Μια νέα γενιά γυναικών ράπερ έχει εμφανιστεί στη μουσική σκηνή της Ελλάδας τους τελευταίους μήνες, που, επιτέλους, έχει τη δική της φωνή.
Η Θεσσαλονίκη πρωτοστατεί, όπως συνέβη και πριν από λίγα χρόνια με το τραπ. Σίγουρα πρόκειται για μια ελπιδοφόρα εξέλιξη, επειδή εδώ και καιρό το γυναικείο ραπ είχε ελάχιστη παρουσία και μηδενική απήχηση. Μέχρι πριν από δύο χρόνια το ραπ στην Ελλάδα ήταν ανδρική υπόθεση και αν καμιά γυναίκα εμφανιζόταν με κομμάτι, την αντιμετώπιζαν ως εξωτικό φρούτο, ίσως και υποτιμητικά.
Μπορεί στην προηγούμενη γενιά (των ’90s και των ’00s) να υπήρχαν γυναίκες ράπερ, και μάλιστα με δυναμική παρουσία (Sadahzinia, Inka, Mi55t), την εποχή του #ΜeΤoo, όμως, το γυναικείο ραπ στην Ελλάδα φαίνεται ότι απέκτησε νέα πνοή. Οι εκπρόσωποι της νέας γενιάς κάνουν, χωρίς να το κατονομάζουν, fem rap (δηλαδή φεμινιστικό ραπ), δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στον πολιτικό και κοινωνικό στίχο.
Αν εξαιρέσεις, όμως, τον φεμινιστικό χαρακτήρα του πολιτικού στίχου, οι γυναίκες ράπερ αντιμετωπίζουν το ίδιο δίλημμα με τους άνδρες συναδέλφους τους: να είναι από τη μεριά του old-school (για να είναι σοβαροί/-ές) ή να κάνουν new-school, με τον κίνδυνο να γίνουν «ελαφριοί/-ές» λόγω των στερεοτύπων των στίχων; Για μια γυναίκα αυτό το δίλημμα είναι ακόμα μεγαλύτερο.
Ειδικά η γυναικεία σεξουαλικότητα και η λαχτάρα για έκφραση, που χαρακτηρίζουν το παγκόσμιο γυναικείο ραπ σε όλες του τις εκφάνσεις, παραμένουν ταμπού προς το παρόν για την ελληνική σκηνή, αν λάβει υπόψη κανείς πώς αντιμετωπίστηκαν όσες γυναίκες ράπερ (Maryo, Ghetto Queen) αποπειράθηκαν να κάνουν κάτι ανάλογο πρόσφατα.
Αυτό που λείπει, πάντως, είναι η ακομπλεξάριστη έκφραση της σεξουαλικότητάς τους, όπως γίνεται με τις ξένες ράπερ. Υπάρχει μια διστακτικότητα, μια αμηχανία. Ούτε μιλούν ακριβώς για γυναικεία ενδυνάμωση, με εξαιρέσεις βέβαια.
Ειδικά η γυναικεία σεξουαλικότητα και η λαχτάρα για έκφραση, που χαρακτηρίζουν το παγκόσμιο γυναικείο ραπ σε όλες του τις εκφάνσεις, παραμένουν ταμπού προς το παρόν για την ελληνική σκηνή, αν λάβει υπόψη κανείς πώς αντιμετωπίστηκαν όσες γυναίκες ράπερ (Maryo, Ghetto Queen) αποπειράθηκαν να κάνουν κάτι ανάλογο πρόσφατα. Δυστυχώς, η ελληνική ραπ κουλτούρα φαίνεται ότι επηρεάζει, έστω ασυνείδητα, όποια γυναίκα πιάνει το μικρόφωνο και κάνει ραπ. Δεν χρειάζεται να έχουμε μια αντίστοιχη Cardi Β στην Ελλάδα –αυτό θα ήταν πολύ δύσκολο–, αλλά προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι θεωρείται παράδειγμα προς αποφυγή.
Το γυναικείο ραπ πρέπει να προκαλεί και να τραντάζει τα στερεότυπα. Αυτό κάνει το τελευταίο διάστημα σε διεθνές επίπεδο, αυτό επιχειρούν να κάνουν και οκτώ νέες γυναικείες παρουσίες της ελληνικής ραπ σκηνής που ξεχωρίσαμε, μαζί με την ομάδα του «Α, μπα;», τη Sugahspank! και τη Ledyba.
Penny—Vasilissis
[ledyba]: Η Penny ίσως είναι ο θηλυκός ΛΕΞ που όλες περιμέναμε. Δημιουργεί έναν χώρο έκφρασης της γυναικείας εμπειρίας με φεμινιστικές αναφορές «για εκείνες που με έναν αγώνα αλλάξαν ετών συνειδήσεις» και για εμάς, αφού «μάλλον το 2020 έκλεισε αυλαία, μυρίζοντας πλέον γυναικεία». Γενικά, η Penny μάς θυμίζει όσα μας ενώνουν και όσα μας εξοργίζουν ως γυναίκες.
[αμπαteam]: Τραγουδάει «γι’ αυτά που σκεφτόμαστε όταν γυρίζουμε από Βασιλίσσης». To χιπ-χοπ και η ραπ θεωρούνται μουσική αγορίστικη. Όχι μόνο γιατί οι καλλιτέχνες είναι στην πλειονότητά τους άντρες αλλά και γιατί η ραπ συνομιλεί με τη μουσική του δρόμου, τη μουσική που παίζει σε πλατείες, σε σχολικές αγοροπαρέες γύρω από κινητά σε δημόσιους χώρους. Η Penny έχει βαθιά φωνή, στίχο φορτισμένο με γυναικεία εμπειρία και μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι η ραπ, μια μουσική κυριαρχίας στον χώρο, μπορεί να περάσει επιτέλους σε γυναικεία χέρια στην Ελλάδα.
[Μ.Π.]: Μέχρι στιγμής, η Penny έχει κυκλοφορήσει τρία κομμάτια και μια συνεργασία με τον GRIZZLE και θεωρείται η πιο πετυχημένη από τη νέα γενιά, αν αναλογιστούμε τα views που κάνει στο YouTube. Στο βίντεο η Penny εμφανίζεται αλλαγμένη, εμφανισιακά κυρίως, αλλά χρησιμοποιώντας την ίδια οργή στους στίχους, που κυμαίνονται στο μοτίβο στο οποίο μας έχει συνηθίσει από τα πρώτα της κομμάτια, ίσως να βγάζει λίγο περισσότερο τρέμουλο και άγχος στο flow απ’ όσο χρειάζεται.
EXPE—Mέντα
[ledyba]: Μου αρέσει γιατί είναι πιο fresh και από μέντα και έχει φεμινιστικό, τσαμπουκαλίστικο attitude.
[αμπαteam]: Τo «Mέντα» της Expe (Expensive, από το όνομά της, που είναι Ακριβή) είναι μια μείξη παιχνιδιών φωνητικής, έντονης ροής στίχων και ζαλιστικής αισθητικής. Η EXPE δεν προσπαθεί να μιμηθεί άνδρες του είδους της, και φαίνεται. Όχι μόνο από τον ενίοτε δηκτικό στίχο της αλλά και επειδή, καθ’ όλη τη διάρκεια του βιντεοκλίπ, τραγουδάει «είμαι πιο fresh από μέντα» και μας κάνει να σκεφτόμαστε την έννοια της νεότητας και της φρεσκάδας με έναν τρόπο ουσιαστικά γυναικείο και όχι ως αντανάκλαση ανδρικών βλεμμάτων. Μέσα από τους στίχους της λέει την τελευταία κουβέντα και συντηρεί συνεχώς το προσωπικό και πολύ σύγχρονο στυλ της.
[Μ.Π.]: Η ΕΧPE είναι μία από τις πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις στο ελληνικό ραπ. Η φωνή της ξεχειλίζει από μελωδικότητα, ένα στοιχείο που δεν συναντάς σε χιπ-χοπ δουλειές εδώ, ανεξαρτήτως φύλου. Σπάνια, επίσης, βλέπεις ράπερ να πειραματίζεται τόσο έντονα σε κομμάτια ή να έχει να επιδείξει ολοκληρωμένα άλμπουμ από την αρχή. Χωρίς να υστερεί σε γυναικεία θεματική, δεν γίνεται ποτέ διδακτική, ενώ δεν υστερεί σε ποπ ευαισθησία και αισθητική. Τα κάνει όλα με τον δικό της τρόπο και το «Mέντα» είναι ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Γυναικείο ραπ αξιώσεων.
Sci-Fi River—NH3
[ledyba]: Ωραίο flow και beat.
[αμπαteam]: Η Sci-Fi River, με το «NH3», μας κάνει να αναρωτιόμαστε πόσο έχουν πειραματιστεί μέχρι τώρα οι γυναίκες παγκοσμίως με την ηλεκτρονική μουσική – αυτό είναι και το θέμα ενός πολύ πρόσφατου ντοκιμαντέρ του 2021. Η ροή, το τρομερό beat και η αρμονική μείξη ήχων, μαζί με την πολύ προσεγμένη ρίμα της, δείχνουν ότι η τεχνική πίσω από μια μουσική διεργασία είναι μια ικανότητα στην οποία οι γυναίκες μπορούν να θριαμβεύσουν. Για τις γυναίκες, το ίδιο το ταλέντο είναι θέμα ευκαιριών. ΠΝΠ επιδόματα και τηλεργασία, επικαιρότητα, ρυθμός και πολύ προσεγμένη δουλειά στη νέα γενιά γυναικών μουσικών.
[Μ.Π.]: Νοσταλγική διάθεση σε ένα κομμάτι που ταιριάζει σε άλλη δεκαετία, κάτι που όμως δεν το εμποδίζει καθόλου να σε ιντριγκάρει ευχάριστα, έτσι όπως συνδυάζεται ο ατμοσφαιρικός, νυχτερινός ήχος με την ερμηνεία της Φένιας Χατζηνικολάου. Το ίδιο είχε γίνει και πέρσι το καλοκαίρι με το «Διακοπές στην Αθήνα», την πρώτη κυκλοφορία της ως Sci-Fi River. Σίγουρα πρέπει να βγάλει άλμπουμ άμεσα.
Luba Luft x Arko x Λου x Taki—1 Χρόνο Καραντίνα
[ledyba]: Πλάκα έχουν!
[αμπαteam]: Δεν έχουμε ακούσει μέχρι τώρα τραγούδι που να παρουσιάζει την καραντινοζωή της πρωτεύουσας καλύτερα από το «1 Χρόνο Καραντίνα». Έχει γίνει συνεργασία των Luba Luft, Arko, Λου και Taki για να δημιουργηθεί το σάουντρακ του 8ώρου με τηλεργασία. Με στίχους όπως «σαν θηλυκό το ραπ μόνο έχω / τις φίλες με αγάπη και σύνεση» και «υπέρ στις αμβλώσεις», το κομμάτι δεν είναι μόνο σύγχρονο αλλά και casually φεμινιστικό, σκέτη συγκίνηση. Όπως γράψαμε αναλυτικότερα στο Α,μπα, η συνεργασία είναι το it girl του 2021 και γουστάρουμε να τη βλέπουμε και στην Ελλάδα. Τέτοια κομμάτια βγαίνουν κι ελπίζουμε να δούμε γυναικοκεντρικό, φεμινιστικό και σύγχρονο ραπ στα μεταπανδημικά rap festivals.
[Μ.Π.]:Το κομμάτι έχει γίνει από μέλη της γυναικείας ομάδας (ή κολεκτίβας) Rrrraaapp Skandalo στο Facebook, που σχολιάζει με πετυχημένο και αρκετά αστείο και καυστικό τρόπο τα πάθη και τα λάθη των ανδρών ράπερ της ελληνικής σκηνής. Πέρα από αυτό, προτείνουν ό,τι νέο κυκλοφορεί στο fem ραπ στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Είναι ωραίο να βλέπεις να εκφράζονται τόσο δημιουργικά και με τόσο τσαγανό.
IGNES—SELECAO
[ledyba]: Δεν κατάλαβα πολλά, αλλά μάλλον δεν χρειάζεται κιόλας. Μας αρέσει και μας ανεβάζει το mumble rap.
[αμπαteam]:Το mumble rap δεν είναι για όλους, αλλά αν είναι για σας, τότε πρέπει ν’ ακούσετε το «Seleçao» της Ignes για τον ρυθμό, τη φωνή και το flow. Όταν η Tierra Whack έβγαλε το statement κομμάτι για το mumble rap, «Mumbo Jumbo», εννοείται πως υπήρξαν ειρωνικά σχόλια, παρόμοια με αυτά που θα βρείτε στα social της Ignes. Το σημαντικό είναι ότι σήμερα στην Ελλάδα έχουμε γυναίκες καλλιτέχνιδες (πολλές εξαιρετικά νέεες), οι οποίες ξεκινούν την πορεία τους με διάθεση μουσικού πειραματισμού από τη μια και δημιουργίας δικής τους οπτικής αισθητικής απ’ την άλλη. Επιστρέφοντας στην Ignes, δεν περιμένουμε μόνο τα επόμενα κομμάτια, περιμένουμε τα lives για τα vibes.
[Μ.Π.]: Όλο αυτό το μένος που ξέρασε στα social media στην πλειονότητά του το ανδρικό ακροατήριο είναι ακατανόητο. Βέβαια, αυτό που κανείς δεν συνειδητοποίησε είναι ότι βοήθησε να γίνει αυτόματα το πιο πετυχημένο βίντεο από Ελληνίδα γυναίκα ράπερ στο YouTube και να συζητηθεί το όνομα της Ignes από άτομα που δεν ακούν απαραίτητα χιπ-χοπ. Αυτό είναι μια επιτυχία από μόνο του. Όχι ότι δεν το αξίζει, καθώς το mumble θέλει κότσια για να το κάνεις, πόσο μάλλον στα ελληνικά. Καλή ή κακή, η δημοσιότητα παραμένει και οτιδήποτε βγάλει αποδώ και μπρος αυτό το κορίτσι θα γίνει χρυσό.
Banshee—NA NA NA feat. ΧΑΚ
[ledyba]: Πολύ προσεγμένο flow, σου βγάζει μια εργατικότητα η Banshee, ότι το έχει δουλέψει το κομμάτι, δεν το έγραψε σε ένα απόγευμα, και εκτιμάμε τους εργατικούς ανθρώπους γενικά. Και, φυσικά, μας αρέσει πολύ που έχει φίλες μάγισσες μπαχαλοσατανίστριες. «Έχω φίλες μάγισσες, με κάνουν να πετώ, γιατί μισώ το να πατώ με κάποιους στο ίδιο χώμα».
[αμπαteam]: Η καθηγήτρια Αφροαμερικανικών Σπουδών Imany Perry σημειώνει στο βιβλίο της Prophets of the Hood: Politics and poetics in hip-hop πως οι γυναίκες ράπερ και χιπ-χόπερ έχουν την τάση να υιοθετούν αρσενικούς τρόπους έκφρασης στη μουσική τους. Ο εξανδρισμός παρουσιάζεται ως ο τρόπος για να τις πάρουν στα σοβαρά. Αυτά, το 2004. To 2021 η Ελλάδα έχει να παρουσιάσει πρωτότυπη γυναικεία μουσική ραπ που δεν φαίνεται να επιδεικνύει κανένα μιμητικό στοιχείο. Η Banshee γράφει και ερμηνεύει κομμάτια όπως το “Na Na Na”, του οποίου το vibe ταιριάζει απόλυτα με την απελπιστική οικονομική κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει η Gen Z, καθώς και με την IDGAF διάθεση που χαρακτηρίζει αυτήν τη γενιά, η οποία, περισσότερο απ’ τους millennials, καλείται να χτίσει ένα μέλλον σε μια βάση από μεταπανδημικά ξερόκλαδα και αρτηριοσκληρωτικούς boomers.
[Μ.Π.]: Η Banshee έχει ταλέντο. Φαίνεται και στη ρίμα και στον τρόπο που ραπάρει. Λίγο περισσότερο old-school, σίγουρα χρειάζεται πιο σύγχρονα beats.
LH—Θέμα Επιλογής
[ledyba]: Μου άρεσε περισσότερο να τη βλέπω, κυρίως στο βιντεοκλίπ.
[αμπαteam]: Βασικό θέμα στη βιομηχανία της μουσικής και κάτι που πολλές καλλιτέχνιδες θίγουν ολοένα περισσότερο σε συνεντεύξεις είναι ότι δεν αρκεί να βλέπουμε γυναίκες στη σκηνή αλλά τις θέλουμε να κάνουν παραγωγή, videography, editing και κριτική. Το «Θέμα επιλογής» δεν ξεχωρίζει μόνο λόγω της LH που ραπάρει δικές της, σχετικά αισιόδοξες ρίμες στο αστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης αλλά και επειδή βλέπουμε γυναικείο όνομα να φιγουράρει στην παραγωγή. Τη σκηνοθεσία, τη λήψη και το μοντάζ έχει αναλάβει η Δήμητρα Πολιτίδου κι αυτό είναι σημαντικό, όταν τα περισσότερα πρότζεκτ που έχουν frontwomen παράγονται και χρηματοδοτούνται από άντρες. Ελπίζουμε τα επόμενα χρόνια να δούμε all women projects στη ραπ ελληνική σκηνή, όχι για κανέναν άλλο λόγο αλλά για να μας λυθεί η απορία για το πώς θα ήταν η όλη φάση με λίγο female gaze.
[Μ.Π.]: Κάτι μαγειρεύεται στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται να δημιουργείται γυναικεία ραπ σκηνή, ακριβώς όπως έγινε και με το τραπ πριν από λίγα χρόνια. Αρκετά δυνατές προσπάθειες, όπως αυτή της LH, που μπορεί να έχει μόνο ένα κομμάτι, αλλά σε κάνει να περιμένεις με ανυπομονησία περισσότερα.
ΣΑW—ΦΤΟΥ ΞΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
[ledyba]: Μου αρέσει πολύ το αλήτικο attitude της Σaw και σίγουρα πολλές γυναίκες που δεν κάνουν fit στα πατριαρχικά στάνταρ θηλυκότητας θα ταυτιστούν με τον στίχο «Λένε πως δεν είμαι θηλυκό αν δεν φοράω ντεκολτέ και όταν με τόσο πάθος εκφράζομαι για δρόμο». Overall, τις απόλαυσα όλες, γιατί στην πραγματικότητα είναι διαφορετικές και υπάρχει χώρος για όλες. Τις απόλαυσα σαν να βλέπω κάτι εξωτικό, κάτι σπάνιο, κάτι ασυνήθιστο, που το έχω στερηθεί. Θέλουμε περισσότερες γυναίκες ραπερ, εκατοντάδες, όσες και άντρες. Θέλουμε περισσότερα γυναικεία βιώματα να ακουστούν, περισσότερες αναπαραστάσεις.
[αμπαteam]: «Mουσική και μεροκάματο, άρα δουλεύω εις διπλούν» γράφει η Σaw ακριβώς την περίοδο που η τέχνη έχει απαξιωθεί περισσότερο από ποτέ με τη βούλα της κυβέρνησης και οι επαγγελματίες του χώρου εξηγούν με κάθε τρόπο ότι δεν βγαίνουν άλλο. «Λένε πως δεν είμαι θηλυκό αν δεν φοράω ντεκολτέ» και, ναι, έτσι, στίχο τον στίχο, επαναπροσδιορίζεται η υπερσεξουαλικοποιημένη θέση των γυναικών στον χώρο. Από αξεσουάρ, δημιουργοί και πρωταγωνίστριες των κομματιών τους: εμείς αυτό βλέπουμε σε ολοένα και περισσότερα κομμάτια. Η Σaw ραπάρει σε μια ταράτσα για διεκδίκηση, κούραση, δύσκολες σχέσεις, μια κοινωνική πραγματικότητα που χώνεται σαν σκουλήκι στις διαπροσωπικές σχέσεις κι εμείς είμαστε εδώ και ακούμε γνέφοντας.
[Μ.Π.]: Και η Σaw και η LH φαίνεται ότι ακολουθούν τον δρόμο που άνοιξε η Penny με τον φεμινιστικό στίχο. Λίγο έξτρα πολιτική και κοινωνική η Σaw. Με μια διαφορά είναι drill, τουλάχιστον σε αυτό το κομμάτι που έχει απειλητική διάθεση και beat. Για να δούμε!
Σέμελη—Dozen Sessions
[ledyba]: Πότε κανείς δεν έχει υμνήσει μπουφάν και αυτό μου φάνηκε κάπως συγκινητικό, για όλα τα μικρά κι ασήμαντα που προσπερνάμε, αλλά και τόσο πρωτότυπο. Όπως συγκινητική μου φάνηκε και η ερμηνεία της Σεμέλης συνολικά, καθώς και όλες της οι θεματικές. Ενώ στην αρχή κάπως σκάλωσα με τις βρισιές, όσο την άκουγα και γινόταν διαφορετική, μου έβγαζε μια ευγένεια, έτσι όπως την αναγνωρίζεις στους ανθρώπους με ταλέντο.
[αμπαteam]: Η ορμή της Σεμέλης είναι ο λόγος που η ραπ μπορεί να γίνει εργαλείο έκφρασης και απελευθέρωσης. Oι ασυμβίβαστοι στίχοι της, η ένταση της φωνής και η αποφασιστικότητα των κινήσεών της την κάνουν μοναδική ανάμεσα στις σημερινές Ελληνίδες ραπ καλλιτέχνιδες. Οι εναλλαγές βίαιου ρυθμού με ελάχιστα δευτερόλεπτα μπαλαντοειδούς πιάνου φαίνεται να μαλακώνουν την εκδικητική ένταση των στίχων της, μόνο και μόνο για να γυρίσει το επόμενο λεπτό και να συνεχίσει τη σκληρή κοινωνική κριτική της. Στο «Dozen Sessions» έχει ταλέντο, σκληρή αστική ποιητικότητα, όρεξη, αυθορμητισμό και πολλή αυτοπεποίθηση. Δεν έχει, όμως, καμία όρεξη να ζητήσει συγγνώμη για τη γλώσσα της. Είναι δυσάρεστη και της αρέσει.
[sugahspank]: Άκουσα πρώτη φορά τη Σεμέλη να τραγουδάει ρεμπέτικα σε κάποια βίντεο που μου έδειξε ο καλός μου φίλος και ηθοποιός Γιάννης Νιάρρος και μου έπεσε το σαγόνι. Της έστειλα καπάκια ένα ενθουσιώδες μήνυμα, μαζί με ένα κείμενο του Αρανίτση για τη Σωτηρία Μπέλλου, και όλη αυτή την αυθεντική εποχή που πλέον έχει πεθάνει. Αν και στη Σεμέλη αναγνώρισα αυτή την αντανάκλαση του αυθεντικού, αμφιβάλλω αν διάβασε ποτέ το κείμενο, και καλά έκανε. Η κοπέλα είναι μεγάλο αλάνι και δεν έχει όρεξη για θεωρητικούρες. Μετά, μια μέρα, άκουσα στα καλά καθούμενα, μαζεμένα τα χιπ-χοπ κομμάτια που έβγαλε, στο YouTube. Δεν νομίζω ότι αυτή η γυναίκα θα λάβει ποτέ την αναγνώριση που της αξίζει, πρωτίστως γιατί στο τέτοιο της η αναγνώριση αλλά και επειδή η τέχνη της δεν έχει απολύτως τίποτα εμπορεύσιμο. Είναι 100% μοναδική ταλεντάρα και φουλ μπέσα.
