση στο σήμα του στούντιο. Μέσα σε μια χρονιά η Ghibli έβγαλε δύο από τις πιο συγκινητικές ταινίες όλων των εποχών. Το «Totoro» προβλήθηκε στους κινηματογράφους την ίδια περίοδο με το βαρύ δράμα «Grave of the fireflies» του Takahata. Δύο μικρές αδερφές μετακομίζουν σε μια επαρχιακή πόλη της μεταπολεμικής Ιαπωνίας, όπου προσπαθούν να συμφιλιωθούν με την απουσία της μητέρας τους που πάσχει από μια μακροχρόνια ασθένεια και βρίσκεται στο νοσοκομείο. Εκεί γίνονται φίλοι με διάφορα καλόβολα πνεύματα του δάσους και μπλέκουν μαζί τους σε φανταστικές περιπέτειες.
Kiki's Delivery Service (1989)
Η ενηλικίωση μιας 13χρονης μαθητευόμενης μάγισσας που, όπως ορίζει η παράδοση, για έναν χρόνο πρέπει να αναζητήσει την τύχη της σε μια άγνωστη πόλη. Η εποχή της μαγείας, όμως, έχει περάσει κι έχει δώσει τη θέση της στον μοντερνισμό, έτσι η Κίκι συναντά αρκετές δυσκολίες μέχρι να τα καταφέρει. Ένα από τα χειρότερα πράγματα που της συμβαίνουν είναι που χάνει την ικανότητα να επικοινωνεί με τον αγαπημένο της γάτο, γεγονός που τη γεμίζει με αμφιβολία για το μέλλον της.
Ο Miyazaki ήθελε να αντιστρέψει το στερεότυπο σύμφωνα με το οποίο τα κορίτσια εκπληρώνουν τα όνειρά τους χάρη στις μαγικές τους ιδιότητες (το magical girl είναι ένα είδος από μόνο του στα manga και στα anime). Έτσι, η Κίκι δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις της προς όφελός της. Με αυτόν τον τρόπο το στούντιο δημιουργεί έναν από τους πιο δυναμικούς χαρακτήρες του, μετά τη Nausicaä. Έκτοτε, οι ανεξάρτητες ηρωίδες θα βρίσκονται πάντοτε στο επίκεντρο των σημαντικότερων ταινιών του. Το φιλμ είναι βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο της Eiko Kadono.
Porco Rosso (1992)
Ένας πρώην Ιταλός πιλότος αερομαχητικών κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και θύμα μιας περίεργης κατάρας, που ζει πια ως κυνηγός επικηρυγμένων στην Ιταλία λίγο πριν από την άνοδο του φασισμού, είναι ο κεντρικός ήρωας αυτού του φιλμ που δανείζεται την ατμόσφαιρα των χολιγουντιανών ταινιών του '30. Η ασυνήθιστη μορφή του πιλότου είναι το μόνο φανταστικό στοιχείο σε μία από τις πιο ρεαλιστικές και ιστορικές ταινίες που έχει σκηνοθετήσει ο Miyazaki. Βασίζεται στο manga του, «Hikōtei Jidai» («The Age of the flying boat» - «Η εποχή του ιπτάμενου καραβιού»).
Το φιλμ δείχνει κυρίως το πάθος του για την αεροναυπηγική – γενικά, ο ουρανός και οι πτήσεις είναι επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο έργο του. «Προτιμώ να είμαι γουρούνι παρά φασίστας» λέει σε ένα σημείο ο Porco (που το όνομά του σημαίνει «κόκκινο γουρούνι») και αυτή είναι η πιο πολιτική ατάκα που έχει ακουστεί ποτέ σε ταινία του.
Princess Mononoke (1997)
Επίκαιρο όσο ποτέ, το «Mononoke» είναι ίσως το πιο πολύπλοκο έργο του Miyazaki. Από τις πιο «ενήλικες» και gore ταινίες του, μιλάει για την ανάγκη δημιουργίας μιας συμβιωτικής σχέσης μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης. Στη μεσαιωνική Ιαπωνία, ο πρίγκιπας Ashitaka προσπαθεί να σπάσει την κατάρα ενός οργισμένου αγριόχοιρου, θεού του δάσους, που βλέπει το είδος του να αφανίζεται εξαιτίας της ανθρώπινης απληστίας. Στη διαδρομή συναντά την πριγκίπισσα Mononoke, ένα ημιάγριο κορίτσι που το έχουν μεγαλώσει οι λύκοι και παλεύει να σώσει ένα αρχαίο δάσος από ανθρακωρύχους. Κανείς, όμως, δεν είναι απόλυτα κακός ή καλός σε αυτήν τη μάταιη διαμάχη που οδηγεί μόνο στην καταστροφή.
Spirited Away (2001)
Για 15 χρόνια το «Spirited Away» ήταν η εμπορικότερη anime ταινία όλων των εποχών προτού τη ρίξει από τον θρόνο της στη δεύτερη θέση το «Your Name» του Makoto Shinkai το 2016. Ο Miyazaki, βλέποντας τις 10χρονες φίλες της κόρης του, αποφάσισε να δημιουργήσει μια ηρωίδα γι' αυτές, που δεν θα καταγινόταν απαραίτητα με τα ρομάντζα και τα αγόρια, όπως συνηθιζόταν στα κοριτσίστικα εφηβικά περιοδικά, αλλά με όσα πραγματικά τις απασχολούσαν. Ένα παραμύθι-εφιάλτης σαν αυτά των αδερφών Γκριμ. Η Chihiro παγιδεύεται στον κόσμο των πνευμάτων λόγω της λαιμαργίας των γονιών της που μεταμορφώνονται σε γουρούνια και προσπαθεί να δουλέψει στα ιαματικά λουτρά μιας πανίσχυρης μάγισσας για να κερδίσει την ελευθερία τους.
Howl's Moving Castle (2004)
Μια νεαρή καπελού μεταμορφώνεται σε γριά γυναίκα όταν την καταριέται μια μάγισσα. Για να λύσει τα μάγια, αναγκάζεται να δουλέψει ως οικονόμος για έναν ναρκισσιστή μάγο μισό άνθρωπο - μισό γεράκι, που είναι ενάντιος σε έναν πόλεμο ανάμεσα σε δύο βασίλεια. Η ταινία είναι μια ελεύθερη μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου της Diana Wynne Jones. Έχει έντονα αντιπολεμικό χαρακτήρα και εκφράζει την ενόχληση του Miyazaki με την πολιτική κατάσταση της εποχής και συγκεκριμένα με τον πόλεμο του Ιράκ.
Ponyo (on the Cliff by the Sea) (2008)
Το παραμύθι της Μικρής Γοργόνας γίνεται μια περίεργη ψυχεδελική υποβρύχια εξτραβαγκάντσα στα χέρια του Miyazaki. Η μικροσκοπική ηρωίδα, βέβαια, φέρνει περισσότερο σε χρυσόψαρο και δεν ξεπερνάει την ηλικία των 5 χρόνων. Η Ponyo το σκάει από τον βυθό και λαχταράει να γίνει άνθρωπος, όταν τη σώζει ένα συνομήλικό της αγόρι. Ευτυχώς, η υπόθεση αποφεύγει το βαρύ δράμα της ορίτζιναλ πηγής. Ο Miyazaki πειραματίζεται με το animation και το αποτέλεσμα είναι μία από τις πιο ανάλαφρες ταινίες του.
The wind rises (2013)
Αν και ο Miyazaki ήθελε να κάνει το σίκουελ του «Ponyo», ο Suzuki τον έπεισε να σκηνοθετήσει ένα ιστορικό δράμα που βασίζεται στη ζωή του Jiro Horikoshi, του μηχανικού που σχεδίασε τα ιαπωνικά μαχητικά αεροσκάφη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το Ghibli, εξάλλου, πήρε το όνομά του από ένα αεροσκάφος που σχεδίασε ο Ιταλός μηχανικός Caproni που εμφανίζεται στα όνειρα του ήρωα της ταινίας. Αρχικά προωθήθηκε ως η τελευταία ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη, που πλησιάζει πια τα 80, αλλά ευτυχώς άλλαξε γνώμη.
How do you live? (2020-)
Η ταινία βρίσκεται ακόμα στο στάδιο της παραγωγής και έχει ολοκληρωθεί περίπου στο 15%. Ο Miyazaki θέλησε να κάνει μία ακόμα ταινία αφιερωμένη στον εγγονό του, που υπεραγαπά. Είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Yoshino Genzaburō και αφορά τους αγώνες ενός 15χρονου ιδιοφυούς αγοριού που μετά τον θάνατο του πατέρα του μεγαλώνει στη φτώχια με τη βοήθεια του θείου του.
Οι ταινίες του Isao Takahata
Grave of the fireflies (1988)
Η μόνη ταινία που δεν προβάλλεται στο Netflix. Ένα από τα συγκλονιστικότερα φιλμ που έχουν γυριστεί για το χάος του πολέμου. Δυο ορφανά αδέρφια προσπαθούν να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σε μια ρημαγμένη Ιαπωνία. Για γερά νεύρα.
Only Yesterday (1991)
Ένα ρεαλιστικό υπαρξιακό δράμα για μια γυναίκα στην Ιαπωνία της δεκαετίας του '80 που έρχεται αντιμέτωπη με τον 10χρονο εαυτό της και τα χαμένα της όνειρα, επανεξετάζοντας τις αποφάσεις και την τροπή που έχει πάρει η ζωή της.
Pom Poko (1994)
Μια αγέλη από ετοιμοπόλεμους σκύλους ρακούν –τα τανούκι, όπως ονομάζονται στην Ιαπωνία– προσπαθεί να σώσει το δάσος της από την αστική επέκταση. Ακολουθώντας την αρχαία βουδιστική πρακτική της μεταμόρφωσης, σαμποτάρουν τα οικοδομικά έργα με απρόσμενα αποτελέσματα. Μια γλυκόπικρη κωμωδία που άνετα γίνεται μεταφορά για το σύγχρονο gentrification των μεγάλων πόλεων.
My neighbors the Yamadas (1999)
Μία από τις πιο πειραματικές ταινίες της Ghibli που δείχνει την τόλμη του Takahata να χρησιμοποιεί ανορθόδοξο animation. Έτσι, εδώ η ταινία έχει τον χαρακτήρα ενός comic strip και αποτυπώνει κωμικές βινιέτες από την καθημερινή ζωή μιας πυρηνικής οικογένειας στη σύγχρονη Ιαπωνία. Βασίζεται στο manga «Nono-chan» του Hisaichi Ishii.
The tale of princess Kaguya (2013)
Στο κύκνειο άσμα του ο σπουδαίος σκηνοθέτης καταπιάνεται με έναν από τους αρχαιότερους μύθους της Ιαπωνίας. Μια πριγκίπισσα γεννιέται μέσα στη ρίζα ενός μπαμπού και την υιοθετεί ένα ζευγάρι αγροτών που αφήνουν πίσω τους τα βουνά για να την παντρέψουν με γόνο πλούσιας οικογένειας. Η αισθητική του φιλμ είναι απαράμιλλη, με τον Takahata να χρησιμοποιεί και εδώ ένα ελεύθερο καλλιγραφικό στυλ στο animation με τα χρώματα της νερομπογιάς. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με το λυπητερό σκορ του Joe Hisaishi, η ατμόσφαιρα γίνεται ακόμα πιο απόκοσμη.
Άλλες ταινίες του στούντιο Ghibli
Ocean Waves (1993)
Ένα εφηβικό σχολικό ρομάντζο μέσα από την αφήγηση ενός φοιτητή για τα μπερδεμένα συναισθήματά του για μια πρώην συμμαθήτριά του που πρόκειται να συναντήσει σε ένα σχολικό reunion. Ήταν μια απόπειρα του στούντιο να δώσει την ευκαιρία στο νεότερο προσωπικό να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στην παραγωγή μιας ταινίας. Ξεφεύγει από τις ταινίες στις οποίες μας έχουν συνηθίσει, αλλά βλέπεται αρκετά ευχάριστα.
Whisper of the heart (1995)
Το μόνο αρνητικό στο συγκεκριμένο φιλμ, του οποίο το σενάριο έχει υπογράψει ο Miyazaki, είναι ότι ακούγεται συνέχεια το αχώνευτο τραγούδι «Country Roads» του John Denver. Βασισμένο στο manga του Aoi Hiiragi, η ηρωίδα περνάει το καλοκαίρι της μέσα σε έναν φανταστικό κόσμο με αντικέρ, πορσελάνινες γάτες και κατασκευαστές βιολιού. Επίσης, για πρώτη φορά εμφανίζονται δύο επαναλαμβανόμενοι χαρακτήρες σε φιλμ της Ghibli, οι ανθρωπόμορφες γάτες Βαρόνος και Μούτα, που θα είναι αργότερα οι βασικοί ήρωες στο «The cat returns».
The Cat Returns (2002)
Οι δημιουργοί του «Porco Rosso» έκαναν ένα από πιο παράξενα φιλμ του στούντιο. Μια αγέλη από γάτες απάγει μια μαθήτρια με σκοπό να την παντρέψει με τον γιο του βασιλιά τους. Λειτουργεί ως spin-off του «Whispers of the heart» και είναι βασισμένο σε manga του Aoi Hiiragi.
Tales from earthsea (2006)
Η πρώτη ταινία του γιου του Miyazaki, Gorō, πήρε ανάμεικτες κριτικές και δεν απέφυγε τις συγκρίσεις με το έργο του πατέρα του. Μπορεί να μην πλησιάζει τα αριστουργήματα του Hayao, παραμένει όμως μια ανατριχιαστική ιστορία διαφθοράς και πολιτικής ίντριγκας. Δεν βοήθησε το γεγονός ότι δεν άρεσε καθόλου στην Ursula K Le Guin, μια και παίρνει διάφορες ελευθερίες σε σχέση με το «Έπος της γαιοθάλασσας» ‒ άδικα όμως. Από τα πιο υποτιμημένα φιλμ του στούντιο.
The secret world of arrietty (2010)
Το ντεμπούτο του Hiromasa Yonebayashi, του νεότερου σκηνοθέτη του στούντιο, είναι μια ιστορία βασισμένη στο κλασικό βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας «The Borrowers» της Mary Norton για μια οικογένεια λιλιπούτειων ανθρώπων που ζουν κρυφά στα σπίτια των ανθρώπων. Ένα πρότζεκτ που πάλευαν χρόνια να υλοποιήσουν ο Miyazaki και ο Takahata.
From up on poppy hill (2011)
Η δεύτερη ταινία του Gorō Miyazaki σε σενάριο του πατέρα του τοποθετεί την υπόθεση στις αρχές της δεκαετίας του '60. Είναι μια ρομαντική ταινία με οικογενειακά μυστικά και φόντο τις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές της εποχής.
When Μarnie was there (2014)
Η πιο πρόσφατη ταινία που κυκλοφόρησε το στούντιο αφορά μια προβληματική 12χρονη έφηβη που αναγκάζεται να μείνει με τους συγγενείς της θετής μητέρας της. Εκεί γίνεται φίλη με το φάντασμα ενός ξανθού κοριτσιού που στοιχειώνει ένα εγκαταλελειμμένο θέρετρο. Βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο της Joan G. Robinson του 1967.
σχόλια