Αμέτρητες αποστολές. Εμπόλεμες καταστάσεις. Δύσκολες συνθήκες, απρόσιτα σημεία και διασώσεις εκατοντάδων ζωών. Η Άννα Παντελιά είναι βραβευμένη Ελληνίδα φωτορεπόρτερ. Με τον φωτογραφικό της φακό ταξιδεύει συνεχώς και αποτυπώνει γεγονότα, εικόνες και συναισθήματα. Επικεντρώνεται σε ανθρωπιστικά θέματα, στο προσφυγικό αλλά και σε ζητήματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Γνωρίζει διαρκώς νέους και διαφορετικούς κόσμους, έρχεται σε επαφή με τη δυστυχία και τον πόνο, απαθανατίζει το απρόσμενο, ενώ με τα φωτογραφικά της κλικ μοιράζεται σκέψεις, στιγμές και ιστορίες.
Τα τελευταία χρόνια έχει εργαστεί στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια, την Υεμένη, το Νότιο Σουδάν και τη Μοζαμβίκη. Οι φωτογραφίες και οι συνεντεύξεις της έχουν δημοσιευτεί σε κορυφαία μέσα ενημέρωσης όπως το «Newsweek», το CNN, το «Al Jazeera», το BBC και η «Guardian». Για το έργο της έχει τιμηθεί με δεκάδες βραβεία, ενώ το 2015 ανακηρύχθηκε μία από τις τριάντα καλύτερες φωτογράφους ντοκιμαντέρ κάτω των τριάντα από τη Magnum Photos.
Αυτές τις μέρες βρίσκεται σε αποστολή με το διασωστικό πλοίο έρευνας και διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Μεσόγειο, το Geo Barents. Πρόκειται για μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και δύσκολες αποστολές τους. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για το προσφυγικό, την αποστολή στη Μεσόγειο, τις δύσκολες στιγμές αλλά και όλα όσα έχει ζήσει, κρατώντας στα χέρια της μια φωτογραφική μηχανή.
Η Μεσόγειος, η θάλασσα που όλοι οι αγαπάμε να κοιτάμε στις διακοπές μας, η θάλασσα που μας έχει προσφέρει τόσες ωραίες μνήμες και ο ίδιος ο γεμάτος αστέρια ουρανός που θαυμάζουμε ξαφνικά γίνεται ένα απάνθρωπο τοπίο μέσα στο οποίο ψάχνουμε να βρούμε πτώματα.
— Πώς κρίνετε την αντιμετώπιση του προσφυγικού στις μέρες μας;
Η αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στην Ευρώπη είναι εξαιρετικά προβληματική τα τελευταία χρόνια. Στην Ελλάδα, μετά από έξι ολόκληρα χρόνια, έχουμε ανθρώπους στη Λέσβο να κοιμούνται σε σκηνές καλοκαίρι και χειμώνα, να μένουν σχεδόν απομονωμένοι σε camps, χτίζονται κλειστά κέντρα που στην ουσία είναι φυλακές για ανθρώπους που δεν έχουν διαπράξει κανένα αδίκημα και το μόνο που ζητούν είναι διεθνή προστασία.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο είδαμε τώρα, με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ότι το προσφυγικό δεν έχει λυθεί γιατί δεν υπάρχει πολιτική βούληση. Όταν βλέπουμε ότι οι πρόσφυγες από την Ουκρανία μπορούν να διασχίσουν την Ευρώπη με όσο περισσότερη ασφάλεια γίνεται, όταν ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανοίγουν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες πολέμου και στην άλλη πλευρά της Ευρώπης, όπου βρίσκομαι εγώ, στην κεντρική Μεσόγειο, χρειάζονται οργανισμοί σαν τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα για να διασώζουν ανθρώπους από τη θάλασσα, γιατί καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν φαίνεται να νοιάζεται γι’ αυτούς, δεν μπορώ παρά να σκεφτώ πόσο υποκριτική είναι η θέση της Ε.Ε.
Το ότι τα mainstream media δεν προβάλλουν τι συμβαίνει σε χώρες όπως η Αιθιοπία, το Σουδάν, το Καμερούν, το Νότιο Σουδάν και πολλές άλλες περιοχές που βρίσκονται σε πόλεμο, είτε επίσημα είτε ανεπίσημα, δεν σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν δικαιούνται διεθνή προστασία.
Πριν από περίπου μία εβδομάδα διασώσαμε 113 ανθρώπους από βέβαιο θάνατο. Τις ίδιες μέρες ενημερωθήκαμε για τον θάνατο τουλάχιστον 100 ανθρώπων, μεταξύ των οποίων παιδιά και γυναίκες. Οι περισσότεροι χάθηκαν κάπου στα νερά της Μεσογείου και οι συγγενείς τους δεν θα πάρουν ποτέ απαντήσεις. Αυτό θεωρεί η Ευρώπη πετυχημένη προστασία των συνόρων; Είναι τα σύνορα πιο σημαντικά από τις ανθρώπινες ζωές; Για μένα, όχι.
— Βρίσκεστε σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και δύσκολες αποστολές των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Θα θέλατε να μας πείτε πώς το βιώνετε όλο αυτό;
Έχοντας δουλέψει στο προσφυγικό στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια, στην Υεμένη, στο Νότιο Σουδάν και στη Μοζαμβίκη, νομίζω ότι η αποστολή στην κεντρική Μεσόγειο είναι αυτή που με έχει σημαδέψει. Η εναλλαγή του θανάτου και της ζωής είναι πολύ άμεση. Αν και είμαι μόνο δύο μήνες σε αυτή την αποστολή, η μέχρι τώρα εμπειρία θα έκανε οποιονδήποτε να αναθεωρήσει τον τρόπο που βλέπει τη ζωή.
Κοιτάζω τις φωτογραφίες από τις διασώσεις μετά από μέρες που έχω περάσει μαζί με τους διασωθέντες στο κατάστρωμα και σχεδόν δεν αναγνωρίζω ότι είναι οι ίδιοι άνθρωποι. Στις ώρες της διάσωσης δεν χωράνε συναισθήματα, γιατί κάθε λεπτό μετράει. Στο κατάστρωμα επικρατεί το εντελώς αντίθετο. Οι μέρες περνάνε με συζητήσεις, χαμόγελα, χειραψίες και παιχνίδια. Μέχρι να φτάσει η μέρα της αποβίβασης, μιλάμε μεταξύ μας με το μικρό μας όνομα.
— Πώς είναι η καθημερινότητα σε αυτές τις δραματικές συνθήκες;
Πολύ διαφορετική από τη μια μέρα στην άλλη. Πριν ξεκινήσουμε το ταξίδι προς τις ζώνες έρευνας και διάσωσης, οι μέρες μας είναι γεμάτες εκπαιδεύσεις και ασκήσεις ετοιμότητας. Με το που μπούμε σε αυτές τις ζώνες (στα διεθνή ύδατα) ξεκινάμε την έρευνα. Όλο το προσωπικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα κάνει βάρδιες 24 ώρες το 24ωρο στη γέφυρα, κοιτώντας με τα κιάλια, ακούγοντας τους ασυρμάτους και παρακολουθώντας την επικοινωνία μέσω email που έχουμε με άλλες οργανώσεις ώστε να εντοπίσουμε βάρκες που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Όταν συμβεί αυτό όλη η ομάδα ετοιμάζεται για τη διάσωση. Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία, οι διασωθέντες λαμβάνουν ιατρική βοήθεια, αν τη χρειάζονται, όπως και μερικά βασικά είδη όπως στεγνά ρούχα, νερό, κουβέρτες κ.ά. Με το που ηρεμήσουν τα πράγματα, αρχίζουν οι βάρδιες μας στο κατάστρωμα, ενώ οι βάρδιες στη γέφυρα συνεχίζονται μέχρι την επόμενη διάσωση.
— Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή που έχετε ζήσει σε αυτό το ταξίδι και γιατί; Πείτε μου μια εικόνα που δεν θα ξεχάσετε ποτέ.
Η στιγμή που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι όταν, μετά από έξι ώρες ταξίδι για να βρούμε μια βάρκα που μάθαμε ότι βρισκόταν σε κίνδυνο, λίγο μετά τα μεσάνυχτα είδαμε μια λευκή βάρκα με περίπου τριάντα άτομα σε πολύ άσχημη κατάσταση, ανάμεσά τους μια σχεδόν ετοιμόγεννη γυναίκα. Ενώ είχαμε μοιράσει σωσίβια και είχαμε αρχίσαμε να μεταφέρουμε τους ανθρώπους στα φουσκωτά μας, σε κλάσματα δευτερολέπτων η βάρκα τους αναποδογύρισε και δεκαπέντε άτομα που ήταν ακόμα μέσα στη βάρκα βρέθηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη στο νερό. Θυμάμαι τον πανικό και τις κραυγές βοήθειας, το άδειο βλέμμα ενός από αυτούς που κρατούσαν το χέρι μου ενώ ήταν μέσα στη θάλασσα.
Αφού καταφέραμε να τους βγάλουμε όλους από το νερό και να τους μεταφέρουμε στο Geo Barents, γυρίσαμε πάλι στο σημείο και αυτήν τη φορά «σκανάραμε» με φακούς τη θάλασσα μέσα στο σκοτάδι σε περίπτωση που κάποιος δεν τα είχε καταφέρει. Οι αρχικές πληροφορίες έλεγαν ότι οι άνθρωποι που ήταν στη βάρκα ήταν περισσότεροι από αυτούς που διασώσαμε. Συνεπώς γυρίσαμε να δούμε αν κάποιος είχε πνιγεί. Ευτυχώς, απ’ ό,τι φάνηκε η πληροφορία ήταν εσφαλμένη και όλοι ήταν ασφαλείς στο Geo Barents. Η διαδικασία αυτή μου φάνηκε πολύ επίπονη ψυχολογικά.
Η Μεσόγειος, η θάλασσα που όλοι οι αγαπάμε να κοιτάμε στις διακοπές μας, η θάλασσα που μας έχει προσφέρει τόσες ωραίες μνήμες και ο ίδιος ο γεμάτος αστέρια ουρανός που θαυμάζουμε ξαφνικά γίνεται ένα απάνθρωπο τοπίο μέσα στο οποίο ψάχνουμε να βρούμε πτώματα.
— Τι σημαίνει για σας να έρχεστε σε επαφή με άψυχα σώματα;
Ευτυχώς, δεν μου έχει τύχει.
— Υπάρχει κάποια στιγμή που φοβηθήκατε;
Όχι, δεν υπάρχει στιγμή που να έχω φοβηθεί.
— Τι σημαίνει για σας ως φωτογράφο να αποτυπώνεται με τη μηχανή σας το ανθρώπινο δράμα;
Ως φωτογράφος δεν θεωρώ ότι αποτυπώνω μόνο το ανθρώπινο δράμα. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι άνθρωποι που διασώζουμε, ειδικά στη Λιβύη, είναι πολύ παραπάνω από δραματική.
Ένας άντρας στην ηλικία μου, γύρω στα τριάντα, μου έλεγε πως βίασαν ομαδικά την κοπέλα του μπροστά στα μάτια του σε ένα από τα κέντρα κράτησης στη Λιβύη. Ένας άλλος μού μίλησε για τον θάνατο ενός φίλου του σε άλλο κέντρο κράτησης. Μου περιέγραψε το ανελέητο ξύλο και τα βασανιστήρια που δέχονται όσοι δεν έχουν να πληρώσουν εκείνους που διαχειρίζονται τα κέντρα κράτησης. Το ξύλο και η κακοποίηση έφτασαν σε τέτοιο βαθμό, που ο φίλος του έχασε όλα του τα δόντια και τα άκρα του ήταν όλα σπασμένα, έτσι δεν μπορούσε ούτε να πάει στην τουαλέτα ούτε να φάει. Δυστυχώς, κάποια στιγμή ξεψύχησε.
Τους ανθρώπους που επιβίωσαν από τέτοιες συνθήκες τους θεωρώ ήρωες. Η δύναμη ψυχής είναι κάτι που θαυμάζω σε αυτούς και αυτό θέλω να το δει και ο κόσμος που παρακολουθεί τη δουλειά μου.
— Μπορεί μια φωτογραφία να αλλάξει τον κόσμο; Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με τη φωτογραφία;
Το να πούμε ότι ο κόσμος θα αλλάξει με μια φωτογραφία είναι πολύ μεγάλη κουβέντα, αλλά πιστεύω πολύ στη δουλειά των φωτορεπόρτερ και των δημοσιογράφων που τιμούν το επάγγελμα. Το να υπάρχουν μάτια και αυτιά σε περιπτώσεις παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πολύ σημαντικό.
Ως Γιατροί Χωρίς Σύνορα δουλεύουμε σε μέρη του κόσμου που είναι ξεχασμένα από το ευρύ κοινό, στα οποία πολλές φορές ούτε οι δημοσιογράφοι έχουν πρόσβαση. Για εμάς, εκτός από τις ιατρικές υπηρεσίες που προσφέρουμε, είναι πολύ σημαντικό να γινόμαστε μάρτυρες σε περιπτώσεις παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Αν η δουλειά μου μπορεί να βελτιώσει τη ζωή ακόμα και ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε τέτοιες καταστάσεις, για μένα είναι αρκετό.
— Δυσκολευτήκατε ποτέ να κοιτάξετε κατά πρόσωπο τους ανθρώπους, τη στιγμή που είστε υποχρεωμένη να δουλεύετε συνεχώς με τη φωτογραφική μηχανή;
Βρίσκομαι σε ένα περιβάλλον όπου η πρώτη μας προτεραιότητα είναι η ασφάλεια των ανθρώπων που βοηθάμε και αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αφήσω τη φωτογραφική μηχανή στην άκρη θα το κάνω. Η φωτογραφία είναι μόνο ένα μέρος της δουλειάς μου.
Στο καράβι, μάλιστα, όλα τα μέλη της ομάδας έχουν ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών στους διασωθέντες, π.χ. διανομή φαγητού, καθαριότητα, οργάνωση καθημερινών δραστηριοτήτων ώστε ο χρόνος να περνάει όσο πιο ευχάριστα γίνεται. Σε περιπτώσεις δύσκολης διάσωσης έχει τύχει να επιλέξω να αφήσω τη φωτογραφική μηχανή και να βοηθήσω την ομάδα διάσωσης.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, εδώ και πενήντα χρόνια, βρίσκονται πάντοτε στην πρώτη γραμμή των μεγάλων κρίσεων, σε εμπόλεμες ζώνες, σε περιοχές που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, σε χώρες που μαστίζονται από επιδημίες. Όπου υπάρχει ανάγκη, όπου υπάρχει κρίση, όπου υπάρχουν άνθρωποι χωρίς πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα.
Μπορείτε να τους βοηθήσετε να συνεχίσουν το έργο τους εδώ
