Μήνες νωρίτερα η Dulwich Picture Gallery του Λονδίνου ανακοίνωσε την αφιερωμένη στη σημαντικότερη γυναίκα του ιμπρεσιονιστικού κινήματος έκθεση που θα εξερευνήσει ανάμεσα σε άλλα και την ελάχιστα γνωστή επιρροή της αγγλικής ζωγραφικής του 18ου αιώνα, την οποία η καλλιτέχνιδα συνάντησε στον μήνα του μέλιτος στην Αγγλία και άφησε παντοτινό αποτύπωμα στο έργο της. Η Μοριζό έκανε μόνο ένα ταξίδι στην Αγγλία, όταν παντρεύτηκε τον Ευγένιο Μανέ, αδερφό του ζωγράφου Εντουάρ Μανέ. Τον ζωγράφισε στο Isle of Wight που επισκέφθηκαν και αυτό το έργο θα είναι από τα σημαντικότερα της έκθεσης.
Το ζευγάρι πέρασε μεγάλο μέρος του Αυγούστου εκείνης της χρονιάς στο Λονδίνο, επισκεπτόμενο την Εθνική Πινακοθήκη και το Μουσείο του South Kensington (σημερινό Μουσείο Victoria and Albert), καθώς και ιδιωτικές συλλογές.
Η Μοριζό έχει μια αξιοσημείωτη παραγωγή έργων αλλά, καθώς ήταν το μοναδικό θηλυκό ιδρυτικό μέλος του ιμπρεσιονιστικού κινήματος, για πολύ καιρό επισκιάστηκε από τους πιο διάσημους άνδρες συναδέλφους της, αν και συμμετείχε στην οργάνωση όλων των εκθέσεών τους.
Η Μοριζό έγραψε στο ημερολόγιό της το 1890: «Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ άνδρας που να αντιμετώπισε μια γυναίκα ως ισότιμη, και αυτό είναι το μόνο που θα ζητούσα – ξέρω ότι αξίζω όσο και αυτοί».
Η έκθεση στο Dulwich θα είναι η πρώτη της καλλιτέχνιδας στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 1950, και θα είναι η πρώτη φορά που το έργο της θα παρουσιαστεί μαζί με πίνακες καλλιτεχνών που την επηρέασαν, όπως ο Φραγκονάρ και ο Βατό.
Η έκθεση γίνεται η αφορμή να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην πρωτοπόρο καλλιτέχνιδα που έγινε κεντρική φιγούρα στον κόσμο της πρωτοποριακής τέχνης του Παρισιού στα τέλη του 19ου αιώνα, τοποθετώντας την εμπειρία των γυναικών στο επίκεντρο του έργου της.
Γεννημένη σε μια οικογένεια της ανώτερης μεσαίας τάξης το 1841, η Μπερτ Μοριζό ενδιαφερόταν για την τέχνη από μικρή ηλικία, ένα πάθος που ενθαρρύνθηκε από τους γονείς της. Καθώς όμως η Ecole des Beaux-Arts ήταν κλειστή για τις φοιτήτριες εκείνη την εποχή, η οικογένεια αναζήτησε ιδιωτικούς δασκάλους για την Μπερτ και την εξίσου ταλαντούχα μεγαλύτερη αδελφή της, Έντμα.
Ένας από αυτούς τους δασκάλους προειδοποίησε τη μητέρα τους: «Δεδομένων των φυσικών χαρισμάτων των θυγατέρων σας, η διδασκαλία μου δεν θα τους μεταδώσει ασήμαντα πράγματα, θα γίνουν ζωγράφοι. Έχετε πλήρη επίγνωση του τι σημαίνει αυτό; Θα είναι επαναστατικό –θα έλεγα σχεδόν καταστροφικό– στο μεγαλοαστικό σας περιβάλλον».
Απτόητη, η Μοριζό ήταν αποφασισμένη να γίνει επαγγελματίας καλλιτέχνιδα και γράφτηκε ως αντιγραφέας στο Λούβρο για να μελετήσει από πρώτο χέρι το έργο του Τιτσιάνο, του Βερονέζε και του Ρούμπενς. Ωστόσο, μια γνωριμία με τον μεγάλο τοπιογράφο Καμίγ Κορό το 1861 θα μεταμόρφωνε την προσέγγισή της στη ζωγραφική, εκθέτοντάς τη στις σύγχρονες συζητήσεις για τον νατουραλισμό και την εργασία σε ανοιχτό χώρο.
Η Μοριζό γνώρισε μια εκλεκτή ομάδα συναδέλφων της κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Μουσείο του Λούβρου, μεταξύ των οποίων ο Ανρί Φαντέν-Λατούρ, ο Εντγκάρ Ντεγκά και ο Φελίξ Μπρακεμόν, αναπτύσσοντας ένα πλούσιο δίκτυο συναδέλφων και φίλων. Ο Φαντέν-Λατούρ ήταν αυτός που σύστησε τη Μοριζό στον Εντουάρ Μανέ στα τέλη του 1867 ή στις αρχές του 1868, πυροδοτώντας μια έντονη σχέση και έναν καλλιτεχνικό διάλογο που θα είχε δραματική επίδραση στο έργο και των δύο.
Γοητευμένος από τη σκοτεινή ομορφιά της και την ένταση του βλέμματός της, ο Μανέ απεικόνισε τη Μοριζό πολλές φορές μεταξύ 1868 και 1874, σε λάδι, ακουαρέλα και χαρακτική, με πιο διάσημο τον αινιγματικό πίνακα του 1868-69 «Το μπαλκόνι». Ο Μανέ άσκησε με το έργο και τα θέματά του μεγάλη γοητεία και ενέπνευσε τη Μοριζό να ακολουθήσει παρόμοια θέματα στο δικό της έργο, ενώ της αποδίδεται η ελάφρυνση της παλέτας του, το αυξανόμενο ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική σε ανοιχτό χώρο και ο πιο χαλαρός χειρισμός του χρώματος.
Οι δύο τους έγιναν οικογένεια, όταν η Μπερτ παντρεύτηκε αργότερα τον μικρότερο αδελφό του.
Κατά καιρούς, ο Μανέ δεν υποστήριζε πλήρως τις καλλιτεχνικές φιλοδοξίες της Μοριζό, δηλώνοντας κάποτε ότι θα ήταν καλύτερα αν εκείνη και η αδελφή της παντρεύονταν μέλη της κριτικής επιτροπής που επέλεγαν έργα για το ετήσιο Σαλόνι, έτσι ώστε να μπορούν να προωθήσουν τα έργα του και τα έργα των φίλων του.
Σε μια περίπτωση, κατά την προετοιμασία του Σαλόν του 1870, η Μοριζό ανησυχούσε ότι ποζάροντας για τον Μανέ θα είχε λίγο χρόνο για να ολοκληρώσει τη δική της υποβολή έργου, οπότε ο Μανέ προσφέρθηκε να τη βοηθήσει να ολοκληρώσει τον πίνακά της. Γράφοντας στην Έντμα, εξήγησε ότι ο Μανέ έφτασε την επόμενη μέρα και «το βρήκε πολύ καλό, εκτός από το κάτω μέρος του φορέματος. Πήρε τα πινέλα και έβαλε μερικές πινελιές που φαίνονταν πολύ καλά».
Ωστόσο, συνέχισε, «εκεί άρχισαν οι ατυχίες μου. Μόλις ξεκίνησε, τίποτα δεν μπορούσε να τον σταματήσει – από τη φούστα πήγε στο μπούστο, από το μπούστο στο κεφάλι, από το κεφάλι στο φόντο... Τελικά, μέχρι τις πέντε το απόγευμα, είχαμε φτιάξει την ωραιότερη καρικατούρα που είχε δει ποτέ κανείς».
Καθώς περνούσε ο καιρός, η Μοριζό προσπαθούσε να επιβεβαιώσει την ανεξαρτησία της και να απελευθερωθεί από την επιρροή του Μανέ. Παρ' όλα αυτά, η φιλία τους διήρκεσε μέχρι τον θάνατό του το 1883.
Με τον γάμο της αδερφής της Έντμα και την επακόλουθη αναχώρησή της από το Παρίσι το 1869, η Μοριζό έχασε την κύρια καλλιτεχνική της σύντροφο και τη στενότερη έμπιστή της. Μετά από μια σύντομη περίοδο αβεβαιότητας και αυτοαμφισβήτησης, επέστρεψε στη ζωγραφική πιο αφοσιωμένη από ποτέ.
Ενώ ο γαλλοπρωσικός πόλεμος και η επακόλουθη πολιορκία του Παρισιού ανέστειλαν προσωρινά τις καλλιτεχνικές της προσπάθειες, μια καλοκαιρινή διαμονή στο Χερβούργο με την αδερφή της το 1871 οδήγησε σε έξαρση της δημιουργικότητάς της.
Το ύφος της άλλαξε σημαντικά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι πινελιές της έγιναν πιο χαλαρές και αυθόρμητες, οι συνθέσεις της πλημμύρισαν με λεπτές αποχρώσεις του φωτός και του χρώματος, καθώς πάλευε να αποτυπώσει κάτι φευγαλέο. Ταυτόχρονα, η φιγούρα έγινε ακρογωνιαίος λίθος του έργου της, αντιπροσωπεύοντας την ίδια την ουσία της σύγχρονης ζωής.
Το 1873, προσκλήθηκε από τον Ντεγκά να γίνει μέλος της Société Anonyme Coopérative des Artistes Peintres, Sculpteurs, Graveurs (Ανώνυμη Εταιρεία Ζωγράφων, Γλυπτών και Χαρακτών), ενός συνεταιρισμού καλλιτεχνών που είχε ως στόχο την έκθεση έργων εκτός του επίσημου Salon. Παρόλο που τόσο ο Μανέ όσο και ο φίλος της Πιερ Πιβί ντε Σαβάν τη συμβούλεψαν να μην ενταχθεί στην ομάδα, η Μοριζό συμφώνησε να γίνει ιδρυτικό μέλος, η μόνη γυναίκα σε μια ομάδα 11 ατόμων.
Την άνοιξη του 1874 διοργάνωσαν μια εκδήλωση που αργότερα θα γινόταν γνωστή ως η πρώτη έκθεση ιμπρεσιονιστών, στην οποία συμπεριλήφθηκαν εννέα καμβάδες της. Οι πίνακές της εμφανίστηκαν σε όλες εκτός από μία από τις άλλες επτά εκθέσεις που διοργάνωσε η ομάδα τα επόμενα 12 χρόνια, χάνοντας μόνο την έκθεση του 1879, όταν ανάρρωνε από τη γέννηση της κόρης της.
Αυτό εδραίωσε σταθερά τη θέση της σε αυτό το περιβάλλον των πρωτοποριακών καλλιτεχνών. Το ύφος της έγινε συνώνυμο του ιμπρεσιονισμού στη συνείδηση του κοινού και το 1881 ο ιστορικός τέχνης Gustave Geffroy διακήρυξε ότι «κανείς δεν αντιπροσωπεύει τον ιμπρεσιονισμό με πιο εκλεπτυσμένο ταλέντο ή με μεγαλύτερο κύρος από τη Μοριζό».
Παρόλο που το έργο της περιλαμβάνει τοπία, είναι περισσότερο γνωστή για τις πλούσιες εσωτερικές σκηνές και τα οικεία πορτρέτα γυναικών.
Ενώ οι άνδρες σύγχρονοί της απεικόνιζαν το έντονο παιχνίδι της ζωής στα μπαρ, τα εστιατόρια και τους δρόμους της πόλης, η ιδιότητά της ως αξιοσέβαστης γυναίκας της μεσαίας τάξης διαμόρφωσε τη δική της εμπειρία και τις επαγγελματικές της ευκαιρίες, καθορίζοντας πού και τι της επιτρεπόταν να ζωγραφίζει. Ως εκ τούτου, αναζητούσε έμπνευση στη δική της ζωή και στις εμπειρίες της οικογένειάς της και του στενού κύκλου των φίλων της.
Πολλοί από τους πίνακές της εστιάζουν στην καθημερινή ζωή των γυναικών, απεικονίζοντάς τες με τα παιδιά τους, σε ήσυχες στιγμές στο σπίτι ή στην τουαλέτα τους. Σε πολλά από αυτά τα έργα υπάρχει ένας έντονα ανεπίσημος αέρας, δημιουργώντας την εντύπωση ότι μας έχει δοθεί πρόσβαση σε μια αθέατη ματιά της καθημερινής ζωής. Συχνά απορροφημένες στις σκέψεις τους, με την προσοχή τους αλλού, οι γυναίκες πρωταγωνίστριες της Μοριζό φημίζονται για το συναισθηματικό και ψυχολογικό τους βάθος.
Καθώς η ζωγραφική της τεχνική εξελισσόταν, η Μοριζό έσπρωχνε τα όρια της απεικόνισης σε νέα άκρα, στην επιδίωξή της για μια αίσθηση αμεσότητας. Υιοθέτησε ολοένα και πιο γρήγορη, δυναμική και χαλαρή πινελιά, δημιουργώντας εικόνες που ήταν περισσότερο υπαινικτικές παρά περιγραφικές, με τις επιφάνειές τους ζωντανές από ενέργεια. Άφηνε συχνά τα περιθώρια του καμβά αραιά ζωγραφισμένα ή και κενά, οι πινελιές της γίνονταν πιο χαλαρές προς τις γωνίες, και σε ορισμένες συνθέσεις οι μορφές της μοιάζουν να διαλύονται μπροστά στα μάτια μας, τα σώματά τους εμφανίζονται σχεδόν ημιδιαφανή.
Απολαμβάνοντας την ίδια την πράξη της ζωγραφικής, αμφισβήτησε τις καθιερωμένες αντιλήψεις για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας «τελειωμένος» πίνακας, οδηγώντας έναν δημοσιογράφο να την αποκαλέσει «άγγελο του ατελούς».
Οι πίνακές της με την κόρη της –η οποία είχε εμφανιστεί σε σχεδόν 50 καμβάδες μέχρι να γίνει 12 ετών– αποτελούν το πιο εκτεταμένο εικαστικό έργο της καριέρας της. Αυτές οι συγκινητικές συνθέσεις καταγράφουν την παιδική ηλικία της Ζιλί, και την εξελισσόμενη προσωπικότητά της καθώς μεγάλωνε, σχεδόν σαν σε φωτογραφικό άλμπουμ. Αντί να αναθέσει την εκπαίδευση της Ζιλί στο σχολείο, η Μοριζό επέβλεπε την πνευματική και δημιουργική της ανάπτυξη στο σπίτι, προσλαμβάνοντας δασκάλους πιάνου και βιολιού για να προωθήσει το μουσικό της ταλέντο, επιστρατεύοντας τον ποιητή Στεφάν Μαλαρμέ για να τη διδάξει λογοτεχνία και διδάσκοντάς της η ίδια σχέδιο, ζωγραφική και ιστορία της τέχνης.
Η Μοριζό έγραψε στο ημερολόγιό της το 1890: «Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ άνδρας που να αντιμετώπισε μια γυναίκα ως ισότιμη, και αυτό είναι το μόνο που θα ζητούσα – ξέρω ότι αξίζω όσο και αυτοί».
Παρόλο που ο προσωπικός της πλούτος σήμαινε ότι δεν χρειαζόταν να πουλήσει τους πίνακές της με τον ίδιο επείγοντα τρόπο όπως ο Ρενουάρ ή ο Μονέ, ήταν πρόθυμη να πετύχει παρόμοια επιτυχία στην ελεύθερη αγορά, βλέποντάς την ως ευκαιρία να εδραιώσει τη θέση της ως επαγγελματίας καλλιτέχνιδα. Προσέφερε μόνο ένα μικρό μέρος της παραγωγής της προς πώληση, αλλά τα περισσότερα έργα της βρήκαν γρήγορα αγοραστές σε μια ομάδα απαιτητικών συλλεκτών.
Η φήμη της μεγάλωνε με κάθε αγορά, όπως και η θέση της μεταξύ των εμπόρων, των κριτικών και, κυρίως, των συναδέλφων της. Έγινε ένας από τους τέσσερις μόνο ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες που είδαν το έργο τους να αγοράζεται από το γαλλικό κράτος κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όταν το «Jeune femme en toilette de bal» (1879) αποκτήθηκε για το Μουσείο του Λουξεμβούργου το 1894.
Ενώ η Μοριζό έχαιρε μεγάλης εκτίμησης κατά τη διάρκεια της ζωής της, έγινε κάτι σαν ξεχασμένη φιγούρα για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα. Η φήμη της αναζωπυρώθηκε από μελετητές και επιμελητές κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980, οι οποίοι δημοσίευσαν μια σειρά βιβλίων και άρθρων για τη ζωή και τη σταδιοδρομία της, τονίζοντας τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισε στην ανάπτυξη του ιμπρεσιονισμού.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η τέχνη της γνώρισε μια ακόμη αναζωπύρωση ενδιαφέροντος, με τους πίνακές της να σημειώνουν νέα ρεκόρ στις δημοπρασίες και τα μουσεία σε όλο τον κόσμο να διοργανώνουν εκθέσεις αφιερωμένες στο έργο της.
Το 2018, η έκθεση «Berthe Morisot: Woman Impressionist» άνοιξε στο Musée National des Beaux-arts du Québec, προτού ταξιδέψει στη Φιλαδέλφεια, στο Ντάλας και, τέλος, στο Musée d'Orsay στο Παρίσι. Ήταν η πρώτη φορά που το Musée d'Orsay αφιέρωσε μια έκθεση σε αυτή την πρωτοπόρο καλλιτέχνιδα, μια αναγνώριση που πολλοί συμφώνησαν ότι είχε καθυστερήσει πολύ.
Η έκθεση «Berthe Morisot: Ο ιμπρεσιονισμός και ο 18ος αιώνας» θα συγκεντρώσει 40 από τα σημαντικότερα έργα της από διεθνείς συλλογές, πολλά από τα οποία δεν έχουν εκτεθεί ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο, για να αποκαλύψει την καλλιτέχνιδα ως πρωτοπόρο του κινήματος, καθώς και να αποκαλύψει μια άγνωστη μέχρι σήμερα σύνδεση μεταξύ του έργου της και της κουλτούρας του 18ου αιώνα, με περίπου 20 έργα για σύγκριση.
Η ζωγράφος που είχε εξέχουσα θέση στις εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών και αψήφησε τους κοινωνικούς κανόνες για να γίνει μια από τις πιο επιδραστικές μορφές του κινήματος, ανιχνεύοντας την έμπνευσή της ασχολήθηκε με την τέχνη και τον πολιτισμό του 18ου αιώνα, κάτι που την οδήγησε στην ανάδειξη της πρωτοτυπίας του καλλιτεχνικού της οράματος, που τελικά την ξεχώρισε από τους προκατόχους της.
