Ένας εν πολλοίς άγνωστος συνθέτης στην Ελλάδα, ο Βρετανός Μπέντζαμιν Μπρίτεν, αποτελεί το αντικείμενο της νέας παράστασης του σκηνοθέτη Θέμελη Γλυνάτση στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων Booklover’s Point του 3ου Φεστιβάλ Λυρικός Νότος που πραγματοποιείται στον χώρο υποδοχής της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Μια παράσταση χωρίς σκηνικά και κοστούμια, με φόντο τα ράφια της βιβλιοθήκης, ένα πιάνο, δύο λυρικούς τραγουδιστές, δύο περφόρμερ και στόχο να παρουσιάσουν στο ελληνικό κοινό δύο εμβληματικούς κύκλους τραγουδιών του σημαντικού συνθέτη του 20ού αιώνα, βασισμένων σε ποιήματα των Ουίλιαμ Μπλέικ και Τζον Νταν.
Η παράσταση This is Britten παρουσιάζεται σε σύλληψη και σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση που διοργανώνει η Εθνική Λυρική Σκηνή, ενώ τους κύκλους τραγουδιών ερμηνεύουν ο βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς και ο τενόρος Χρήστος Κεχρής. Ο πρώτος κύκλος είναι βασισμένος στην ποίηση του «αιρετικού» Ουίλιαμ Μπλέικ, ενώ ο δεύτερος στα «Ιερά Σονέτα» του αναγεννησιακού ποιητή Τζον Νταν – ο Μπρίτεν τον συνέθεσε το1945 μετά από μια επίσκεψή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπέργκεν-Μπέλζεν.
Ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1913-1976) υπήρξε από τους σημαντικότερους συνθέτες της εποχής μας και πολλές συνθέσεις του είναι εμπνευσμένες από κορυφαία λογοτεχνικά έργα, στα οποία δίνει με το ιδιαίτερα πρωτότυπο μουσικό του ύφος μια δεύτερη ζωή. Οι δύο κύκλοι τραγουδιών του Μπρίτεν που συνθέτουν την παράσταση «This is Britten» παίζονται σπάνια, ακόμα και στη χώρα καταγωγής τους.
Είναι κάτι τελείως υβριδικό και είχα ανάγκη, μετά τον «Κυανοπώγωνα», να κάνω κάτι που θα είναι πιο συνειδητά πειραματικό, ενδιάμεσα στα είδη, όχι αναγκαστικά η μεγάλη παράσταση. Είναι κάτι μη οριοθετημένο. Αγαπάω πάρα πολύ αυτά τα τραγούδια, συνδυάζουν την πανέμορφη μουσική με την καταπληκτική ποίηση.
Ο Θέμελης Γλυνάτσης, σε συνεργασία με τους σχεδιαστές βίντεο Χρυσούλα Κοροβέση και Μάριο Γαμπιεράκη, έχει ετοιμάσει ένα ιδιαίτερο εικαστικό περιβάλλον, ειδικά σχεδιασμένο για τον χώρο υποδοχής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας στο ΚΠΙΣΝ, το οποίο θα πλαισιώσει τις ερμηνείες των Πλατανιά (στον κύκλο «Ουίλιαμ Μπλέικ») και Κεχρή (στον κύκλο «Τζον Νταν»). Στο πιάνο θα τους συνοδεύσει η Σοφία Ταμβακοπούλου.
Μια σκηνική εγκατάσταση η οποία στόχο έχει να μεταδώσει τόσο μουσικά όσο και σκηνικά την ιδιαίτερη συναισθηματική και φιλοσοφική φόρτιση των δύο αυτών κύκλων, οι οποίοι εξερευνούν τα μεγάλα, βασανιστικά ερωτήματα της ύπαρξης μέσα από τη θρησκευτική αναζήτηση αλλά και την αμφιβολία τόσο των ποιητών όσο και του συνθέτη. Κύκλοι τραγουδιών βασισμένων σε μοναδικής ομορφιάς και έντασης ποιήματα που λειτουργούν ως μαρτυρία της ανθρώπινης αντίστασης ενάντια στον υπαρξιακό συμβιβασμό, τη βία του κόσμου και τον θάνατο. Ως εκ τούτου, οι δύο αυτοί κύκλοι που δημιούργησε ο Μπρίτεν αποδεικνύονται βαθύτατα επαναστατικοί.
Για την πρωτοβουλία του αυτή ο σκηνοθέτης Θέμελης Γλυνάτσης εξηγεί:
— Η βραδιά αυτή με τη μουσική και την ποίηση είναι παράσταση ή ένα είδος ρεσιτάλ;
Τα έχω συνδυάσει έτσι ώστε να κάνω μια μάλλον υβριδική απόπειρα να αναπαρασταθούν με έναν πολύ αφαιρετικό τρόπο στον χώρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπου ο πύργος βιβλίων θα χρησιμοποιηθεί ως καμβάς για μια σειρά animation που θα πλαισιώνει τους δύο τραγουδιστές και δύο περφόρμερ που αποτελούν το κουαρτέτο.
— Γιατί προτιμήθηκε ο χώρος της Βιβλιοθήκης;
Καθώς η συγκεκριμένη εκδήλωση αποτελεί μέρος του Booklover’s Point που οργανώνει η Λυρική κάθε καλοκαίρι, ήταν μια σχεδόν φυσική επιλογή ο χώρος της. Όπως και το γεγονός ότι πρόκειται για δύο κύκλους τραγουδιών βασισμένων στην ποίηση. Η λογοτεχνία είναι ένα τεράστιο κομμάτι των δύο κύκλων και σημαντικό της εργογραφίας του Μπρίτεν. Εγώ τον ανακάλυψα στα 18 μου όχι λόγω της μουσικής αλλά επειδή είχε μελοποιήσει τις «Εκλάμψεις του Ρεμπό», δηλαδή, έχοντας διαβάσει Ρεμπό, οδηγήθηκα στον Μπρίτεν.
— Ένας συνθέτης όχι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Ελλάδα.
Ναι, ανεξήγητα. Δεν παίζονται ούτε τα συμφωνικά έργα του και είναι κρίμα γιατί είναι πολύ ιδιαίτερος συνθέτης, δεδομένου ότι πρόλαβε να εξελίξει το ύφος του προτού πεθάνει. Ο Μπρίτεν ήταν στην ουσία ο συνθέτης ο οποίος μετά από αιώνες τοποθέτησε την Αγγλία στον μουσικό χάρτη. Έχει κι άλλους συνθέτες η Αγγλία στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αι., αλλά αυτός ήταν που ξεχώρισε, έκανε επιτυχία σε όλη την Ευρώπη, μέχρι και στη Ρωσία του παλιού σοβιετικού καθεστώτος.
— Το animation υποκαθιστά τη σκηνογραφία ή εικονοποιεί την ποίηση;
Καταρχάς, είναι δημιούργημα δύο μόνιμων συνεργατών μου, της Χρυσούλας Κοροβέση και του Μάριου Γαμπιεράκη, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει και το βίντεο του «Κυανοπώγωνα». Δεν υπάρχει δραματουργία στη συγκεκριμένη παράσταση κι έτσι δημιούργησα μια σειρά εικόνων από την αίσθηση που μου βγάζουν τα ποιήματα, άλλοτε κυριολεκτική κι άλλοτε εντελώς αφαιρετική. Πήραν τα σχέδιά μου και έφτιαξαν ένα ολόκληρο σύμπαν, το οποίο θα προβάλλεται επάνω στα ράφια και επάνω στους ερμηνευτές.
— Η αίσθηση αυτή κυριαρχείται από τη σχέση του συνθέτη με τα θεολογικά ζητήματα;
Και οι δυο κύκλοι χαρακτηρίζονται από την αμφίσημη και προβληματική σχέση του Μπρίτεν με τη θρησκεία. Στην περίπτωση του Τζον Νταν είναι πασιφανές, καθώς τα «Ιερά Σονέτα» στα οποία βάσισε τον κύκλο τραγουδιών του ο Μπρίτεν τα έγραψε όταν μπήκε στην Προτεσταντική Εκκλησία και έγινε ιερέας. Πρέπει να πω ότι είναι από τα πιο άγρια και σαδομαζοχιστικά ποιήματα που έχω διαβάσει – ο Θεός συχνά παρουσιάζεται ως ζηλόφθονος εραστής. Ο ερωτισμός των ποιημάτων είναι σαφέστατος και καθόλου κρυμμένος. Ο Μπλέικ, από την άλλη, μέσα από τα ποιήματά του δίνει μια δική του ερμηνεία της χριστιανικής θρησκείας, η οποία πάει ενάντια στη δογματική θρησκεία. Στο σύνολο του έργου του τον Μπρίτεν τον έχει απασχολήσει πάρα πολύ η θρησκεία. Νομίζω ότι δεν υπάρχει όπερά του που να μην έχει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό θέματα που να συνδέονται με αυτό.
— Θα αποτελούσαν και πιθανή ιδέα για μελλοντικές παραστάσεις;
Με πολλή μεγάλη μου χαρά θα σκηνοθετούσα το αριστούργημα του Μπρίτεν «Peter Grimes», ή το κομψοτέχνημά του πάνω στου Χένρι Τζέιμς το «Στρίψιμο της βίδας», όπου γίνεται μια ανατροπή, καθώς δίνεται φωνή στα φαντάσματα, ενώ στο πρωτότυπο έργο δεν μιλάνε, ή την οπερατική βερσιόν του «Θανάτου στη Βενετία». Είναι όλα όπερες που θα μπορούσαν να ανέβουν στην Ελλάδα.
— Ωστόσο, για την ώρα θα αρκεστούμε στους δύο κύκλους με ποίηση.
Είναι κάτι τελείως υβριδικό και είχα ανάγκη, μετά τον «Κυανοπώγωνα», να κάνω κάτι που θα είναι πιο συνειδητά πειραματικό, ενδιάμεσα στα είδη, χωρίς να να είναι αναγκαστικά μεγάλη παράσταση. Είναι κάτι μη οριοθετημένο. Αγαπάω πάρα πολύ αυτά τα τραγούδια, συνδυάζουν την πανέμορφη μουσική με την καταπληκτική ποίηση. Είναι μοναδικό το ότι ο Μπρίτεν καταφέρνει να μεταδώσει τη δόνηση των ποιημάτων με τη μουσική του. Είχε τρομακτικό ταλέντο σε αυτό. Η σχέση του με τη λογοτεχνία είναι απίστευτη, την αφήνει να αναπνεύσει μουσικά. Το πολύ ενδιαφέρον με τους κύκλους είναι ότι την επιλογή των ποιημάτων του Μπλέικ την έκανε ο σύντροφός του Πίτερ Πίαρς, ενώ τα ποιήματα του Νταν του τα είχε προτείνει ο Όντεν. Ωστόσο, τα αφιέρωσε στον Πίαρς ο οποίος τα ερμήνευσε πρώτος.
— Σε ποια περίοδο ανάγονται αυτοί οι κύκλοι;
Τα «Ιερά Σονέτα» τα έγραψε το 1945, μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν, το οποίο επισκέφθηκε ενώ ακόμα ζούσαν άνθρωποι μέσα σε αυτό και ήταν κάτι που τον καθόρισε. Τα τραγούδια για βαρύτονο από τον κύκλο του Μπλέικ τα συνέθεσε δέκα χρόνια αργότερα και είναι πολύ πιο λιτά. Κράτησε τα απολύτως απαραίτητα, είναι ένας κύκλος που διακατέχεται από τη λογική του αποστάγματος.
3o Φεστιβάλ Λυρικός Νότος
This is Britten
Παράσταση βασισμένη σε δύο κύκλους τραγουδιών του Μπέντζαμιν Μπρίτεν
(Τραγούδια και παροιμίες του Ουίλιαμ Μπλέικ και τα «Ιερά Σονέτα» του Τζον Νταν)
Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου 2023 / Ώρα έναρξης: 21:00
Χώρος υποδοχής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ)
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ)
Είσοδος ελεύθερη με δελτία εισόδου, τα οποία θα διανέμονται από την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2023, στις 12:00, αποκλειστικά μέσω της ticket services.
Σύλληψη - σκηνοθεσία: Θέμελης Γλυνάτσης
Σχεδιασμός προβολών: Χρυσούλα Κοροβέση, Μάριος Γαμπιεράκης
Ερμηνεύουν: Δημήτρης Πλατανιάς, Χρήστος Κεχρής
Πιάνο: Σοφία Ταμβακοπούλου
Συμμετέχουν: Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Αλέξιος Ζερβάνος
