Στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του '70, όταν ξένους μουσικούς του ροκ δεν ήταν εύκολο να τους δεις στην Ελλάδα, ο Γιάννης Σπάθας, μαζί με τους υπόλοιπους Socrates Drank the Conium ή απλώς Socrates, όριζε το τι σημαίνει να παίζεις ζωντανά ροκ κιθάρα, κινούμενος μέσα στον θετικό πανικό και την έξαψη.
Αν και ως παίκτης, ο Σπάθας, δεν ήταν από εκείνους που θα ανάγκαζαν σώνει και καλά τους προβολείς να στραφούν προς το μέρος του, καθώς δεν ενέδιδε στα «καραγκιοζιλίκια» που συχνά εμφάνιζαν και εμφανίζουν επί σκηνής οι κιθαρίστες, δεν γίνεται να μην παραδεχθούμε πως για πολλά χρόνια, για δύο δεκαετίες τουλάχιστον, η εικόνα του έλληνα ροκ κιθαρίστα ήταν συνυφασμένη με το δικό του πρόσωπο και με το παίξιμό του.
Απόλυτα σεμνός στο πάλκο, εντελώς αθόρυβος, χωρίς φιοριτούρες και θεατρινισμούς, ο Σπάθας ήξερε μόνο να ιερουργεί, σπέρνοντας στη σκηνή ατόφια ηλεκτρικά vibes. Πολλοί μάθανε κιθάρα από τον Σπάθα, πολλούς δίδαξε έμμεσα ή άμεσα, μέσα από τις παρουσίες του στις σκηνές ή στους δίσκους. Και γι' αυτό η προσφορά του στο ροκ, στο δικό μας ροκ, στο πώς γίνεται αντιληπτό εννοούμε το ροκ από τις μάζες, υπήρξε καίρια. Καθοριστική όσο δεν πάει άλλο.
Το ωραιότερο άλμπουμ του Σπάθα έξω από τους Socrates ήταν το άγνωστο «Η Άλλη Άποψη» [CBS, 1985] του Χρήστου Ζέρβα. Ο άσσος κιθαρίστας εκεί βρέθηκε στο στοιχείο του ρίχνοντας φοβερές πενιές, πάνω σε διασκευασμένα ηπειρώτικα (δημοτικά).
Ο Σπάθας ξεκίνησε να παίζει μουσική στη δεκαετία του '60 φυσικά, κι εκεί γύρω στο 1966 τον βρίσκουμε, νέο παιδί, 16άρη μαθητή, να συμμετέχει στους Persons, ένα από τα συγκροτήματα του Πειραιά, μέσα από το οποίο αναδείχθηκαν, πλην του Σπάθα, ο μπασίστας-κιθαρίστας Αντώνης Τουρκογιώργης, ο ντράμερ Ηλίας Μπουκουβάλας, ο τραγουδιστής Ηλίας Ασβεστόπουλος και ο κιθαρίστας Αντώνης Πιτσολάντης. Οι Persons διατηρήθηκαν τρία χρόνια στη σκηνή, έγραψαν τρία 45άρια, αρκετά καλά για την εποχή τους ("Drive my Mustang", "All the world is mine" κ.λπ.), πριν αλλάξουν όνομα προς τα τέλη του '69, για να μεταμορφωθούν στους περισσότερο γνωστούς μας Socrates Drank the Conium.
Άλλαζε και το ροκ σταδιακά, από τα τέλη του '60 και μετά, καθώς μέσα από την ψυχεδελική εποχή του, σε Αμερική και Αγγλία, ξεπηδούσαν τα νέα «σκληρά» rock και blues-rock συγκροτήματα όπως ήταν οι Jimi Hendrix Experience, οι Led Zeppelin, οι Free, οι Allman Brothers Band, οι Ten Years After, οι Mountain κ.λπ. Με τον ήχο όλων αυτών κατά νου, αλλά και με τα δικά μας δημοτικά ακούσματα στην ψυχή τους (το κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά φερ' ειπείν) οι Socrates Drank the Conium (Γιάννης Σπάθας κιθάρα, Αντώνης Τουρκογιώργης μπάσο, Ηλίας Μπουκουβάλας και Γιώργος Τρανταλίδης εναλλάξ στα ντραμς) άρχισαν να ανεβαίνουν στις συνειδήσεις των ντόπιων ακροατηρίων, έτσι όπως εκείνα διαμορφώνονταν μέσα από τα ακούσματα, τις ταινίες, τα δημοσιεύματα και τον ήχο των κλαμπ της εποχής (Κύτταρο, Rodeo κ.ά.).
Οι Socrates Drank the Conium αποτελούν σταθερή αξία στο Κύτταρο τον χειμώνα του 1971-72, παίρνοντας μέρος στο πρόγραμμα μαζί με Δέσποινα Γλέζου, Δάμωνα & Φιντία, Εξαδάκτυλο, Μπουρμπούλια (όλοι στο ιστορικό άλμπουμ «Ζωντανοί στο Κύτταρο»), Θανάση Γκαϊφύλια, Δημήτρη Ψαριανό... Εκεί γράφουν τον «Ηλεκτρικό Σωκράτη», ένα εξαιρετικό blues-rock jam, που τους μετατρέπει πάραυτα σε ήρωες.
Έρχονται και τα LP στην πορεία στην Polydor, το "Socrates Drank the Conium" και το "Taste of Conium", αμφότερα από το 1972, οι συνεχείς συναυλίες στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό (εμφανίστηκαν ως support στους Άγγλους Vinegar Joe, στο περίφημο Paradiso του Άμστερνταμ, αλλά η φάση είχε άδοξο τέλος, καθώς οι φίλοι μας θα βρεθούν στη φυλακή, επειδή δεν είχαν άδεια εργασίας) και βεβαίως κομμάτια σαν τα "Starvation", "Live in the country", "Something in the air", "Wild satisfaction" (θηριώδης διασκευή στο "Satisfaction" των Rolling Stones), "See see rider" κ.λπ., που θα φτιάξουν εκείνο τον πρώιμο μύθο τους. Φυσικά, σε όλα αυτά τα tracks η συμμετοχή του Σπάθα συνθετικά και παικτικά υπήρξε ακρογωνιαία.
Οι Socrates Drank the Conium γίνονται γρήγορα μύθος στην εγχώρια ροκ κοινότητα, στους ροκάδες όπως τους λέμε, και γι' αυτό μαρτυρούν (και) τα κινηματογραφημένα live τους από την συγκεκριμένη εποχή, όπως εκείνο από τον Άγιο Κοσμά (1973), που είχε προβληθεί στην εκπομπή της στρατιωτικής ΥΕΝΕΔ «Στον Ρυθμό της Ποπ» με τον Ντάνο Λυγίζο και με τους Socrates να τραγουδούν "Dreams of milk and honey" (Mountain), "Starvation", "See see rider" κ.λπ.
Socrates - Starvation
Είναι η εποχή όπου το γκρουπ έχει σκληρύνει τον ήχο του, προσθέτοντας και δεύτερη lead κιθάρα (δίπλα στον Γιάννη Σπάθα ο Κώστας Δουκάκης), ηχογραφώντας το, για ορισμένους, κορυφαίο άλμπουμ στην πορεία τους, το "On the Wings" [Polydor, 1973], που είχε και κάτι airplays σε ραδιοσταθμό στην Georgia, στην Αμερική (κυκλοφόρησε εξάλλου και στην Αμερική ο δίσκος από την εταιρεία Peters International, που την είχε Έλληνας).
Τα χρόνια που έρχονται είναι δύσκολα για το ροκ στην Ελλάδα. Η εποχή της Μεταπολίτευσης δεν αφήνει πολλά περιθώρια για επιβίωση, καθώς το ενδιαφέρον μεγάλου μέρους της νεολαίας μετατοπίζεται από το ποπ/ροκ, προς το έντεχνο και το αντάρτικο (ο Σπάθας θα εμφανιστεί στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Γιάννη Μαρκόπουλου, το 1977). Τα κλαμπ φυτοζωούν ή κλείνουν και οι όποιοι rockers αποφασίζουν να παραμείνουν στα πράγματα εμφανίζονται σε κάτι λίγα αναψυκτήρια ή πλαισιώνουν έντεχνες ορχήστρες στις μπουάτ της εποχής (Θεμέλιο κ.λπ.).
Παρά ταύτα οι Socrates την κακή εποχή για το ροκ στην Ελλάδα (1976) κατορθώνουν να κάνουν το εξαιρετικό "Phos" [Virgin], στα Orange Studios του Λονδίνου, σε παραγωγή Βαγγέλη Παπαθανασίου (που έπαιζε και πλήκτρα στο άλμπουμ). Δυνατές συνθέσεις από τα παλαιότερα LP τους μεταμορφωμένες μέσα από την προσέγγιση του Vangelis, αλλά και κάποια καινούρια κομμάτια δημιουργούν ένα σώμα σκοπών-τραγουδιών, που ακούστηκε στο μέτρο του δυνατού, κάνοντας εντύπωση. Εδώ και το δημοτικό "Mountains" (Σπάθας, Τουρκογιώργης, Τρανταλίδης) σε μια πανέμορφη εκτέλεση.
Socrates - Mountains (1980 Version) (HQ)
Την ίδια χρονιά (1976) η ιταλίδα τραγουδίστρια Patty Pravo κυκλοφορεί το φερώνυμο άλμπουμ της [Ricordi SMRL 6193], το οποίο περιλαμβάνει τέσσερα ελληνικά κομμάτια, τρία εκ των οποίων καταχωρίζονται στα ονόματα των Γιάννη Σπάθα-Αντώνη Τουρκογιώργη (προερχόμενα από το "Phos"), με ιταλικούς στίχους του Luigi Albertelli. Πρόκειται για τα "La mela in tasca", "Jmanja" και "Piramidi di vetro" (δηλαδή τα "Starvation", "A day in heaven" και "Queen of the universe" αντιστοίχως). Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους Socrates και την Patty Pravo; Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, όπως και ο αδελφός του Νίκος Παπαθανασίου (που δούλευε, τότε, ως παραγωγός στην Ιταλία).
Στα τέλη του '70 το ροκ αναζωπυρώνεται στη χώρα, και οι Socrates με νέα σύνθεση (Σπάθας, Τουρκογιώργης συν Γιώργος Ζηκογιάννης μπάσο, Παύλος Αλεξίου πλήκτρα, Νίκος Αντύπας ντραμς) μπαίνουν ξανά στα live, αλλά και στη δισκογραφία, εμφανίζοντας το "Waiting for Something" [ΜΙΝΟS, 1980]. Το άλμπουμ πάει καλά εμπορικά, τα "Mr. W.C." και "Lady" ακούγονται και στο ραδιόφωνο, ενώ πιο κοντά από ποτέ φαίνεται πως είναι και η πολυπόθητη διεθνής καριέρα. Που θα έρθει τελικά λίγο αργότερα. Σύντομη, συντομότατη μεν, αλλά τέλος πάντων υπαρκτή. Την ίδια εποχή (1980) ο Σπάθας εμφανίζεται και στο LP του Μάνου Λοΐζου «Για μια Μέρα Ζωής».
Είχε μεσολαβήσει το "Breaking Through" [MINOS, 1981], μάλλον το πιο απαρατήρητο άλμπουμ των Socrates, για να ακολουθήσει το "Plaza" [Virgin, 1983], με τους τρεις Socrates (Σπάθας, Τουρκογιώργης, Αντύπας) πλέον κουρεμένους να επιχειρούν το κάτι παραπάνω.
Έχει γίνει εν τω μεταξύ η γνωριμία με τον διάσημο παραγωγό Vic Coppersmith, ηχογραφείται το "Plaza" (σε Ελλάδα και Αγγλία), παίζουν support στους UFO, στο Hammersmith Odeon (Λονδίνο) και κάπου εκεί τελειώνει η ιστορία. Τελειώνει η ιστορία όσον αφορά τη δισκογραφία, καθώς οι Socrates θα εμφανισθούν ξανά με το ζωντανό CD "Live in Concert '99" [WEA] 16 χρόνια αργότερα.
Στο ενδιάμεσο διάστημα (1983-1999), αλλά και μετά το 1999 εννοείται, ο Γιάννης Σπάθας θα αναδειχθεί σε top κιθαρίστα των στούντιο, καθώς τον συναντάμε σε δεκάδες LP της ελληνικής δισκογραφίας, επιτυχημένους γενικώς δίσκους μεγάλων ονομάτων. Θα παίξει και τζαζ ο Σπάθας (στις Χόρες, με Τρανταλίδη, Πατερέλη κ.ά.), αλλά βασικά θα ακούμε την κιθάρα του σε εγγραφές των Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι, Μαρίας Φαραντούρη, Γιώργου Νταλάρα, Χαρούλας Αλεξίου, Ελένης Καραΐνδρου, Τάνιας Τσανακλίδου, Ελευθερίας Αρβανιτάκη, Χάρη & Πάνου Κατσιμίχα, Ελένης Βιτάλη, Αλκίνοου Ιωαννίδη και πολλών άλλων.
Πάντως το ωραιότερο άλμπουμ του Σπάθα έξω από τους Socrates ήταν το άγνωστο «Η Άλλη Άποψη» [CBS, 1985] του Χρήστου Ζέρβα. Ο άσσος κιθαρίστας εκεί βρέθηκε στο στοιχείο του ρίχνοντας φοβερές πενιές, πάνω σε διασκευασμένα ηπειρώτικα (δημοτικά).
Θα κάνει και τα δικά του άλμπουμ ο Σπάθας, το «Σύντομα Όνειρα» [Ακτή, 1989] με τον Βασίλη Λέκκα σε στίχους Ευγένιου Αρανίτση, το «Κλασσικά Εικονογραφημένα» [Ακτή, 1991] με τους ίδιους συντελεστές, το «Τα Μυστικά του Δρόμου» [Ακτή, 1999] που ήταν ένα ορχηστρικό κατά βάση CD, το «Οπωσδήποτε Παράθυρο» [Heaven Music, 2002] σε συνεργασία με τον Νίκο Αντύπα, πάνω σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου και ακόμη τον «Σπινθήρα» [Legend, 2008], πάλι με τον Βασίλη Λέκκα σε στίχους Νικολακοπούλου.
Ο χαμός του Γιάννη Σπάθα αποτελεί μεγάλο πλήγμα και για το ελληνικό ροκ, αλλά και για την ελληνική μουσική γενικότερα, καθώς στερούμαστε άπαντες μιας σημαντικής μουσικής (και όχι μόνο) προσωπικότητας. Στερούμαστε έναν μεγάλο, παγκόσμιας κλάσης κιθαρίστα και ακόμη έναν χαμηλών τόνων, σεμνότατο και γλυκύτατο άνθρωπο.
σχόλια