ΟΤΑΝ Η ΡΕΜΠΕΚΑ ΧΟΛ γύρισε το «Passing», την πρώτη της ταινία, καταπιάστηκε με ένα αμφιλεγόμενο θέμα, που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο της Νέλα Λάρσεν του 1929.
Η ταινία διαδραματίζεται τη δεκαετία του 1920 και εξιστορεί τη ζωή δύο Μαύρων γυναικών στο Χάρλεμ, η μία από τις οποίες θεωρείται λευκή λόγω του ανοιχτού τόνου του δέρματός της και παντρεύεται έναν λευκό που δεν έχει ιδέα για τη φυλή της. Ο παππούς της Χολ ήταν Μαύρος, αλλά θεωρήθηκε λευκός, μεταφέροντας μια διφορούμενη φυλετική ταυτότητα στην ηθοποιό και τη μητέρα της, Μαρία Γιούινγκ (σύζυγο του σκηνοθέτη Πίτερ Χολ). Εκτός από τα θέματα της φυλετικής ταυτότητας, η ταινία ασχολείται με την τάξη και το φύλο.
Εδώ και μερικά χρόνια τα ζητήματα αυτά, κυρίως μετά το κίνημα Black Lives Matter, έχουν έρθει στο προσκήνιο, με τα μουσεία να αναφέρονται στο πολιτιστικό απόθεμα των Μαύρων. Προφανώς είναι καιρός να συνειδητοποιήσει η Αμερική ότι αυτό που ονομάζουμε πολιτισμική ιστορία του 20ού αιώνα θα ήταν εντελώς διαφορετικό αν δεν υπήρχαν ο Ντιουκ Έλιγκτον, ο Λούις Άρμστρονγκ, η Μπίλι Χόλιντεϊ.
Η έκθεση «Η Αναγέννηση του Χάρλεμ και ο Υπερατλαντικός Μοντερνισμός» εξερευνά και τιμά την τέχνη και τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης του Χάρλεμ ως μια πρωτοποριακή, κομβική περίοδο στην τέχνη του 20ού αιώνα.
Οι συγγραφείς, οι ποιητές, οι τραγουδιστές και οι μουσικοί του κινήματος που είναι γνωστό ως «Αναγέννηση του Χάρλεμ», το οποίο είχε ως επίκεντρο τη γειτονιά της Νέας Υόρκης από το 1919 έως το τέλος της δεκαετίας του 1930, έχουν κεντρική θέση στην πολιτιστική φαντασία της Αμερικής. «Το Χάρλεμ έγινε το σύμβολο για τη διεθνή Μαύρη πόλη», όπως το περιέγραψε ο μυθιστοριογράφος Ίσμαελ Ριντ.
Η Αναγέννηση του Χάρλεμ είναι από τις πλουσιότερες πολιτιστικά περιόδους της ιστορίας των ΗΠΑ και σημείο καμπής στην κουλτούρα των Αφροαμερικανών, με το κίνημα να φέρνει στο προσκήνιο μια γενιά που διέπρεψε στα γράμματα, στη μουσική, στις εικαστικές τέχνες, η πολιτιστική κληρονομιά της οποίας επηρέασε κατοπινά κινήματα σε όλη τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα.
Με το Χάρλεμ να αναγεννάται σήμερα, οικιστικά κυρίως, και το υπόλοιπο της Νέας Υόρκης να το «ανακαλύπτει» ξανά, μια νέα φιλόδοξη έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης αποκαλύπτει έργα καλλιτεχνών που αγνοούνταν καιρό με τη βοήθεια δανείων από κολέγια και οικογενειακές συλλογές.
Η έκθεση «Η Αναγέννηση του Χάρλεμ και ο Διατλαντικός Μοντερνισμός», που εγκαινιάζεται στις 25 Φεβρουαρίου στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, εξερευνά πώς άλλαξε το Χάρλεμ από την άφιξη χιλιάδων Αφροαμερικανών την εποχή της Μεγάλης Μετανάστευσης. Μετά από χρόνια στα οποία έγιναν αντικείμενο φυλετικών στερεοτύπων, οι Μαύροι καλλιτέχνες μπόρεσαν να πουν τις δικές τους ιστορίες. Η ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα δεν περιελάμβανε την Αναγέννηση του Χάρλεμ, ούτε Μαύρους καλλιτέχνες που απεικονίζουν όλες τις πτυχές μιας νέας, σύγχρονης ζωής στην πόλη η οποία διαμορφώνεται από τη δεκαετία του ’20 έως τη δεκαετία του ’40. Γραμμένη φυσικά από λευκούς συγγραφείς, άφηνε στο περιθώριο τους Μαύρους που προσπαθούσαν να αυτοπροσδιοριστούν και να αρθρώσουν τη δική τους φωνή.
Η έκθεση στο MΕΤ, που θα διαρκέσει μέχρι τις 28 Ιουλίου 2024, περιλαμβάνει περίπου 160 πίνακες, γλυπτά, φωτογραφίες, καθώς και βιβλία, αφίσες, ταινίες και εφήμερα. Μεταξύ αυτών θα υπάρχουν έργα από μια χούφτα Ευρωπαίων μοντερνιστών ζωγράφων –μεταξύ αυτών οι Kees van Dongen, Henri Matisse, Edvard Munch και Pablo Picasso– που είχαν διάλογο με καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικούς της Αναγέννησης του Χάρλεμ, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι επρόκειτο για υπερατλαντικό κίνημα.
Μια έκθεση και ένα σκάνδαλο που οδήγησε σε μια μεγάλη αλλαγή
Το 1969, Μαύροι καλλιτέχνες, επιμελητές και άνθρωποι της κοινότητας ανακάλυψαν προς μεγάλη τους έκπληξη ότι η έκθεση «Harlem on My Mind: Η πολιτιστική πρωτεύουσα της Μαύρης Αμερικής, 1900-1968» του ΜΕΤ δεν περιελάμβανε ούτε έναν πίνακα ή γλυπτό από Αφροαμερικανό καλλιτέχνη. Αντίθετα, ο επιμελητής Allan Schoener βασίστηκε σε ντοκιμαντέρ, φωτογραφίες, κείμενο, ήχο για να μεταδώσει τη ζωτικότητα του Χάρλεμ και των ανθρώπων του. Έμοιαζε περισσότερο με τις εκθέσεις των μουσείων εθνογραφικής ή φυσικής ιστορίας παρά με έκθεση τέχνης.
Η διαμάχη που ακολούθησε ήταν καταιγιστική. Τα αρνητικά δημοσιεύματα στον Τύπο κυριάρχησαν και τις 16 εβδομάδες της έκθεσης, αν και όλη η «φασαρία» φαινόταν να προσελκύει επισκέπτες. «Παρέλειψαν ζωγράφους και γλύπτες που συνέβαλαν επίσης στην πολιτιστική ανάπτυξη του Χάρλεμ, κακοποίησαν ή αγνόησαν με άλλον τρόπο το σώμα των Μαύρων και κατέληξαν να παραγάγουν μια οπτικοακουστική έκθεση χωρίς λογική σειρά ούτε επαρκείς επεξηγηματικές πληροφορίες», έγραφαν τα δημοσιεύματα.
Οι διαμαρτυρίες δημιούργησαν το αίτημα και την ανάγκη για μεγαλύτερη ποικιλομορφία και συμπερίληψη στα μουσεία, τόσο στην έκθεση όσο και στα παρασκήνια. Το «Harlem on My Mind» δεν ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό. Από όλες τις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν ως μέρος της εκατονταετηρίδας του μουσείου, καμία δεν περιελάμβανε έργο Μαύρου καλλιτέχνη.
Αυτό ώθησε την Artist Workers' Coalition (AWC), μια αριστερή ομάδα καλλιτεχνών, κριτικών και κινηματογραφιστών, να διανείμει εκατοντάδες τροποποιημένα χαρτονομίσματα του ενός δολαρίου που έγραφαν «The United States Art World». Είχαν τυπωμένο το πρόσωπο του Ροκφέλερ αντί του Τζορτζ Ουάσιγκτον και διακήρυσσαν: «Δεν ισχύει για Μαύρους, Πορτορικανούς ή καλλιτέχνιδες».
Σήμερα, η έκθεση τιμά τους λαμπρούς και ταλαντούχους καλλιτέχνες πίσω από το πρωτοποριακό πολιτιστικό κίνημα που γνωρίζουμε ως «Αναγέννηση του Χάρλεμ» και μας προσφέρει μια εις βάθος ματιά στην εμπειρία των Μαύρων στις αρχές του 20ού αιώνα. Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκονται οι καλλιτέχνες που δεσμεύτηκαν να απεικονίσουν το σύγχρονο θέμα της κοινότητας των Μαύρων με έναν ριζικά μοντέρνο τρόπο και αρνούμενοι τα κυρίαρχα ρατσιστικά στερεότυπα.
Αν και ενωμένοι στον κοινό τους στόχο να απεικονίσουν όλες τις πτυχές της σύγχρονης ζωής και κουλτούρας των Μαύρων, μεμονωμένοι νέοι Μαύροι καλλιτέχνες ανέπτυξαν ποικίλα αναπαραστατικά στυλ, που κυμαίνονται από την ενασχόληση με την αφρικανική και αιγυπτιακή αισθητική και τις ευρωπαϊκές πρωτοποριακές εικαστικές στρατηγικές έως τη δέσμευση στην κλασική ακαδημαϊκή παράδοση. Μεταξύ των επιλεγμένων καλλιτεχνών περιλαμβάνονται οι Charles Alston, Aaron Douglas, Meta Warrick Fuller, Palmer Hayden, Bert Hurley, William H. Johnson, Archibald Motley, Jr., Winold Reiss, Augusta Savage, James Van Der Zee και Laura Wheeler Waring.
Η έκθεση «Η Αναγέννηση του Χάρλεμ και ο Υπερατλαντικός Μοντερνισμός» εξερευνά και τιμά την τέχνη και τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης του Χάρλεμ ως μια πρωτοποριακή, κομβική περίοδο στην τέχνη του 20ού αιώνα.
Με πληροφορίες από ΜΕΤ, Harlem Archives