Τον Μάρτιο του 1994, στο τεύχος 15-16 του περιοδικού «Κεραμεική Τέχνη», η αρχαιολόγος και τότε επιμελήτρια των εκθέσεων και των συλλογών ευρωπαϊκής ζωγραφικής της Εθνικής Πινακοθήκης Αγγέλα Ταμβάκη έγραφε με αφορμή μια έκθεση κεραμικής, στην οποία συμμετείχε ως κριτική επιτροπή: «Το ζητούμενο είναι στην περίπτωση αυτή η αναζήτηση και ανεύρεση μιας κατεύθυνσης που συνδυάζει την ευρηματική αξιοποίηση της τεράστιας και πολύμορφης κληρονομιάς με την κριτική αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών και διεθνών εξελίξεων στο χώρο της κεραμικής. Αισθητή είναι και στην τωρινή έκθεση η αγωνία του Έλληνα κεραμίστα να μη θεωρηθεί ως επίγονος και δέσμιος μιας παρωχημένης έκφρασης και να αποφύγει κάθε σύνδεση με τη λαϊκή παράδοση και τη βιοτεχνική παραγωγή.
Είναι, βέβαια, αδύνατο να συντηρήσει κανείς με τεχνητά μέσα κάτι που έχει κλείσει οριστικά τον κύκλο της δημιουργικής εξέλιξης ή δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας με τις εκτεταμένες διαφοροποιήσεις και ανακατατάξεις της. Η θέση ενός μουσειακού είδους είναι οπωσδήποτε στα ειδικά μουσεία. Φοβάμαι, όμως, πως δεν θα βρεθεί θέση πουθενά για χωρίς έμπνευση και ευρηματικότητα αναπαραγωγές...
Στη σημερινή έκθεση, η “καλλιτεχνική” κεραμική έχει αναμφισβήτητα τη μερίδα του λέοντος, και ποσοτικά και ποιοτικά. Αρκετές συμμετοχές είναι πολύ αξιόλογες και θα ήταν αδικία να μην επιβραβευτούν. Αντίθετα, η γενική εικόνα του μέρους εκείνου που συνδέεται πιο άμεσα με τη “χρηστική” κεραμική είναι μάλλον συγκεχυμένη και κάπως απογοητευτική. Με δυσκολία θα στεκόταν και ο πιο καλοπροαίρετος μελετητής με θαυμασμό μπροστά σε κάποιο αντικείμενο.
Άραγε η λύση είναι να επικρατήσει με μεγαλύτερη αυστηρότητα ο πολυσυζητημένος διαχωρισμός ανάμεσα στη βιοτεχνική και την καλλιτεχνική παραγωγή; Προσωπικά, έχω πολλές αμφιβολίες. Η μελέτη της ιστορίας της κεραμικής δεν στηρίζει εύκολα τέτοιους βεβιασμένους διαχωρισμούς. Γιατί είναι πολύ δύσκολο να καθορίσουμε τα όρια ανάμεσα στη μία και την άλλη κατηγορία, σε πολλές περιπτώσεις τουλάχιστον.
Φτιάχνοντας το εργαστήριο ήθελα να κάνω έναν χώρο για ανθρώπους σαν εμένα, που δουλεύουν περισσότερο αντικείμενα τέχνης και design, που θέλουν να προβάλλουν την κεραμική προς τα έξω ως τέχνη και όχι ως χειροτεχνία, που έχουν έρωτα μαζί της, που θέλουν να μοιράζονται και να παίρνουν γνώση. Παρά τις δυσκολίες της εποχής, νομίζω ότι έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε αυτό το κλίμα.
Θα ήταν, βέβαια, άστοχο να συστήσει κανείς απλώς στους αξιόλογους και προβληματισμένους νέους δημιουργούς να σκύψουν και πάλι ευλαβικά πάνω στην ντόπια παράδοση. Ας μη σπεύσουν, λοιπόν, να μας κατηγορήσουν για στείρα παρελθοντολογία. Πιστεύω πως επιβάλλεται μια νέα ανάγνωση της ιστορίας της ελληνικής κεραμικής και μια ανίχνευση των δυνατοτήτων ανανέωσης του περιεχομένου της. Πολλές φόρμες της λαϊκής κεραμικής προσφέρονται ιδιαίτερα για δημιουργικές αναπλάσεις και είναι ελκυστικές, διαχρονικές και τελικά μοντέρνες. Η εμπειρία της τέχνης του εικοστού αιώνα διαφοροποίησε αποφασιστικά την οπτική μας σε σχέση με το λαϊκό, το πρωτόγονο και, πάνω απ’ όλα, το νέο».
Η Λουκία Θωμοπούλου μάς ξεναγεί στη βιβλιοθήκη της, σε μια συλλογή από περιοδικά και βιβλία που θεωρεί πολύτιμη, «αν κάποιος καθόταν να ξεφυλλίσει όσα υπάρχουν εδώ θα έβρισκε φοβερά πράγματα για την πορεία της κεραμικής τέχνης».
Όσα για τα λόγια της Αγγέλας Ταμβάκη, μια κεραμίστρια του σήμερα εντοπίζει ότι σχεδόν τριάντα χρόνια μετά από αυτό το κείμενο η κεραμική συνδέεται ακόμα μόνο με χρηστικά, παραδοσιακά αντικείμενα. «Όταν λέω ότι ασχολούμαι με την κεραμική, συνήθως θα με ρωτήσουν “θα μας φτιάξεις πιάτα;”. Οι δε γκαλερί ζητούν από τους ζωγράφους που εκπροσωπούν να ζωγραφίσουν κανένα κεραμικό για να τα πουλήσουν ως πιο φθηνό έργο».
Παρ’ όλα αυτά, δείχνει αισιόδοξη για το ότι η κεραμική συγκεντρώνει γύρω της όλο και περισσότερους «εραστές». Στον δρόμο της Ερεχθείου, πραγματικά στη σκιά της Ακρόπολης, ο χώρος της θέλει να είναι κάτι παραπάνω από ένα ακόμα στούντιο κεραμικής. Ακόμα και αν η ενασχόληση με τον πηλό δεν σας έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον μέχρι τώρα, ώστε να βρεθείτε να τον δουλεύετε στα χέρια σας, το Sealed Earth είναι φτιαγμένο με αληθινή ζέση για όσα φιλοξενεί, αυτό θα το καταλάβετε. Είναι ένα από αυτά τα μέρη που θέλεις να κατοικήσεις μέσα τους, κι ας μη γίνεται.
Η δημιουργός του είναι προσηνής, τα χρώμα στο περιποιημένο εργαστήριό της είναι κομμάτι της. Η φιλιέρα και το κατακίτρινο μεγάλο καμίνι είναι εκεί για να γίνουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, μεγάλα πράγματα. Όλα είναι τακτοποιημένα, απουσιάζει η σκόνη, τα τριψίματα δεν γίνονται ποτέ μέσα αλλά στην υπέροχη αυλή του Sealed Earth.
Το σύνορο ανάμεσα στους ατομικούς πάγκους εργασίας δημιουργείται από φυτά, «αυτό που με έφερνε κοντά στη γη πριν ανακαλύψω την κεραμική είναι η κηπουρική», όπως λέει. Από τις μεγάλες τζαμαρίες παρατηρεί το αγαπημένο της δέντρο, μια γαζία που, όταν την αντίκρισε για πρώτη φορά, ήταν ανθισμένη και μυρωδάτη, την είχε τραβήξει ο χώρος ήδη από τη μύτη.
Από τον προθάλαμο του στούντιο ακούγονται ντίσκο ρυθμοί, ενώ μου απαριθμεί καλλιτέχνες που αγαπά: Νίκος Σκλαβενίτης, Θεοδώρα Χωραφά, Γιάννη Μαμουτζής, Μάρω Κερασιώτη, Γιώργος Ποντίκης, Κώστας Καρακίτσος, Hope, Σταύρος Καρνάκης, Μαργαρίτα Εκκλησιάρχου, Ema Ramankskate, Lauren Sands, James Oughtibridge, Eva Hild, Nicholas Lees, Alberto Bustos, Miri Orenstein, Jeremy Anderson, Jude Jelfs, Zemer Peled, Barbo Aberg, Simone Bodmer Turner, En Iwamura, Simon Zsolt.
Πρόσφατα, στο στούντιο κεραμικής του Κουκακίου, ένας από τους παραπάνω, o γνωστός Ισπανός καλλιτέχνης Alberto Bustos, παρέδιδε μαθήματα υφών στο workshop «Filaments and Textures», χρησιμοποιώντας απροσδόκητα υλικά, όπως αλμυρά μπισκότα, που τα έτριψε, τα έβαψε, τα τοποθέτησε πάνω και μέσα στον πηλό.
«Δεν μας είπε μόνο θεωρητικά τον τρόπο, μας έδειξε στην πράξη πώς γίνεται, δεν έκρυψε τίποτα, μας καθοδήγησε και μας άφησε να φτιάξουμε αντικείμενα που μοιάζουν με τα δικά του. Όλοι όσοι συμμετείχαν έφυγαν με ένα πραγματικά ωραίο αντικείμενο που θα τους θυμίζει αυτή την εμπειρία».
Το Sealed Earth έχει καταφέρει να δουλέψει ελάχιστα μέχρι τώρα, το άνοιγμά του συνέπεσε με το πρώτο καλοκαίρι της πανδημίας, κι όμως στα εγκαίνια το πεζοδρόμιο της Ερεχθείου ήταν γεμάτο με κόσμο, από την πάνω μέχρι την κάτω γωνία. «Έκλαιγα από συγκίνηση, δεν περίμενα τέτοια ανταπόκριση, για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια είπα ότι είμαι κεραμίστρια, δεν το είχα κάνει ποτέ μέχρι τότε. Θεωρώ ότι για να δηλώνεις πως είσαι κάτι πρέπει να το κατέχεις σε πολύ μεγάλο βαθμό. Έφυγα από την Αθήνα, πετώντας στα σύννεφα».
Τα δικά της κεραμικά είναι γλυπτικά, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα, μερικές φορές γεωμετρικά, τα κρεμαστά φωτιστικά που φέρνουν σε χάντρες και θα δείτε κατά την είσοδό σας στο στούντιο είναι ένα τρόπος αποφόρτισης για εκείνη.
Επιστρέφοντας τον Σεπτέμβρη, δημιούργησε τα πρώτα της τμήματα με τον δάσκαλό της Νίκο Σκλαβενίτη, τη Μάρω Μελένιου, που γνωρίζει το πιάτο και έχει δει τη δουλειά της σε fine dining περιβάλλοντα (όπως αυτό του Funky Gourmet), και τον Hope, που ανέλαβε το εικαστικό αντικείμενο. Είχε τμήμα τροχού, ενώ η ίδια συντόνιζε δύο τμήματα πιο ελεύθερα, στα οποία οι συμμετέχοντες έφτιαχναν ό,τι επιθυμούσαν, με τη δική της συμβολή και συμβουλή.
Περιγράφει τα πρώτα της χρόνια στην κεραμική, τη γοήτευσε από την αρχή η τεχνολογία της, να παρακολουθεί και να εφαρμόζει την πιο χημική πλευρά της, τα υαλώματα και τα οξείδια που προκαλούν χρώμα. Πήγαινε μόνη της τα πρωινά στο εργαστήριο των δασκάλων της, έπειτα έφτιαξε ένα δικό της σε δύο σπίτια, αλλά κάτι τη βασάνιζε.
«Με έτρωγε η μοναξιά, ένιωθα να μην έχω ερεθίσματα, ήθελα να έχω παρέα. Εκείνο που κρατάω από εκείνη την εποχή είναι πως οι δάσκαλοί μου, ο Μένανδρος Παπαδόπουλος και ο Νίκος Σκλαβενίτης, ήταν εκεί για μένα, σήκωναν πάντα το τηλέφωνό τους και με κατεύθυναν, αυτή τους τη συμπεριφορά την έχω φυλαχτό, η γνώση πρέπει να μοιράζεται και δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτα μεταξύ μας, άλλωστε και την ίδια τεχνική να ξέρουμε καλά, αλλιώς βλέπω τα πράγματα εγώ, αλλιώς εσύ, αλλιώς ένας τρίτος, διαφορετικά θα την εφαρμόσουμε.
Φτιάχνοντας, λοιπόν, το εργαστήριο ήθελα να κάνω έναν χώρο για ανθρώπους σαν εμένα, που δουλεύουν περισσότερο αντικείμενα τέχνης και design, που θέλουν να προβάλλουν την κεραμική προς τα έξω ως τέχνη και όχι ως χειροτεχνία, που έχουν έρωτα μαζί της, που θέλουν να μοιράζονται και να παίρνουν γνώση. Παρά τις δυσκολίες της εποχής, νομίζω ότι έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε αυτό το κλίμα.
Με βρήκαν πολύ αξιόλογοι καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων ο αντισυμβατικός Andrew Hazewinkel, ο Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, ο Soteur, ο Νίκος Αθανασόπουλος, η Μάρα Δεσύπρη, πρόκειται για ανθρώπους επιτυχημένους σε άλλους καλλιτεχνικούς χώρους, στη φωτογραφία, στo video art, στη street art, όμως θέλουν να ασχοληθούν και να πλαισιώσουν την τέχνη που ήδη κατέχουν με κάτι κεραμικό. Αυτή τους η προσέγγιση ήταν το όνειρό μου, το ότι, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της κεραμικής, δημιουργούν κάτι που δεν είναι υποδεέστερο ή λιγότερο προσεγμένο απ’ όσα ξέρουν ήδη να κάνουν. Καμαρώνω πάρα πολύ για τις δουλειές όλων».
Πέρα από το να συγκεντρώνει τέτοιους ενδιαφέροντες ανθρώπους στο εργαστήριο, στόχος της είναι να μπορεί να παρέχει σε όσους επιλέγουν το Sealed Earth το κάτι παραπάνω. Έχει όλα τα απαραίτητα εργαλεία, μέχρι και ένα μικροσκοπικό στούντιο φωτογράφισης και ένα eshop. «Θέλω να δώσω σε όλους βήμα ώστε να μπορούν να προβάλλουν τα αντικείμενά τους, υπάρχουν αυτοί που είναι φτασμένοι και τους ξέρει ο κόσμος, υπάρχουν όμως κι αυτοί που μπορεί να μην είναι, αλλά αξίζουν να προβληθούν».
Θα ήθελε να δει μια μπιενάλε κεραμικής στην Ελλάδα. «Αν και όταν το υπουργείο Πολιτισμού αποφασίσει πώς θα αξιοποιήσει το εργαστήριο της μεγάλης Ελένης Βερναρδάκη, θα ήθελα να με καλέσουν για να βοηθήσω. Χαίρομαι που τα τελευταία χρόνια συζητιέται πιο έντονα η κεραμική, που οι ζωγράφοι έχουν αρχίσει να τη χρησιμοποιούν, αν και πιστεύω ότι μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα με αυτήν από το να σχεδιάζουν στα αντικείμενά της.
Φέτος, παρουσιάζονται τρεις ομαδικές εκθέσεις στην Αθήνα και μία στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. Νομίζω πως η κεραμική δεν ήταν δημοφιλής τα προηγούμενα χρόνια γιατί στο άκουσμα της λέξης σκεφτόμασταν μόνο πιθάρια, χρηστικά πράγματα, το επάγγελμα του τροχατζή. Ούτε και στην Καλών Τεχνών υπάρχει η κεραμική ως κύριο μάθημα, σε αντίθεση με τα μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού» εξηγεί η Λουκία Θωμοπούλου με μια πηγαία ευγένεια που δεν την εγκαταλείπει, παρότι βρίσκεται σε έναν πυρετό προετοιμασιών για μια in situ έκθεση-εμπειρία.
Ερεχθείου 22, 210 9655596, Κουκάκι, https://sealedearth.art
Από τις 24 Ιουνίου έως τις 2 Ιουλίου 2021 το Sealed Earth Ceramic Art Studio and Gallery παρουσιάζει τη δεύτερη θερινή ομαδική του έκθεση με τίτλο «EMERGEncy».
Εστιάζοντας στις σύγχρονες ερμηνείες του κεραμικού, σε συνδυασμό και με επιρροές από τις άλλες εικαστικές τέχνες, η έκθεση περιλαμβάνει κεραμικά γλυπτά, φωτογραφίες, 3D εκτυπώσεις, έργα εικονικού σχεδιασμού, βίντεο προσομοίωση και εγκαταστάσεις που δημιουργήθηκαν από δεκαπέντε καταξιωμένους αλλά και από νέους ανερχόμενους εικαστικούς με έδρα την Αθήνα στην περίοδο της πανδημίας του 2020, των περιοριστικών μέτρων και της απαγόρευσης κυκλοφορίας.
Επιμέλεια: Νίκος Υφαντής.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Νίκλας Αθανασόπουλος, Λεώνη Γιαγκτζόγλου, Μάρα Δεσύπρη, Hope, Andrew Hazewinkel, Λουκία Θωμοπούλου, Λένα Κιτσοπούλου, Βαγγέλης Μαγκόπουλος, Μάρω Μελένιου, Νάσια Παυλίδου, Σταύρος Περάκης, Νίκος Σκλαβενίτης, Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, Νίκος Υφαντής, Σωτήρης Φωκέας και οι Slang Network.
Παράλληλα με τα έργα των 15 καλλιτεχνών, θα παρουσιαστούν αντικείμενα που δημιουργήθηκαν στο στούντιο από μια ομάδα ανθρώπων υπό την καθοδήγηση του Hope και της Λουκίας Θωμοπούλου, στο πλαίσιο των ελάχιστων μαθημάτων που έγιναν.
Ώρες λειτουργίας: 11:00-22:00. Είσοδος ελεύθερη. Για ραντεβού επικοινωνήστε στο [email protected] και στο 210 9655596.
